Pełny tekst orzeczenia

27/3/A/2011



POSTANOWIENIE


z dnia 6 kwietnia 2011 r.

Sygn. akt Pp 1/10



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Andrzej Rzepliński – przewodniczący

Stanisław Biernat

Zbigniew Cieślak

Maria Gintowt-Jankowicz

Mirosław Granat

Wojciech Hermeliński – sprawozdawca

Adam Jamróz

Marek Kotlinowski

Teresa Liszcz

Małgorzata Pyziak-Szafnicka

Stanisław Rymar

Piotr Tuleja

Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz

Marek Zubik,



po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 kwietnia 2011 r., sprawy z wniosku Sądu Okręgowego w Warszawie, VII Wydział Cywilny Rejestrowy, o zbadanie:

zgodności z Konstytucją celów i zasad działania partii politycznej pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski w trybie art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857 ze zm.),



p o s t a n a w i a:



na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375 oraz z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.



UZASADNIENIE



I



1. Postanowieniem z 16 marca 2010 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział VII Cywilny Rejestrowy (dalej także: sąd), wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem „o zbadanie zgodności z Konstytucją celów i zasad działania partii politycznej pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski”.

Uzasadniając postanowienie o wystąpieniu do Trybunału Konstytucyjnego, sąd wskazał, że wnioskiem z 18 grudnia 2009 r. partia polityczna pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski wystąpiła o wpisanie dodatkowych symboli graficznych: „symbol Krzyż i Miecz”, „Orzeł w koronie z rózgami liktorskimi i toporkiem”, „Zakaz pedałowania”, „Krzyż celtycki”. W ocenie sądu „zmiany symboli graficznych mogą być niezgodne z postanowieniami art. 8 ustawy o partiach politycznych”. Sąd wskazał, że zgodnie z art. 13 Konstytucji zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. Sąd wskazał, że partia Narodowe Odrodzenie Polski zamierza rozpowszechniać wskazane symbole będące nośnikiem symboliki faszystowskiej. W tym kontekście podkreślił, że „według powszechnej wiedzy, np. Fasces – rózgi liktorskie, są symbolem używanym przez ruch faszystowski (stąd nazwa faszyzm)”. Wskazał następnie, że: „Krzyż celtycki jest symbolem neofaszystowskim, zaś symbol «zakaz pedałowania» co najmniej wskazuje na głoszenie przez partię nietolerancji społecznej”.

Zarządzeniem z 1 kwietnia 2010 r. Prezes Trybunału Konstytucyjnego wezwał sąd do usunięcia braków formalnych m.in. poprzez wskazanie, czy przedmiotem badania przez Trybunał Konstytucyjny mają być cele, czy także działalność partii politycznej Narodowe Odrodzenie Polski, oraz uzasadnienie postawionego przez sąd zarzutu niezgodności z Konstytucją celów partii z powołaniem dowodów na poparcie tej tezy, a jeżeli przedmiotem badania ma być także działalność partii – uzasadnienie również tego zarzutu z powołaniem dowodów na poparcie tej tezy.

W odpowiedzi na wskazane powyżej zarządzenie, w piśmie z 15 kwietnia 2010 r., Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział VII Cywilny Rejestrowy, wskazał m.in., że na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857, ze zm.; dalej: ustawa o partiach politycznych) „występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zarówno celów, jak i działalności partii politycznej pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski”. Uzasadniając podniesione zarzuty, sąd powtórzył argumenty powołane w postanowieniu inicjującym postępowanie w sprawie. Wskazał ponadto, że zgodnie z art. 256 k.k. w pierwotnym brzmieniu zabronione jest publiczne propagowanie faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju państwa lub nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość. Ponadto art. 256 k.k. w brzmieniu obowiązującym od 8 czerwca 2010 r. zakazuje również produkowania celem rozpowszechniania, utrwalania lub sprowadzania, nabywania, przechowywania, posiadania, prezentowania, przewożenia lub przesyłania druków, nagrań lub innych przedmiotów zawierających treść określoną w poprzednim zdaniu albo będących nośnikiem symboliki faszystowskiej, komunistycznej lub innej totalitarnej. W odpowiedzi na wezwanie do wskazania dowodów uzasadniających podniesione zarzuty sąd zaakcentował przede wszystkim wiedzę powszechnie dostępną, powołał się ponadto na wydruki ze strony internetowej partii politycznej Narodowe Odrodzenie Polski oraz wydruki z wikipedii.

Zarządzeniem z 23 kwietnia 2010 r. Prezes Trybunału Konstytucyjnego wezwał sąd do usunięcia braków formalnych w formie prawem przewidzianej, zgodnej z art. 354 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), w czterech poświadczonych egzemplarzach, pod rygorem wydania zarządzenia o zwrocie wystąpienia.

W odpowiedzi na powyższe zarządzenie, Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział VII Cywilny Rejestrowy, przesłał odpis postanowienia z 29 kwietnia 2010 r. o uzupełnieniu braków formalnych wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją celów i zasad działania partii politycznej pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski. W postanowieniu wskazano m.in., że na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych sąd występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zarówno celów jak i działalności partii politycznej pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski. Uzasadniając podniesione zarzuty, sąd powtórzył argumenty powołane w postanowieniu z 16 marca 2010 r. inicjującym postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, przytaczając ponownie treść art. 256 k.k. W odpowiedzi na wezwanie do wskazania dowodów uzasadniających podniesione zarzuty sąd zaakcentował przede wszystkim wiedzę powszechnie dostępną. Powołał się ponadto na wydruki ze strony internetowej partii politycznej Narodowe Odrodzenie Polski oraz wydruki z wikipedii. Sąd ponadto podniósł, że: „Z uwagi na fakt, iż nie zostały zwrócone Trybunału Konstytucyjnego załączniki dowodów wysłane przy piśmie z dnia 15 kwietnia 2010 r. nie było możliwe wykonanie ich kopii”. Wskazał przy tym, że jeżeli Trybunał Konstytucyjny uzna, iż braki formalne w tym zakresie nie zostały uzupełnione, zwraca się z prośbą o zakreślenie dodatkowego terminu do uzupełnienia tych braków i nadesłanie dokumentów złożonych do Trybunału Konstytucyjnego przez sąd, z których mają być wykonane kopie (odpisy).

Zarządzeniem z 25 maja 2010 r. Prezes Trybunału Konstytucyjnego po raz kolejny wezwał sąd do usunięcia braków formalnych poprzez wskazanie, czy przedmiotem wniosku są cele i zasady działania partii politycznej Narodowe Odrodzenie Polski (jak to wynika z petitum postanowienia sądu z 16 marca 2010 r.), czy też cele i działalność tej partii (jak to wynika z uzasadnienia wystąpienia sądu i wyjaśnień nadesłanych do Trybunału Konstytucyjnego w odpowiedzi na zarządzenie Prezesa Trybunału Konstytucyjnego), a jeżeli przedmiotem wniosku jest działalność partii politycznej – poprzez wskazanie przepisów legitymujących sąd do żądania zbadania zgodności działalności partii politycznej z Konstytucją.

W odpowiedzi na powyższe zarządzenie, postanowieniem z 1 czerwca 2010 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział VII Cywilny Rejestrowy, wyjaśnił, że przedmiotem wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją celów i zasad działania partii politycznej pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski w trybie art. 14 ust. 1 ustawy o partiach politycznych.



2. W piśmie z 15 lutego 2011 r. stanowisko w sprawie przedstawił Prokurator Generalny. Wniósł w nim o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) z powodu niedopuszczalności orzekania.

W pierwszej kolejności, w nawiązaniu do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Prokurator Generalny wypowiedział się w kwestii konstytucyjnej dopuszczalności wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego przez sąd w trybie art. 14 lub art. 21 ustawy o partiach politycznych.

Stwierdził następnie, że w badanej sprawie ocena celów i zasad działania partii politycznej wyznaczonych w statucie i programie partii politycznej jest utrudniona, gdyż w postanowieniach statutu partii Narodowe Odrodzenie Polski nie wskazano jasno ani jej celów, ani zasad działania. Cele partii wynikają dopiero z tzw. Zasad programowych, które nie stanowią składnika statutu. W tym kontekście w piśmie Prokuratora Generalnego podkreślono, że w badanej sprawie wątpliwości sądu wiążą się wyłącznie z rozszerzeniem katalogu wzorców symboli graficznych partii. Wskazano nadto, że decyzja, czy zgłosić do ewidencji wzorzec symbolu graficznego należy do partii politycznej, a niedołączenie takiego wzorca do wniosku o wpis do rejestru partii politycznych nie powoduje wady zgłoszenia. Jeżeli jednak partia dołączyła do zgłoszenia wzorce symboli graficznych i zostały one wpisane do ewidencji partii politycznych, to w ocenie Prokuratora Generalnego wydaje się słuszne, by każdą zmianę w tym zakresie traktować jak zmianę, która musi być właściwie zgłoszona. Ustawa o partiach politycznych nie przewiduje expressis verbis badania zgodności statutu partii z ustawą, jednak w orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że w postępowaniu rejestrowym zgodność statutu z przepisami ustawy o partiach politycznych należy do materialnoprawnych przesłanek rejestracji partii i podlega badaniu przez sąd. Wady statutu podlegają postępowaniu naprawczemu (art. 13 oraz art. 19-20 ustawy o partiach politycznych). Zdaniem Prokuratora Generalnego, te same regulacje należy odnieść także do zgłaszania innych zmian objętych ewidencją danej partii politycznej.

