Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 25 stycznia 2011 r.
Sygn. akt Ts 110/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:




Andrzej Rzepliński – przewodniczący


Marek Kotlinowski – sprawozdawca


Małgorzata Pyziak-Szafnicka,


po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 czerwca 2010 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Jarosława J.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 1 maja 2009 r. zarzucono niezgodność: art. 117 § 1, 4, 6, 7 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 45), z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; art. 100 ust. 1, art. 101 ust. 1-3 oraz art. 102 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.; dalej: u.k.s.c.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Skarżący zarzucił, że zaskarżone przepisy art. 117 § 1, 4, 6, 7 k.p.c., uzależniając ustanowienie dla strony adwokata lub radcy prawnego z urzędu od zwolnienia przez sąd od kosztów sądowych, prowadzą do pozbawienia skarżącego konstytucyjnego prawa do sądu, naruszają zasadę równości, a także prowadzą do naruszenia art. 2, art. 77 ust. 1 i 2 oraz art. 3 ust. 1 i 2 Konstytucji. Zdaniem skarżącego, przepisy art. 100 ust. 1, art. 101 ust. 1-3 oraz art. 102 ust. 1 i 2 u.k.s.c. naruszają wskazane przepisy Konstytucji w zakresie, w jakim pozwalają na odmowę zwolnienia od kosztów sądowych w sprawach cywilnych, w których osoba wnosząca o zwolnienie od kosztów sądowych jest pozbawiona wolności.
Postanowieniem z 8 czerwca 2010 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, stwierdzając uchybienie terminowi do uzupełnienia braków formalnych skargi oraz częściowe nieuzupełnienie braków formalnych. Trybunał wskazał także na częściową zbędność orzekania, oczywistą bezzasadność podnoszonych zarzutów, a także podnoszenie zarzutów odnoszących się do sfery stosowania prawa. W szczególności Trybunał wskazał na wyrok z 16 czerwca 2008 r. (P 37/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 80), w którym Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 117 § 1 k.p.c., w części obejmującej zwrot „zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części”, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. Okoliczność ta stanowi samodzielną przesłankę stwierdzenia zbędności orzekania w tym zakresie. Wskazał ponadto, że pozostałe zaskarżone przepisy art. 117 k.p.c., tj. § 4, 6 i 7, ze względu na swą treść, pozostają bez związku z zarzutami dotyczącymi uzależnienia możliwości złożenia wniosku o ustanowienie adwokata albo radcy prawnego od zwolnienia przez sąd od kosztów sądowych, w tej więc części uznać je należy za oczywiście bezzasadne.
Za oczywiście bezzasadny uznał Trybunał zarzut niezgodności art. 117 § 4 k.p.c., w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 45), z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Wskazał m.in., że oczekiwanie, by ustawodawca wprowadził wymóg posiadania pełnomocnika albo obligatoryjnego jego wyznaczenia dla każdej osoby pozbawionej wolności, niezależnie od woli strony, jej stanu majątkowego i okoliczności sprawy, oznaczałoby wprowadzenie do systemu prawa cywilnego przymusu posiadania pełnomocnika z urzędu dla wszystkich osób pozbawionych wolności. Pozostałe zaskarżone przepisy art. 117 k.p.c., tj. § 1, 6 i 7, ze względu na swą treść, pozostają bez związku z zarzutami dotyczącymi oceny potrzeby wyznaczenia adwokata albo radcy prawnego, w tej więc części Trybunał uznał je za oczywiście bezzasadne.
