Pełny tekst orzeczenia

90/2/B/2010

POSTANOWIENIE
z dnia 14 kwietnia 2010 r.
Sygn. akt Ts 139/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Ewa Łętowska – przewodnicząca
Andrzej Rzepliński – sprawozdawca
Marek Mazurkiewicz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 marca 2009 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Axel Springer Aktiengesellschaft,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

1.1. W skardze konstytucyjnej z 28 kwietnia 2009 r. Axel Springer AG z siedzibą w Berlinie (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność z Konstytucją art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.). Zaskarżonemu przepisowi k.p.c. skarżąca zarzuciła niezgodność z art. 45 ust. 1, art. 78, art. 176 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Zdaniem skarżącej zaskarżony przepis stanowi nieproporcjonalne ograniczenie praw wskazanych w art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji.

1.2. Skarga konstytucyjna została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny. Wyrokiem z 25 stycznia 2007 r. (sygn. akt XVI GC 1080/05) Sąd Okręgowy w Warszawie uwzględnił w części powództwo Agory S.A. przeciwko skarżącej. Apelacja skarżącej została odrzucona postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie z 3 września 2007 r. (sygn. akt XVI GC 1080/05). Na skutek zażalenia skarżącej Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z 26 listopada 2007 r. częściowo utrzymał w mocy orzeczenie Sądu Okręgowego o odrzuceniu apelacji (sygn. akt I A Cz 1807/07).

1.3. Postanowieniem z 3 marca 2009 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej ze względu na zbędność orzekania. W uzasadnieniu postanowienia Trybunał stwierdził, że zarzuty będące podstawą skargi konstytucyjnej były już badane w sprawie o sygn. SK 33/07, w której Trybunał wyrokiem z 17 listopada 2008 r. stwierdził zgodność art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji (OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154).

1.4. W zażaleniu skarżąca wniosła o nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu, zarzucając zaskarżonemu postanowieniu naruszenie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) przez niedopuszczalne, jej zdaniem, jego zastosowanie w postępowaniu wstępnym, a także naruszenie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 zdanie drugie ustawy TK przez błędne uznanie, że skarga jest oczywiście bezzasadna. Zdaniem skarżącej przesłanka zbędności orzekania nie może stanowić podstawy odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Postanowienie w przedmiocie umorzenia postępowania jest bowiem rozstrzygnięciem co do istoty sprawy i nie może zostać wydane przez jednego sędziego w fazie kontroli wstępnej. Ponadto, dla zbędności orzekania konieczna jest tożsamość wzorców i zarzutów, co w niniejszej sprawie nie występuje. Skarżąca wskazuje, że w przywołanej sprawie SK 33/07 Trybunał nie badał zgodności art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Jeżeli nawet przyjąć, że zasada proporcjonalności była brana pod uwagę przez Trybunał w powyższej sprawie, to tylko w zakresie wysokości kosztów i nadmiernego rygoryzmu. W sprawie SK 33/07 Trybunał nie badał zgodności zaskarżonego przepisu k.p.c. z art. 176 ust. 1 Konstytucji. W odniesieniu do zasady proporcjonalności skarżąca wskazuje też, że w sprawie SK 33/07 można wskazać jedynie na proporcjonalność sensu stricto, tymczasem w przedmiotowej sprawie skarżąca obszernie uzasadniała naruszenie pozostałych aspektów proporcjonalności. Po pierwsze, skarżąca kwestionowała legalność celu przyjętego przez ustawodawcę, jakim było przyspieszenie postępowania. Cel ten nie jest, zdaniem skarżącej, legitymowany przez art. 31 ust. 3 Konstytucji. Po drugie, skarżąca wskazywała na brak nieodzowności użycia środka wprowadzonego przez art. 1302 § 3 k.p.c. dla osiągnięcia założonego celu.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

2.1. Twierdzenie skarżącej, w myśl którego postanowienie w przedmiocie umorzenia postępowania jest orzeczeniem co do istoty sprawy kończącym postępowanie po jego merytorycznym rozpoznaniu, nie znajduje podstaw w treści art. 39 ustawy o TK. Analiza przesłanek umorzenia postępowania, np. cofnięcia wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej, wskazuje, że stwierdzenie wystąpienia tych przesłanek nie jest rozstrzygnięciem co do istoty sprawy. Rozstrzygnięcie co do istoty sprawy w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną polega na stwierdzeniu zgodności lub niezgodności zaskarżonego aktu normatywnego z aktem normatywnym wyższego rzędu.

