Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 14 lipca 2011 r.
Sygn. akt Ts 21/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Piotr Tuleja – przewodniczący
Mirosław Granat – sprawozdawca
Maria Gintowt-Jankowicz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 kwietnia 2011 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Alfreda S.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 21 stycznia 2009 r. skarżący zarzucił niezgodność art. 3941 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim uniemożliwia zaskarżenie postanowienia w przedmiocie przyznania pomocy prawnej z urzędu wydanego przez sąd drugiej instancji na skutek wniosku złożonego przed tym sądem, z art. 45 ust. 1 i art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 11 kwietnia 2011 r. odmówił nadania dalszego biegu skardze. Jako podstawę odmowy wskazał niespełnienie wymogu z art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Trybunał podkreślił, że „skoro Konstytucja nie wymaga, aby orzeczenie w przedmiocie przyznania pomocy prawnej z urzędu podlegało kontroli instancyjnej, to postanowienie o odrzuceniu zażalenia na postanowienie o odmowie ustanowienia pełnomocnika z urzędu nie spełnia przesłanki ostatecznego rozstrzygnięcia, wydanego w oparciu o normy prawne naruszające prawa skarżącego określone w Konstytucji”.
Na powyższe postanowienie skarżący wniósł w terminie zażalenie, w którym podniósł, że postanowienie o odrzuceniu zażalenia na postanowienie o odmowie ustanowienia pełnomocnika z urzędu w sposób ostateczny kształtuje jego sytuację prawną i dlatego spełniona jest przesłanka, o której stanowi art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Co więcej, skarżący zaznaczył, że zaskarżony przepis uniemożliwia jakąkolwiek weryfikację postanowienia w sprawie odmowy ustanowienia pełnomocnika z urzędu, wydanego po raz pierwszy przez sąd apelacyjny, dlatego powinien być – jego zdaniem – uznany za niezgodny z konstytucyjną zasadą dwuinstancyjności postępowania.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:


Zgodnie z art. 36 ust. 4 w zw. z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w zw. z art. 36 ust. 6 i 7 ustawy o TK). Na etapie rozpatrzenia zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada przede wszystkim, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.

W niniejszej sprawie Trybunał Konstytucyjny uznaje, że kwestionowane postanowienie jest prawidłowe, zaś argumenty przytoczone w zażaleniu nie podważają ustaleń przedstawionych w tym orzeczeniu i dlatego nie zasługują na uwzględnienie.

W zażaleniu skarżący podniósł, że postanowienie o odrzuceniu zażalenia na postanowienie o odmowie ustanowienia pełnomocnika z urzędu w sposób ostateczny kształtuje sytuację prawną skarżącego. To prowadzi – jego zdaniem – do wniosku, że została spełniona przesłanka umożliwiająca nadanie dalszego biegu jego skardze, tzn. skarżący wskazał orzeczenie, w którym ostatecznie rozstrzygnięto o jego prawach określonych w Konstytucji. Skarżący powołał się przy tym na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 31 marca 2009 r. (SK 19/08, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 29) – przywołany także w zaskarżonym postanowieniu – z którego, jego zdaniem, wprost wynika, że skarga spełniała warunki przekazania jej do rozpoznania merytorycznego. W dodatku skarżący – nie zgadzając się z poglądem Trybunału wyrażonym zarówno w zaskarżonym postanowieniu, jak i w przywołanym wyroku – definiuje zasadę dwuinstancyjności postępowania w ten sposób, że sąd drugiej instancji, który orzeka po raz pierwszy, np. o zwolnieniu od kosztów postępowania, powinien zostać uznany w tym zakresie za sąd pierwszej instancji.

