Pełny tekst orzeczenia

333/4/B/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 4 czerwca 2012 r.
Sygn. akt Ts 92/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Piotra T. w sprawie zgodności:
1) art. 4241 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) art. 299 § 1 i 2 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 12 kwietnia 2010 r. (data nadania) Piotr T. (dalej: skarżący) żąda stwierdzenia niezgodności art. 4241 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 Konstytucji oraz art. 299 § 1 i 2 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037, ze zm.; dalej: k.s.h.) z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Zgodnie z art. 4241 § 1 i 2 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed 25 września 2010 r., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługiwała od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeśli przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie były możliwe (§ 1). W wyjątkowych zaś wypadkach, gdy niezgodność z prawem wynikała z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, skarga przysługiwała także od prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, wydanego przez sąd pierwszej lub drugiej instancji, jeżeli strony nie skorzystały z przysługujących im środków prawnych, chyba że możliwe były: zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych (§ 2). Przepisy te, w części obejmującej słowa „kończącego postępowanie w sprawie”, zostały uznane za niezgodne z art. 32 ust. 1 oraz art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji (zob. wyrok TK z 1 kwietnia 2008 r., SK 77/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 39) i dlatego ustawa z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 155, poz. 1037), która weszła w życie 25 września 2010 r., odpowiednio je zmodyfikowała.
Zdaniem skarżącego, art. 4241 § 2 k.p.c. uniemożliwiał wzruszenie prawomocnego orzeczenia sądu pierwszej instancji, przez wydanie którego stronie wyrządzono szkodę, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia nie były możliwe. Przepis ten – w przekonaniu skarżącego – istotnie ograniczał możliwość kwestionowania orzeczeń sądu pierwszej instancji w porównaniu z regulacją zawartą w art. 4241 § 1 k.p.c., a odnoszącą się do orzeczeń sądu drugiej instancji. Tym samym skarżący twierdzi, że przepisy te pozbawiły go prawa do sądu w rozumieniu art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji, w sposób nieuzasadniony różnicując możliwość zaskarżenia orzeczeń sądu pierwszej i drugiej instancji w trybie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
W świetle art. 299 § 1 k.s.h., jeżeli egzekucja przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Członek zarządu może się jednak uwolnić od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że – pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego – wierzyciel nie poniósł szkody (art. 299 § 2 k.s.h.).
W opinii skarżącego, art. 299 § 1 i 2 k.s.h. naruszył przysługujące mu prawo do sądu poprzez zamknięcie sądowej drogi dochodzenia naruszonych praw i pozbawił skarżącego prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia jego sprawy (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji). Wynika to, zdaniem skarżącego, ze zwolnienia wierzyciela dochodzącego swoich roszczeń wobec członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z obowiązku wykazania, że w okresie sprawowania przez pozwanego funkcji członka zarządu zachodziły przesłanki uzasadniające zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości tej spółki lub wszczęcie postępowania układowego. Co więcej, kwestionowany przepis naruszył prawa skarżącego w zakresie, w jakim – w postępowaniu o roszczenie oparte na tym przepisie – pozbawił go możliwości postawienia zarzutów, które przysługiwały spółce (w toczącym się przeciwko niej postępowaniu).
Powyższe zarzuty zostały sformułowane w związku z następującym stanem faktycznym. Wyrokiem zaocznym z 9 stycznia 2004 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Wydział I Cywilny w Warszawie (sygn. akt I C 1266/03) zasądził od spółki MTD – Międzynarodowy Transport Drogowy Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie na rzecz powoda określone kwoty wynikające z zaciągniętych przez spółkę umów pożyczki. Z uwagi na bezskuteczność egzekucji powód wniósł powództwo przeciwko skarżącemu, który w chwili zaciągania zobowiązania był członkiem zarządu wspomnianej spółki. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Północ – Wydział I Cywilny w Warszawie – w wyroku z 2 lutego 2009 r. (sygn. akt I C 2587/06) uwzględnił powództwo przeciwko skarżącemu. Złożona przez skarżącego apelacja została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego Warszawa-Praga – Wydział IV Cywilny Odwoławczy w Warszawie z 14 października 2009 r. (sygn. akt IV Ca 721/09), doręczonym skarżącemu 18 stycznia 2010 r. Z tym wyrokiem skarżący wiąże naruszenie przysługujących mu praw określonych w Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna stanowi, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, szczególny środek ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, które zostały naruszone przez wydanie w sprawie skarżącego orzeczenia opartego na zaskarżonej normie. Powołany przepis Konstytucji wyznacza przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej, które zostały uszczegółowione w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skarga winna zatem spełniać wymogi formalne ujęte w art. 46-48 ustawy o TK, a zarzuty w niej zawarte nie mogą cechować się oczywistą bezzasadnością (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, złożona skarga nie spełnia powyższych wymogów, co uniemożliwia nadanie jej dalszego biegu.