W dalszej części uzasadnienia stanowiska, Prokurator Generalny wskazał, że w postępowaniu rejestrowym znajdują zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego pozwalające na podjęcie czynności procesowych umożliwiających merytoryczne rozpoznanie przez sąd wniosku partii Narodowe Odrodzenie Polski, w tym także w części dotyczącej rozszerzenia katalogu wzorców graficznych partii (art. 514 i art. 515 k.p.c.). Chodzi tu w szczególności o możliwość przeprowadzenia postępowania dowodowego. W stanowisku Prokuratora Generalnego podkreślono, że takich czynności kontrolnych nie podjął sąd, który zainicjował postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym w badanej sprawie, pomimo że ciężar udowodnienia niezgodności z Konstytucją celów i działalności partii politycznych spoczywa na sądzie.

Prokurator Generalny stwierdził następnie, że w badanej sprawie sąd wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych. Wskazany przepis umożliwia sądowi wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii politycznej wtedy tylko, gdy dana partia polityczna wprowadziła do statutu zmiany niezgodne z art. 8 ustawy o partiach politycznych. Zmiany w katalogu wzorców symboli graficznych partii Narodowe Odrodzenie Polski nie wiązały się ze zmianą statutu partii.

W dalszej części uzasadnienia stanowiska Prokuratora Generalnego wskazano, że Konstytucja nie określa formy, w jakiej cele partii politycznych powinny być wyrażone, aby mogły się stać przedmiotem kontroli w aspekcie ich zgodności z ustawą zasadniczą. Podkreślono przy tym, że pojęcie „cele” może być odniesione do pojęcia „program” w rozumieniu art. 13 Konstytucji. Określenie „program” w rozumieniu Konstytucji ma charakter ogólny, a zatem obejmuje wszelkie formy wyrażania treści sprzecznej z Konstytucją. Konstytucja tworzy zatem materialnoprawną podstawę kontroli celów partii politycznych, jednakże tryb kontroli w tym aspekcie konkretyzuje dopiero ustawa o partiach politycznych.

Prokurator Generalny podkreślił, że wobec tego, iż sąd wystąpił wyłącznie o zbadanie zgodności, czy cele i zasady działania partii Narodowe Odrodzenie Polski „wynikające ze zmiany symboli graficznych” pozostają w sprzeczności z Konstytucją, brak jest podstaw do dokonywania przez Trybunał Konstytucyjny takiej oceny. Symbole nie stanowią bowiem ani zmian w statucie, ani w programie partii.



II



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego, tryb postępowania oraz skutki stwierdzenia niezgodności z Konstytucją celów i zasad działania partii politycznej.



1.1. Kompetencją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie o zgodności celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją (art. 188 pkt 4 Konstytucji). W art. 42 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857, ze zm.; dalej: ustawa o partiach politycznych) zawarte jest postanowienie określające właściwość Trybunału Konstytucyjnego w tym zakresie. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wskazywano już, że co do zakresu kontroli jest ono w pełni zbieżne ze sformułowaniem pomieszczonym w art. 188 pkt 4 Konstytucji. Różnica w ujęciu polega tylko na tym, że w ustawie o partiach politycznych jest mowa o „stwierdzeniu sprzeczności” zaś w Konstytucji o „orzekaniu w sprawie zgodności” z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych (por. postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 16 lipca 2003 r., sygn. Pp 1/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 71).

Zgodnie z art. 56 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o Trybunale Konstytucyjnym lub ustawa o TK), wnioski w sprawie zgodności z Konstytucją celów partii politycznych Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznania wniosków w sprawie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją. Z kolei art. 57 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym stanowi, że wnioski w sprawie zgodności z Konstytucją działalności partii politycznych Trybunał rozpoznaje, stosując odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego.

W powołanym powyżej postanowieniu TK z 16 lipca 2003 r., sygn. Pp 1/02, Trybunał Konstytucyjny wskazał, że kontrola, o której mowa jest w art. 188 pkt 4 Konstytucji, realizowana jest w dwóch formach: 1) kontroli prewencyjnej (określanej też jako profilaktyczna), do której odnosi się art. 56 ustawy o TK, mówiący o celach partii politycznej określonych w statucie lub programie, oraz 2) kontroli represyjnej, (zwanej też następczą), do której ma zastosowanie art. 57 i art. 58 tejże ustawy, mówiący o działalności partii politycznej.

Badanie przez Trybunał zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii przewidziane w art. 14 i art. 21 ustawy o partiach politycznych, odmiennie niż badanie wskazane w art. 42-44 ustawy o partiach politycznych, występuje w toku postępowania sądowego, przed wpisem do ewidencji partii politycznych (art. 14 ustawy o partiach politycznych), ewentualnie przed wprowadzeniem do statutu zmiany (art. 21 ustawy o partiach politycznych). Celem kontroli prewencyjnej jest zapobieżenie wystąpieniu zdarzenia niezgodnego z Konstytucją. Ta postać kontroli aktualizuje się na etapie rozpatrywania przez Sąd Okręgowy w Warszawie wniosku o wpis do ewidencji partii politycznych (art. 14 ustawy o partiach politycznych) oraz w wypadku zgłoszenia do sądu wniosku o wpis do ewidencji partii politycznych zmian wprowadzonych w statucie (art. 21 ustawy o partiach politycznych) – zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 8 marca 2000 r., sygn. Pp 1/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 58.

W uzasadnieniu wyroku z 8 marca 2000 r., sygn. Pp 1/99, Trybunał Konstytucyjny podjął rozważania dotyczące trybu postępowania właściwego w wypadku sprawowania kontroli prewencyjnej na podstawie art. 14 lub art. 21 ustawy o partiach politycznych. Trybunał Konstytucyjny wskazał, że inicjatorem kontroli konstytucyjnej jest w obydwu wypadkach sąd prowadzący ewidencję partii politycznych, przy czym postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym ma charakter incydentalny (wpadkowy) w toku właściwego postępowania, tj. postępowania o wpis do ewidencji, toczącego się przed sądem powszechnym. Od wyniku tego postępowania wpadkowego zależą losy postępowania właściwego (zob. także postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 16 lipca 2003 r., sygn. Pp 1/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 71).

W postanowieniu z 16 lipca 2003 r., sygn. Pp 1/02, Trybunał Konstytucyjny wskazał, że kontrola prewencyjna ma charakter abstrakcyjny i w istocie zbliża się do kontroli zgodności aktów normatywnych z Konstytucją. W ramach kontroli prowadzonej w tym trybie Trybunał Konstytucyjny dokonuje bowiem wykładni statutu, programu i innych dokumentów, na których ma się opierać działalność partii, odtwarza na tej podstawie jej cele lub zasady działania, a następnie konfrontuje je ze standardami konstytucyjnymi. Ustalenie celów partii politycznych na podstawie statutu i programu, jest czynnością zbliżoną do ustalania normatywnych znaczeń aktów prawnych, co stanowi podstawowy zakres działań Trybunału Konstytucyjnego. Statuty i programy nie zawierają norm prawnych, jednak wypowiedzi zamieszczone w statutach czy programach mają charakter powinnościowy (por. uchwałę Trybunału Konstytucyjnego z 6 października 1993 r., sygn. W 15/92, OTK z 1993 r., cz. II, poz. 49).

W powołanym powyżej postanowieniu Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że z samej natury kontroli prewencyjnej wynika, że nie może ona prowadzić do delegalizacji partii. Jej celem jest jedynie zapobieżenie wpisowi do ewidencji partii, które nie odpowiadają określonym kryteriom prawnym, ewentualnie – zapobieżenie wprowadzeniu do statutu partii zmian, które tych warunków nie spełniają (zob. także postanowienie Trybunału Konstytucyjnego sygn. Pp 1/02).



1.2. Z korespondencji pomiędzy sądem a Trybunałem Konstytucyjnym, prowadzonej w związku z kilkakrotnym wzywaniem sądu do uzupełnienia braków formalnych, wynika, że przedmiotem wniosku jest zbadanie w trybie art. 14 ust. 1 ustawy o partiach politycznych zgodności z Konstytucją celów i zasad działania partii politycznej pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski.

Postępowanie w niniejszej sprawie zostało wszczęte w trybie kontroli prewencyjnej, w celu zbadania zgodności z Konstytucją nowych symboli, o których rejestrację partia Narodowe Odrodzenie Polski wystąpiła do sądu.

Partia Narodowe Odrodzenie Polski została wpisana do ewidencji partii politycznych 1998 r. w Sądzie Okręgowym w Warszawie, VII Wydział Cywilny Rejestrowy. Rejestracja partii nastąpiła już pod rządami obowiązującej Konstytucji oraz ustawy o partiach politycznych. Statut partii, przedłożony wraz z wnioskiem o wpis do ewidencji, nie wzbudził wątpliwości konstytucyjnych sądu. Z akt rejestrowych wynika, że dotychczas zostały zarejestrowane cztery symbole, zgłoszone przez partię Narodowe Odrodzenie Polski.

Jak wskazano powyżej, postępowanie w niniejszej sprawie zostało wszczęte w związku ze złożonym do sądu wnioskiem zmierzającym do zarejestrowania nowych symboli partii. Partia Narodowe Odrodzenie Polski wystąpiła o wpisanie dodatkowych symboli graficznych: „symbol Krzyż i Miecz”, „Orzeł w koronie z rózgami liktorskimi i toporkiem”, „Zakaz pedałowania”, „Krzyż celtycki”.

Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o partiach politycznych: „W razie powstania wątpliwości co do zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii politycznej określonych w statucie, zgodnie z art. 9 ust. 1, lub w programie partii Sąd zawiesza postępowanie, o którym mowa w art. 12, i występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności celów partii politycznej z Konstytucją”.

Powołany powyżej przepis ma charakter kategoryczny; wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności celów partii politycznej z Konstytucją jest obligatoryjne.

Z art. 14 ust. 3 wskazanej powyżej ustawy wynika, że w wypadku wydania przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia o sprzeczności celów partii politycznej z Konstytucją, sąd odmawia wpisu partii do ewidencji.

