Pełny tekst orzeczenia

450/6/B/2010



POSTANOWIENIE

z dnia 14 czerwca 2010 r.

Sygn. akt Ts 236/09



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Andrzej Rzepliński,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Joanny Ch. w sprawie zgodności:

art. 32 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424, ze zm.) w związku z art. 1, art. 10, art. 50 § 1 oraz art. 61 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 51 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 7 października 2009 r. pani Joanna Ch. (dalej: skarżąca) zakwestionowała art. 32 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424, ze zm.; dalej: ustawa o IPN) w związku z art. 1, art. 10, art. 50 § 1 oraz art. 61 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 51 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W ocenie skarżącej zakwestionowane przepisy w zakresie, w jakim „umożliwiają nieudostępnienie osobie skarżącej decyzji organów IPN o odmowie udostępnienia dotyczących jej lub jej zmarłej osoby najbliższej dokumentów organów bezpieczeństwa państwa, całości akt postępowania sądowoadministracyjnego, w tym dokumentów, których udostępnienia odmówiono w postępowaniu administracyjnym”, naruszają prawo do sądu, rzetelnej i sprawiedliwej procedury oraz prawo dostępu do urzędowych dokumentów i zbiorów danych.

Skarga konstytucyjna została skierowana w oparciu o następujący stan faktyczny sprawy.

Decyzją z 20 maja 2008 r. (nr 166/08) Prezes Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu utrzymał w mocy decyzję Dyrektora Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie z 8 kwietnia 2008 r. (nr 139/08) o odmowie udostępnienia części dokumentów organów bezpieczeństwa państwa. Decyzje te zostały zaskarżone do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który zawiesił postępowanie w sprawie wobec wystąpienia z pytaniem prawnym w trybie art. 193 Konstytucji.

Niezależnie od powyższego skarżąca wystąpiła z wnioskiem do Przewodniczącego Wydziału II WSA w Warszawie o udostępnienie akt postępowania sądowoadministracyjnego. Przewodniczący zarządzeniem z 13 marca 2009 r. odmówił uwzględnienia wniosku. Na zarządzenie to skarżąca wniosła zażalenie, które postanowieniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 1 kwietnia 2009 r. (sygn. akt II SA/Wa 1044/08) zostało odrzucone jako niedopuszczalne. Zażalenie na to orzeczenie zostało oddalone przez Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z 24 czerwca 2009 r. (sygn. akt I OZ 646/09). Skarżąca wystąpiła z ponownym wnioskiem do Przewodniczącego Wydziału II WSA w Warszawie o udostępnienie akt. Zarządzeniem z 23 lipca 2009 r. Zastępca Przewodniczącego Wydziału II WSA w Warszawie poinformował skarżącą o trybie dostępu do akt administracyjnych w sprawie jej skargi na decyzję Prezesa IPN z 20 maja 2008 r.

Zarządzeniem z 8 grudnia 2009 r. pełnomocnik skarżącej został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi przez: (1) wskazanie ostatecznego – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – orzeczenia organu władzy publicznej wraz z podaniem daty doręczenia; (2) wyjaśnienie, w jaki sposób art. 32 ust. 3 i 4 ustawy o IPN stanowił podstawę tego orzeczenia; (3) wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa wynikające z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 51 ust. 3 Konstytucji przysługujące skarżącej zostały naruszone przepisem będącym – zdaniem skarżącej – podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia w jej sprawie; (4) wyjaśnienie, w jaki sposób art. 32 ust. 3 i 4 ustawy o IPN prowadzą do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw.

W piśmie procesowym stanowiącym wykonanie zarządzenia skarżąca zwróciła uwagę na trudności ze wskazaniem ostatecznego orzeczenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, uznała jednak, że orzeczeniem tym jest zarządzenie Zastępcy Przewodniczącego Wydziału II WSA w Warszawie z 23 lipca 2009 r.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego, w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady korzystania z tego środka ochrony wolności i praw precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W myśl art. 46 ust. 1 ustawy o TK, skargę konstytucyjną można wnieść po wyczerpaniu przez skarżącego przysługującej mu w sprawie drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Przez wyczerpanie drogi prawnej należy rozumieć, zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, konieczność skorzystania przez skarżącego ze wszystkich środków prawnych przysługujących mu w toku instancji, umożliwiających merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Na gruncie art. 46 ust. 1 ustawy o TK okoliczność wyczerpania drogi prawnej łączy się tym samym z wydaniem prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego prawomocnego rozstrzygnięcia. Oznacza to, że w dniu doręczenia skarżącemu prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie, uruchomienie przez niego jeszcze innego środka prawnego służącego zmianie tego rozstrzygnięcia, pozostaje bez wpływu na bieg terminu wniesienia skargi konstytucyjnej (por. wśród wielu postanowień Trybunału, postanowienia z: 6 czerwca 2001 r., sygn. akt Ts 7/01, OTK ZU nr 5/2001, poz. 148 oraz z 26 stycznia 2010 r. sygn. akt Ts 206/08).