Odnosząc się do zarzutów związanych z treścią art. 100 ust. 1, art. 101 ust. 1-3 oraz art. 102 ust. 1 i 2 u.k.s.c., Trybunał stwierdził, że dotyczą one stosowania prawa przez sądy. Skarżący wskazał bowiem, że spełniał przesłanki określone w ustawie, upoważniające do zwolnienia od kosztów sądowych w całości, mimo to sądy orzekające w jego sprawie odmawiały przyznania mu takiego zwolnienia. Tym samym, to nie fakultatywny czy obligatoryjny charakter przyznania zwolnienia od kosztów, lecz dokonana przez sąd – niewłaściwa zdaniem skarżącego – ocena stanu majątkowego i zdolności do ponoszenia kosztów w postępowaniu cywilnym była podstawą rozstrzygnięć i zarzutów formułowanych przez skarżącego. Trybunał uznał zatem, że w tym zakresie skarżący kwestionuje w istocie zasadność podjętych przez orzekające sądy rozstrzygnięć, a przede wszystkim ocenę swojego stanu finansowego.
Zażalenie na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu wniósł pełnomocnik skarżącego. Zarzucił w nim błędne przyjęcie, że skarga jest bezzasadna, oraz że braki skargi nie zostały uzupełnione w terminie. W szczególności pełnomocnik skarżącego wskazał, że wnosił do Trybunału o „wydłużenie do 40 dni terminu na usunięcie braków formalnych” oraz o „przedłużenie terminu do uzupełnienia skargi konstytucyjnej o kolejne trzy tygodnie”. Zdaniem skarżącego, termin wskazany w art. 36 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) jest terminem sądowym, który może być przedłużany zarządzeniem sędziego. Ponadto skarżący podniósł, że skoro możliwość wniesienia skargi konstytucyjnej pojawiła się dopiero z dniem wyznaczenia pełnomocnika, to termin do wniesienia skargi powinien się liczyć od dnia dostarczenia pełnomocnikowi pisma informującego o wyznaczeniu celem sporządzenia skargi konstytucyjnej. Niezależnie od powyższego skarżący wskazał, że w jego przekonaniu model zwalniania od kosztów sądowych oraz ustanawiania pełnomocnika z urzędu dla osoby pozbawionej wolności wymaga rozważenia przez Trybunał Konstytucyjny. Skarżący nie domaga się przy tym automatycznego zwolnienia od kosztów sądowych i ustanawiania pełnomocnika dla każdego pozbawionego wolności, lecz takiego uregulowania, które zapewnia faktyczny dostęp do sądu. W ocenie skarżącego zachodzi zatem potrzeba wydania przez Trybunał wyroku zakresowego, dotyczącego wykładni zaskarżonych przepisów.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś zarzuty podniesione w zażaleniu nie podważają ustaleń dokonanych w przedmiotowym postanowieniu i w ocenie Trybunału nie zasługują na uwzględnienie.
W szczególności za prawidłowe uznać należy ustalenia poczynione przez Trybunał Konstytucyjny w zakresie uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej. Trybunał trafnie stwierdził, że zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego nie zostało wykonane w nakazanym terminie w całości, m.in. w zakresie załączenia orzeczeń zapadłych w sprawie skarżącego. Pełnomocnik wskazał, że nie zostały mu one doręczone i w kolejnych pismach, odpowiednio z 7 i 17 maja 2010 r., tj. po upływie odpowiednio 37 i 47 dni, przesłał wskazane przez Trybunał orzeczenia. Uzupełniając braki po terminie, pełnomocnik nie złożył jednak wniosku o przywrócenie terminu dokonania czynności, a tym samym pozbawił Trybunał możliwości uznania skuteczności czynności dokonanej po terminie. Postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej, jako szczególnego instrumentu konstytucyjnej ochrony praw i wolności jednostki, prowadzone jest na podstawie przepisów ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, z odpowiednim jedynie zastosowaniem przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Nie znana jest w nim instytucja „wydłużenia terminu do uzupełnienia braków formalnych” skargi konstytucyjnej. Składane więc w tym zakresie przez skarżącego wnioski nie mogły odnieść żadnego skutku prawnego. Konsekwencją niedotrzymania terminu jest odmowa nadania biegu skardze konstytucyjnej, o czym skarżący został pouczony w chwili doręczenia zarządzenia wzywającego do uzupełnienia braków formalnych skargi. W razie wystąpienia okoliczności nadzwyczajnych, niezależnych od strony, które uniemożliwiają dotrzymanie terminu, zastosowanie znajduje instytucja przywrócenia terminu. Jest to instytucja powszechnie znana w procedurach sądowych, a na podstawie przepisu art. 20 ustawy o TK stosowana odpowiednio w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. Jak słusznie stwierdził Trybunał w zaskarżonym postanowieniu, warunkiem koniecznym przywrócenia terminu jest kumulatywne spełnienie następujących warunków: wykazanie braku winy w niedotrzymaniu terminu, złożenie wniosku o jego przywrócenie oraz dokonanie właściwej czynności procesowej. Należy zatem stwierdzić, że brak wniosku pełnomocnika o przywrócenie terminu do uzupełnienia braków formalnych skargi jest negatywną przesłanką procesową, wyłączającą możliwość skorzystania z odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu postępowania cywilnego w zakresie przywrócenia uchybionego terminu.
