Pełny tekst orzeczenia

353/4/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 13 marca 2012 r.

Sygn. akt Ts 271/10



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Teresa Liszcz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej „Korserwis” Sp. z o.o. w sprawie zgodności:

art. 3941 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 78 w związku z art. 2, art. 8, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 176 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 15 października 2010 r. skarżąca – „Korserwis” Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) zarzuciła, że art. 3941 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim przepis ten nie daje prawa do zaskarżenia postanowienia Sądu Najwyższego co do kosztów postępowania kasacyjnego zasądzonych przez ten sąd po raz pierwszy, jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 2, art. 8, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 176 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą.

Postanowieniem z 27 listopada 2009 r. (sygn. akt II CSK 397/09) Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania oraz zasądził od skarżącej na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3 600,00 zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego. Postanowieniem z 21 maja 2010 r. Sąd Najwyższy odrzucił zażalenie skarżącej na powyższe rozstrzygnięcie i zasądził od niej na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa 300,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego. Powyższe postanowienie zostało doręczone pełnomocnikowi skarżącej 15 lipca 2010 r.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 7 marca 2011 r. (doręczonym 21 marca 2011 r.) pełnomocnik skarżącej został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi przez: wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącej – zostały naruszone, doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi i reprezentowania skarżącej w postępowaniu przed Trybunałem oraz nadesłanie aktualnego, uwierzytelnionego odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego.

Pismem procesowym z 28 marca 2011 r. skarżąca odniosła się do stwierdzonych braków skargi. W konkluzji podkreśliła, że sposób naruszenia jej praw został wskazany w skardze konstytucyjnej, w związku z tym przedstawione w nadesłanym piśmie procesowym wywody są jedynie skrótowe i stanowią dodatkowe uzasadnienie skargi. Do pisma skarżąca dołączyła pełnomocnictwo „do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania jej w postępowaniu przed Trybunałem”, które – jak podkreśliła – jest pełnomocnictwem szczególnym, tożsamym z tym, które złożyła wraz ze skargą konstytucyjną.

W ocenie skarżącej zakwestionowany art. 3941 § 1 i 2 k.p.c., wyłączający kontrolę orzeczeń Sądu Najwyższego co do kosztów procesu kasacyjnego, o których Sąd ten orzekł po raz pierwszy, narusza jej prawa określone w petitum skargi konstytucyjnej. W szczególności skarżąca zakwestionowała sposób, w jaki ustawodawca wprowadził zaskarżone rozwiązanie. Za niekonstytucyjne skarżąca uznała to, że wyłączenie zaskarżalności nie wynika wprost z przepisów k.p.c., a jedynie z domniemania. Zdaniem skarżącej „tylko w przypadku precyzyjnego, jasnego i wyraźnego ustawowego stwierdzenia, że orzeczenie Sądu Najwyższego nie może być, jako wyjątek od zasady, zaskarżone, uprawniałoby do stwierdzenia, że nikomu, występującemu jako strona, nie przysługuje prawo do zaskarżenia postanowienia o kosztach postępowania kasacyjnego wydanego przez Sąd Najwyższy. Regulacja taka w żadnym przepisie ustawowym nie występuje, a jako wyjątek od zasady musi być wprost zapisana w ustawie”. Rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę, które nie określa wyjątków od zasady, stanowi naruszenie art. 78 i art. 176 Konstytucji. Ponadto skarżąca zarzuciła, że takie rozwiązanie narusza prawo do jawnego i sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny, niezawisły i bezstronny sąd. W szczególności podkreśliła, że rozpoznanie dopuszczalności zażalenia nastąpiło na posiedzeniu niejawnym z naruszeniem zasady jawności, co może stanowić zagrożenie dla „sprawiedliwości” podjętego rozstrzygnięcia „co do zasądzenia kosztów postępowania kasacyjnego, jak również jakąkolwiek kontrolę (…) sprawiedliwości rozpatrzenia sprawy, a także niezależności, niezawisłości i bezstronności władzy sądowniczej”. Pozbawienie kontroli orzeczeń Sądu Najwyższego co do kosztów narusza także zasadę równości i zakaz dyskryminacji, gdyż jedynie z tego względu, że o kosztach sądowych orzekł Sąd Najwyższy, skarżąca została pozbawiona prawa do zweryfikowania prawidłowości tego rozstrzygnięcia.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Warunkiem nadania skardze dalszego biegu jest spełnienie przesłanek określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w ustawie o TK. W przypadku, w którym wniesiona skarga nie odpowiada przewidzianym w tych aktach normatywnych wymogom formalnym, sędzia Trybunału, działając na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 2 ustawy o TK, wzywa do uzupełnienia braków w terminie 7 dni od daty zawiadomienia. Nieuzupełnienie braków w terminie, zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, skutkuje wydaniem postanowienia o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 7 marca 2011 r. pełnomocnik skarżącej został wezwany do uzupełnienia stwierdzonych braków skargi konstytucyjnej m.in. przez doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. Trybunał stwierdza, że nadesłane w wykonaniu zarządzenia sędziego pełnomocnictwo nie odpowiada wymaganiom pełnomocnictwa szczególnego, koniecznego do zainicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, gdyż nie określa sprawy objętej umocowaniem.

