Pełny tekst orzeczenia

438/4/B/2013




POSTANOWIENIE

z dnia 19 czerwca 2013 r.
Sygn. akt Ts 11/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Zubik,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej J.P. w sprawie zgodności:
art. 893, art. 887 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 20, art. 22 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 1 protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175/1, ze zm.),


p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 12 stycznia 2013 r. (data nadania) J.P. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność art. 893, art. 887 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 20, art. 22 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz art. 1 protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175/1, ze zm.).
Skargę sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego. 24 maja 2011 r. komornik sądowy zawiadomił skarżącego o zajęciu jego rachunku bankowego. 31 maja 2011 r. skarżący złożył w banku oświadczenie o natychmiastowym wypowiedzeniu umowy tego rachunku. Bank uznał jednak, że oświadczenie to jest bezskuteczne. W konsekwencji skarżący wniósł pozew, w którym domagał się uznania umowy rachunku bankowego za rozwiązaną ze skutkiem na dzień sprzed wpływu na jego rachunek kwoty 1444 zł, którą bank przekazał wierzycielowi. Wyrokiem z 29 lutego 2012 r. (sygn. akt IX GC 1612/11) Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie Sąd Gospodarczy – IX Wydział Gospodarczy oddalił powództwo skarżącego. W uzasadnieniu powołał się na art. 893 w zw. z art. 887 k.p.c., w myśl których z mocy samego zajęcia wierzytelności z tytułu rachunku bankowego wierzyciel może wykonywać wszelkie prawa i roszczenia dłużnika z tytułu posiadanego rachunku bankowego. W związku z powyższym w chwili zajęcia rachunku skarżący utracił prawo do rozwiązania umowy o jego prowadzenie. Skarżący wniósł apelację od wyroku sądu rejonowego, którą Sąd Okręgowy w Warszawie – XXIII Wydział Gospodarczy Odwoławczy oddalił wyrokiem z 7 września 2012 r. (sygn. akt XXIII Ga 482/12).
Skarżący uważa, że sąd drugiej instancji dokonał błędnej (sprzecznej z innymi przepisami) wykładni zaskarżonych przepisów. Zgodnie z nią zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego dało wierzycielowi wszystkie prawa posiadacza tego rachunku, łącznie z prawem likwidacji rachunku. Pozbawiło to skarżącego prawa do rozwiązania umowy rachunku bankowego, które wynika z art. 730 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.). Kwestionowana przez skarżącego interpretacja zaskarżonych przepisów doprowadziła tym samym do nieproporcjonalnego ograniczenia jego uprawnień jako podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Doszło do naruszenia zasady swobody działalności gospodarczej, która pozostaje w ścisłym związku z zasadą swobody umów. Skarżący podkreśla, że klienci banku mają słabszą pozycję ekonomiczną i prawną niż bank. Z tego względu w jego sprawie nie można usprawiedliwić wyłączenia możliwości rozwiązania umowy rachunku bankowego. Skutkuje to bowiem „powstaniem przymusu utrzymywania rachunku bankowego, niemożliwością wypowiedzenia umowy nawet w przypadku zmiany regulaminu przez bank”. Takie ograniczenie swobody kontraktowania jest – w opinii skarżącego – niezgodne ze wskazanymi w skardze wzorcami kontroli konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony wolności lub praw. Aby można ją było wnieść trzeba spełnić wiele warunków. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowane w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga, poza spełnieniem warunków określonych dla pisma procesowego, powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach określonych w Konstytucji i odnośnie do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją; wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone; uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego. Zarzuty sformułowane w skardze muszą uprawdopodabniać niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji, co oznacza, że skarżący musi wywieść z zaskarżonych przepisów określoną normę, powołać właściwe wzorce konstytucyjne zawierające prawa podmiotowe przysługujące osobom fizycznym lub prawnym i – przez porównanie treści płynących z obu regulacji – wykazać ich wzajemną sprzeczność.
Skarżący użył w skardze sformułowań wyraźnie świadczących o tym, że jest to skarga na błędne zastosowanie zaskarżonych przepisów. Wniósł bowiem o orzeczenie niezgodności z Konstytucją zaskarżonych przepisów „rozumian[ych] tak, jak je interpretuje Skład Sądu Okręgowego w Warszawie”. W uzasadnieniu skargi wielokrotnie wytykał temu sądowi dokonanie błędnej interpretacji, twierdząc, że „przyjął dosyć oryginalny pogląd, dotychczas niespotykany w orzecznictwie polskich sądów”. Sąd okręgowy stwierdził: „Wierzyciel bowiem przejmuje i wstępuje w jego [skarżącego] prawa i obowiązki dotyczące rachunku, w tym uprawnienia w przedmiocie jego rozwiązania bądź przekształcenia”. Rozpoznawana skarga jest zatem skargą na stosowanie prawa, a nie skargą na przepis. Jak wielokrotnie podkreślał Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie, rzeczywista treść