Pełny tekst orzeczenia

279/3/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 16 kwietnia 2012 r.

Sygn. akt Ts 261/10



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Stanisław Biernat,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jana N. w sprawie zgodności:

art. 382 w związku z art. 3983 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



1) podjąć zawieszone postępowanie,

2) odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 7 października 2010 r. (data nadania) Jan N. (dalej: skarżący) wniósł o stwierdzenie niezgodności art. 382 w związku z art. 3983 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), w zakresie, w jakim przepisy te ograniczają kontrolę instancyjną „wyroków sądu apelacyjnego – co do dokonywanych ustaleń faktycznych i oceny dowodów, a odnoszących się do faktów i dowodów zgromadzonych w postępowaniu apelacyjnym, w związku z zakresem sprawy (…) nie objętym badaniem w postępowaniu pierwszoinstancyjnym” z art. 45 ust. 1, art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym.

W dniu 14 września 2007 r. skarżący odmówił wykonania zawartej umowy sprzedaży nieruchomości.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu w wyroku z 29 kwietnia 2008 r. (sygn. akt I C 891/07) nakazał skarżącemu (w sprawie pozwanemu) złożenie oświadczenia woli dotyczącego sprzedaży niezabudowanej nieruchomości rolnej za określoną w tym orzeczeniu kwotę. Apelację skarżącego od tego wyroku Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił (wyrok z 3 grudnia 2008 r.).

Wyrokiem z 24 listopada 2009 r. Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego ze względu na naruszenie w postępowaniu apelacyjnym art. 149 § 2 k.p.c. w następstwie niezawiadomienia pełnomocnika pozwanego o terminie rozprawy poprzedzającej wydanie wyroku, co nie wywołało skutku nieważności, jednak uniemożliwiło mu udział w tej rozprawie. W uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, w związku z zarzutem braku legitymacji czynnej powoda, że jej utraty nie spowodowała zmiana jego nazwy. Odniósł się także ogólnie do kwestii sprzedaży nieruchomości objętej prawem pierwokupu.

W wyroku z 18 maja 2010 r. (sygn. akt I ACa 47/10) Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – I Wydział Cywilny, po ponownym rozpoznaniu sprawy, zmienił wyrok sądu pierwszej instancji w ten sposób, że zmienił treść oświadczenia jakie ma złożyć skarżący, sprostował znaczenie strony powodowej oraz oddalił apelację skarżącego od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 29 kwietnia 2008 r. (sygn. akt I C 891/07).

Sąd podzielił ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego oraz ocenę dowodów, na których zostały oparte. Uznał, że apelacja skarżącego nie miała uzasadnionych podstaw, a konieczność dokonania częściowej zmiany zaskarżonego wyroku wynikała ze zmiany stanu prawnego, związanej z uchwaleniem dla obszaru spornej nieruchomości miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu (sygn. akt I ACa 47/10), wskazany w skardze konstytucyjnej jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, został wraz z uzasadnieniem doręczony skarżącemu 7 lipca 2010 r. Jednocześnie skarżący w piśmie z 30 sierpnia 2010 r. wniósł do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od tego wyroku, ograniczoną – jak podkreślił – jedynie do tych zarzutów, które są dopuszczalne w granicach podstaw kasacyjnych, tj. z pominięciem rażąco chybionej oceny dowodów dotyczących zarzutu wygaśnięcia roszczenia po stronie powoda. Wraz ze skargą konstytucyjną skarżący złożył wniosek o wstrzymanie wykonania powyższego wyroku.

Sędzia Trybunału Konstytucyjnego w zarządzeniu z 9 marca 2011 r. (doręczonym 17 marca 2011 r.) wezwał pełnomocnika skarżącego do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: sprecyzowanie, czy zarzut niekonstytucyjności art. 3983 § 3 k.p.c. jest zarzutem samoistnym, czy też należy go oceniać w związku z zarzutem niekonstytucyjności art. 382 k.p.c.; dokładne wskazanie, w jaki sposób zakwestionowane przepisy naruszają art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji; wykazanie, że przepisy będące przedmiotem skargi konstytucyjnej stanowiły podstawę wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – I Wydział Cywilny (sygn. akt I ACa 47/10), wskazanego w skardze konstytucyjnej jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji; uzupełnienie uzasadnienia skargi konstytucyjnej o przedstawienie stanu faktycznego poprzedzającego jej wniesienie; doręczenie odpisu ostatecznego orzeczenia – wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – I Wydział Cywilny (sygn. akt I ACa 47/10) oraz pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącego w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, jak również sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wniosku o wstrzymanie wykonania wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu (sygn. akt I ACa 47/10) z uwzględnieniem faktu wniesienia skargi kasacyjnej.

