Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

z dnia 17 czerwca 2013 r.

Sygn. akt Ts 164/11



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Maria Gintowt-Jankowicz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej „Korserwis” Sp. z o.o. w sprawie zgodności:

art. 232 zdanie drugie w związku z art. 391 w związku z art. 13 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 32 w związku z art. 2 oraz art. 8 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:





odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 18 maja 2011 r. „Korserwis” Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) wniosła o stwierdzenie niezgodności art. 232 zdanie drugie w związku z art. 391 w związku z art. 13 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) „w zakresie, w jakim przepisy te dają prawo sądowi, w toku postępowania prowadzonego według przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych, do dopuszczenia dowodu niewskazanego przez stronę”, z art. 45 ust. 1, art. 32w związku z art. 2 oraz art. 8 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą.

Wyrokiem z 22 grudnia 2008 r. (sygn. akt X GC 251/06) Sąd Okręgowy w Łodzi zasądził od skarżącej (pozwanej) na rzecz powoda kwotę 329 920 zł z ustawowymi odsetkami od 24 lutego 2004 r. do dnia zapłaty i kwotę 23 713 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Ponadto nakazał ściągnąć od skarżącej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi kwotę 12 009,68 zł tytułem zwrotu wydatków tymczasowo poniesionych w toku postępowania przez Skarb Państwa. Wyrokiem z 21 grudnia 2010 r. (sygn. akt I ACa 347/09) Sąd Apelacyjny w Łodzi – I Wydział Cywilny oddalił apelację skarżącej oraz zasądził od niej na rzecz powoda kwotę 5 400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym. Powyższe orzeczenie zostało wraz z uzasadnieniem doręczone skarżącej 22 lutego 2011 r.

Jednocześnie skarżąca pismem z 22 kwietnia 2011 r. wniosła do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną.

W skardze konstytucyjnej podniesiono, że zakwestionowane przepisy w zakresie, w jakim umożliwiają sądowi dopuszczenie – według własnego uznania – dowodów niewskazanych przez stronę, naruszają jej wolności i prawa konstytucyjne określone w petitum skargi konstytucyjnej.

Postanowieniem z 14 czerwca 2011 r. (doręczonym 27 czerwca 2012 r.), działając na podstawie art. 20 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) oraz art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c., Trybunał Konstytucyjny zawiesił postępowanie. W uzasadnieniu wskazał, że orzeczenie Sądu Najwyższego może mieć wpływ na ustalenie podstaw wystąpienia ze skargą konstytucyjną, a w szczególności na stwierdzenie naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw przysługujących skarżącej.

W piśmie z 28 sierpnia 2012 r. kierownik Sekretariatu Sądu Najwyższego – Wydziału II Izby Cywilnej poinformował Trybunał, że postanowieniem z 8 marca 2012 r. (sygn. akt II CSK 522/11) Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Do pisma została dołączona kopia (fax) orzeczenia.

Postanowieniem z 28 stycznia 2013 r. Trybunał Konstytucyjny podjął zawieszone postępowanie. W tym samym dniu, sędzia Trybunału wezwał pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez wskazanie, jakie prawa i wolności skarżącej wyrażone w art. 45 ust. 1 i art. 32 w związku z art. 2 i art. 8 Konstytucji zostały naruszone, jak również do wyjaśnienia sposobu ich naruszenia. Zarządzenie zostało doręczone pełnomocnikowi skarżącej 5 lutego 2013 r. W piśmie procesowym z 11 lutego 2013 r. umocowany w sprawie radca prawny odniósł się do zarządzenia. Wyjaśnił, że skarga konstytucyjna spełnia wszystkie wymogi formalne określone w art. 47 ust. 1 ustawy o TK. W szczególności – jak podkreślił – skarżąca dokładnie określiła ustawę, na podstawie której sąd ostatecznie orzekł o jej prawach; wskazała, jakie konstytucyjne prawa i w jaki sposób – jej zdaniem – zostały naruszone. Skarga zawierała również uzasadnienie i dokładny opis stanu faktycznego.

Niezależnie od powyższego w piśmie procesowym z 11 lutego 2013 r. wskazano, że w wyniku zastosowania zakwestionowanej w skardze konstytucyjnej normy doszło do naruszenia prawa „do rozpatrzenia sprawy przez bezstronny sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji) w postępowaniu prowadzonym według przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych”; prawa „do równego traktowania przez władze publiczne (ustawodawcze i sądownicze) zgodnie z zasadą równości wszystkich wobec prawa”; prawa „do niedyskryminującego traktowania (zakaz dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny, z czego wynika zakaz zarówno faworyzowania, jak i dyskryminowania) w życiu społecznym i gospodarczym (art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji”; prawa do bezpośredniego stosowania wobec skarżącej (pozwanej) przepisów Konstytucji (art. 8 Konstytucji)” oraz prawa „do działania i funkcjonowania w ramach państwa prawnego”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Jej merytoryczne rozpoznanie uzależnione jest od spełnienia przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 46-47 ustawy o TK. Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.