2.2. Wbrew twierdzeniom skarżącej, dopuszczalność skargi konstytucyjnej nie zależy wyłącznie od spełnienia przesłanek, o których mowa w art. 36 ustawy o TK, lecz od stwierdzenia wszystkich przesłanek dopuszczalności. Tak więc konieczne jest stwierdzenie, że: (1) przedmiotem skargi konstytucyjnej jest akt normatywny w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji; (2) skarżąca sformułowała zarzut hierarchicznej niezgodności norm według wymogów wskazanych w art. 32 ust. 1 ustawy o TK; (3) zarzut ten uprawdopodabnia naruszenie praw konstytucyjnych skarżącego w rozumieniu art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, oraz (4) skarga jest dopuszczalna w rozumieniu art. 39 tejże ustawy. Ponadto, skarga konstytucyjna powinna spełniać wymogi formalne, o których mowa w art. 46 ust. 1 ustawy.
Przyjęcie założenia, w myśl którego w rozpoznaniu wstępnym podstawą odmowy nadania dalszego biegu skargi konstytucyjnej może być tylko oczywista bezzasadność oraz nieuzupełnienie braków formalnych, prowadziłoby do wniosku, że do merytorycznego rozpoznania powinny zostać przekazywane skargi konstytucyjne złożone po terminie lub skargi, których przedmiotem uczyniono akty stosowania prawa. Takie rozumowanie jest nie do pogodzenia z ratio legis kontroli wstępnej, o której mowa w art. 36 oraz z odesłaniem z art. 49 ustawy o TK.
W postępowaniu wstępnym odmowa nadania dalszego biegu następuje również wtedy, gdy stwierdzone zostanie wystąpienie którejś z przesłanek wskazanych w art. 39 ustawy o TK. Odpowiednie stosowanie art. 36 ustawy do postępowania wstępnego w sprawie skarg konstytucyjnych oznacza m.in., że w razie stwierdzenia wystąpienia przesłanki z art. 39 ustawy nie wydaje się postanowienia o umorzeniu postępowania, lecz postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Dzięki temu skarżący zachowuje możliwość złożenia zażalenia na to postanowienie i zakwestionowania podstaw odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Takiej możliwości skarżący byłby pozbawiony, gdyby Trybunał Konstytucyjny na etapie wstępnej kontroli wydał postanowienie o umorzeniu postępowania.
Zaprezentowana przez skarżącą wykładnia art. 39 ustawy o TK prowadziłaby do wprowadzenia dwóch równoległych procedur wstępnej kontroli skarg konstytucyjnych. W procedurze, o której mowa w art. 36 ustawy, badana byłaby jedynie oczywista bezzasadność skargi konstytucyjnej oraz spełnienie przez nią warunków formalnych, natomiast w fazie merytorycznego rozpoznania skargi badane byłyby pozostałe wymogi dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Taki model postępowania wstępnego nie znajduje podstaw w ratio legis ustawy o TK oraz wskazanych wyżej przepisach tej ustawy. Model ten ograniczałby też prawa skarżącego, gdyż pozbawiałby go możliwości zaskarżania orzeczeń Trybunału stwierdzających niedopuszczalność rozpoznania skargi konstytucyjnej ze względu na przesłanki wskazane w art. 39 ustawy o TK.

2.3. Zarzucając brak tożsamości sprawy SK 33/07 i sprawy Ts 139/08 w zakresie zasady proporcjonalności, skarżąca nie bierze pod uwagę, że podstawą obowiązywania tej zasady jest nie tylko art. 31 ust. 3 Konstytucji (por. K. Wojtyczek, Ograniczenia ingerencji ustawodawczej w sferę praw człowieka w Konstytucji RP, Zakamycze 1999, s. 149). Zasada ta wynika również z art. 2 Konstytucji i sformułowanej w tym przepisie zasady państwa prawnego, z przepisów Konstytucji formułujących szczegółowe ograniczenia praw konstytucyjnych, np. w art. 51 ust. 2 oraz z normatywnej struktury jej przepisów wyrażających wolności i prawa człowieka. Przepisy te wyrażają nakazy i zakazy optymalizacyjne, które na poziomie wykładni językowej Konstytucji mają charakter niekonkluzywny. Ustalenie jednoznacznej, wiążącej treści tych nakazów i zakazów może się odbyć przy pomocy zasady proporcjonalności (P. Tuleja, Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności (wybrane problemy), Zakamycze 2003, s. 205). Dlatego też każdy z przepisów Konstytucji wyrażający nakazy lub zakazy optymalizacyjne jest równocześnie podstawą obowiązywania zasady proporcjonalności. Dotyczy to również wzorców konstytucyjnych wskazanych w wyroku z 17 listopada 2008 r., sygn. SK 33/07. Nie byłoby możliwe stwierdzenie braku nadmiernego rygoryzmu art. 1302 § 3 k.p.c. w zakresie prawa do sądu i prawa do zaskarżania orzeczeń bez równoczesnej oceny, że ograniczenie tych praw nie jest nieproporcjonalne. W świetle powyższego zarzut skarżącej, że w sprawie tej Trybunał nie badał zgodności zaskarżonego przepisu z zasadą proporcjonalności, należy uznać za oczywiście bezzasadny.

