Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 kwietnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział VIII Gospodarczy

w składzie następującym:

Przewodniczący - SSO Piotr Sałamaj

Protokolant - st. sekr. sąd. Eliza Sandomierska

po rozpoznaniu w dniu 10 kwietnia 2013 r. w Szczecinie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

w S.

przeciwko P. O.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego P. O. na rzecz powoda (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. kwotę 87.688,10 zł (osiemdziesiąt siedem tysięcy sześćset osiemdziesiąt osiem złotych dziesięć groszy) z ustawowymi odsetkami:

- od kwoty 9.684,80 zł od dnia 20 października 2010 r.,

- od kwoty 78.003,30 zł od dnia 26 października 2011 r.;

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 7.408,60 zł (siedem tysięcy czterysta osiem złotych czterdzieści groszy) tytułem kosztów procesu.

Sygn. akt VIII GC 325/12

UZASADNIENIE

Powód (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. wniósł o zasądzenie od pozwanego P. O. kwoty 101.966,09 zł z ustawowymi odsetkami od kwot: 11.674,05 zł od dnia 20 października 2010 r., 90.292,04 zł od dnia 11 października 2011 r. oraz kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu powód podniósł, że zawarł z pozwanym umowę na dostawę 500 ton żyta oraz umowę na dostawę 376 ton rzepaku. Pozwany nie dostarczył zakontraktowanej ilości żyta oraz rzepaku. W związku z niewykonaniem umowy w zakresie dostarczonej ilości towaru powód naliczył karę umowną w wysokości 25 % wartości umowy, która w odniesieniu do umowy na dostawę żyta wyniosła kwotę 61.664,06 zł, zaś w odniesieniu do umowy na dostawę rzepaku 188.830,48 zł. Powód wyjaśnił, że przysługujące mu wierzytelności z tytułu kary umownej przedstawił do potrącenia z wierzytelnościami pozwanego. Mianowicie oświadczeniem z dnia 25.10.2011 r. potrącił przysługującą mu wierzytelność z tytułu kary umownej w wysokości 188.830,48 zł z wierzytelnością pozwanego z tytułu faktury nr (S)FZ-71/11/10 oraz (S)FZ-72/11/10 na łączną kwotę 98.538,44 zł. W wyniku przedmiotowego oświadczenia do zapłaty na rzecz powoda pozostała kwota 90.292,04 zł. Następnie oświadczeniem przesłanym pozwanemu dnia 22.12.2010 r. powód potrącił przysługującą mu wierzytelność w kwocie 61.664,06 zł z wierzytelnością pozwanego w kwocie 49.989,98 zł. Na skutek tego do zapłaty pozostała część wierzytelności powoda w kwocie 11.674,05 zł.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu przyznał fakt zawarcia z powodem umów na dostawę żyta oraz rzepaku, jak również okoliczność braku dostawy zakontraktowanej ilości towaru, wyjaśniając, że dostarczył jednie 51,160 ton rzepaku. Wskazał jednak, że bezpośrednią i wyłączną przyczyną braku realizacji umowy były ujemne skutki przezimowania, które w zakresie upraw żyta i rzepaku dotknęły gospodarstwo rolne pozwanego. Niezależnie od tego wniósł o miarkowanie kary umownej. W tym zakresie powołał się na poniesioną przez siebie szkodę w uprawach rolnych, brak szkody po stronie powoda oraz zasady współżycia społecznego. W ocenie pozwanego wysokość zastrzeżonej kary umownej jest rażącą wygórowana, przybierając postać ,,lichwy”.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 3 grudnia 2009 r. powód (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. (obecnie (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S.), jako skupujący, zawarł z pozwanym P. O., jako sprzedającym, umowę sprzedaży zbóż nr (...). Na jej podstawie pozwany zobowiązał się do dostawy 500 ton żyta. Strony postanowiły, że ustalenie terminu realizacji niniejszej umowy pozostaje w gestii skupującego. Jednocześnie wskazały, że w przypadku zawinionego nie wykonania umowy w zakresie dostarczonej ilości towaru naliczona będzie kara umowna w wysokości 25 % wartości umowy, której zapłata jest wymagalna z dniem nienależytego wykonania umowy (wykonania niepełnej dostawy towaru). Integralną część umowy stanowiły Ogólne Warunki Skupu i Rozliczeń Zbóż i Roślin Strączkowych kupującego, w wersji obowiązującej na dzień realizacji umowy.