Skarżąca zakwestionowała art. 232 zdanie drugie k.p.c. w brzmieniu: „Sąd może dopuścić dowód niewskazany przez stronę” w związku z art. 391 k.p.c. w brzmieniu: „Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Przepisy art. 194-196 i 198 nie mają zastosowania [§ 1]. W razie cofnięcia apelacji sąd drugiej instancji umarza postępowanie apelacyjne i orzeka o kosztach jak przy cofnięciu pozwu. Gdy cofnięcie apelacji nastąpiło przed sądem pierwszej instancji, postępowanie umarza sąd pierwszej instancji [§ 2]”, w związku z art. 13 § 2 k.p.c., stanowiącym: „Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej”.

Trybunał stwierdza, że analiza skargi konstytucyjnej oraz pisma procesowego z 11 lutego 2013 r. pozwala stwierdzić, że zarzuty skarżącej dotyczą wyłącznie art. 232 zdanie drugie k.p.c., tj. przepisu określającego jedną z zasad wprowadzania dowodów w postępowaniu cywilnym.

Trybunał zwraca uwagę, że ratio legis przepisów regulujących postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych (uchylonych z dniem 3 maja 2012 r. przez art. 1 pkt 46 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw [Dz. U. Nr 233, poz. 1381]), było przyspieszenie postępowania. Z tego względu w art. 47912 k.p.c. ustawodawca wskazał moment prekluzyjny do zgłaszania twierdzeń i dowodów. Jednakże, jak podkreśla się w doktrynie i judykaturze, skutki prekluzji w postępowaniu gospodarczym nie mają charakteru bezwzględnego, gdyż dotyczą tylko konkretnej strony i tylko konkretnych dowodów i twierdzeń, Oznacza to, że dowód sprekludowany dla jednej strony może być podniesiony przez drugą stronę, czy też prokuratora, jeżeli bierze udział w sprawie. Dowód taki może być również dopuszczony przez sąd, jeżeli korzysta on z dyskrecjonalnego uprawnienia przewidzianego w art. 232 zdanie drugie k.p.c., pozwalającego na prowadzenie dowodów niewskazanych przez strony. Jak orzekł bowiem Sąd Najwyższy w wyroku z 22 lutego 2006 r.: „Nie jest wyłączone dopuszczenie przez sąd z urzędu – na podstawie art. 232 zdanie drugie k.p.c. – dowodu, który nie może być powołany przez stronę na podstawie art. 47912 § 1 k.p.c.” (sygn. akt III CK 341/05, OSNC z 2006 r., nr 10, poz. 174, zob. także postanowienie SN z 15 grudnia 2004 r., sygn. akt V CSK 453/04, niepubl.; wyrok SN z 15 maja 2007 r., sygn. akt V CSK 64/07, niepubl.; 23 października 2007 r., sygn. akt III CSK 108/07, niepubl.). W takim wypadku, aby nie narazić się na zarzut naruszenia przepisów o prekluzji dowodowej, sąd powinien wskazać, że dopuszcza dowód na tej właśnie podstawie (zob. J. Gudowski, komentarz do art. 47912, [w]: Kodeks postępowania cywilnego, red. T. Ereciński, t. 2, wyd. 4, Lexis Nexis 2012). W orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany jest ponadto pogląd, zgodnie z którym mimo dyskrecjonalności uprawnienia przewidzianego w art. 232 zdanie drugie k.p.c., w sprawach, w których mają zastosowanie zasady prekluzji, podjęcie przez sąd inicjatywy dowodowej nie jest dowolne, powinno być bowiem usprawiedliwione szczególnymi okolicznościami (zob. wyrok SN z 4 stycznia 2007 r., sygn. akt V CSK 377/06, OSP z 2008 r., nr 1, poz. 8). Poza tym, jak wskazuje się w judykaturze, przy dopuszczaniu dowodu z urzędu sąd powinien zawsze respektować wyrażoną w art. 321 § 1 k.p.c. zasadę ne eat iudex ultra petita partium, nie może zatem, uzupełniając z urzędu materiał faktyczny sprawy, wyjść poza krąg okoliczności faktycznych uzasadniających wysunięte przez stronę żądanie. Dopuszczenie z urzędu dowodu niewskazanego przez stronę następuje przede wszystkim wtedy, gdy konkretne środki dowodowe dotrą do wiadomości sądu drogą urzędową, tj. jeśli sąd poweźmie o nich wiadomość z oświadczeń stron (zawartych w pismach procesowych) i protokole rozprawy lub z akt sprawy, w tym także wszelkich dołączonych akt do danej sprawy, nie zaś drogą poza procesową (zob. wyrok SN z 15 grudnia 2005 r., sygn. akt V CSK 400/05, OSP z 2006 r., nr 11, poz. 127).

