Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 1 września 2011 r.
Sygn. akt Ts 314/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Andrzej Rzepliński,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jarosława K. o zbadanie zgodności:
art. 25 § 1 i 2 w zw. z art. 394 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 w zw. z art. 176 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,


p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 23 grudnia 2009 r. Jarosław K. (dalej: skarżący) zażądał stwierdzenia niezgodności art. 25 § 1 i 2 w zw. z art. 394 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 w zw. z art. 176 Konstytucji. Zgodnie z art. 25 § 1 i 2 k.p.c. sąd może na posiedzeniu niejawnym sprawdzić wartość przedmiotu sporu oznaczoną przez powoda i zarządzić w tym celu dochodzenie, a po doręczeniu pozwu sprawdzenie może nastąpić jedynie na zarzut pozwanego, zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Z treści art. 394 k.p.c. wynika a contrario, że na postanowienia sądu pierwszej instancji, których przedmiotem jest zarządzenie dochodzenia w sprawie ustalenia wartości przedmiotu sporu oraz ustalenie wartości przedmiotu sporu (art. 25 k.p.c.), nie przysługuje zażalenie.
Zdaniem skarżącego art. 25 § 1 i 2 w zw. z art. 394 k.p.c. w zakresie, w jakim nie przewidują możliwości zaskarżenia postanowienia sądu o ustaleniu wartości przedmiotu sporu są niezgodne z art. 77 ust. 2 Konstytucji. Zaskarżone przepisy zamykają bowiem drogę sądową dochodzenia przez skarżącego naruszonych wolności lub praw. Ponadto, przepisy te są sprzeczne z art. 45 ust. 1 Konstytucji, tj. naruszają przysługujące skarżącemu prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i rzetelnej procedury prowadzącej do rozpoznania istoty sprawy przez organ wymiaru sprawiedliwości. Skarżący zarzuca również naruszenie przez art. 25 § 1 i 2 w zw. z art. 394 k.p.c. jego prawa do zaskarżania orzeczeń oraz zasady dwuinstancyjności postępowania (art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji).
Powyższe zarzuty zostały sformułowane w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżący wniósł 20 kwietnia 2009 r. pozew o uznanie za bezskuteczną – w stosunku do niego – umowy przenoszącej własność nieruchomości, która została zawarta przez dłużnika skarżącego z osobą trzecią (umowa ta uniemożliwiała zadośćuczynienie jego roszczeniu o zapłatę). Jako wartość przedmiotu sporu skarżący wskazał kwotę 76 000 zł (kwota odpowiadała części wartości długu, w pozostałej części dłużnik wyraził bowiem gotowość zaspokojenia interesu skarżącego). W odpowiedzi na pozew (a przed jego doręczeniem pozwanym) pełnomocnik pozwanych podniósł zarzut błędnego wskazania przez skarżącego wartości przedmiotu sporu. Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział III Cywilny postanowieniem z 17 czerwca 2009 r. zarządził dochodzenie w sprawie ustalenia wartości przedmiotu sporu i dopuścił w tym celu dowód z opinii biegłego ds. nieruchomości na okoliczność oszacowania wartości nieruchomości, której przeniesienia własności dotyczyła kwestionowana umowa. W wyniku przeprowadzonego dochodzenia Sąd Okręgowy postanowieniem z 21 października 2009 r. (sygn. akt III C 439/09) ustalił wartość przedmiotu sporu na kwotę 4 692 000 zł (kwota ta odpowiadała wartości nieruchomości, której dotyczyła umowa) i wezwał skarżącego do uzupełnienia opłaty od pozwu o kwotę 96 200 zł. Sąd wyjaśnił, że sprawa skarżącego miała „charakter majątkowy, choć niepieniężny, ale tak samo, jak w przypadku roszczeń pieniężnych, wartość przedmiotu sporu zależna jest od wartości składnika majątkowego lub prawa, którego dotyczy roszczenie”.
Sąd Okręgowy w Warszawie – III Wydział Cywilny postanowieniem z 20 listopada 2009 r. (sygn. akt III C 439/09) odrzucił zażalenie skarżącego z uwagi na niedopuszczalność skorzystania z tego środka zaskarżenia.
Postanowienie Sądu Okręgowego z 20 listopada 2009 r. zostało doręczone skarżącemu 25 listopada 2009 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw, który musi spełniać szereg przesłanek warunkujących jego dopuszczalność. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz uszczegółowione w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga poza wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją, wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone, oraz uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego. Ponadto, przedmiotem skargi może stać się wyłącznie przepis stanowiący podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego wobec skarżącego. Zarzuty skargi muszą zaś uprawdopodabniać niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji, co oznacza konieczność wywiedzenia z zaskarżonych przepisów określonej normy, powołanie właściwych wzorców konstytucyjnych, zawierających podmiotowe prawa przysługujące osobom fizycznym, i – przez porównanie treści płynących z obu regulacji – wykazanie ich wzajemnej sprzeczności. Innymi słowy, trzon skargi stanowi prawidłowe wskazanie normy płynącej z podstawy normatywnej rozstrzygnięcia i powiązanie jej z adekwatnymi wzorcami konstytucyjnymi.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego rozpatrywana skarga konstytucyjna nie spełnia powyższych wymagań.