Zgodnie z § 8 Ogólnych Warunków Skupu i Rozliczeń za Dostawy Zbóż, Rzepaku i Roślin Strączkowych - żniwa 2010, obowiązujących od dnia 15.06.2010 r. i mających zastosowanie do umowy nr (...) (dalej jako OWS - żniwa 2010), w przypadku zawinionego niewykonania umowy w zakresie dostarczonej ilości towaru naliczana jest kara umowna w wysokości 25 % wartości umowy, której zapłata jest wymagalna z dniem nienależytego wykonania umowy (wykonania niepełnej dostawy towaru). Według § 9 OWS - żniwa 2010 wskazano, że sprzedający nie jest odpowiedzialny za szkody, straty, uszkodzenia, opóźnienia lub nieprawidłowe wykonanie umowy, które jest spowodowane siłą wyższą. Sprzedający powołujący się na zdarzenie siły wyższej winien bezzwłocznie pisemnie powiadomić drugą stronę o tych okolicznościach i wspólnie ustalić dalsze działania, jak również przedłożyć stosowane dokumenty urzędowe na dowód zaistnienia siły wyższej, w szczególności zaś: protokół oszacowania szkód w uprawach rolnych, sporządzony przez komisję powołaną przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce wystąpienia szkód; dokument potwierdzający wystąpienie szkody w uprawach rolnych, z którego wynika powierzchnia upraw, na których wystąpiła szkoda, sporządzony przez zakład ubezpieczeń, z którym rolnik zawarł umowę ubezpieczenia upraw co najmniej od jednego z tych ryzyk. Zgodnie z § 1 pkt 11 przez użyte w OWS pojęcie siły wyższej strony rozumiały klęski żywiołowe oraz inne zdarzenia, na które strony nie mają wpływu, lecz które utrudniają pełne lub częściowe wypełnienie zobowiązań zgodnie z podpisaną umową i których nie da się uniknąć nawet w przypadku maksymalnej staranności obu stron.

Na podstawie porozumienia cenowego z dnia 2 września 2010 r. strony ustaliły cenę ostateczną z tytułu dostawy żyta na kwotę 125 euro za tonę. Wskazały, że płatność w walucie euro lub PLN po kursie wymiany będzie następować według średniego kursu walut NBP z dnia poprzedzającego każdą dostawę towaru.

(dowód: umowa skupu ze zbiorów 2010 nr (...) z 3.12.09 r. k. 12-13, porozumienie cenowe z 2.09.10 r. k. 14, Ogólne Warunki Skupu i Rozliczeń za Dostawy Zbóż, Rzepaku i Roślin Strączkowych - żniwa 2010 k. 17-21, zeznania świadka A. U. k. 99-100, zeznania świadka P. P. k. 100-102)

W dniu 2 września 2010 r. strony zawarły umowę kontraktacji rzepaku nr (...). Na jej podstawie pozwany, jako sprzedający, zobowiązał się dostarczyć powodowi, jako skupującemu, 376 ton rzepaku. Strony ustaliły cenę zaliczkową na kwotę 200 euro za tonę. Postanowiły, że cena ostateczna za realizowanie dostawy towaru zostanie uzgodniona w oparciu o cenę zaliczkową, obliczoną z uwzględnieniem tzw. ceny dnia obowiązującej u skupującego najpóźniej do dnia 20 lipca każdego roku, powiększonej o należny podatek VAT oraz z zastosowaniem pomniejszeń (potrąceń) wynikających z Ogólnych Warunków Skupu i Rozliczeń Zbóż, Rzepaku, Roślin Strączkowych i Oleistych Skupującego, dotyczących różnic pomiędzy jakością dostarczonego towaru a bazową jakością towaru określoną w tych warunkach. Strony określiły termin realizacji zobowiązań sprzedającego wynikających z tej umowy nie później niż do 31.08. każdego roku kalendarzowego(§ 3 ust. 5). Integralną część umowy stanowiły Ogólne Warunki Skupu i Rozliczeń Zbóż, Rzepaku i Roślin Strączkowych i Oleistych skupującego w aktualnej wersji (§ 1 ust. 1 umowy).