Nieporozumieniem jest natomiast twierdzenie skarżącej, że wprowadzenie dowodu z urzędu następuje na korzyść jednej ze stron, sam sąd działa zaś stronniczo i w interesie strony przeciwnej. Trybunał przypomina, że zadaniem sądu jako organu bezstronnego i niezawisłego, jest rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu, wprowadzenie dowodu z urzędu ma więc na celu stwierdzenie istnienia bądź nieistnienia faktów, z których strony wywodzą skutki prawne.

Trybunał stwierdza, że przedstawione w skardze oraz piśmie procesowym uzupełniającym jej braki formalne zarzuty naruszenia prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy są oczywiście bezzasadne. Powyższa okoliczność – w myśl art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK – stanowi podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu w zakresie zarzutów naruszenia praw i wolności skarżącej określonych w art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Przekazania skargi do merytorycznego rozpoznania nie uzasadniają także zarzuty naruszenia art. 32 w związku z art. 2 i art. 8 Konstytucji. Skarżąca nie wskazała bowiem naruszonych praw podmiotowych oraz sposobu ich naruszenia.

Trybunał przypomina, że charakter normy określonej w art. 32 Konstytucji został przedstawiony w postanowieniu pełnego składu Trybunału z 24 października 2001 r. W sprawie o sygnaturze SK 10/01 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że: „art. 32 Konstytucji wyraża przede wszystkim zasadę ogólną, i dlatego winien być w pierwszej kolejności odnoszony do konkretnych przepisów Konstytucji, nawet jeżeli konstytucyjna regulacja danego prawa jest niepełna i wymaga konkretyzacji ustawowej. W takim zakresie wyznacza on także konstytucyjne prawo do równego traktowania. Mamy tu do czynienia z sytuacją »współstosowania« dwóch przepisów Konstytucji, a więc nie tylko z prawem do równego traktowania, ale ze skonkretyzowanym prawem do równej realizacji określonych wolności i praw konstytucyjnych. W skardze konstytucyjnej należy powołać oba przepisy Konstytucji, dopiero one wyznaczają bowiem konstytucyjny status jednostki, który przez regulację ustawową lub podustawową został naruszony. Natomiast gdy chodzi o uprawnienia określone w innych niż Konstytucja aktach normatywnych – jeśli treść konkretnego prawa ustala się wyłącznie na ich podstawie – art. 32 Konstytucji stanowi zasadę systemu prawa, a nie wolność lub prawo o charakterze konstytucyjnym” (OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).

Należy również przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału uzasadnienie zarzutu naruszenia zasady równości wobec prawa wymaga od skarżącego określenia kręgu adresatów, do których odnosi się dana norma prawna, oraz wskazania elementów określających ich sytuację prawną, które są prawnie istotne. Zasada równości wobec prawa wymaga jednocześnie zasadności kryterium, na podstawie którego dokonano zróżnicowania sytuacji określonych podmiotów (por. wyroki TK z: 24 lutego 1999 r., SK 4/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 24; 17 stycznia 2001 r., K 5/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 2; 23 listopada 2004 r., P 15/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 108).

Ani w skardze, ani w piśmie procesowym z 11 lutego 2013 r. wymagane wskazanie, tak prawa podmiotowego, jak i cechy istotnej, nie nastąpiło. W tym zakresie zarzuty sprowadzają się do zacytowania treści przepisów ustawy zasadniczej i oświadczenia, że „wszystkie wskazane w skardze wzorce kontroli należy rozpatrywać łącznie bądź w związku”.

Podobnie należało ocenić zarzuty naruszenia zasad określonych w art. 2 i art. 8 Konstytucji. Trybunał zwraca uwagę, że przepisy te umieszczone zostały w rozdziale I Konstytucji, zatytułowanym „Rzeczpospolita”, który zawiera zasady ustrojowe, tj. nakazy adresowane w pierwszej kolejności do ustawodawcy. Wprawdzie w petitum skargi konstytucyjnej zostały one określone jako wzorce związkowe, to jednak w jej uzasadnieniu, jak również uzasadnieniu pisma procesowego z 11 lutego 2013 r., stanowią samodzielną podstawę skargi.

Powyższa okoliczność – w myśl art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – stanowi podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu w zakresie zarzutów naruszenia art. 2, art. 8 i art. 32 Konstytucji.



W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł jak na wstępie.