2. Skarżący zarzuca naruszenie przysługującego mu prawa do sądu rozumianego w aspekcie pozytywnym – z perspektywy sprawiedliwości proceduralnej (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz negatywnym – przez pryzmat zakazu zamykania drogi sądowej (art. 77 ust. 2 Konstytucji). Co więcej, skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności zaskarżonych przepisów z art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji z uwagi na naruszenie przysługującego mu prawa do zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji.

2.1. Trybunał stwierdza, że mimo prawidłowo wskazanych wzorców konstytucyjnych skarżący nie uprawdopodobnił, iż jego konstytucyjne prawa podmiotowe zostały naruszone.
Po pierwsze, skarżący podnosi, że „z uwagi na treść art. 26 k.p.c., zawierającego zakaz ponownego badania wartości przedmiotu sporu [w razie jego ustalenia na podstawie art. 25 k.p.c.], należy przyjąć, że nie znajdzie zastosowania [do postanowienia sądu określającego wartość przedmiotu sporu] art. 359 k.p.c., który byłby podstawą do zmiany tej wartości w razie zmiany okoliczności sprawy, jak również art. 380 k.p.c. umożliwiający sądowi drugiej instancji rozpoznanie na wniosek strony postanowień sądu pierwszej instancji niepodlegających zaskarżeniu w drodze zażalenia”. Skarżący przyznaje tym samym, że to nie art. 25 § 1 i 2 k.p.c., ale art. 26 k.p.c. (niezakwestionowany w rozpatrywanej sprawie) rozstrzyga problem zaskarżalności postanowień, które dotyczą badania wartości przedmiotu sporu.
Po drugie, art. 25 § 1 i 2 k.p.c. nie wyłącza możliwości kontroli postanowień o zarządzeniu dochodzenia w sprawie ustalenia wartości przedmiotu sporu oraz o określeniu wartości przedmiotu sporu w toku instancji. Orzeczenie, z którym skarżący wiąże naruszenie przysługujących mu praw, nie ogranicza, a tym bardziej nie pozbawia go możliwości kontroli tych postanowień w trybie art. 359 k.p.c. ani w trybie art. 380 k.p.c. (zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 10 sierpnia 2010 r., sygn. akt I ACz 1079/10, „Przegląd Orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Gdańsku” 2010, nr 3, poz. 6 oraz odmiennie – uchwała Sądu Najwyższego z 24 maja 1968 r., sygn. akt III CZP 31/68, OSNC z 1969 r., nr 5, poz. 87). Jak podkreślił Sąd Apelacyjny w Gdańsku w postanowieniu z 10 sierpnia 2010 r., przesłankami zastosowania art. 380 k.p.c. są: rozstrzygnięcie danej kwestii postanowieniem, niezaskarżalność tego orzeczenia, jego wpływ na wynik sprawy oraz wniosek strony o jego rozpoznanie. Jeśli powyższe przesłanki są spełnione, sąd drugiej instancji rozpatrujący apelację lub zażalenie rozpoznaje także postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie ustalenia wartości przedmiotu sporu (zob. także postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 25 lutego 2009 r., sygn. akt I ACz 31/09, „Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Szczecinie” z 2011 r., nr 1, poz. 5).
W tym stanie rzeczy, uwzględniając również jednolite orzecznictwo Trybunału, należy przypomnieć, że naruszenie konstytucyjnych praw lub wolności powinno „istnieć w chwili rozpatrywania przez TK skargi. Innymi słowy, naruszenie w chwili wnoszenia skargi musi być aktualne i realne” (postanowienie TK z 20 lutego 2008 r., SK 44/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 23). Trybunał podkreśla też, że „jeżeli w sprawie występuje brak naruszenia praw skarżącego lub nie potrafi on uprawdopodobnić przed TK takiego naruszenia, merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej jest niedopuszczalne”. Skarga podlega natomiast rozpoznaniu, „o ile skarżący nie może uzyskać ochrony swych praw za pomocą innych przysługujących mu środków” (postanowienie TK z 13 lutego 2008 r., SK 5/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 19). Z powyższego wynika, że skarżący powinien nie tylko uprawdopodobnić naruszenie swoich wolności lub praw konstytucyjnych, ale również wykazać, że naruszenie takie istnieje w chwili rozpatrywania skargi. Skoro skarżący nie przedstawił argumentów przemawiających za uznaniem, że został pozbawiony możliwości kontroli instancyjnej wydanego postanowienia w sprawie ustalenia wartości przedmiotu sporu, to jego skarga – jako przedwczesna – jest niedopuszczalna.