Na podstawie § 8 Ogólnych Warunkach Skupu i Rozliczeń za Dostawy Zbóż, Rzepaku i Roślin Strączkowych - żniwa 2011 (dalej jako OWS - żniwa 2011), obowiązujących od dnia 14.01.2011 r. i mających zastosowanie do umowy nr (...), w przypadku nie wykonania umowy przez sprzedającego poprzez brak terminowej dostawy całości lub części towaru naliczona jest kara umowna w wysokości 25 % wartości umowy, której zapłata jest wymagalna z dniem następnym po upływie zgodnego z umową terminu dostawy. W § 9 OWS - żniwa 2011 postanowiono, że sprzedający nie jest odpowiedzialny za szkody, straty, uszkodzenia, opóźnienia lub nieprawidłowe wykonanie umowy, które jest spowodowane siłą wyższą. Sprzedający powołujący się na zdarzenie siły wyższej winien bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie 7 dni od zdarzenia, pisemnie powiadomić drugą stronę o tych okolicznościach i wspólnie ustalić dalsze działania, jak również przedłożyć stosowane dokumenty urzędowe na dowód zaistnienia siły wyższej, w szczególności zaś: protokół oszacowania szkód w uprawach rolnych, sporządzony przez komisję powołaną przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce wystąpienia szkód; dokument potwierdzający wystąpienie szkody w uprawach rolnych, z którego wynika powierzchnia upraw, na których wystąpiła szkoda, sporządzony przez zakład ubezpieczeń, z którym rolnik zawarł umowę ubezpieczenia upraw co najmniej od jednego z tych ryzyk. Zgodnie z § 1 pkt 11 przez użyte w OWS pojęcie siły wyższej strony rozumiały klęski żywiołowe oraz inne zdarzenia, na które strony nie mają wpływu, lecz które utrudniają pełne lub częściowe wypełnienie zobowiązań zgodnie z podpisaną umową i których nie da się uniknąć nawet w przypadku maksymalnej staranności obu stron.

(dowód: umowa kontraktacji rzepaku nr (...) z 2.09.10 r. k. 15-16, Ogólne Warunki Skupu i Rozliczeń za Dostawy Zbóż, Rzepaku i Roślin Strączkowych - żniwa 2011 k. 22-25, zeznania świadków A. U. k. 99-100 i P. P. k.100-102)

W piśmie z dnia 27.09.2010 r. powód wezwał pozwanego do realizacji umowy nr (...) do dnia 15.10.2010 r. wskazując, że po tym terminie obciąży go karą umowną.

(dowód: pismo powoda z 27.09.10 r. z potwierdzeniem nadania k. 26-28, zeznania świadków A. U. k. 99-100 i P. P. k.100-102)

Pozwany dostarczył łącznie 85,2 tony żyta z ustalonej w umowie ilości 500 ton, co stanowiło 17,04 % zakontraktowanej ilości towaru.

(niesporne)

W piśmie z dnia 4.10.2010 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty w terminie 7 dni kwoty 15.625 euro stanowiącej karę umowną z tytułu braku dostarczenia zakontraktowanej ilości żyta wynikającej z umowy nr (...). Powyższe wezwanie pozwany otrzymał w dniu 12.10.2010 r.

W dniu 21.12.2010 r. powód sporządził polecenie księgowania kwoty 61.664,06 zł stanowiącej równowartość 15.625 euro.

(dowód: pismo powoda z 4.10.10 r. z potwierdzeniem odbioru k. 29-30 verte, polecenie księgowania nr (...) z 21.12.10 r. k. 31, zeznania świadków A. U. k. 99-100 i P. P. k.100-102)

Powód przedstawił do potrącenia swoją wierzytelność z tytułu kary umownej w wysokości 61.664,06 zł z wierzytelnościami pozwanego na łączną kwotę 49.989,98 zł, a wynikających z wystawionych powodowi przez pozwanego P. O. faktur VAT: nr (...) na kwotę 105,22 zł, nr (...) na kwotę 107,11 zł, nr (...)na kwotę 6.479,29 zł, nr (...)na kwotę 51,02 zł, nr (...)na kwotę 14.598,58 zł, nr (...)na kwotę 14.750,69 zł i nr(...) na kwotę 13.898,07 zł. Faktury te zostały wystawione przez pozwanego w związku z realizacją umowy nr (...). W wyniku dokonanego potrącenia z tytułu kary umownej do zapłaty pozostała kwota w wysokości 11.674,05 zł.