Zauważyć należy ponadto, że skarżący nie uzupełnił także braku skargi konstytucyjnej, polegającego na wskazaniu terminu doręczenia skarżącemu ostatecznych orzeczeń zapadłych w jego sprawie, ani nie wykazał dotrzymania terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Wbrew twierdzeniom skarżącego termin do wniesienia skargi konstytucyjnej nie jest liczony dla „strony”, lecz dla „skarżącego”, a zatem nie znajdują w tym zakresie odpowiedniego zastosowania przepisy postępowania cywilnego, nakazujące obliczanie terminów odrębnie dla strony i odrębnie dla jej pełnomocnika. Wynika to ze szczególnego charakteru skargi konstytucyjnej, która nie jest środkiem odwoławczym od rozstrzygnięć innych organów. Złożenie przez skarżącego wniosku o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu celem sporządzenia skargi konstytucyjnej powoduje zawieszenie biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Termin ten nie jest jednak liczony odrębnie dla skarżącego i odrębnie dla jego pełnomocnika. Wskazany brak, jak zasadnie podkreślono w zaskarżonym postanowieniu, uniemożliwia zatem Trybunałowi Konstytucyjnemu dokonanie kontroli formalnej skargi konstytucyjnej w zakresie dotrzymania terminu do wniesienia skargi. Na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK stanowi to bezwzględną przesłankę odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej.
Odnosząc się do pozostałych zarzutów zawartych w zażaleniu stwierdzić należy, że nie zasługują one na uwzględnienie. W szczególności należy wskazać na prawidłowe ustalenia w zakresie zbędności orzekania przez Trybunał Konstytucyjny w zakresie przepisów, które zostały już przezeń ocenione. Kwestionując stanowisko Trybunału zawarte w zaskarżonym postanowieniu, skarżący powtórzył jedynie w sposób ogólny argumentację przedstawioną w skardze konstytucyjnej. Dotyczy to także kwestii zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika dla osoby pozbawionej wolności. Zarzuty skargi konstytucyjnej związane były w tym zakresie z wątpliwościami skarżącego co do zgodności z Konstytucją sformułowania „sąd może zwolnić stronę od kosztów sądowych” – jako dającego sądowi możliwość oceny sytuacji strony wnoszącej o to zwolnienie – oraz z żądaniem wprowadzenia przepisu zgodnie z którym „sąd zwalnia stronę od kosztów sądowych” (str. 5 i 6 skargi). Wbrew zatem twierdzeniom zawartym w zażaleniu stanowisko skarżącego zmierzało w kierunku wprowadzenia przymusu posiadania pełnomocnika dla osób pozbawionych wolności. Zarzuty zawarte w zażaleniu nie podważają zatem prawidłowości ustaleń poczynionych przez Trybunał w postanowieniu o odmowie nadania biegu skardze konstytucyjnej. Wskazać należy także, że wbrew żądaniom skarżącego zawartym w zażaleniu Trybunał Konstytucyjny nie jest powołany do dokonywania wykładni obowiązujących przepisów, w tym przepisów o zwolnieniu od kosztów sądowych i ustanawianiu pełnomocnika z urzędu.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.