2.4. Oczywistą bezzasadność tego zarzutu potwierdzają dalsze zarzuty sformułowane w zażaleniu. W pierwszej kolejności dotyczy to poszczególnych elementów zasady proporcjonalności. Skarżąca podnosi, że w sprawie SK 33/07 Trybunał Konstytucyjny odwoływał się jedynie do proporcjonalności sensu stricto, tymczasem w przedmiotowej skardze konstytucyjnej skarżąca szczegółowo i obszernie przywołuje naruszenie zasady konieczności i zasady adekwatnego środka. Tak postawiony zarzut nie uwzględnia jednak relacji, jakie zachodzą między tymi zasadami. O ile bowiem akt normatywny zgodny z zasadą przydatności i konieczności może naruszać zasadę proporcjonalności sensu stricto, o tyle nie jest możliwa sytuacja odwrotna. Akt normatywny zgodny z tą zasadą musi być równocześnie zgodny z zasadą przydatności i konieczności. Naruszenie którejś z tych zasad uniemożliwia stwierdzenie zgodności aktu normatywnego z zasadą proporcjonalności sensu stricto.
W świetle powyższego, twierdzenie skarżącej, że uznanie przez Trybunał art. 1302 § 3 k.p.c. za zgodny z Konstytucją nie rozstrzyga o dopuszczalności celu ustawy oraz konieczności ingerencji w prawa wynikające z art. 45 i art. 78 Konstytucji, należy uznać za oczywiście bezzasadne.

2.5. Należy też zauważyć, że podniesione w skardze konstytucyjnej oraz w zażaleniu argumenty kwestionujące cel regulacji oraz środki użyte dla jego realizacji – kwestionowanie dopuszczalności uznania za cel ustawy przyspieszenia postępowania, wskazywanie na inne środki osiągnięcia celu, różnicowanie błędów pełnomocnika – stanowią polemikę z uzasadnieniem wyroku Trybunału w sprawie SK 33/07 oraz powołanymi w tym wyroku innymi orzeczeniami Trybunału Konstytucyjnego. Wobec powyższego, ponowne odnoszenie się do tych argumentów jest zbędne.
Wskazany przez skarżącą art. 176 ust. 1 Konstytucji nie stanowił wzorca kontroli w sprawie SK 33/07. Przepis ten nie wyraża żadnego konstytucyjnego prawa skarżącej w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Z brzmienia tego ostatniego przepisu wynika, że skarżąca w skardze konstytucyjnej może żądać zbadania zgodności aktu normatywnego z wzorcem konstytucyjnym wyrażającym wolności i prawa, których naruszenie zarzuca. W odniesieniu do prawa do zaskarżania orzeczeń wzorcem takim jest art. 78 Konstytucji. Z przepisu tego wynika również uprawnienie do rozpoznania sprawy w dwuinstancyjnym postępowaniu oraz dopuszczalne wyjątki od tego uprawnienia.

2.6. Na marginesie należy jedynie zauważyć, że art. 1302 § 3 k.p.c. był przedmiotem kontroli również w sprawie o sygn. P 87/08 w której Trybunał wyrokiem z 28 maja 2009 r. (OTK ZU nr 5/A/2009, poz. 72) stwierdził zgodność tego przepisu z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji. W sprawie tej Trybunał wskazał na ugruntowaną linię orzecznictwa, w myśl której ustawodawca może stosować surowszy rygor w odniesieniu do pism procesowych, obarczonych brakami formalnymi, wnoszonych przez pełnomocników procesowych będących profesjonalistami. Nie można mówić o nadmiernym rygoryzmie art. 1302 § 3 k.p.c., jeżeli strona postępowania zastąpiona jest w postępowaniu przed sądem powszechnym przez adwokata, radcę prawnego czy rzecznika patentowego (podmiot profesjonalny).
Reasumując, Trybunał Konstytucyjny dokonał rozstrzygnięcia w zakresie zgodności art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 31 ust. 3 Konstytucji, a zatem ponowne orzekanie w tej materii jest zbędne.

Mając powyższe na względzie należało orzec jak w sentencji.