W wypadku stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytucją symboli, do których rejestracji partia dąży, sąd powinien zatem odmówić ich wpisu do ewidencji, co nie wpłynęłoby na dalsze istnienie partii.

Jak wskazano powyżej, kontrola prewencyjna nigdy nie prowadzi do delegalizacji partii politycznej (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego sygn. Pp 1/99; postanowienia Trybunału Konstytucyjnego sygn. Pp 1/02, oraz z 24 listopada 2010 r., sygn. Pp 1/08).



2. Symbole graficzne partii jako przedmiot prewencyjnej kontroli z Konstytucją celów i zasad działania partii politycznej.



2.1. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego w kontekście kontroli zgodności celów partii politycznej z Konstytucją wskazywano, że konkretyzacja przedmiotu podlegającego kontroli sądowej jest tu niezbędna. W wypadku jej braku sądowa wykładnia „celu” mogłaby opierać się na dowolnych kryteriach, co z kolei byłoby nie do pogodzenia z wymaganiami demokratycznego państwa prawnego i wywiedzionymi z niego zasadami ustrojowymi oraz z koniecznością zapewnienia realizacji konstytucyjnych wolności i praw. Stąd w wyroku Trybunału Konstytucyjnego sygn. Pp 1/99, wskazano, że konkretyzacja pojęcia „celu” jest zawarta w art. 11 i art. 13 Konstytucji, tylko bowiem ograniczenia ustanowione przez ustrojodawcę w tych przepisach mogą dawać podstawę do odmowy wpisu do ewidencji partii politycznych lub do odmowy dokonywania w jej statucie zmian niezgodnych z Konstytucją. Zgodnie z art. 13 Konstytucji: „Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa”.

Program partii Narodowe Odrodzenie Polski nie został jasno i jednoznacznie wyłożony w jej statucie. Program wprost nie odwołuje się do totalitarnych metod, nie wyraża nienawiści rasowej czy narodowościowej.

W aktach sprawy znajduje się dokument zatytułowany „Deklaracja Trzeciej Pozycji”, z którego wynika (pkt 2), że „zarówno aborcja, jak i homoseksualizm są złem absolutnym, ponieważ sprzeciwiają się prawdzie obiektywnej i prawu boskiemu oraz negują dawanie życia – ideały Trzeciej Pozycji”.

Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział VII Cywilny Rejestrowy, nie wiąże zgłoszonego zarzutu z tym dokumentem, co więcej – ze względu na to, że postępowanie przed sądem toczy się w związku z wnioskiem o zarejestrowanie nowych symboli partii, sąd nie mógłby skutecznie zainicjować postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w odniesieniu do zarejestrowanego już statutu partii.

Wątpliwości konstytucyjne sądu wiążą się wyłącznie z symbolami, które chce zarejestrować partia Narodowe Odrodzenie Polski.



2.2. W związku z powyższym trzeba rozważyć, czy symbole partii mogą stanowić przedmiot prewencyjnej kontroli zgodności z Konstytucją celów i zasad działania partii politycznej.

W tym względzie Trybunał Konstytucyjny stwierdza, co następuje.

Konstytucja nie określa formy, w jakiej cele oraz zasady działania partii powinny być wyrażone, aby mogły stać się przedmiotem kontroli ich zgodności z Konstytucją. W wyroku o sygn. Pp 1/99, Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że uregulowania w tym zakresie nie zawiera art. 11 Konstytucji, określający pozycję ustrojową partii, ani też art. 58 Konstytucji, dotyczący wolności zrzeszania się i zakresu ograniczeń tej wolności.

We wskazanym powyżej wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że pojęcie „programu” w rozumieniu art. 13 Konstytucji ma charakter najbardziej ogólny, obejmujący wszelkie formy wyrażania treści relewantnej z perspektywy oceny jej zgodności z ustawą zasadniczą. Podkreślił przy tym, że Konstytucja tworzy materialnoprawną podstawę kontroli zgodności z ustawą zasadniczą celów lub działalności partii politycznych, jednakże tryb tej kontroli konkretyzuje ustawa o partiach politycznych. W tym kontekście wskazał, że w świetle ustawy o partiach politycznych dokumentem, w którym partia polityczna określa swoje cele, strukturę i zasady działania, jest statut, uchwalany przez zgromadzenie ogólne członków partii lub zgromadzenie ich demokratycznie wybranych przedstawicieli (art. 10 ustawy o partiach politycznych). Ten dokument zatem, jako podstawa programowo-organizacyjna partii, jest warunkiem wpisu partii do ewidencji i przedmiotem badania w toku sądowego postępowania co do zgodności celów partii z Konstytucją.

W uchwale z 6 października 1993 r., o sygn. W. 15/92, zapadłej pod rządami Konstytucji z 1952 r. oraz ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 29 kwietnia 1985 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 109, poz. 470, ze zm.), Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że cele partii politycznej należy oceniać przez pryzmat celów określonych w statucie lub w programie partii politycznych. Mogą to być powinności określone w sposób mniej lub bardziej precyzyjny, stąd trudno im przypisać pełny walor normatywności. W tym kontekście Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że wszelkie normy postępowania (w tym normy prawne) należą do szerszej grupy wypowiedzi językowych określanych mianem wypowiedzi powinnościowych. Trybunał Konstytucyjny w drodze interpretacji tekstów statutów lub programów może ustalić cele deklarowane przez partie polityczne, a następnie porównując te cele wyrażone w wypowiedziach powinnościowych z normami konstytucyjnymi, może dokonać oceny ich zgodności z normami konstytucyjnymi.



2.3. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że nowe symbole, które partia zamierza wpisać do rejestru, są relewantne z perspektywy celów lub zasad działania partii. Ocenie Trybunału Konstytucyjnego w ramach kontroli sprawowanej w trybie prewencyjnym podlegają treści, jakie wyrażają te znaki. Treści płynące zarówno ze statutu, jak i z programu oraz innych dokumentów, w tym również z symboli graficznych partii politycznej, określają jej tożsamość ideową.

Postępowanie sądowe, na gruncie którego pojawiła się wątpliwość skutkująca zainicjowaniem postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, toczy się w sprawie wpisu do rejestru dodatkowych symboli graficznych partii. Symbolami graficznymi partii można skutecznie wypaczyć przekaz dotyczący tożsamości ideowej partii, który został wskazany w jej statucie czy programie. Treści wyrażone przez symbole, którymi posługuje się partia polityczna, mogą konkretyzować, objaśniać, wzbogacać czy wręcz modyfikować postanowienia zawarte w statucie lub w programie partii, bez formalnej zmiany tych dokumentów. Treści płynące z symboli partii mogą wreszcie czynić treści zawarte w statucie lub programie partii bardziej sugestywnymi.

Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że uzewnętrznianie poglądów może przybierać różne postacie. Stąd myląca jest terminologia odwołująca się do pojęcia „wolności wypowiedzi”, akcentująca tylko werbalizację poglądów (por. S. Frankowski, R. Goldman, E. Łętowska, Sąd Najwyższy USA. Prawa i wolności obywatelskie, Warszawa 1997, s. 135).

W sprawie Texas przeciwko Johnson, rozstrzygniętej wyrokiem Sądu Najwyższego USA z 1989 r., ukarany za spalenie amerykańskiej flagi sprawca domagał się uznania, że jego zachowanie, niebędące wypowiedzią, lecz mające charakter ekspresyjny, było wyrazem konstytucyjnie chronionej wolności wypowiedzi. Z perspektywy rozstrzyganego tu problemu, dotyczącego możliwości badania zgodności celów lub zasad partii politycznej z Konstytucją ze względu na zgłoszone do rejestracji symbole graficzne partii, wymaga podkreślenia, że w we wskazanej sprawie niesporne było, iż tzw. ekspresyjne zachowanie, niepolegające na wyrażeniu swoich poglądów w sposób zwerbalizowany, stanowiło formę wypowiedzi (bliżej zob. tamże, s. 123-126 oraz s. 135; F. Longchamps de Berier, Relacje dziennikarz-obywatel; warto ostrożnie korzystać z amerykańskich przykładów, [w:] „Ius et Lex” nr 1/2010, s. 124-125). Na takim też stanowisku stanął ETPC w wyroku z 24 maja 1988 r. w sprawie Mueller i inni przeciwko Szwajcarii (skarga nr 10737/84), stwierdzając, że osoby, które tworzą, odtwarzają, rozpowszechniają lub wystawiają prace artystyczne uczestniczą w wymianie idei i opinii mającej podstawowe znaczenie w demokratycznym społeczeństwie.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza więc, że symbol graficzny partii jest formą ekspresji poglądów.

Nowe symbole, które partia zamierza wpisać do rejestru, są relewantne z perspektywy celów lub zasad działania partii. Ocenie Trybunału Konstytucyjnego, w ramach kontroli sprawowanej w trybie prewencyjnym, podlegają treści, jakie wyrażają te znaki.

Odmienna wykładnia stawiałaby pod znakiem zapytania jakąkolwiek aktywność sądu w toku postępowania o wpis do ewidencji znaków graficznych, które wszak mogą być nośnikami informacji o celach lub o zasadach działania partii. Treści płynące z symboli, którymi posługuje się partia polityczna mogą konkretyzować, czy wręcz modyfikować postanowienia zawarte w statucie czy programie partii.

Przy zakwestionowaniu możliwości badania w takim wypadku, Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział VII Cywilny Rejestrowy, jako sąd prowadzący ewidencję partii politycznych, mając wątpliwości co do zgodności znaków graficznych partii z Konstytucją, mógłby: 1) dokonać wpisu do ewidencji, w oczekiwaniu, że podmiot konstytucyjnie uprawniony podejmie odpowiednią inicjatywę zmierzającą do przeprowadzenia kontroli represyjnej, albo 2) powołać się na bezpośrednie stosowanie Konstytucji (art. 8 ust. 2 Konstytucji) i samodzielne ocenić konstytucyjność statutu lub jego zmian.