(dowód: pismo powoda z 30.08.12 r. k. 45, potwierdzenie nadania z 22.12.10 r. k. 46-47, zeznania świadka A. U. k. 99-100)

W piśmie z dnia 4.07.2011 r. powód wezwał pozwanego do zawarcia porozumienia w celu określenia podstawowej ceny dostawy rzepaku pod rygorem rozliczenia dostaw po tzw. cenie dnia. Wobec braku zawarcia porozumienia powód przyjął do jej ustalenia cenę obowiązującą w dniu 20.07.2011 r.

(dowód: pismo powoda z 4.07.2011 r. z potwierdzeniem nadania k. 32-33, zeznania świadka A. U. k. 99-100, zeznania świadka P. P. k.100-102)

W piśmie z dnia 23.08.2011 r. powód wezwał pozwanego do realizacji umowy nr (...) do dnia 31.08.2011 r.

(dowód: pismo powoda z dnia 04.07.2011 r. wraz z potwierdzeniem nadania k. 32-33)

Pozwany dostarczył 51,160 ton rzepaku z zakontraktowanej ilości 376 ton, co stanowiło 13,61 % wykonania przez niego umowy.

(niesporne)

W piśmie z dnia 5.10.2010 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 42.968 euro w terminie do dnia 10.10.2011 r., stanowiącej karę umowną z tytułu braku dostawy całości zakontraktowanego rzepaku na poczet umowy nr (...). Wyjaśnił, że do wyliczenia tej kwoty przyjął 376 ton rzepaku liczonej po cenie 457 euro za tonę.

Pozwany nie odebrał przedmiotowego wezwania. Przesyłka była dwukrotnie awizowana, mianowicie w dniu 6.10.2011 r. i w dniu 13.10.2011 r.

(dowód: pismo powoda z 5.10.11 r. wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru k.37-39 verte).

W dniu 5.10.2011 r. powód sporządził polecenie księgowania kwoty 188.830,48 zł stanowiącej równowartość 42.968 euro. Natomiast w dniu 25.05.2011 r. sporządził dokument kompensaty, w którym dokonał potrącenia swojej wierzytelności w wysokości 188.830,48 zł z wierzytelnościami pozwanego w łącznej kwocie 98.538,44 zł wynikających z faktur VAT nr (...)oraz nr (...), wystawionych w związku z realizacją umowy nr (...)

( dowód: polecenie księgowania nr (...) z 5.10.11 r. k. 40, dokument kompensaty nr (...) z dnia 25.10.11 z potwierdzeniem nadania k.41-44, zeznania świadka A. U. k. 99-100)

W dniu 25.10.2011 r. powód sporządził polecenie księgowania kwoty 101.966,09 zł stanowiącej sumę kar umownych w związku z brakiem dostawy przez pozwanego zakontraktowanego żyta oraz rzepaku, zaś w dniu 27.10.2011 r. wezwał powoda do zapłaty tej kwoty.

(dowód: polecenie księgowania nr (...)z 25.10.11 r. k. 48, wezwanie do zapłaty z 27.10.11 r. z potwierdzeniem nadania k. 49-50)

Gospodarstwo rolne pozwanego położone jest w S. (...), gmina R., powiat (...).

(niesporne)

W 2010 r. i 2011 r. w województwie (...) w wyniku ujemnych skutków przezimowania, przymrozków wiosennych, suszy, nawalnych deszczów, gradobicia oraz powodzi liczne gospodarstwa rolne poniosły starty wyrażające się w obniżeniu ilości oraz jakości plonów.

Zarządzeniem nr (...) Wojewody (...) z dnia 17 czerwca 2010 r. powołano komisję do szacowania szkód w gospodarstwach rolnych i działach specjalnych produkcji rolnej na trenach wiejskich dotkniętych klęską żywiołową.