2. Należy również przypomnieć, że zarzut naruszenia konstytucyjnie chronionych praw i wolności w skardze konstytucyjnej postawić wtedy tylko, gdy sąd lub organ administracji publicznej przez wydanie wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia orzekł o tych prawach i wolnościach. Jak stwierdził Trybunał w postanowieniu w pełnym składzie 4 grudnia 2000 r.,

„aby można było mówić o »ostatecznym orzeczeniu«, działanie organów sądowych i administracyjnych musi przybrać władczy charakter i określać sytuację prawną indywidualnie określonego podmiotu. (…) konstytucyjne pojęcie »orzeczenia« o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki obejmuje rozstrzygnięcia, które nakładają, zmieniają lub uchylają obowiązki albo przyznają, zmieniają lub znoszą uprawnienia. Do orzeczeń o wolnościach, prawach lub obowiązkach należy zaliczyć również rozstrzygnięcia, które autorytatywnie stwierdzają istnienie obowiązku lub uprawnienia, jeżeli rozstrzygnięcia te mają znaczenie dla realizacji określonych uprawnień lub obowiązków jednostki. (…) do istoty orzeczenia o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki należy zawsze jego wiążący charakter, wyrażający się w powstaniu, zmianie lub zniesieniu obowiązków, ciążących na określonych podmiotach”. (…) orzeczeń o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki nie stanowią czynności faktyczne, a więc działania organów władzy publicznej, które nie mają charakteru aktów prawnych, nawet jeżeli wkraczają one w sferę praw i obowiązków jednostki”. (SK 10/99, OTK ZU nr 8/2000, poz. 300).



3. W toku wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej Trybunał Konstytucyjny wezwał pełnomocnika skarżącej do wskazania ostatecznego rozstrzygnięcia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. W odpowiedzi na to zarządzenie sędziego TK pełnomocnik skarżącej wyjaśnił, że takim orzeczeniem jest w sprawie zarządzenie zastępcy przewodniczącego II Wydziału WSA w Warszawie z 23 lipca 2009 r. „o ponownej odmowie udostępnienia całości akt postępowania sądowoadministracyjnego”.



4. Zdaniem Trybunału zarządzenie zastępcy przewodniczącego sądu administracyjnego nie może być uznane za ostateczne rozstrzygnięcie o wolnościach i prawach skarżącego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji z uwagi na jego niewładczy charakter. Skarżąca zdaje się nie dostrzegać, że w piśmie z 24 lipca 2009 r. sekretarz sądowy WSA w Warszawie informuje, że odmowa dostępu do akt postępowania sądowoadministracyjnego wynikała z poprzednio wydanego zarządzenia (z 13 marca 2009 r.) a ponadto wyjaśnił skarżącej, że w dalszym ciągu w obrocie pozostaje decyzja Prezesa IPN odmawiająca dostępu do akt postępowania administracyjnego.

Jak z tego wynika, treścią zarządzenia zastępcy przewodniczącego sądu administracyjnego nie było nałożenie, zmiana lub uchylenie obowiązku albo przyznanie, zmiana lub zniesienie uprawnienia, miało ono charakter jedynie informacyjny, było czynnością o charakterze materialno-technicznym, nie zaś orzeczeniem prawno- kształtującym.



5. Niezależnie od powyższego należy również zwrócić uwagę na inną okoliczność przesądzającą o niedopuszczalności skargi konstytucyjnej.

Materiał procesowy zgromadzony przed WSA w Warszawie składa się z akt postępowania administracyjnego oraz akt postępowania sądowoadministracyjnego.

W piśmie z 13 marca 2009 r. wykonującym zarządzenie przewodniczącego Wydziału II WSA w Warszawie z tej samej daty skarżąca została poinformowana, że z częścią akt może zapoznać się w sekretariacie sądu, skarżąca nie ma natomiast prawa do wglądu do dokumentacji, udostępnienia której odmówił Prezes IPN w decyzji z 20 maja 2008 r. Brak dostępu do przedmiotowych akt wynikał zatem z rozstrzygnięcia Prezesa IPN. Ta decyzja miała więc charakter prawnokształtujący. Została ona zaskarżona do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie i dopóki orzeczenie o prawach i wolnościach skarżącej nie uzyska cechy ostateczności w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, dopóty skarga konstytucyjna musi być uznana za przedwczesną.



6. Wbrew niektórym wywodom skargi konstytucyjnej nie można uznać, że ostatecznym orzeczeniem o prawie dostępu do akt postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego było postanowienie NSA z 24 czerwca 2009 r. W postanowieniu tym sąd orzekał w przedmiocie możliwości objęcia kontrolą sądów administracyjnych zarządzenia przewodniczącego wydziału informującego o trybie dostępu do akt administracyjnych. W konsekwencji podstawą orzeczenia sądów nie był zaskarżony art. 32 ust. 3 i 4 ustawy o IPN, lecz właściwe przepisy ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.



7. Wreszcie należy również zwrócić uwagę, że w Trybunale Konstytucyjnym Sąd Wojewódzki w Warszawie zainicjował kontrolę konstytucyjności przepisów regulujących zasady udostępniania akt postępowania toczącego się przed organami Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu; z pytaniem prawnym wystąpił sąd administracyjny rozpatrujący skargę na decyzję Prezesa IPN z 20 maja 2008 r., w której odmówił on skarżącej dostępu do akt sprawy. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego ochrona konstytucyjnych praw i wolności skarżącej jest obecnie realizowana w postępowaniu sądowoadministracyjnym.



W tym stanie rzeczy, kierując się treścią art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, Trybunał odmawia nadania wniesionej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.