Obydwie powyższe możliwości należy odrzucić. Przyjęcie pierwszej byłoby równoznaczne z pomijaniem Konstytucji jako najwyższego prawa Rzeczypospolitej Polskiej, co prowadziłoby do kolizji z art. 8 ust. 1 Konstytucji. Zastosowanie drugiej, ze względu na zasadę podległości sędziów nie tylko Konstytucji, ale i ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji), również byłoby niemożliwe do zaakceptowania.

W konsekwencji należy przyjąć, że w trybie art. 14 ust. 1 ustawy o partiach politycznych, dopuszczalne jest w sprawie niniejszej wystąpienie przez sąd do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności celów lub zasad działania partii politycznej z Konstytucją ze względu na zgłoszone do rejestracji symbole graficzne partii.



3. Wymogi formalne pisma inicjującego postępowanie w sprawie prewencyjnej kontroli z Konstytucją celów i zasad działania partii politycznej.



3.1. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny zobowiązany jest rozważyć, czy wydanie orzeczenia w toczącym się przed nim postępowaniu nie jest zbędne lub niedopuszczalne, a w razie stwierdzenia negatywnej przesłanki procesowej umorzyć toczące się przed nim postępowanie. Trybunał Konstytucyjny, na każdym etapie postępowania, bada zatem, czy nie zachodzi negatywna przesłanka procesowa wyłączająca dopuszczalność merytorycznej oceny zgłoszonych zarzutów, skutkująca obligatoryjnym umorzeniem postępowania.

Mając na uwadze powyższe, wymaga rozważenia, czy sąd wykonał zarządzenie Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 1 kwietnia 2010 r., wzywające do uzupełnienia braków formalnych postanowienia sądu z 16 marca 2010 r. poprzez uzasadnienie postawionego przez sąd zarzutu niezgodności z Konstytucją celów partii z powołaniem dowodów na poparcie tej tezy, a jeżeli przedmiotem badania ma być także działalność partii – uzasadnienie również tego zarzutu z powołaniem dowodów na poparcie tej tezy.

Uzasadniając zarzut, sąd wskazał, że zgodnie z art. 13 Konstytucji zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. Sąd podkreślił, że partia Narodowe Odrodzenie Polski zamierza rozpowszechniać wskazane symbole będące nośnikiem symboliki faszystowskiej. W tym kontekście, w nawiązaniu do symboli zgłoszonych przez partie wskazał, że „według powszechnej wiedzy, np. Fasces – rózgi liktorskie, są symbolem używanym przez ruch faszystowski (stąd nazwa faszyzm)”. Podniósł następnie, że: „Krzyż celtycki jest symbolem neofaszystowskim”, zaś symbol «zakaz pedałowania» „co najmniej wskazuje na głoszenie przez partię nietolerancji społecznej”. W postanowieniu uzupełniającym braki formalne sąd odwołał się ponadto do treści art. 256 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.) w jego pierwotnym oraz obowiązującym od 8 czerwca 2010 r. brzmieniu.

W odpowiedzi na wezwanie do wskazania dowodów uzasadniających podniesione zarzuty sąd zaakcentował przede wszystkim wiedzę powszechnie dostępną, powołał się ponadto na wydruki ze strony internetowej partii politycznej Narodowe Odrodzenie Polski oraz wydruki z wikipedii.

Zgodnie z art. 56 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym: „Wnioski w sprawie zgodności z Konstytucją celów partii politycznych, określonych w statucie lub w programie, Trybunał rozpoznaje na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznania wniosków w sprawie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją”.

Zastosowanie znajduje tu zatem w szczególności art. 32 ust. 1 ustawy o TK, określający wymogi formalne pisma inicjującego postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym. Zgodnie z tym przepisem, wniosek albo pytanie prawne powinny odpowiadać wymaganiom dotyczącym pism procesowych, a ponadto zawierać w szczególności uzasadnienie postawionego zarzutu z powołaniem dowodów na jego poparcie.

Jeszcze raz wymaga podkreślenia, że postępowanie w badanej sprawie zostało zainicjowane w trybie kontroli prewencyjnej, a nie represyjnej. Nie znajduje tu zatem zastosowania art. 58 ustawy o TK stanowiący, że w wypadku kontroli prowadzonej w trybie represyjnym Trybunał Konstytucyjny prowadzi postępowanie dowodowe w celu ustalenia, czy działalność partii narusza zasady konstytucyjne.



3.2. W świetle powyższego wymaga rozważenia, czy wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie, Wydział VII Cywilny Rejestrowy, spełnia wymogi formalne płynące z art. 32 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w zakresie odnoszącym się do wszystkich zakwestionowanych symboli.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że badany wniosek w odniesieniu do żadnego z symboli, które budzą wątpliwości konstytucyjne sądu, nie spełnia wymogów formalnych wskazanych w powołanym powyżej przepisie, choć zakres braków w odniesieniu do poszczególnych znaków jest różny.

W postanowieniu inicjującym postępowanie w sprawie sąd wskazał, że partia Narodowe Odrodzenie Polski zamierza rozpowszechniać wskazane symbole będące nośnikiem symboliki faszystowskiej. W tym kontekście podkreślił, że „według powszechnej wiedzy, np. Fasces – rózgi liktorskie, są symbolem używanym przez ruch faszystowski (stąd nazwa faszyzm)”. Wskazał następnie, że: „Krzyż celtycki jest symbolem neofaszystowskim”, zaś „symbol «zakaz pedałowania» co najmniej wskazuje na głoszenie przez partię nietolerancji społecznej”. Odniósł się wprost do trzech spośród czterech zakwestionowanych znaków, do których rejestracji zmierza partia. W postanowieniu uzupełniającym braki formalne sąd powołał argumenty, które mogą zostać zasadnie odniesione wyłącznie do tych znaków, które są nośnikiem symboliki faszystowskiej, nawiązując w szczególności do brzmienia art. 256 k.k.

Powyższe argumenty nie znajdują odpowiedniego zastosowania do znaku „Zakaz pedałowania”, w odniesieniu do którego sąd w ogóle nie rozwinął argumentacji, która ma uzasadniać zarzut i poprzestał na ogólnikowym stwierdzeniu, że ten znak „co najmniej wskazuje na głoszenie przez partię nietolerancji społecznej”.

Mając na uwadze powyższe, orzekanie o konstytucyjności celów i zasad działania partii Narodowe Odrodzenie Polski w kontekście tego znaku należy uznać za niedopuszczalne, a postępowanie w tym zakresie umorzyć na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Wydruki z wikipedii, przedłożone przez sąd jako dowód w sprawie, odnoszą się do dwóch tylko spośród trzech zakwestionowanych przez sąd znaków o symbolice faszystowskiej: znaku „Orzeł w koronie z rózgami liktorskimi i toporkiem” oraz znaku „Krzyż celtycki”. Przedłożone wydruki nie odnoszą się natomiast do znaku „Krzyż i Miecz”.

Postępowanie w zakresie odnoszącym się do znaku „Krzyż i Miecz” podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. W zakresie zarzutów odnoszących się do tego symbolu pismo inicjujące postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym nie spełnia bowiem wymogów formalnych określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w zakresie zarzutu odnoszącego się do symboli „Orzeł w koronie z rózgami liktorskimi i toporkiem” oraz „Krzyż celtycki” wniosek sądu również nie spełnia wymogów formalnych wskazanych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK, co oznacza, że w odniesieniu do tych symboli postępowanie także podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Jak wskazano powyżej, w odpowiedzi na wezwanie do uzupełnienia braków formalnych przez wskazanie dowodów uzasadniających podniesione zarzuty, sąd zaakcentował przede wszystkim wiedzę powszechnie dostępną, powołał się ponadto na wydruki ze strony internetowej partii politycznej Narodowe Odrodzenie Polski oraz wydruki z wikipedii.

Trybunał Konstytucyjny nie kwestionuje wikipedii jako źródła dowodu w badanej sprawie. Zawarte tam informacje, do których nawiązuje sąd, są nośnikiem informacji o faktach podlegających udowodnieniu w sprawie przezeń zainicjowanej. Przedkładając wydruki z wikipedii, sąd w żaden jednak sposób nie powiązał ich z przedłożonymi wydrukami ze strony internetowej partii. Nie wskazał w szczególności na tożsamość symboli, do których zarejestrowania partia zmierza, z tymi, które w ocenie sądu są nośnikami treści faszystowskich, czy neofaszystowskich, a które opisane są w wikipedii. Należy tu zważyć również to, że faszystowski, czy neofaszystowski, charakter zgłoszonych do ewidencji symboli, którymi zamierza się posługiwać partia Narodowe Odrodzenie Polski, nie jest na tyle oczywisty, aby dowodzenie tej okoliczności można było zastąpić surogatem udowodnienia w postaci notoryjności.

Ze względu na obowiązującą w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym zasadę skargowości obowiązkiem sądu jako podmiotu inicjującego postępowanie było wykazanie, że kwestionowane symbole mają charakter faszystowski. Domniemywanie tej okoliczności jest niedopuszczalne, zwłaszcza jeżeli zważyć na konstytucyjne gwarancje: wolności zrzeszania się (art. 58 ust. 1 Konstytucji) oraz wolności wypowiedzi (art. 54 Konstytucji). Sąd ma zatem pełne i nieograniczone niczym prawo do przedkładania takich dowodów, jakie w jego przekonaniu uzasadniają nasuwające mu się wątpliwości konstytucyjne, związane z treściami symboli. Dowody te jednak muszą dostarczać Trybunałowi Konstytucyjnemu niezbędnych przesłanek umożliwiających ocenę trafności zaprezentowanych wątpliwości sądu. Na sądzie, jako na podmiocie, który zainicjował postępowanie w niniejszej sprawie, spoczywa w szczególności powinność powiązania faktu podlegającego udowodnieniu (czyli przedmiotu dowodu) ze wskazanym środkiem dowodowym, jako nośnikiem informacji o tym fakcie. Jak wskazano powyżej, w odniesieniu do symboli „Orzeł w koronie z rózgami liktorskimi i toporkiem” oraz „Krzyż celtycki” sąd tego obowiązku nie spełnił.

