Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 5 lipca 2011 r.
Sygn. akt Ts 25/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Kotlinowski – przewodniczący
Zbigniew Cieślak – sprawozdawca
Stanisław Biernat,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 grudnia 2009 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Mariusza i Jarosława S.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

Skarżący wnieśli w skardze konstytucyjnej o stwierdzenie, że art. 870 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Ich zdaniem, norma ta narusza prawo do równego traktowania przez władze publiczne (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Naruszenie zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa skarżący upatrują w braku dwuinstancyjnej kontroli sądu działań komornika, którym wierzyciel zarzuca naruszenie przepisów o publicznym charakterze licytacji i o wyłączeniu od udziału w przetargu. Sprawia to, zdaniem skarżących, że postępowanie egzekucyjne w zaskarżonym zakresie pozbawione jest przejrzystości i pozostaje całkowicie niejasne dla strony, która w nieuzasadniony sposób zostaje wyłączona od udziału w licytacji. Skarżący podnieśli ponadto, że art. 870 § 1 k.p.c. pozostaje w sprzeczności z art. 767 § 4 k.p.c. i tym samym narusza zasadę prawidłowej legislacji, która wymaga, aby przepisy formułowane były w sposób poprawny, precyzyjny i jasny, zwłaszcza wówczas, gdy chodzi o konstytucyjnie zagwarantowane wolności i prawa. W ocenie skarżących, brzmienie zaskarżonego przepisu, wymagające, aby skarga na udzielenie przybicia została zgłoszona do protokołu licytacji, narusza prawo wierzyciela do sądu. Wierzyciel, który wskutek naruszenia przepisów o terminie licytacji nie był na niej obecny, nie może dopełnić tej przesłanki. Skarżący wskazali, że niezależnie od wagi zarzucanych komornikowi naruszeń skarga wniesiona przez wierzyciela po zamknięciu protokołu licytacji zostanie przez sąd odrzucona albo – tak jak w ich sprawie – sąd rozpozna ją na zasadach ogólnych (art. 767 k.p.c.), co pozbawi stronę możliwości wniesienia zażalenia do sądu drugiej instancji.
Skarżący wnieśli skargę konstytucyjną w związku z postanowieniem Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim z 21 września 2007 r. (sygn. akt V Cz 426/07) o oddaleniu zażalenia skarżących na postanowienie Sądu Rejonowego w Gorzowie Wielkopolskim z 29 czerwca 2007 r. (sygn. akt VIII Co 5174/06) o odrzuceniu ich zażalenia na postanowienie sądu w zakresie oddalającym skargę na obwieszczenie o licytacji znaku towarowego i oddalającym skargę na udzielenie przybicia. W uzasadnieniu Sąd Okręgowy wskazał, że postanowienie sądu rozstrzygające skargę na czynność komornika w zakresie obwieszczenia o licytacji znaku towarowego i na udzielenie przybicia tego znaku nie podlega zaskarżeniu na podstawie art. 394 § 1 i art. 767 § 3 k.p.c. Sąd przyjął, że postanowienie tej treści nie jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie i dlatego nie podlega zaskarżeniu.
Zarządzeniem sędziego Trybunału z 25 lutego 2008 r. skarżący zostali wezwani do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez wskazanie ostatecznego orzeczenia, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, wydanego w sprawie skarżących, wskazanie daty jego doręczenia oraz wyjaśnienie, w jakim zakresie zaskarżony przepis stanowił podstawę wskazanego powyżej orzeczenia. W odpowiedzi na to zarządzenie skarżący nadesłali do Trybunału pismo, w którym zmodyfikowali skargę konstytucyjną, zaskarżając jako niezgodne z Konstytucją art. 870 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 767 § 3 k.p.c. (obecnie art. 7674 k.p.c.) w zakresie pozbawienia wierzyciela lub dłużnika nieobecnego na licytacji prawa zaskarżenia postanowienia sądu oddalającego skargę na czynność komornika w sytuacji, w której wierzyciel lub dłużnik nie został powiadomiony o terminie licytacji. Jako wzorce konstytucyjne skarżący wskazali art. 2, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 w zw. z art. 78, art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Uzasadniając zarzut niezgodności powyższej normy z Konstytucją, skarżący podnieśli, że skarga na udzielenie przybicia wierzyciela nieobecnego na licytacji, jako niewniesiona do protokołu, nie wchodzi w zakres zastosowania art. 870 § 2 k.p.c. Brak odrębnej podstawy do zażalenia postanowienia o oddaleniu skargi w związku z treścią art. 7674 k.p.c. (wcześniej art. 767 § 3 k.p.c.) skutkuje niemożnością zaskarżenia powyższego postanowienia przez wierzyciela nieobecnego na licytacji na skutek braku poinformowania przez komornika o jej terminie. Taka sytuacja – w ocenie skarżących – stanowi lukę konstrukcyjną w systemie prawa, ponieważ pozbawia wierzyciela konstytucyjnie zagwarantowanego prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Zaskarżone przepisy stanowiły – zdaniem skarżących – podstawę ostatecznego orzeczenia w ten sposób, że ze względu na treść art. 767 § 3 k.p.c. (obecnie art. 7674 k.p.c.) stwierdzono niedopuszczalność zaskarżenia postanowienia o oddaleniu skargi na udzielenie przybicia przez wierzyciela nieobecnego na licytacji (art. 870 § 1 k.p.c.), odmawiając zastosowania w stosunku do niego art. 870 § 2 k.p.c. W związku z tym, skarżący wskazali, że podstawą ostatecznego orzeczenia był brak w zaskarżonych przepisach podstawy prawnej do zaskarżenia postanowienia o oddaleniu skargi na udzielenie przybicia przez wierzyciela nie z własnej winy nieobecnego na licytacji; luka ta nie została przez orzekający w sprawie sąd uzupełniona w drodze funkcjonalnej czy systemowej wykładni art. 870 § 2 k.p.c.