W latach 2010-2011 na terenie powiatu (...) dokonano lustracji gospodarstw rolnych pod kątem szacowania szkód w gospodarstwach rolnych, m.in. w uprawach żyta i rzepaku. Powołana komisja oszacowała, że w 2010 r. wysokość strat w powiecie (...) wyniosła kwotę 13.011.447,49 zł.

(dowód: pismo (...) Ośrodka Doradztwa Rolniczego w B. z 23.10.13 r. k. 83, zarządzenie nr (...) Woj. (...) z 17.06.10 r. k. 88-89, pismo Wojewody (...) z 27.08.10 r. k. 91-92, z 15.10.10 r. k. 93-94 i z 17.10.11 r. k. 95)

W dniu 5.04.2012 r. przeprowadzono lustrację w gospodarstwie pozwanego, w trakcie której stwierdzono, że na skutek ujemnych efektów przezimowania pozwany utracił plon w postaci pszenicy ozimej, rzepaku i rzepaku ozimego w wysokości 48,60 % na 1 hektar oraz poniósł szkodę w kwocie 414.447 zł.

(dowód: protokół z 5.04.12 r. k. 63-66)

Pozwany nie zgłaszał powodowi, że z powodu siły wyższej nie może dostarczyć zakontraktowanej ilości żyta i rzepaku.

(dowód: zeznania świadków A. U. k. 99-100 i P. P. k. 100-102)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się w znacznej części uzasadnione.

Jego podstawę prawną stanowił art. 483 § 1 k.c. zgodnie z którym można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).

Powód domagając się zapłaty kar umownych powołał się na treść umowy nr (...) z dnia 3 grudnia 2009 r. oraz § 8 Ogólnych Warunków Skupu i Rozliczeń za Dostawy Zbóż, Rzepaku i Roślin Strączkowych – żniwa 2011, będących integralną częścią umowy nr (...). z kolei pozwany w odpowiedzi na pozew przyznał fakt zawarcia pomiędzy stronami umowy sprzedaży żyta nr (...) oraz rzepaku nr (...).

W umowie z dnia 3 grudnia 2009 r. strony postanowiły, że w przypadku zawinionego nie wykonania umowy w zakresie dostarczonej ilości towaru naliczona będzie kara umowna w wysokości 25 % wartości umowy, której zapłata jest wymagalna z dniem nienależytego wykonania umowy (wykonania niepełnej dostawy towaru). Analogiczne unormowanie znalazło się także w § 8 Ogólnych Warunków Skupu i Rozliczeń za Dostawy Zbóż, Rzepaku i Roślin Strączkowych – żniwa 2010 (k. 18). Zgodnie zaś z powołanym przez powoda § 8 Ogólnych Warunków Skupu i Rozliczeń za Dostawy Zbóż, Rzepaku i Roślin Strączkowych – żniwa 2011 (k. 23) w przypadku nie wykonania umowy przez sprzedającego poprzez brak terminowej dostawy całości lub części towaru naliczona jest kara umowna w wysokości 25 % wartości umowy, której zapłata jest wymagalna z dniem następnym po upływie zgodnego z umową terminu dostawy.