Od sądu, jako podmiotu uprawnionego do wszczęcia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, należy oczekiwać szczególnej staranności w wypełnianiu wymogów formalnych pisma inicjującego postępowanie. Wymaga tu podkreślenia, że pomimo trzykrotnego wzywania do uzupełnienia braków formalnych w badanej sprawie sąd nie spełnił spoczywającego na nim obowiązku w zakresie przedstawienia dowodów uzasadniających przedstawiony zarzut.



3.3. W postanowieniu sądu, który zainicjował postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, wskazano na pierwotne oraz aktualne brzmienie art. 256 k.k. Sąd w typie czynu zabronionego penalizowanym przez ten przepis zdaje się upatrywać argumentu wspierającego przedstawioną wątpliwość konstytucyjną.

W pierwotnym brzmieniu art. 256 k.k. stanowił, co następuje: „Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.

Art. 256 k.k. w brzmieniu obowiązującym od 8 czerwca 2010 r. jest bardziej rozbudowany. W paragrafie pierwszym powtarza uregulowanie pomieszczone w art. 256 k.k. w pierwotnym brzmieniu. W paragrafie drugim stanowi, że: „Tej samej karze podlega, kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesyła druk, nagranie lub inny przedmiot, zawierające treść określoną w § 1 albo będące nośnikiem symboliki faszystowskiej, komunistycznej lub innej totalitarnej”. Zgodnie z paragrafem trzecim: „Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego określonego w § 2, jeżeli dopuścił się tego czynu w ramach działalności artystycznej, edukacyjnej, kolekcjonerskiej lub naukowej”.

Wymaga podkreślenia, że pod rządami art. 256 k.k. w poprzednim brzmieniu, który stanowił odpowiednik art. 256 § 1 k.k. w aktualnym brzmieniu, tj. stanowił o odpowiedzialności karnej wyłącznie w wypadku publicznego propagowania faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju państwa lub nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, w piśmiennictwie wyrażano pogląd, że propagowanie w ujęciu art. 256 k.k. oznacza każde zachowanie polegające na publicznym prezentowaniu, z zamiarem przekonania do niego, faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju państwa. Z tego stanowiska wynika, że odpowiedzialności karnej podlega także ten, kto publicznie prezentuje symbole lub gesty faszystowskie, w zamiarze przekonania innych do takiej ideologii (por. S. Hoc, Glosa do uchwały SN z dnia 28 marca 2002 r., I KZP 5/02, OSP nr 12/2002, s. 164).

Osoba publicznie prezentująca znaki propagujące treści wskazane w art. 256 k.k. może podlegać odpowiedzialności karnej, jeżeli wskazanego czynu dopuszcza się umyślnie. Z perspektywy karnoprawnej istotne są zatem elementy subiektywnej oceny propagowanych treści przez sprawcę (umyślność).

Konstytucyjna ocena celów i zasad działania partii politycznej sprawowana w trybie prewencyjnym ma natomiast charakter obiektywny. Z perspektywy oceny konstytucyjnej elementy subiektywne są zatem irrelewantne. Istotne jest tu jedynie to, czy symbole, do których rejestracji partia zmierza, obiektywnie propagują treści niezgodne z Konstytucją, tu – treści faszystowskie. Jak wskazano powyżej, powinność udowodnienia tej kwestii spoczywa na sądzie inicjującym postępowanie.



3.4. Przesłanka, ze względu na którą nastąpiło umorzenie postępowania w badanej sprawie, ma charakter usuwalny. Umorzenie postępowania w niniejszej sprawie nie wyłącza zatem możliwości ponownego zakwestionowania tych znaków przez sąd z zachowaniem wymogów formalnych. Możliwe jest tu również wystąpienie przez uprawnione podmioty z wnioskiem inicjującym kontrolę represyjną, jeżeli uznają, że działalność partii, oceniana także przez pryzmat symboli, którymi się posługuje lub zamierza posługiwać, narusza Konstytucję.



Mając na uwadze wszystkie powyższe argumenty, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.

Zdanie odrębne

sędziego TK Mirosława Granata

do uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego

z dnia 6 kwietnia 2011 r., sygn. akt Pp 1/10



Na podstawie art. 68 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) oraz § 46 uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego (M. P. Nr 72, poz. 720) zgłaszam zdanie odrębne do uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 kwietnia 2011 r. w sprawie o sygn. Pp 1/10.



1. Rozpoznając wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie z 16 marca 2010 r., należało w pierwszej kolejności rozważyć, czy sąd ten ma kompetencję do wnoszenia wniosków do Trybunału Konstytucyjnego dotyczących partii politycznych.



1.1. Określenie kręgu podmiotów legitymowanych do inicjowania postępowań przed Trybunałem stanowi materię konstytucyjną. Konstytucja wskazuje podmioty uprawnione do wszczynania poszczególnych postępowań przed Trybunałem. Uprawnionymi do inicjowania kontroli konstytucyjności są podmioty określone w art. 79, art. 191 i art. 193 Konstytucji. Do inicjowania postępowania w sprawie sporów kompetencyjnych uprawnionymi są podmioty wymienione w art. 192 Konstytucji. Art. 131 ust. 1 Konstytucji upoważnia Marszałka Sejmu do wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta. Z kolei podmioty uprawnione do wszczyna postępowania w sprawie partii politycznych są wskazane w art. 191 Konstytucji.

Analiza przepisów konstytucyjnych prowadzi do wniosku, że nie zawierają one żadnych sformułowań, które wskazywałyby na to, iż wyliczenie konstytucyjne ma charakter przykładowy lub że może zostać uzupełnione w ustawie. Za uznaniem konstytucyjnego charakteru materii inicjowania postępowania przed TK przemawia także jej znaczenie. Uruchamianie postępowania przed Trybunałem jest kompetencją o znaczeniu ustrojowym.



1.2. W myśl art. 197 Konstytucji, ustawa ma uregulować jedynie organizację Trybunału Konstytucyjnego oraz tryb postępowania przed tym organem. Na tym tle może nasuwać się pytanie, czy pojęcie „trybu postępowania” obejmuje swoim zakresem kwestię podmiotów uprawnionych do jego uruchomienia. Na to pytanie należy udzielić odpowiedzi negatywnej. Prawo inicjowania postępowania przed organem władzy sądowniczej nie jest prawem czysto proceduralnym, ale ma również wymiar materialny. Nawet gdyby przyjąć, że w pojęciu trybu mieści się krąg podmiotów uprawnionych do inicjowania postępowania przed organem władzy sądowniczej, to należy zwrócić uwagę, iż ustawa nie może normować spraw, które zostały uregulowane w Konstytucji.



1.3. Należy dalej zauważyć, że ustawa o Trybunale Konstytucyjnym nie zawiera unormowań dotyczących kręgu podmiotów uprawnionych do inicjowania postępowań przed tym organem w sprawach określonych w Konstytucji. Takie rozwiązanie potwierdza interpretację, w myśl której ustawodawca uznał wymienione zagadnienia za materię konstytucyjną.

Analiza przepisów konstytucyjnych prowadzi zatem do wniosku, że określenie kręgu podmiotów uprawnionych do uruchamiania postępowań przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach wskazanych w Konstytucji ma charakter zupełny. Wskazanie dodatkowych podmiotów w ustawie naruszałoby Konstytucję. Regulacja konstytucyjna ma znaczenie m.in. gwarancyjne dla partii. Oznacza ona, że ustawodawca nie będzie powierzał kompetencji do inicjowania w tej sprawie postępowania innym podmiotom.



2. Z Konstytucji wynika, że postępowanie w sprawie partii politycznych mogą inicjować wyłącznie podmioty określone w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji. Podmioty wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 2-6 nie mają takiej kompetencji. Wnioski Krajowej Rady Sądownictwa muszą dotyczyć niezawisłości sędziów i niezależności sądów. Z kolei w myśl art. 191 ust. 2 Konstytucji, podmioty wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 mogą wystąpić z wnioskiem do TK tylko wtedy, gdy akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania. Przedmiotem wniosku w tym wypadku może być wyłącznie akt normatywny, który mieści się w zakresie działania danego podmiotu. Sformułowanie art. 191 ust. 2 Konstytucji jednoznacznie wyklucza wnoszenie przez podmioty wymienione w tym przepisie wniosków w innych sprawach niż kontrola konstytucyjności prawa.



2.1. Na gruncie ustawy o partiach politycznych można rozróżnić kontrolę prewencyjną i następczą partii politycznych. Kontrola prewencyjna ma miejsce przed podjęciem przez nią działalności, a kontrola represyjna po jej podjęciu. O ile cele partii mogą być badane zarówno przed podjęciem przez partię działalności, jak i po jej podjęciu, o tyle sama działalność partii może stanowić przedmiot kontroli Trybunału dopiero po podjęciu działalności przez partię. W praktyce rozróżnienie to nie jest jednak istotne z punktu widzenia oceny kompetencji Sądu Okręgowego w Warszawie.

Do podziału kontroli konstytucyjności partii na kontrolę prewencyjną i represyjną nawiązuję dlatego, iż wymaga przemyślenia stanowisko dość automatycznie zajmowane zarówno w orzecznictwie konstytucyjnym, jak i w nauce prawa, że w wypadku kontroli celów partii już zarejestrowanej mamy do czynienia z kontrolą prewencyjną. Taki też jest pogląd Trybunału w niniejszej sprawie. Moim zdaniem, w wypadku podziału danej kontroli czynnikiem relewantnym jest fakt (moment) rejestracji partii, a nie fakt (moment) wystąpienia partii o rejestrację zamiany w statucie. Dlatego też kontrola celów partii może być dokonywana w trybie kontroli represyjnej ze wszelkimi konsekwencjami, jakie wynikałby z tego rodzaju kontroli.