Trybunał Konstytucyjny zaskarżonym postanowieniem odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, wskazując, że zakwestionowany w skardze konstytucyjnej art. 870 § 1 k.p.c. nie stanowił podstawy orzeczenia uznanego przez skarżących za ostateczne w ich sprawie. Sądy zastosowały bowiem inny niż określony w nim tryb rozpoznania wniesionej przez skarżących skargi na czynność komornika; odrzucenie ich zażalenia uzasadniała natomiast treść art. 394 § 1 i art. 767 § 3 k.p.c. Uzupełnienie przedmiotu zaskarżenia, dokonane bez wezwania o uzupełnienie braków w tym zakresie, dotknięte jest natomiast wadą polegającą na przekroczeniu terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), zakreślonego przede wszystkim do przedstawienia zarzutu niekonstytucyjności.
We wniesionym na powyższe postanowienie zażaleniu skarżący zarzucili naruszenie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, polegające na odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, gdy nie wystąpiła przesłanka oczywistej bezzasadności skargi, a skarga spełniała wymagania określone w art. 47 ust. 1 ustawy o TK; naruszenie art. 193 k.p.c. w zw. z art. 20 ustawy o TK, a także art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK i art. 79 ust. 1 Konstytucji przez stwierdzenie, że po upływie terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK nie jest możliwe uzupełnienie skargi konstytucyjnej i doprecyzowanie przedmiotu zaskarżenia; nieprawidłowe ustalenie, że skarżący nie byli wzywani zarządzeniem sędziego Trybunału do dokładnego określenia przedmiotu zaskarżenia, podczas gdy obejmowało ono wezwanie do wyjaśnienia, w jakim zakresie zaskarżony przepis stanowił podstawę ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżących, co oznacza wezwanie do sprecyzowania przedmiotu zaskarżenia. Skarżący uzasadniają, że – w ich ocenie – orzeczenie, z którym wiążą naruszenie swoich praw podmiotowych zostało wydane na podstawie zaskarżonego art. 870 § 1 k.p.c. Konstytucja i ustawa o TK wskazują jako przedmiot zaskarżenia akt normatywny, a nie jego konkretną jednostkę redakcyjną; ustalenie zaś, który element tekstu prawnego powoduje niekonstytucyjność normy prawnej, powinno nastąpić w toku postępowania przed Trybunałem. Zaskarżony art. 870 § 1 k.p.c. wyraża – jak dalej argumentują skarżący – tylko fragment normy przyznającej uprawnienie uczestnikowi postępowania egzekucyjnego do wniesienia zażalenia na postanowienie sądu rozstrzygające skargę na czynność komornika. Wobec tego art. 767 § 3 k.p.c. (obecnie art. 7674 k.p.c.) znajduje zastosowanie zawsze z przepisami szczegółowymi regulującymi uprawnienie do zaskarżenia zażaleniem postanowienia w sprawie skargi na poszczególne czynności komornika. Skarżący formułują na tej podstawie wniosek, w myśl którego Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim zastosował zaskarżony art. 870 § 1 i 2 k.p.c. w ten sposób, że musiał najpierw stwierdzić, iż przepis ten nie daje podstawy do złożenia zażalenia na postanowienie w przedmiocie skargi na czynność komornika polegającą na udzieleniu przybicia, jeżeli skarga ta nie została złożona do protokołu licytacji. Skarżący wyjaśniają ponadto, że brak w uzasadnieniu postanowienia tego Sądu rozważań odnoszących się do art. 870 § 2 k.p.c. jako podstawy zażalenia wynika wyłącznie z nierzetelnego sporządzenia uzasadnienia; skarżący podnosili bowiem w zażaleniu obydwie podstawy. Wskazują, że art. 870 oraz art. 767 § 3 k.p.c. nie mogły zostać zastosowane oddzielnie, ponieważ zawierają elementy jednej normy kompetencyjnej. Zostało to – w ich przekonaniu – doprecyzowane w piśmie, w którym usunięto braki formalne skargi konstytucyjnej. Skarżący podkreślają, że przedmiotem skargi jest luka konstrukcyjna, polegająca na braku w art. 870 § 1 i 2 oraz art. 767 § 3 k.p.c. (obecnie art. 7674 k.p.c.) uprawnienia do złożenia zażalenia na postanowienie w przedmiocie skargi na czynność udzielenia przybicia w przypadku niezłożenia skargi do protokołu licytacji, co stanowi naruszenie uprawnień konstytucyjnych uczestników postępowania egzekucyjnego, którzy nie zostali powiadomieni o licytacji. Ich zdaniem, pogląd Trybunału o braku możliwości doprecyzowania przedmiotu zaskarżenia po upływie terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK jest niezrozumiały w świetle art. 193 k.p.c., w myśl którego powód może w każdej chwili, aż do zamknięcia rozprawy zmienić, a zatem także doprecyzować roszczenie pozwu. Norma ta znajduje zastosowanie w postępowaniu przed Trybunałem na podstawie art. 20 ustawy o TK.