W piśmie procesowym z 24 marca 2011 r. skarżący odniósł się do powyższych braków. W szczególności podkreślił, że postanowieniem z 8 września 2010 r. (sygn. akt I ACa 47/10) Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – Wydział I Cywilny wstrzymał wykonanie wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 18 maja 2010 r. w sprawie I ACa 47/10 do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego. Jednak – jak zaznaczył – przed otrzymaniem powyższego postanowienia powód w znacznej części zrealizował swoje uprawnienia, uzyskując stosowne wpisy w księgach wieczystych, prowadząc również postępowanie egzekucyjne przeciw skarżącemu. W celu uniemożliwienia dalszego uszczuplania majątku skarżącego zasadne jest – jego zdaniem – wydanie przez Trybunał postanowienia tymczasowego. Skarżący wskazał również, że „zarzut niekonstytucyjności art. 3983 § 3 k.p.c. został zgłoszony w trybie sygnalizacyjnym, bowiem Sąd Apelacyjny nie stosował go do orzekania w sprawie”. Skarżący nie cofnął skargi w zakresie art. 3933 § 3 k.p.c., stanowiącego związkowy przedmiot skargi konstytucyjnej.



Skarżący uznał, że zakwestionowany przepis w zakresie, w jakim ogranicza kontrolę instancyjną wyroków sądu odwoławczego opartych na faktach i dowodach nieobjętych badaniem w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, narusza jego wolności i prawa konstytucyjne określone w petitum skargi konstytucyjnej. Zdaniem skarżącego art. 382 powinien odnosić się jedynie do granic wyznaczonych wywodzonym roszczeniem, nie zaś do całkowitej zmiany causa petendi. Jak zaznaczył skarżący „skoro w wyniku prawomocności pierwszego orzeczenia apelacyjnego nastąpiły działania diametralnie zmieniające okoliczności faktyczne sprawy, przepis art. 382 k.p.c. w obecnym brzmieniu pozbawia stronę prawa do uzyskania orzeczenia sprawiedliwego, bowiem nie może skutecznie wywodzić zarzutów odnoszących się do ustalenia faktów i oceny dowodów”. Zakwestionowana norma uniemożliwia zatem „skuteczne zaskarżenie wadliwie poczynionych ustaleń faktycznych przez sąd drugiej instancji na podstawie art. 382 k.p.c., a tym bardziej – wydanie przez SN orzeczeń kasatoryjnych w odniesieniu do wad wymienionych w art. 3983 § 3 k.p.c., a wynikających ze stosowania art. 382 k.p.c.”.

W postanowieniu z 21 kwietnia 2011 r., działając w oparciu o art. 20 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) oraz art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c., Trybunał Konstytucyjny zawiesił postępowanie. W uzasadnieniu wskazał, iż orzeczenie Sądu Najwyższego może mieć wpływ na ustalenie podstaw wystąpienia ze skargą konstytucyjną, w szczególności zaś na stwierdzenie naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw przysługujących skarżącemu. Złożony wraz ze skargą konstytucyjną wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o wstrzymaniu wykonania wyroku Sądu Apelacyjnego z 18 maja 2010 r. (sygn. akt ACa 47/10) Trybunał uznał natomiast za bezprzedmiotowy.

7 lutego 2012 r. do Biura Trybunału Konstytucyjnego nadesłana została kopia wyroku Sądu Najwyższego z 22 września 2011 r. (sygn. akt V CSK 427/10), oddalającego skargę kasacyjną.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skargę konstytucyjną może wnieść „każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone”. Znaczy to, że przesłanką dopuszczalności złożenia skargi konstytucyjnej nie jest każde naruszenie Konstytucji, ale tylko naruszenie wyrażonych w niej norm regulujących wolności lub prawa człowieka i obywatela. Zatem skarga konstytucyjna musi zawierać zarówno wskazanie konkretnej osoby, której wolności lub prawa naruszono, jak i wskazanie, które z określonych (poręczonych, zapewnionych, gwarantowanych, chronionych) w Konstytucji wolności lub praw zostały naruszone, a także określenie sposobu naruszenia.