2.2. Trybunał Konstytucyjny zdaje się przyjmować pogląd (zarysowany w postanowieniu TK z 16 lipca 2003 r., sygn. Pp 1/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 71), że kontrola prewencyjna w odniesieniu do partii ma charakter abstrakcyjny i w istocie zbliża się do kontroli zgodności aktów normatywnych z Konstytucją (s. 8). Wydaje się, że w wypadku kontroli partii rozróżnienie kontrola abstrakcyjna/kontrola konkretna nie ma większego znaczenia. Kontrola partii jest zawsze kontrolą konkretną w tym sensie, że bada się konkretną sprawę indywidualnie określonego podmiotu (konkretne cele lub konkretne działania).



Reasumując, unormowania zawarte w ustawie o partiach politycznych powierzające Sądowi Okręgowemu w Warszawie kompetencję do inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym są niezgodne z Konstytucją. Wśród wymienionych w Konstytucji podmiotów uprawnionych do inicjowania postępowań dotyczących partii politycznych nie ma Sądu Okręgowego w Warszawie.



3. W rozpoznawanej sprawie nasuwa się pytanie o skutki, jakie wywołuje wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie. Czy Trybunał Konstytucyjny może badać wniosek oparty na przepisach ustawowych niezgodnych z Konstytucją?



3.1. Trybunał sprawuje kontrolę konstytucyjności prawa w odrębnych procedurach. Konstytucja nie przewiduje incydentalnej kontroli konstytucyjności prawa przez Trybunał, „przy okazji” innych procedur przed tym organem. Co więcej, w rozważanym wypadku chodzi o regulacje dotyczące samego Trybunału. Zarazem Konstytucja stanowi, że – inaczej niż sędziowie sądów – sędziowie Trybunału podlegają wyłącznie Konstytucji. Nie są oni związani ustawami niezgodnymi z Konstytucją.

Ponadto zakres kompetencji Trybunału wyznacza Konstytucja. Trybunał stoi na straży swoich konstytucyjnych kompetencji i nie powinien dopuścić ani do ich niekonstytucyjnego uszczuplenia, ani do ich niekonstytucyjnego rozszerzenia. O ile jednak pominięcie przepisów ustawowych, które w sposób niekonstytucyjny ograniczają Trybunał, może budzić wątpliwości, o tyle uznanie przez ten organ swojej niekompetencji do rozpoznawania wniosku zgłoszonego przez podmiot upoważniony w przepisach ustawowych niezgodnych Konstytucją ma inny charakter. Takie podejście nie rozszerza bowiem, a ogranicza zakres działania Trybunału.



3.2. W danej sprawie chodzi nie tyle o ocenę konstytucyjności przepisów ustawy o partiach politycznych, ile przede wszystkim o ocenę skutków czynności prawnej (wniosku sądu) opartej na ustawie niekonstytucyjnej. Rozważana czynność prawna nie ma odpowiedniej podstawy prawnej. Na gruncie Konstytucji Trybunał Konstytucyjny nie ma kompetencji do uruchamiania postępowania w wyniku czynności podjętej przez podmiot niewymieniony w Konstytucji. Z tego względu należałoby przyjąć, że rozpoznawany wniosek został zgłoszony przez podmiot nieuprawniony.



4. W świetle przedstawionych argumentów należałoby w konsekwencji przyjąć, że wniosek zgłoszony przez podmiot nieuprawniony jest bezskuteczny, nawet jeżeli taki wniosek znajduje podstawę w przepisach ustawowych. Trybunał Konstytucyjny nie ma kompetencji do rozpatrywania takiego wniosku. W konsekwencji powinien on umorzyć postępowanie z uwagi na niedopuszczalność wydania orzeczenia merytorycznego w związku z próbą zainicjowania postępowania w sprawie partii politycznej przez podmiot nie wymieniony w Konstytucji.



5. W uzasadnieniu postanowienia Trybunału z 6 kwietnia 2011 r. zasadnicze wątpliwości budzi interpretacja przepisów ustawowych odnoszących się do wymogów formalnych stawianych wnioskom inicjującym postępowanie w sprawie partii politycznych oraz przepisów dotyczących postępowania dowodowego w procedurach wiążących się z partiami politycznych.



5.1. Przy interpretacji przepisów dotyczących Trybunału Konstytucyjnego należy uwzględnić to, że organ ten został utworzony do ochrony Konstytucji. Wszelkie postępowania przed Trybunałem prowadzone są w celu urzeczywistnienia Konstytucji, w interesie publicznym. Trybunał w prowadzonych postępowaniach nie orzeka o zasadności indywidualnych roszczeń wysuwanych przez podmioty inicjujące postępowanie, ale dokonuje obiektywnych ustaleń w zakresie zgodności z Konstytucją określonych aktów prawnych, celów lub działalności. Treść rozstrzygnięcia w postępowaniu prowadzonym w interesie publicznym nie powinna być uzależniona od umiejętności prawniczych i argumentacyjnych podmiotów inicjujących postępowanie. Jeżeli tylko pismo inicjujące postępowanie spełnia minimalne wymagania formalne określone w ustawie, dalsze postępowanie prowadzone jest przez Trybunał w taki sposób, aby wyjaśnić wszystkie istotne okoliczności i rozważyć wszystkie istotne argumenty.



5.2. Przy ustalaniu treści obowiązujących norm prawnych należy kierować się przyjętymi zasadami wykładni prawa, obejmującymi dyrektywy wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej oraz dyrektywy wykładni drugiego stopnia. W myśl dyrektyw wykładni systemowej, interpretator aktów normatywnych musi wziąć pod uwagę wszystkie istotne przepisy prawne, w szczególności wszystkie istotne przepisy konstytucyjne i ustawowe. Należy przy tym pamiętać, że regulacja postępowań dotyczących partii politycznych znajduje się w odrębnych ustawach – w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym oraz w ustawie o partiach politycznych.



6. Przepisy dotyczące kontroli nad partiami politycznymi budzą poważne wątpliwości interpretacyjne.



6.1. W świetle przepisów Konstytucji, Trybunał orzeka o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym normuje postępowania w sprawie badania zgodności celów i działalności partii politycznych z Konstytucją. W ujęciu tych aktów prawnych przedmiotem kontroli Trybunału są wyłącznie cele lub działalność partii politycznych, a wzorcem dla kontroli partii – wyłącznie normy konstytucyjne.



6.2. Z kolei w ustawie o partiach politycznych stanowi się, obok orzekania o celach i działalności partii, również o badaniu zasad działania partii politycznej. W myśl art. 14 ust. 1 tej ustawy przesłanką wszczęcia postępowania o konstytucyjności celów partii jest wątpliwość co do celów lub zasad działania partii, przy czym nie jest jasna relacja między oceną zasad działania partii a oceną celów partii. Z kolei w art. 21 mowa jest o wszczynaniu postępowania co do zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii w razie wprowadzenia do statutu zmian niezgodnych z art. 8 ustawy. Nie jest do końca jasne, w jakim postępowaniu Trybunał badałby zasady działania partii, a w szczególności, czy miałoby to być postępowanie odrębne od postępowań dotyczących celów i działalności partii. Nie jest też jasne, czy podstawę kontroli w tym wypadku obok norm konstytucyjnych miałby stanowić art. 8 ustawy o partiach politycznych.



6.3. Na gruncie obowiązującej Konstytucji oraz ustawy o Trybunale Konstytucyjnym zakres kognicji Trybunału został określony wąsko. Sąd ten nie ma co do zasady kompetencji do badania zgodności statutu partii z Konstytucją ani z ustawą, może badać jedynie cele i działalność partii politycznych z punktu widzenia zgodności z Konstytucją. Postanowienia statutu podlegają zatem kontroli Trybunału Konstytucyjnego jedynie w zakresie, w jakim wyznaczają cele partii lub stanowią przejaw działalności partii. Natomiast postanowienia statutu w pozostałym zakresie pozostają poza zakresem kognicji Trybunału. Wszelkie problemy dotyczące partii przedstawiane Trybunałowi muszą zostać sformułowane w kategoriach konstytucyjności celów lub konstytucyjności działalności partii.



6.4. Takie wąskie ujęcie kognicji Trybunału nie w pełni jest zharmonizowane z przedstawionymi przepisami ustawy o partiach politycznych, w której mowa jest również o kontroli zasad działania partii, a także o wszczynaniu postępowania w razie wprowadzenia do statutu zasad niezgodnych z art. 8 tej ustawy. Nie jest też jasne, czy podstawę kontroli partii ma stanowić wyłącznie Konstytucja, jak wynikałoby to z brzmienia Konstytucji i ustawy o Trybunale, czy też również przepisy ustawy o partiach politycznych, jak może to wynikać z niektórych przepisów tejże ustawy. Niespójność analizowanych przepisów nie ułatwia ustalenia, jakie wymogi musi spełniać wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie inicjujący kontrolę partii w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.



7. W ustalaniu zasad dotyczących inicjowania postępowania w sprawie partii politycznych należy uwzględnić treść określonych przepisów ustawowych.



7.1. W myśl art. 14 ust. 1 ustawy o partiach politycznych na sądzie okręgowym, prowadzącym ewidencję partii spoczywa obowiązek zainicjowania kontroli Trybunału w każdym wypadku nabrania wątpliwości co do zgodności celów partii z Konstytucją. Przesłanką wszczęcia postępowania jest w tym wypadku sama wątpliwość sądu. W związku z tym, nie można od sądu wymagać wykazania, że niezgodność z Konstytucją celów danej partii nie budzi wątpliwości. Rolą TK nie jest ocena zasadności zarzutów podnoszonych przez sąd okręgowy, ale samodzielne zbadanie sprawy i rozstrzygnięcie danej kwestii w postępowaniu dotyczącym wpisów do ewidencji partii politycznych.



