Pełny tekst orzeczenia

151/3/B/2010

POSTANOWIENIE
z dnia 8 lutego 2010 r.

Sygn. akt Ts 302/07


Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Adam Jamróz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Marka J. – Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej TYSOVIA, w sprawie zgodności:
art. 130 § 1 oraz art. 1262 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 176 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej zarzucono, że art. 130 § 1 oraz art. 1262 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) są niezgodne z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 176 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto, skarżący zarzucił wskazanym przepisom ustawy niezgodność z art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Zdaniem skarżącego do naruszenia jego prawa do sądu doszło w sytuacji, w której złożył kilkanaście skarg o wznowienie postępowania wraz z wnioskami o zwolnienie od kosztów sądowych. Łączna kwota należnych wpisów przekraczała miesięczny dochód skarżącego. W sprawie będącej przemiotem niniejszej skargi konstytucyjnej Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił wniosek skarżącego o zwolnienie od kosztów, a następnie zarządził zwrot skargi o wznowienie prawomocnie zakończonego postępowania. Zdaniem skarżącego zaskarżone przepisy pozostawiają całkowitą swobodę w określaniu opłat sądowych. Istotą naruszenia prawa do sądu jest – w ocenie skarżącego – taka konstrukcja wskazanych przepisów, która uniemożliwia „skuteczne wniesienie środka procesowego, jakim jest obowiązek dokonania opłaty często ponad możliwości finansowe stron”. Skarżący podkreśla, że w przypadku przedsiębiorcy prawo do ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych jest prawem de facto martwym, gdyż zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa przedsiębiorca w ramach prowadzonej działalności powinien zabezpieczyć środki na prowadzenie sporów sądowych. Prowadzi to do faktycznego pozbawienia skarżącego prawa do sądu. Powyższe zarzuty skarżący powtórzył w piśmie procesowym z 31 stycznia 2008 r.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny. Skarżący złożył skargę o wznowienie postępowania wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych. Sąd Okręgowy w Katowicach postanowieniem z 12 listopada 2007 r. oddalił wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych i wezwał skarżącego do uiszczenia opłaty w terminie siedmiu dni. Jednocześnie skarżący otrzymał wezwanie do uiszczenia opłaty w innych sprawach, w których składał skargę o wznowienie postępowania. W dniu 4 stycznia 2008 r. Sąd Okręgowy w Katowicach zarządził zwrot wniosku skarżącego z powodu nieuiszczenia opłaty.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Warunkiem dopuszczalności skargi konstytucyjnej jest uczynienie jej przedmiotem przepisów stanowiących źródło naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw skarżącego. Z art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) wynika, że skarżący powinien uprawdopodobnić naruszenie swoich praw przez wskazanie, w jaki sposób zaskarżone przepisy są źródłem tego naruszenia. W niniejszej sprawie warunek ten nie został spełniony.
Skarżący nie kwestionuje samej instytucji kosztów sądowych oraz zasady, w myśl której prowadzenie postępowania sądowego odbywa się po uiszczeniu odpowiedniej opłaty. Wskazuje natomiast, że instytucja ta powinna być tak uregulowana, by nie zamykać dostępu do sądu. Zdaniem skarżącego z takim zamknięciem drogi do sądu mamy do czynienia w odniesieniu do osób prawnych, które nie mogą uiścić wymaganej przepisami prawa opłaty. Źródłem tego zamknięcia jest wskazana wyżej wykładnia sądowa prawa osób prawnych do ubiegania się o zwolnienie od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych.
Tak sformułowany zarzut nie może stanowić podstawy dopuszczalności niniejszej skargi konstytucyjnej z dwóch powodów. Po pierwsze, art. 130 § 1 i art. 1262 § 1 k.p.c. nie określają warunków zwalniania od kosztów sądowych. W odniesieniu do osób prawnych warunki te określone są w art. 103 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.). Formułowanie powyższego zarzutu względem przepisów k.p.c. jest więc oczywiście bezzasadne, ich treść normatywna w ogóle nie odnosi się bowiem do tego zarzutu. Po drugie, nietrafna jest teza skarżącego, w myśl której prawo do zwolnienia od kosztów jest prawem de facto martwym, gdyż zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa w ramach prowadzonej działalności gospodarczej przedsiębiorca powinien zabezpieczyć środki na prowadzenie sporów sądowych. Zdaniem skarżącego konsekwencją tej tezy jest obowiązek stałego gromadzenia środków na poczet ewentualnych sporów sądowych, a brak takich środków w żadnym wypadku nie uzasadnia zwolnienia od kosztów. Taka wykładnia art. 103 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie jest stałą, utrwaloną wykładnią występującą w orzecznictwie. Na odmienne rozumienie instytucji zwalniania od kosztów sądowych w sprawach cywilnych wskazuje np. Sąd Apelacyjny w Szczecinie, który w postanowieniu z 28 stycznia 2009 r. (sygn. akt I ACz 3/09) podnosi m.in., że: „zawarte w art. 103 ustawy z 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych sformułowanie – jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie – należy rozumieć, jako obowiązek wykazania trwałej niemożności uzyskania środków na uiszczenie kosztów sądowych. (…) Planowanie wydatków bez uwzględnienia zasady, o której wspomniano wyżej, jest naruszeniem równoważności w traktowaniu swoich powinności finansowych, zaś strona, która realizuje swoje zobowiązania w taki sposób, że wyzbywa się zdolności do zapłaty kosztów sądowych – preferencyjnie traktując inne zobowiązania – nie może prawnie skutecznie podnieść zarzutu, iż odmowa zwolnienia jej od kosztów sądowych jest ograniczeniem dostępności do realizacji jej praw przed sądami.” (LEX nr 516573). Z powyższego wynika, że podstawą odmowy zwolnienia z obowiązku uiszczania kosztów może być sytuacja, w której brak środków wynika z preferencyjnego, względem tego obowiązku, traktowania innych zobowiązań.
W sprawie skarżącego Sąd Okręgowy w Katowicach w postanowieniu z 4 stycznia 2007 r. wyraził inny pogląd prawny na instytucję zwolnienia od kosztów sądowych osób prawnych. Ocena tego poglądu wykracza jednak poza ramy postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Przedmiotem postępowania zainicjowanego skargą konstytucyjną nie może bowiem być zarzut naruszenia konstytucyjnych praw skarżącego przez orzeczenie sądu.
W sytuacji, gdy przepisy określające wysokość i sposób uiszczania kosztów sądowych są tradycyjnie uznanym instrumentem polityki państwa służącym do regulowania relacji stron stosunków procesowych, uprawdopodobnienie naruszenia prawa do sądu przez te przepisy wymaga sformułowania zarzutów w sposób określony w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (por. wyrok TK z 16 czerwca 2008 r., P 37/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 80). W niniejszej sprawie brak takich zarzutów uzasadnia odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Mając powyższe na względzie należało orzec jak w sentencji.