wielu przepisów prawnych kształtuje się dopiero w procesie ich stosowania. Niezależnie od intencji twórców ustawy organy stosujące mogą wydobywać z niej treści nie w pełni odpowiadające założeniom prawodawcy. Trybunał, jako sąd prawa, nie jest jednak władny kontrolować aktów stosowania prawa, nawet jeżeli in concreto prowadziłyby one do niekonstytucyjnych skutków (zob. postanowienia TK z: 13 października 2008 r., SK 20/08, OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 146; 28 lutego 2012 r., SK 27/09, OTK ZU nr 2/A/2012, poz. 20; a także wyrok TK z 1 lipca 2008 r., SK 40/07, OTK ZU nr 6/A/2008, poz. 101). Dopiero gdy określony sposób rozumienia przepisu ustawy utrwalił się, a zwłaszcza gdy znalazł jednoznaczny wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego bądź Naczelnego Sądu Administracyjnego, należy uznać, że przepis ten – w praktyce stosowania – nabrał takiej właśnie treści, jaką odnalazły w nim najwyższe instancje sądowe. Jeżeli tak rozumiany przepis nie da się pogodzić z normami, zasadami lub wartościami konstytucyjnymi, to Trybunał Konstytucyjny może orzec o jego niezgodności z Konstytucją i tym samym umożliwić ustawodawcy jednoznaczne i bardziej precyzyjne uregulowanie danej kwestii.
Skoro w rozpatrywanej sprawie skarżący kwestionuje wykładnię przepisów dokonaną w jednostkowej sprawie, stwierdzając jej niezgodność z utrwalonym orzecznictwem sądowym, to merytoryczne rozpoznanie skargi jest niedopuszczalne.
Trybunał zwraca uwagę również na to, że zarzuty sformułowane w skardze sprowadzają się do ograniczenia swobody umów w sposób niezgodny z Konstytucją. Zastosowanie zaskarżonych przepisów uniemożliwiło bowiem skarżącemu rozwiązanie umowy rachunku bankowego. Jako samodzielne wzorce kontroli konstytucyjnej skarżący wskazał art. 20 i art. 22 Konstytucji. Ten ostatni powiązał z zasadą proporcjonalności, wyrażoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Trybunał uznaje tezy skarżącego o swobodzie umów jako pochodnej wolności prowadzenia działalności gospodarczej (art. 20 i art. 22 Konstytucji) za nietrafne w niniejszej sprawie. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, na które powołał się sam skarżący, „wolność działalności gospodarczej w rozumieniu art. 20 i 22 Konstytucji ma jako zasada ustrojowa w sferze praw i wolności człowieka i obywatela charakter uzupełniający, »subsydiarny« wobec uregulowań rozdziału II Konstytucji. Skoro więc zasada swobody umów jest – jak stwierdzono – przede wszystkim pochodną art. 31 ust.1 i 2 Konstytucji, to tylko w zakresie ściśle odnoszącym się do życia gospodarczego można by uznać, że art. 20 i 22 Konstytucji stanowią regulację bardziej precyzyjną, a zatem byłyby adekwatnym wzorcem kontroli. Mogłoby to więc ewentualnie dotyczyć umów, które zawierać mogą wyłącznie podmioty prowadzące działalność gospodarczą” (wyrok TK z 29 kwietnia 2003 r., SK 24/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 33). Możliwość założenie rachunku bankowego nie jest zastrzeżona tylko dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Umowę rachunku bankowego może z bankiem zawrzeć (a konsekwencji rozwiązać) każdy podmiot prawna (osoba prawna i osoba fizyczna) bez względu na to, czy prowadzi działalność gospodarczą, czy nie. Nie jest to umowa „typowa” wyłącznie dla obrotu gospodarczego. Brak zatem w sprawie skarżącego ścisłego – normatywnego – związku między swobodą umów a działalnością gospodarczą. Z powyższych względów żaden ze wskazanych przez skarżącego przepisów Konstytucji nie może stanowić w niniejszej sprawie właściwego wzorca kontroli konstytucyjności prawa.
Trybunał podkreśla, że zasada swobody umów jest przede wszystkim pochodną przyjęcia zasady państwa liberalnego i konkretyzacji tego założenia dokonanego w art. 31 ust. 1 i 2 Konstytucji. Tak więc na płaszczyźnie konstytucyjnej to właśnie te przepisy regulują problematykę, która w prawie cywilnym jest objęta zakresem swobody umów, i to one mogłyby być wzorcem kontroli konstytucyjnej w rozpatrywanej sprawie. W myśl art. 66 ustawy o TK Trybunał jest jednak związany granicami skargi i nie może rozszerzyć wyznaczonego w niej zakresu kontroli (zob. postanowienie TK z 10 marca 1998 r., Ts 5/98, OTK ZU nr 2/1998, poz. 26).
Trybunał przypomina również, że w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną podstawą kontroli aktów normatywnych są jedynie przepisy Konstytucji dotyczące wolności i praw człowieka i obywatela. W postępowaniu tym Trybunał Konstytucyjny nie ma kompetencji w zakresie orzekania o zgodności przepisów z aktami prawa międzynarodowego, stąd sformułowany w skardze zarzut niezgodności art. 893, art. 887 § 1 k.p.c. z art. 1 protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności należało pozostawić bez rozpoznania (zob. wyroki TK z: 17 grudnia 2003 r., SK 15/02, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 103; 7 marca 2005 r., P 8/03, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 20; 20 listopada 2007 r., SK 57/05, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 125 oraz 6 października 2009 r., SK 46/07, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 132).

W tym stanie rzeczy Trybunał orzekł jak w sentencji.