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. Odnosząc się do stawianego przez skarżących zarzutu niezastosowania art. 193 k.p.c., Trybunał wskazuje, że art. 20 ustawy o TK odsyła do przepisów k.p.c. tylko w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie. Możliwość zastosowania art. 193 k.p.c. wyklucza – w rozumieniu art. 20 ustawy o TK – właśnie określenie terminu wniesienia skargi konstytucyjnej zawarte w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Trybunał w swoim orzecznictwie kilkakrotnie podkreślał, że jest to ostateczny termin do sformułowania wszystkich elementów skargi konstytucyjnej, a pisma rozszerzające jej zakres wniesione po jego upływie należy pozostawić bez rozpoznania (por. wyroki TK z 26 marca 2002 r., SK 2/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 15 i 20 lipca 2004 r., SK 11/02, OTK ZU nr 7/A/2004, poz. 66). Taka regulacja nie pozostawia miejsca nawet na pomocnicze stosowanie wskazanego w zażaleniu art. 193 k.p.c.
Trybunał nie podziela również przedstawionej w zażaleniu interpretacji zarządzenia sędziego Trybunału wzywającego skarżących do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej. Jak słusznie wskazują skarżący, norma prawna niekoniecznie pokrywa się z przepisami, będącymi jednostkami redakcyjnymi tekstu prawnego, w których jest zawarta. Kontrola sprawowana przez Trybunał, zmierzająca do usunięcia z systemu prawnego norm sprzecznych z Konstytucją, prowadzi jednak do utraty mocy obowiązującej przez konkretne przepisy, z których dana norma jest dekodowana. Trybunał zwracał uwagę, że również eliminując fragment przepisu, nie jest władny nie tylko niczego do niego dodać, ale nawet zmienić formy gramatycznej czy interpunkcji (por. ostatnio wyrok TK z 2 czerwca 2009 r., SK 31/08, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 83). Niekonstytucyjność przepisu skarżący może wiązać zarówno z całą treścią normy – a zatem z wszystkimi przepisami, w których jest ona zawarta, jak i tylko z jej poszczególnymi elementami, wynikającymi z określonych jednostek redakcyjnych aktu prawnego (artykułów, paragrafów, ustępów). Wykonanie obowiązku wskazania zaskarżonej normy, nałożonego przez art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, polega w tym świetle na wyjaśnieniu, z jaką treścią normatywną: całą normą czy tylko jej elementami wyrażonymi przy użyciu jednostek redakcyjnych tekstu prawnego, skarżący wiąże naruszenie swoich konstytucyjnych praw lub wolności. Jak Trybunał słusznie wskazał w zaskarżonym postanowieniu, skarżący określa w ten sposób granice skargi konstytucyjnej. Wbrew stanowisku skarżących przedstawionym w zażaleniu, to nie Trybunał w toku rozprawy powinien zatem ustalić, z jakich przepisów dana norma wynika; zakres orzekania przez niego jest bowiem ograniczony – w myśl art. 66 ustawy o TK – granicami skargi, w tym przedmiotem zaskarżenia. Z tą przesłanką pozostaje w związku dalszy – odrębny – wymóg: wskazana przez skarżącego niekonstytucyjna treść normy musi stanowić podstawę ostatecznego orzeczenia, ingerującego w jego prawa lub wolności. Skarżący w niniejszej sprawie byli wzywani do uzupełnienia braku skargi konstytucyjnej tylko w tym zakresie. Wynikało to nie z braku uzasadnienia, z jakim elementem normy rekonstruowanym z treści art. 870 § 1 k.p.c. wiązali oni zarzut niezgodności z Konstytucją i naruszenia swoich praw (przedmiot zaskarżenia), ale z faktu, że przepis ten nie został przywołany w orzeczeniach dołączonych do skargi konstytucyjnej, a sama skarga nie zawierała wyjaśnienia, w jaki sposób w postępowaniu rozpoznawanym w określonym trybie (skarga na czynność komornika) zastosowanie znalazły przepisy regulujące inny tryb postępowania (skarga na udzielenie przybicia). Wyjaśnienie takie skarżący przedstawili dopiero w zażaleniu, polemizując z poglądem Trybunału, w myśl którego art. 870 § 1 nie stanowił podstawy ostatecznego orzeczenia wskazanego w skardze konstytucyjnej. W świetle zamieszczonych powyżej uwag odnoszących się do terminu wniesienia skargi konstytucyjnej, należy jednak uznać je za dokonane zbyt późno.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.