Co prawda w umowie nr (...) strony wskazały, że stosuje się do niej Ogólne Warunki Skupu i Rozliczeń Zbóż i Roślin Strączkowych kupującego (k. 13), a w umowie nr (...) Ogólne Warunki Skupu i Rozliczeń Zbóż, Rzepaku, Roślin Strączkowych i Oleistych Skupującego (§ 1 ust. 1) nie mogło jednak budzić wątpliwości, że pomimo odmiennego oznaczenia tytułu OWS zastosowanie do tych umów miały Ogólne Warunki Skupu i Rozliczeń za Dostawy Zbóż, Rzepaku i Roślin Strączkowych – żniwa 2010 oraz Ogólne Warunki Skupu i Rozliczeń za Dostawy Zbóż, Rzepaku i Roślin Strączkowych – żniwa 2011. Z treści zeznań A. U. (k. 99-100) oraz P. P. (k. 101) wynika bowiem, że z uwagi na datę wykonania łączących strony umów do umowy nr (...) zastosowanie znajdują Ogólne Warunki Skupu i Rozliczeń za Dostawy Zbóż, Rzepaku i Roślin Strączkowych – żniwa 2010, zaś do umowy nr (...) Ogólne Warunki Skupu i Rozliczeń za Dostawy Zbóż, Rzepaku i Roślin Strączkowych – żniwa 2011. Treść tych zeznań korespondowała ze zgromadzonymi w sprawie dowodami z dokumentów. Zauważyć trzeba, że w umowie z dnia 3 grudnia 2009 r. termin jej realizacji został pozostawiony w gestii skupującego (k. 12). Z treści pisma powoda z dnia 27.09.2010 r. wynikało, że wyznaczył on termin do wykonania umowy nr (...) do dnia 15.10.2010 r. (k. 26). W umowie tej wskazano, że stosuje się do niej postanowienia OWS w wersji obowiązującej na dzień realizacji umowy (k. 13). Tym samym przyjąć należało, że do tej umowy zastosowanie mają postanowienia OWS obowiązujące od dnia 15.06.2010 r. Z kolei umowa nr (...) miała zostać, zgodnie z treścią jej § 3 ust. 5, wykonana nie później niż do 31 sierpnia roku kalendarzowego. W pismach z dnia 4.07.2011 r. (k. 32) oraz z dnia 23.08.2011 r. (k. 34) powód wyznaczył termin wykonania umowy do dnia 31.08.2011 r. Ze względu na datę realizacji tej umowy zastosowanie zatem miały postanowienia OWS obowiązujące od dnia 14.01.2011 r. Trzeba zresztą stwierdzić, że pozwany nie kwestionował, że przedłożone przez powoda wraz z pozwem postanowienia OWS stanowią integralną części tych umów, jak również tego, że otrzymał te dokumenty.

Niespornym w niniejszej sprawie był także fakt, że pozwany nie dostarczył w terminie wyznaczonym przez powoda zakontraktowanej ilości zboża i rzepaku. Okoliczność ta została wprost przez pozwanego przyznana w odpowiedzi na pozew (k. 61). Zaktualizowały się zatem wskazane w umowie nr (...) oraz § 8 OWS żniwa - 2010 i OWS żniwa - 2011 podstawy do żądania przez powoda kar umownych z tytułu braku dostarczenia zakontraktowanej ilości towaru.

Należy podnieść, że poza sporem stron pozostawała także kwestia prawidłowości wyliczenia przez powoda wysokości kar umownych, przyjętych do jej ustalenia ilości towaru i jego ceny, jak również dokonanego przez powoda potrącenia.

Pozostając przy tym należy podnieść, że oddaleniu podlegał jako spóźniony, w świetle art. 207 § 6 k.p.c., zawnioskowany przez powoda w piśmie z dnia 22.02.2013 r. dowód nazwany „dokument wewnętrzny powoda: ceny skupu - żniwa 2011 r.” (k. 109). Należy wskazać, że powód już w pozwie powołał się na przyjętą przez siebie tzw. cenę dnia za rzepak w wysokości 457 euro (k. 7), powinien zatem już w tym piśmie procesowym złożyć wniosek o przeprowadzenie powyższego dowodu. Powód przy tym nie przytoczył okoliczności, które uprawdopodobniłaby, że dowodu tego nie zgłosił w pozwie bez swojej winy, zaś usprawiedliwieniem dla jego powołania nie mogły być wyniki postępowania dowodowego. Niezależnie od tego przeprowadzenie tego dowodu, wobec braku kwestionowania przez pozwanego przyjętej przez powoda wysokości tzw. ceny dnia, było zbędne. Poza tym rzeczony dowód nie stanowi nawet dokumentu prywatnego, gdyż nie jest podpisany.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wskazał, że bezpośrednią i wyłączną przyczyną niewykonania przez niego zobowiązania były ujemne skutki przezimowania, które w zakresie upraw żyta i rzepaku dotknęły gospodarstwo rolne pozwanego.