W odniesieniu do zarzutów podniesionych w zażaleniu Trybunał – zgadzając się z rozstrzygnięciem zawartym w zaskarżonym postanowieniu – podkreśla, że orzekanie w kwestii przyznania pomocy prawnej z urzędu nie jest samo w sobie sprawą, do której stosuje się gwarancje z art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 Konstytucji, ale jedynie jedną z czynności podejmowanych w ramach rozpoznawania takiej sprawy (tak właśnie przyjął Trybunał w kontekście zwolnienia od kosztów postępowania w powyżej wspomnianym wyroku z 31 marca 2009 r.; zob. wskazany także w zażaleniu wyrok Trybunału z 2 czerwca 2010 r., SK 38/09, OTK ZU nr 5/A/2010, poz. 46). Tego typu orzeczenia muszą jednak zostać unormowane w taki sposób, aby rozpoznanie sprawy głównej odpowiadało wymienionym standardom konstytucyjnym. Konstytucyjna zasada dwuinstancyjności postępowania nie wymaga, aby rozstrzygnięcie wydane po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji w kwestii subsydiarnej podlegało dalszej kontroli instancyjnej. W tym bowiem zakresie stosuje się ogólny nakaz ukształtowania postępowania zgodnie z wymogami sprawiedliwości proceduralnej. To z kolei nakłada na sądy drugiej instancji wymóg szczególnie wnikliwego załatwiania tego typu spraw, tak aby uniknąć ewentualnego naruszenia konstytucyjnych praw danej osoby. Podsumowując, skarżący nie uprawdopodobnił dostatecznie naruszenia przysługujących mu konstytucyjnych praw podmiotowych i dlatego jego skardze odmówiono nadania dalszego biegu. Z kolei brak możliwości zaskarżenia postanowienia o oddaleniu wniosku o ustanowienie pomocy prawnej z urzędu – w świetle powyższych uwag – nie stanowi automatycznie naruszenia praw skarżącego. Co więcej, jak zostało wskazane powyżej, Trybunał w wyroku z 31 marca 2009 r. zweryfikował negatywnie wątpliwość, czy orzeczenie wpadkowe w kwestii zwolnienia od kosztów postępowania wydane po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji, jest orzeczeniem, w którym ostatecznie orzeczono o prawach wnioskodawcy. Owszem, sąd kształtuje w ten sposób sytuację prawną wnioskodawcy, ale nie oznacza to, że jednocześnie orzeka o jego konstytucyjnych prawach lub wolnościach (tu: o prawie do sądu). To stanowisko Trybunału jest aktualne także w zakresie orzekania o ustanowieniu pomocy prawnej z urzędu.

Należy zwrócić uwagę, że w wyroku z 31 marca 2009 r. Trybunał podkreślił, iż „Konstytucja ustanawia jedynie minimalne gwarancje praw człowieka i obywatela, natomiast parlament, korzystając z przysługującej mu swobody regulacyjnej, powinien dążyć do zapewnienia optymalnego zakresu tych praw. Ustawodawca powinien w związku z tym rozważyć, czy wzgląd na konieczność zapewnienia możliwie najszerszego dostępu do sądu nie przemawia za wprowadzeniem rozwiązań umożliwiających sądową kontrolę rozstrzygnięć w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych wydawanych przez sąd drugiej instancji”. Taka kontrola została wprowadzona w zakresie pomocy prawnej z urzędu. W trakcie toczącego się przed Trybunałem w niniejszej sprawie postępowania przepisy regulujące orzekanie o przyznaniu pomocy prawnej z urzędu uległy bowiem nowelizacji w kierunku, o którym mowa powyżej. Zgodnie z art. 117 § 6 k.p.c. w brzmieniu nadanym mu ustawą z 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 7, poz. 45) „wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, zgłoszony po raz pierwszy w postępowaniu apelacyjnym, kasacyjnym lub postępowaniu ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sąd przekazuje do rozpoznania sądowi pierwszej instancji, chyba że uzna wniosek za uzasadniony”. Od chwili wejścia w życie nowelizacji art. 117 k.p.c., tj. od 19 kwietnia 2010 r., na mocy art. 394 § 1 pkt 2 k.p.c. przysługuje wnioskodawcy zażalenie na postanowienie o odmowie przyznania pomocy prawnej z urzędu. Ustawodawca – zgodnie z postulatem Trybunału Konstytucyjnego oraz wskazaniami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – wprowadził tym samym kontrolę instancyjną rozstrzygnięć w przedmiocie przyznawania pomocy prawnej z urzędu – wychodząc poza minimalne standardy gwarantowane w Konstytucji. Jednakże – wbrew twierdzeniom skarżącego – nie stanowi to podstawy do uznania, że zaskarżone przepisy były niezgodne z Konstytucją w brzmieniu obowiązującym do 18 kwietnia 2010 r.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia wniesionego na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.