Ze względu na sformalizowany charakter skargi, należy uznać, że skarżąca nie wykonała prawidłowo zarządzenia sędziego Trybunału, co w myśl bezwzględnie obowiązującego art. 36 ust. 3 ustawy o TK stanowi samoistną przesłankę odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Niezależnie od powyższej okoliczności Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zarzuty skargi dotyczące naruszenia konstytucyjnych wolności i praw skarżącej są oczywiście bezzasadne.

W myśl art. 39810 zdanie drugie w związku z art. 3989 § 2 k.p.c., o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania Sąd Najwyższy orzeka w składzie jednego sędziego na posiedzeniu niejawnym. Postępowanie jest jednoinstancyjne, a co za tym idzie – niezaskarżalne. Podjęte rozstrzygnięcie kończy postępowanie w instancji, a zatem Sąd Najwyższy – zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. – orzeka również o kosztach postępowania kasacyjnego, zamieszczając postanowienie w sentencji orzeczenia dotyczącego głównego przedmiotu postępowania (por. orzeczenie SN z 15 lutego 1967 r., sygn. akt II CZ 144/66, OSNCP z 1967 r., nr 7-8, poz. 144).

Skarżąca zakwestionowała art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. w brzmieniu: „Zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji: (1) odrzucające skargę kasacyjną oraz skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia; (2) co do kosztów procesu, które nie były przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji (§ 1). W sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie przysługuje także na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o których mowa w art. 3981, a także postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji (§ 2)”.

Cytowanemu wyżej przepisowi skarżąca zarzuciła niezgodność z art. 78 m.in. w związku z art. 45 ust. 1 i art. 176 Konstytucji, w zakresie, w jakim uniemożliwia zaskarżenie postanowienia Sądu Najwyższego w sprawie kosztów procesu zasądzonych w postępowaniu kasacyjnym. Zdaniem skarżącej, niezgodność ta polega na pominięciu przez ustawodawcę możliwości wniesienia zażalenia na wydane po raz pierwszy postanowienie.

Wskazany przez skarżącą jako wzorzec kontroli skargi art. 78 Konstytucji ustanawia prawo podmiotowe do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Jednocześnie wskazuje na możliwość ustanowienia wyjątków od tej zasady. Trybunał zwraca uwagę, że takim wyjątkiem jest zakwestionowany w skardze art. 3941 § 1 i 2 k.p.c., w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości wniesienia jakiegokolwiek środka odwoławczego od orzeczenia Sądu Najwyższego, a zatem również od postanowienia o kosztach postępowania kasacyjnego. Zastosowana w tym przepisie technika legislacyjna jest przejawem swobody ustawodawcy na etapie tworzenia prawa i służy przejrzystości postępowania w sprawach cywilnych. Jak orzekł Sąd Najwyższy: „Kodeks postępowania cywilnego ustanawia jednolity system zaskarżania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych. Dopuszczalność poszczególnych środków odwoławczych lub zaskarżenia jest wyczerpująco uregulowana w przepisach kodeksu postępowania cywilnego. Ich wniesienie jest więc możliwe tylko wówczas, gdy kodeks dopuszcza oznaczony środek odwoławczy lub zaskarżenia. Przepisy nie przewidują możliwości wniesienia jakiegokolwiek środka odwoławczego od orzeczenia Sądu Najwyższego” (zob. postanowienie SN z 7 października 2009 r., III UZ 3/09, Lex nr 560877).