7.2. Z kolei art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych stanowi, że jeżeli partia wprowadzi do statutu zmiany niezgodne z postanowieniami art. 8 tej ustawy, sąd może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznej. W tym wypadku przesłanką wszczęcia postępowania nie jest sama wątpliwość sądu, ale wprowadzenie do statutu zmian niezgodnych z postanowieniami art. 8 ustawy o partiach politycznych.



7.3. Należy dalej zwrócić uwagę, że w myśl art. 56 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Trybunał ma rozpoznawać wnioski w sprawie zgodności z Konstytucją celów partii na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznawania wniosków w sprawie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją. Przepis ten dotyczy rozpoznawania wniosków w sprawie celów partii, które wpłynęły już do Trybunału, nie normuje jednak zasad wnoszenia wniosków do Trybunału Konstytucyjnego. Przepisy dotyczące wnoszenia wniosków inicjujących kontrolę konstytucyjności prawa mogą i powinny być stosowane do wniosków dotyczących partii, ale na zasadzie analogii, przy uwzględnieniu treści przepisów ustawy o partiach politycznych.



7.4. Trzeba zgodzić się z rozumowaniem TK, że w postępowaniu dotyczącym celów partii nie ma zastosowania art. 58 dotyczący postępowania dowodowego w zakresie działalności partii politycznych. Jest rzeczą oczywistą, że Trybunał Konstytucyjny w postępowaniu dotyczącym celów partii nie prowadzi postępowania dowodowego w celu ustalenia, czy działalność partii narusza zasady konstytucyjne, przedmiotem kontroli są bowiem cele partii, nie zaś jej działalność. Z tego faktu nie wynika jednak, że Trybunał w ogóle nie prowadzi postępowania dowodowego w celu ustalenia, czy cele partii są zgodne z Konstytucją. Przeciwnie, w postępowaniu w sprawie celów partii ma przecież zastosowanie art. 19 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, zamieszczony wśród przepisów ogólnych wspólnych dla wszystkich postępowań prowadzonych przed tym organem. Przepis ten nakazuje Trybunałowi Konstytucyjnemu zbadanie wszystkich istotnych okoliczności w celu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy (ust. 1). Trybunał nie jest przy tym związany wnioskami uczestników i może z urzędu dopuścić dowody, jakie uzna za celowe dla wyjaśnienia sprawy (art. 19 ust. 2). Wynika stąd, że postępowanie przed Trybunałem jest oparte na zasadzie inkwizycyjności.



7.5. Warto ponadto podkreślić, że w postępowaniu w sprawie celów partii nie ma zastosowania art. 57 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, który stanowi, że ciężar udowodnienia niezgodności z Konstytucją spoczywa na wnioskodawcy, który powinien przedstawić lub zgłosić dowody wskazujące na tę niezgodność. Przepis ten dotyczy tylko postępowań mających za przedmiot działalność partii politycznych. Brak analogicznego przepisu w postępowaniu dotyczącym celów partii stanowi istotny argument przemawiający za uznaniem, że w tym ostatnim postępowaniu obowiązują inne zasady w zakresie rozkładu ciężaru dowodu i ciężaru argumentacji, przy czym zasady te nie zostały jednoznacznie określone w obowiązujących ustawach.



8. W świetle przedstawionych wyżej przepisów należy przyjąć, że Sąd Okręgowy w Warszawie, występując do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie celów partii – na podstawie art. 14 lub art. 21 ustawy o partiach politycznych, powinien sprecyzować wątpliwość konstytucyjną, wskazując w szczególności: a) cele partii, które – jego zdaniem – budzą wątpliwości konstytucyjne oraz b) normy konstytucyjne, z którymi te cele są niezgodne. Ostateczne ustalenie znaczenia postanowień statutu partii należy do Trybunału Konstytucyjnego. Dotyczy to także ustalenia znaczenia symboli partii politycznej i celów, które te symbole wyrażają.

W mojej ocenie, Sąd Okręgowy przedstawił kwestię konstytucyjną z wystarczającą ostrością. W szczególności wskazał normy konstytucyjne, z którymi – jego zdaniem – sprzeczne są ustalone przez niego cele partii i wyjaśnił, na czym, jego zdaniem, polega wątpliwość konstytucyjna. Od sądu można natomiast oczekiwać nieco bardziej precyzyjnego sformułowania ustalonych przez niego celów partii politycznej. Wniosek sądu spełnia jednak wymogi ustawowe. Natomiast samo ustalenie treści symboli zgłoszonych przez partię do rejestracji oraz związanych z nimi konsekwencji prawnych należy do Trybunału Konstytucyjnego.





Zdanie odrębne

sędziego TK Piotra Tulei

do uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego

z dnia 6 kwietnia 2011 r., sygn. Pp 1/10



Na podstawie art. 68 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) zgłaszam zdanie odrębne do uzasadnienia postanowienia TK z dnia 6 kwietnia 2011 r. , sygn. Pp 1/10.

Kompetencje sądu oraz Trybunału Konstytucyjnego wskazane w art. 14 i art. 21 ustawy o partiach politycznych powinny być interpretowane ściśle z trzech powodów. Po pierwsze dlatego, że dotyczą zasady pluralizmu politycznego i wolności zrzeszania, a ograniczenie tych zasad należy do szczególnie wrażliwych materii konstytucyjnych (zob. wyroki TK z: 8 marca 2000 r., sygn. Pp 1/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 58 i 10 kwietnia 2002 r., sygn. K 26/00, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 18 oraz postanowienie TK z 24 listopada 2010 r., sygn. Pp 1/08, OTK ZU nr 9/A/2010, poz. 115). Po drugie, postępowanie to prowadzone jest w trybie nieprzewidzianym wprost przez Konstytucje. Po trzecie, przedmiot postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym jest pośrednio wyznaczony przez przedmiot postępowania sądowego. Trybunał Konstytucyjny może rozpoznać wniosek sądu, jeśli spełnione są przesłanki wskazane w art. 14 i art. 21 ustawy o partiach politycznych. Oba wskazane przepisy formułują ograniczenia przedmiotowe w postępowaniu rejestrowym toczącym się przed sądem. W myśl art. 14 ust. 1 ustawy o partiach politycznych sąd może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności celów lub zasad działania partii politycznej z Konstytucją tylko wtedy, gdy wątpliwości co do tej zgodności wynikają ze statutu partii lub jej programu. Ratio legis tego przepisu polega na zapobieżeniu wpisywaniu do ewidencji partii politycznych, których cele lub zasady działania są niezgodne z Konstytucją. Ze względu na wagę takich decyzji dla demokratycznego systemu politycznego, rozstrzygnięcie prejudycjalne w tym zakresie ustawodawca powierza Trybunałowi Konstytucyjnemu. Należy podkreślić, że Trybunał w postępowaniu takim nie może badać celów partii politycznej niewynikających z jej statutu lub programu, ani też nie może badać działalności partii politycznej. Zakres przedmiotowy postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym jest bowiem zdeterminowany przedmiotem postępowania sądowego, o którym mowa w art. 14 ust. 1 ustawy o partiach politycznych. Jeszcze węższy zakres przedmiotowy ma postępowania prowadzone w oparciu o art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych. Sąd może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii politycznej, tylko wtedy, gdy spełnione łącznie są następujące przesłanki: a) partia polityczna wprowadziła zmiany do statutu, b) zmiany te są niezgodne z art. 8 ustawy. Sąd wnioskujący powinien więc wskazać zmiany wprowadzone do statutu, a następnie z tymi zmianami powiązać zarzut niezgodności. Biorąc pod uwagę literalną wykładnię art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych należy stwierdzić, że w zakresie postępowania toczącego się na podstawie tego przepisu nie mieści się badanie celów partii politycznej niezwiązanych ze zmianą statutu. Jeżeli nie zostały dokonane zmiany w statucie nie może zostać uruchomione postępowanie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych. Dodatkowo należy podkreślić, że dopuszczenie wystąpienia sądu do Trybunału Konstytucyjnego na podstawie art. 21 ustawy w sytuacji, gdy partia nie dokonuje zmian statutu prowadziłaby de facto do rozszerzenia zakresu podmiotowego art. 191 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 188 pkt 4 Konstytucji. Jest to nie do pogodzenia z intencją ustrojodawcy.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w Warszawie w wystąpieniu z 16 marca 2010 r. wskazuje wprawdzie na art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych, jednak postępowanie przed sądem nie dotyczy zmiany statutu. Partia Narodowe Odrodzenie Polski nie wystąpiła do sądu z wnioskiem o zmianę statutu. Rada Wykonawcza NOP – a więc organ partii, który w świetle jej statutu nie może dokonać jego zmiany – przekazał jedynie sądowi informację o podjęciu uchwały w sprawie dodatkowych symboli partii. Jedynie pośrednio z pisma Rady Wykonawczej NOP można wnioskować, że chodzi o dodatkowe zgłoszenie symboli w trybie art. 11 ust. 2 ustawy o partiach politycznych. Postępowanie przed sądem dotyczy jedynie wpisania do ewidencji partii politycznych dodatkowych symboli NOP. Nie została więc spełniona przesłanka wyrażona wprost w art. 21 ust. 1 ustawy o partiach od której zależy możliwość wystąpienia przez sąd do Trybunału Konstytucyjnego. Dlatego też wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie z 16 marca 2010 r. należy uznać za niedopuszczalny w rozumieniu art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