W wyroku z 11 marca 2003 r., w sprawie o sygnaturze SK 8/02, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 382 k.p.c. jest zgodny z art. 2 i art. 45 ust. 1 i nie jest niezgodny z art. 32 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu Trybunał podkreślił, że „polski model apelacji, ugruntowany bogatą doktryną, jest owocem wieloletnich doświadczeń państw europejskich, był też przedmiotem wnikliwego rozpatrzenia w toku prac przygotowawczych do zasadniczej reformy procedury cywilnej dokonanej w roku 1996”. Trybunał, przywołując bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego, orzekł, że przyjęta przez ustawodawcę konstrukcja postępowania apelacyjnego ma po pierwsze, umożliwić stronie wzruszenie krzywdzącego i zapadłego z naruszeniem prawa wyroku pierwszej instancji. Po drugie, ma chronić wymiar sprawiedliwości przed mnożeniem zbędnych czynności procesowych i ograniczać przekazywanie spraw do ponownego rozpoznania jedynie do przypadków naprawdę koniecznych. Jak stwierdził Trybunał: „Podstawowym założeniem postępowania apelacyjnego jest (…) dążenie do wydania merytorycznego rozstrzygnięcia, opartego na materiale zebranym przez sąd I instancji i przez sąd odwoławczy”. Trybunał podkreślił, że art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji są nieadekwatnymi wzorcami kontroli dla art. 382 k.p.c. Orzekł również, że istotą postępowania apelacyjnego jest wydanie orzeczenia przez sąd orzekający jako sąd drugiej instancji. Przyjęcie odmiennego założenia, iż sąd apelacyjny mógłby stać się – choćby w ograniczonym zakresie – sądem pierwszej instancji, skutkowałoby – zdaniem Trybunału – swego rodzaju trójinstancyjnością postępowania, gdyż od jego orzeczenia musiałby przysługiwać jakiś środek zaskarżenia – swoista apelacja od wyroku apelacyjnego (OTK ZU nr 3/A/2003, poz. 20).

Dokonane przez Trybunał Konstytucyjny ustalenia, a w szczególności orzeczenie w sprawie zgodności z Konstytucją zaskarżonego art. 382 k.p.c., przesądzają – pomimo sygnalizowanych w skardze „zgoła odmiennych okoliczności” – o niedopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej ze względu na zbędność wydania orzeczenia (art. 49 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK). Dla Trybunału ustalenia poczynione w wyroku w sprawie SK 8/02 odnoszą się do istoty postępowania apelacyjnego obowiązującego w polskim wymiarze sprawiedliwości. Cytowany wyrok, jak również późniejsze orzecznictwo Sądu Najwyższego dowodzą, że sąd drugiej instancji może nawet dokonać odmiennych ustaleń i rozstrzygnąć w oparciu o inną podstawę materialną, co wcale nie znaczy, że wówczas strona zostaje pozbawiona możności obrony swych praw (por. wyrok SN z 12 maja 2011 r., LEX nr 865951).

Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że w postępowaniu wszczętym na podstawie skargi konstytucyjnej, Trybunał bada konstytucyjność normy prawnej, na podstawie której sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego (art. 79 Konstytucji i art. 47 ustawy o TK).

W skardze konstytucyjnej zarzuty sformułowano w oparciu o dwa przepisy procesowe, przy czym jeden z nich (art. 3983 § 3 k.p.c.) – co podkreśla sam skarżący – nie był podstawą ani orzeczenia o jego prawach i wolnościach, ani żadnego innego wydanego w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę. Przepis ten („podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalania faktów lub oceny dowodów”) ogranicza zakres podstaw uzasadniających skargę kasacyjną i odnosi się do postępowania przed Sądem Najwyższym. W sprawie skarżącego zarzuty niekonstytucyjności sformułowano w związku z orzeczeniem m.in. oddalającym apelację. W tym stanie rzeczy art. 3983 § 3 k.p.c. nie może być częścią zakwestionowanej normy. Przeszkodę ku temu stanowi, po pierwsze, jednoznaczne brzmienie art. 79 ust. 1 Konstytucji, w myśl którego zakres przedmiotowy skargi ograniczony jest do przepisów stanowiących podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia sądu lub organu administracji, po drugie, fakt, że skarżący nie legitymuje się orzeczeniem, w którym ostatecznie rozstrzygnięto o niemożności – jak zarzucił – skutecznego zaskarżenia wadliwie poczynionych ustaleń faktycznych przez sąd drugiej instancji. W tym zakresie skarga konstytucyjna nie spełnia podstawowej przesłanki określonej w art. 79 ust. 1 Konstytucji, jej merytoryczne rozpoznanie jest zatem niedopuszczalne. W świetle art. 49 w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 i art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK jest to kolejną przesłanka odmowy nadania skardze dalszego biegu.



Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny orzekł jak na wstępie.