Skarżący żąda stwierdzenia niekonstytucyjności art. 4241 § 1 i 2 k.p.c. Jego zdaniem, przepisy te wprowadzały regułę, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia dotyczyła orzeczeń sądów drugiej instancji, a tylko wyjątkowo sądów pierwszej instancji. Stanowiło to nieuzasadnione zróżnicowanie sytuacji skarżących, prowadzące do naruszenia ich prawa do sądu (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji).
Trybunał zwraca uwagę, że skarga konstytucyjna – w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji – powinna zostać wniesiona w celu zbadania zgodności z Konstytucją tej normy, na podstawie której sąd lub organ administracji wydał ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie skarżącego, prowadzące do naruszenia jego konstytucyjnych praw lub wolności. W myśl art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, to na skarżącym ciąży obowiązek wskazania aktu normatywnego, którego zastosowanie w jego sprawie wywołało skutek, oceniany przez niego jako naruszenie praw podmiotowych.
Trybunał stwierdza, że skarżący nie przedstawił orzeczenia wydanego na podstawie art. 4241 § 1 i 2 k.p.c., a zatem przepis ten nie mógł doprowadzić do naruszenia wskazanych przez skarżącego konstytucyjnych praw. Dołączone do skargi orzeczenia: wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi w Warszawie z 9 stycznia 2004 r. (sygn. akt I C 1266/03); wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie z 2 lutego 2009 r. (I C 2587/06) oraz wyrok Sądu Okręgowego dla Warszawy Pragi w Warszawie z 14 października 2009 r. (sygn. akt IV Ca 721/09) nie zostały oparte na zaskarżonym przepisie.
Z uwagi na przedstawioną okoliczność – w świetle art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji – należało odmówić nadania dalszego biegu skardze.

Skarżący twierdzi, że art. 299 § 1 i 2 k.s.h. naruszył przysługujące mu prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy oraz zamknął sądową drogę dochodzenia naruszonych praw (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji).
Zdaniem Trybunału, zaskarżony przepis ma charakter materialnoprawny, a nie procesowy. Kształtuje solidarną odpowiedzialność członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania tej spółki w sytuacji, gdy egzekucja przeciwko niej okaże się bezskuteczna. Członek zarządu ma przy tym możliwość uwolnienia się od odpowiedzialności, jeśli wykaże choćby jedną z okoliczności określonych w tym przepisie. Tym niemniej, kwestionowany przepis w żaden sposób nie ogranicza możliwości członka zarządu – w razie dochodzenia przeciwko niemu roszczenia opartego na art. 299 k.s.h. – korzystania ze wszelkich środków dowodowych w celu wykazania, że zachodzi co najmniej jedna z okoliczności wyłączających jego odpowiedzialność. Środki te są jednak regulowane przepisami k.p.c., a nie k.s.h. Nie sposób zatem merytorycznie powiązać z prawem do sądu zarzutu, zgodnie z którym ustawodawca w art. 299 § 1 i 2 k.s.h. – w ocenie skarżącego – „wykreował wewnętrznie sprzeczny stan prawny”, albowiem z jednej strony przesłanką odpowiedzialności członka zarządu uczynił istnienie okoliczności uzasadniających złożenie wniosku o upadłość, ale z drugiej uniemożliwił mu powołanie się na brak tych okoliczności. Trybunał ponownie podkreśla, że art. 299 § 1 i 2 k.s.h. stanowi o istnieniu roszczenia (materialnoprawnego) względem członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i w żadnej mierze nie wpływa na przysługujące skarżącemu prawo do sądu. Wskazany przez skarżącego wzorzec kontroli konstytucyjnej jest zatem nieadekwatny, a argumenty mające wykazać naruszenie prawa do sądu (rozumianego w sensie pozytywnym i negatywnym – art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji) są, w ocenie Trybunału, oczywiście bezzasadne.
Z uwagi na powyższe – w świetle art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK – należało odmówić nadania dalszego biegu skardze.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł jak na wstępie.