Art. 176 ust. 1 Konstytucji statuuje natomiast zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego. Zasada ta zakłada m.in. dostęp do sądu drugiej instancji, a co za tym idzie – przyznanie stronom odpowiednich środków zaskarżenia, które uruchamiają rzeczywistą kontrolę rozstrzygnięć wydanych przez sąd pierwszej instancji (por. wyroki TK z: 12 września 2006 r., SK 21/05, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 103 oraz 27 marca 2007 r., SK 3/05, OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 32).

W orzecznictwie Trybunału ukształtował się pogląd, że „w zakresie orzekania o kosztach procesu za sąd pierwszej instancji należy uznać ten sąd, który orzekł o zwrocie kosztów w danym zakresie po raz pierwszy (…). Akcesoryjne orzeczenie zapadające w sprawie kosztów postępowania, w zakresie, w którym jest pierwszym orzeczeniem w sprawie tychże kosztów, podlega kontroli instancyjnej jako orzeczenie sądowe objęte dyspozycją art. 176 ust. 1 Konstytucji (…), [która ma] postać dyrektywy generalnej i dotyczy ogółu (całej klasy) postępowań sądowych, bez konstytucyjnego rozróżnienia, czy odnoszą się do rozstrzygnięcia o meritum sprawy sądowej, czy też dotyczą rozstrzygania (orzekania) o kosztach postępowania” (wyrok TK z 9 lutego 2010 r., SK 10/09, OTK ZU nr 2/A/2010, poz. 10).

Trybunał stwierdza, że wskazane wyżej ogólne zasady odnoszą się jedynie do postępowań przed sądami pierwszej i drugiej instancji, nie zaś – jak przyjęła skarżąca – także do rozpoznania sprawy przed Sądem Najwyższym. Należy przypomnieć, że w świetle art. 183 Konstytucji Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. Skarga kasacyjna nie jest natomiast zwykłym, lecz nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wyrażany jest pogląd, że postępowanie przed Sądem Najwyższym jest postępowaniem odmiennym i nieporównywalnym z tym, jakie toczy się przed sądem pierwszej i drugiej instancji. Dlatego też do przepisów regulujących postępowanie kasacyjne należy stosować łagodniejsze kryteria oceny ich konstytucyjności (por. wyroki TK z: 31 marca 2005 r., SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29 oraz 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143). Ustanowione przez ustawodawcę ograniczenia rozpoznania skargi kasacyjnej są również zgodne z wiążącymi Polskę konwencjami międzynarodowymi (zob. postanowienia SN z: 19 stycznia 1998 r., sygn. akt I PZ 54/97, OSNP z 1999 r., nr 3, poz. 92; 29 grudnia 1998 r., sygn. akt I PZ 67/98, OSNP z 2000 r., nr 2, poz. 65). Podkreślenia wymaga, że w świetle dotychczasowego orzecznictwa Trybunału, poszczególne warunki kształtujące instytucję „przedsądu” nie naruszają konstytucyjnych wymogów rzetelnego postępowania przed Sądem Najwyższym. Za niezgodną z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 ustawy zasadniczej Trybunał uznał jedynie ich kumulację (zob. wyroki TK z 16 stycznia 2006 r., SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2 oraz 30 maja 2007 r., SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53).

Wprawdzie w niniejszej sprawie zarzuty niekonstytucyjności skierowane są wyłącznie przeciwko niemożności wniesienia zażalenia na postanowienie sądu co do kosztów postępowania kasacyjnego, należy jednak przyjąć, że skoro postępowanie główne w sprawie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania – jako jednoinstancyjne – jest zgodne z Konstytucją, to brak jest uzasadnionych powodów, aby akcesoryjne rozstrzygnięcie o kosztach tego postępowania (choć formalnie podjęte przez Sąd Najwyższy po raz pierwszy) było zaskarżalne.



W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK orzekł jak w sentencji.