Za dopuszczalnością rozpoznania wniosku nie przemawia dylemat wskazany w uzasadnieniu niniejszego postanowienia Trybunału Konstytucyjnego. Nietrafny jest bowiem pogląd Trybunału Konstytucyjnego, że w tej sprawie sąd – pozbawiony możliwości wystąpienia na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych do Trybunału – musiałby: albo dokonać wpisu do ewidencji kwestionowanych symboli, w oczekiwaniu, że podmiot konstytucyjnie uprawniony podejmie odpowiednią inicjatywę zmierzająca do przeprowadzenia kontroli represyjnej, albo powołać się bezpośrednio na Konstytucję i samodzielnie oceni zgodność z nią statutu. W myśl art. 12 ust. 1 i 2 ustawy o partiach politycznych sąd dokonuje zmiany wpisu w ewidencji jeżeli ta jest zgodna z prawem. Z powyższego a contrario wynika, że sąd powinien odmówić zmiany wpisu, jeżeli proponowana zmiana jest niezgodna z prawem. Jeżeli więc sąd powziął wątpliwość co do charakteru symboli, o których mowa wyżej, powinien tę wątpliwość rozstrzygnąć na gruncie art. 256 § 2 k.k. Z art. 1 ustawy o partiach politycznych wynika, że partia jest dobrowolną organizacją, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym. Zgłoszenie do ewidencji określonych symboli partii służy temu udziałowi. Nie ulega więc wątpliwości, że zgłoszenie to ma na celu rozpowszechnianie symbolu w rozumieniu art. 256 § 2 k.k. Jeżeli symbol ten zostałby uznany przez sąd za nośnik symboliki faszystowskiej, to spełnione zostałyby znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego z art. 256 § 2 k.k. W takim przypadku sąd powinien odmówić wpisu do ewidencji symbolu partii uzasadniając, to niezgodnością z przepisami prawa. Nawet jeżeli uwzględni się, że wystąpienie sądu zostało dokonane w kilka miesięcy przed nowelizacją art. 256 k.k., to po tej nowelizacji zarysowany wyżej dylemat stał się bezprzedmiotowy. Nie ma więc potrzeby zwracania się do Trybunału Konstytucyjnego. Innymi słowy, umorzenie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, ze względu na złożenie wniosku z naruszeniem art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych, nie stoi na przeszkodzie podjęciu przez sąd samodzielnego rozstrzygnięcia w przedmiocie dopuszczalności wpisania do ewidencji partii politycznych symboli wskazanych przez NOP.

Nie zgadzam się również z podaną w niniejszej sprawie podstawą umorzenia postępowania – niewykazaniem przez sąd faszystowskiego charakteru symboli. Jeżeli chodzi o treść wskazanych przez NOP symboli, to zakładając że ich ocena byłaby dopuszczalna, Trybunał Konstytucyjny powinien samodzielnie ustalić ich znaczenie. Obowiązek ten wynika z art. 19 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Nie można przyjąć, że to wyłącznie na sądzie wnioskującym spoczywał obowiązek ustalenia znaczenia symboli i wykazania, że symbole te są niezgodne z prawem. Z drugiej strony za niedopuszczalne, w niniejszej sprawie, uważam domaganie się od sądu wykazania związku jaki zachodzi między wskazanymi symbolami a treścią statutu. Ponieważ postępowanie sądowe nie dotyczyło zmiany statutu, kwestia ta jest bezprzedmiotowa. Może oczywiście powstać wątpliwość, czy posługiwanie się przez NOP wskazanymi symbolami nie świadczy o niezgodności jej działalności z Konstytucją. Wątpliwości tej przed Trybunałem Konstytucyjnym nie może jednak podnosić sąd, a jedynie podmioty wskazane w art. 191 ust. 1 Konstytucji.

Reasumując, kompetencja Trybunału Konstytucyjnego, o której mowa w art. 188 pkt 4 Konstytucji, dotyczy jednej z najistotniejszych kwestii w państwie demokratycznym. Powinna ona być uruchamiana tylko wtedy, gdy partia polityczna zagraża demokratycznemu państwu prawnemu. Zbytnia łatwość w uruchamianiu kontroli partii politycznych przez Trybunał Konstytucyjny może zagrażać zasadzie pluralizmu politycznego, wolności zrzeszania i innym wolnościom i prawom politycznym. Dlatego też ustrojodawca w art. 191 ust. 1 Konstytucji zakreślił wąski krąg podmiotów mogących występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie badania zgodności celów lub działalności partii politycznej z Konstytucją. Możliwość występowania do Trybunału przez sąd w trakcie wpisywania partii do ewidencji, w ogóle nie jest przez Konstytucję przewidziana. Abstrahując od oceny tej kwestii, która nie jest możliwa w niniejszym postępowaniu, należy jednak stwierdzić, że ten brak podstaw konstytucyjnych ma wpływ na określenie relacji zachodzących między sądem a Trybunałem Konstytucyjnym. Trybunał Konstytucyjny nie powinien stawać się instancją kontrolną dla rozstrzygania szczegółowych kwestii rejestrowych. Takie kwestie powinny być rozstrzygane samodzielnie przez sąd i kontrolowane w trybie apelacji przez sąd odwoławczy w oparciu o art. 12 ust. 5 ustawy o partiach politycznych. Dla Trybunału Konstytucyjnego są zastrzeżone rozstrzygnięcia o kwestiach zasadniczych z punktu widzenia systemu politycznego i prawnego. Taką kwestią jest niewątpliwe rozstrzygnięcie podejmowane na podstawie art. 14 ustawy o partiach politycznych. Trybunału Konstytucyjnego przesądza w nim o dopuszczalności legalizacji partii politycznej. Procedura określona w art. 21 stanowi jedynie uzupełnienie procedury z art. 14 ustawy o partiach politycznych. Szczególnie na tle procedury uzupełniającej istnieje konieczność rozgraniczenia kwestii zasadniczych, o których powinien rozstrzygać Trybunał Konstytucyjny, od zwykłych kwestii rejestrowych, o których powinien samodzielnie rozstrzygać sąd. Temu rozgraniczeniu służy przede wszystkim art. 21 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy: „Jeżeli partia polityczna wprowadzi do statutu zmiany”. Tylko po spełnieniu przesłanki określonej wyżej sąd może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem. Rozszerzająca wykładnia art. 21 ustawy o partiach politycznych przyjęta przez Trybunał Konstytucyjny w niniejszej sprawie nie znajduje uzasadnienia w powołanych wyżej przepisach Konstytucji, czyli w wykładni ustawy w zgodzie z Konstytucją, jest sprzeczna z wykładnią językową art. 21 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o partiach politycznych. Brak jest też argumentów natury funkcjonalnej, które przemawiałby za taką rozszerzającą wykładnią.



Zdanie odrębne

sędzi TK Sławomiry Wronkowskiej-Jaśkiewicz

do uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego

z dnia 6 kwietnia 2011 r., sygn. akt Pp 1/10



Przyłączam się w całości do zdania odrębnego sędziego TK Piotra Tulei i zaprezentowanej w uzasadnieniu tego zdania odrębnego argumentacji prawnej.





Zdanie odrębne

sędzi TK Małgorzaty Pyziak-Szafnickiej

do uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego

z dnia 6 kwietnia 2011 r., sygn. akt Pp 1/10



Przyłączam się w całości do zdania odrębnego sędziego TK Piotra Tulei i zaprezentowanej w uzasadnieniu tego zdania odrębnego argumentacji prawnej.







Zdanie odrębne

sędziego TK Marka Zubika

do uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego

z dnia 6 kwietnia 2011 r., sygn. akt Pp 1/10



Na podstawie art. 68 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) oraz § 46 uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego (M. P. Nr 72, poz. 720) zgłaszam zdanie odrębne do uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 kwietnia 2011 r. w sprawie o sygn. Pp 1/10.

Zgadzam się z rozstrzygnięciem Trybunału Konstytucyjnego o umorzeniu postępowania ze względu na zaistnienie ujemnych przesłanek procesowych skutkujących niedopuszczalnością wydania wyroku. Nie podzielam natomiast tezy zawartej w uzasadnieniu o wyłącznych wzorcach oceny konstytucyjności celów partii politycznej, jakoby ograniczonych do art. 11 i art. 13 Konstytucji.



Zdanie odrębne uzasadniam następująco:

Cele oraz działalność partii politycznych, z racji na znaczenie tych zrzeszeń w państwie demokratycznym, objęte są szczególnym domniemaniem konstytucyjności. Domniemanie to nie ma jednak charakteru absolutnego. Obalenie tego domniemania wymaga wszakże staranności i udowodnienia ze strony podmiotu inicjującego postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym.



Ustrojodawca nie zawęża wzorców kontroli „zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych” jedynie do art. 11 i art. 13 Konstytucji. Jeśli takie ograniczenie chciałby wprowadzić, zrobiłby to wprost.

Nie można wykluczyć, że cele lub zasady działania partii politycznych mogą zawierać takie postanowienia, które będą naruszały inne wartości konstytucyjne (przynajmniej częściowo) niewymienione w art. 11 i art. 13 Konstytucji, jak choćby godność człowieka (art. 30) lub przepisy-bariery, bezwzględnie zakazujące niektórych zachowań np. zakaz dyskryminacji (art. 32 ust. 2), czy też będą uderzały w podstawowe wartości spoczywające u podstaw funkcjonowania demokratycznego państwa prawa (np. art. 1, art. 3, czy art. 5). Demokratyczne państwo prawne musi posiadać instrumenty pozwalające należycie chronić wszystkie te wartości. Instrumentem takim jest m.in. kompetencja Trybunału Konstytucyjnego przewidziana w art. 188 pkt 4 Konstytucji. Kontrola ta powinna mieć charakter efektywnego mechanizmu chroniącego poszanowanie przyrodzonej godności człowieka oraz podstaw funkcjonowania demokratycznego państwa prawa (por. koniec wstępu do Konstytucji). Zawężenie wzorców oceny konstytucyjności deformuje wspomniany mechanizm contra legem fundamentali.