2.2. Co więcej, skarżący nie powiązał wydanego w jego sprawie orzeczenia z zaskarżonym art. 25 § 1 i 2 k.p.c. Sąd Okręgowy w postanowieniu z 20 listopada 2009 r. oparł się wyłącznie na art. 394 § 1 k.p.c. (w zw. z art. 370 i art. 397 § 2 k.p.c.). Skarżący – w zakresie, w jakim zarzucił niezgodność art. 25 § 1 i 2 k.p.c. z Konstytucją – nie wykonał zatem obowiązku wynikającego z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji.

3. Niezależnie od przedstawionych wyżej podstaw odmowy nadania skardze dalszego biegu Trybunał przypomina, że orzekanie w kwestii ustalenia wartości przedmiotu sporu nie jest samo w sobie sprawą, do której stosuje się gwarancje z art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 Konstytucji, ale jedynie jedną z czynności podejmowanych w ramach rozpoznawania takiej sprawy (zob. wyroki TK z 31 marca 2009 r., SK 19/08, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 29 oraz 2 czerwca 2010 r., SK 38/09, OTK ZU nr 5/A/2010, poz. 46). Orzeczenia o takim charakterze muszą jednak zostać unormowane tak, aby rozpoznanie sprawy głównej odpowiadało standardom konstytucyjnym.
Z uwagi na ograniczenie przedmiotu skargi do przepisu ogólnego – art. 394 k.p.c. – oraz do art. 25 § 1 i 2 k.p.c., który reguluje dopuszczalne przypadki weryfikowania przez sąd wartości przedmiotu sporu, przy równoczesnym pominięciu art. 26 k.p.c., Trybunał stwierdza, że skarżący nie uprawdopodobnił, że zaskarżona regulacja pośrednio oddziałuje na rozpoznanie sprawy głównej w sposób niezgodny z zasadami określonymi w art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji.

4. Trybunał podkreśla również, odwołując się do utrwalonej linii orzeczniczej, że skarga konstytucyjna, w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, nie jest skargą „na rozstrzygnięcie”, lecz skargą „na przepis”. Jeśli bowiem przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjne zastosowanie lub zinterpretowanie przepisu zgodnego z Konstytucją, to skarga nie przysługuje (zob. wyrok TK z 15 października 2002 r., SK 6/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 65). Skarżący dowodzi, że mimo niespełnienia przesłanek uzasadniających zastosowanie art. 25 § 1 i 2 k.p.c., Sąd Okręgowy w Warszawie dokonał sprawdzenia wartości przedmiotu sporu. Ocena tak sformułowanego zarzutu pozostaje jednak poza kompetencjami Trybunału Konstytucyjnymi, co przesądza o niedopuszczalności wydania orzeczenia.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał – na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.