Odnosząc się do tego argumentu trzeba w pierwszej kolejności wskazać, że zakres odpowiedzialności z tytułu kary umownej pokrywa się w pełni z zakresem ogólnej odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (art. 471 k.c.). Z tego też względu przesłanki obowiązku zapłaty kary umownej określane są przez pryzmat ogólnych przesłanek kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.01.2008 r., V CSK 362/07, System Informacji Prawnej LEX nr 515710; wyrok SN z dnia 20.03.1967 r., II CR 419/67, niepublikowany). Przy karze umownej, wina w niewykonaniu zobowiązania jest podstawową przesłanką roszczenia na podstawie art. 483 k.c. (wyrok SN z dnia 8.07.2004 r., IV CK 583/03, LEX nr 137571). W konsekwencji niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania musi być następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, wynikać więc musi z niedołożenia przez dłużnika należytej staranności (art. 472 k.c.), czyli jego winy w postaci (co najmniej) niedbalstwa (wyrok SN z dnia 11.02.1999 r., III CKN 166/98, LEX nr 521867). Wierzyciel nie musi jednak udowadniać, że wykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło na skutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Zgodnie bowiem z domniemaniem zawartym w art. 471 k.c. niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązana następuje na skutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. To zatem na dłużniku ciąży obowiązek wykazania, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło na skutek okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności (por. wyrok SN z dnia 13.06.2003 r., III CKN 50/2001, niepubl.).W konsekwencji zobowiązany do zapłaty kary umownej może bronić się zarzutem - podobnie jak każdy dłużnik zobowiązany do naprawienia szkody stosownie do art. 471 k.c. - że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności (wyrok SN z dnia 20.03.1967 r., II CR 419/67, niepubl.).

Sąd zauważa, że w umowie z dnia 3.12.2009 r. oraz w § 8 OWS - żniwa 2010 strony wskazały, że kara umowna będzie przysługiwać wierzycielowi w przypadku zawinionego niewykonania przez pozwanego umowy w zakresie dostarczonej ilości towaru. W odniesieniu do umowy nr (...) strony w § 8 OWS - żniwa 2011 strony nie powtórzyły już unormowania o zawinionymi niewykonaniu przez sprzedającego umowy. Jednak analiza treści tego zapisu w powiązaniu z § 9 OWS - żniwa 2011 pozwala na przyjęcie, że pozwany mógłby się zwolnić od odpowiedzialności za zapłatę kary umownej w przypadku gdyby nieprawidłowe wykonanie umowy było spowodowane siłą wyższą, przez którą strony rozumiały ,,klęski żywiołowe oraz inne zdarzenia, na które strony nie mają wpływu, lecz które utrudniają pełne lub częściowe wypełnienie zobowiązań zgodnie z podpisaną umową i których nie da się uniknąć nawet w przypadku maksymalnej staranności obu stron” (§ 1 pkt 11 OWS - żniwa 2011). W istocie zatem pomimo wyeliminowania w § 8 OWS - żniwa 2011 zapisu o ,,zawinionym” niewykonaniu zobowiązania pozwany mógłby się uchylić od odpowiedzialności w przypadku wykazania, że przyczyną braku dostarczenia zakontraktowanej ilości rzepaku jest zaistnienie zdarzenia, o którym mowa w § 1 pkt 11 OWS - żniwa 2011.

Pozwany jednak nie wykazał, że brak wykonania przez niego zobowiązania nastąpił na skutek okoliczności, za które nie może ponosić odpowiedzialności, w tym stanowiących siłę wyższą w rozumieniu § 1 pkt 11 OWS - żniwa 2011. Przedłożony przez niego protokół oszacowania szkód w związku z wystąpieniem ujemnych skutków przezimowania został sporządzony w dniu 5.04.2012 r. (k. 63-66). Jak już zaś wskazano powyżej umowa nr (...) miała zostać wykonana do dnia 15.10.2010 r., natomiast umowa nr (...) do dnia 31.08.2011 r. Protokół ten zatem, z uwagi na datę jego sporządzenia, nie mógł stanowić podstawy do ustalenia, że ujemne skutku przezimowania wystąpiły w czasie kiedy pozwany był zobowiązany wykonać łączące go z powodem umowy. Ustalenie to nie mogło zostać także dokonane w oparciu o dokumenty przedłożone przez (...) Izbę Rolniczą (k. 88-95), pismo Burmistrza Ł. z dnia 24.01.2013 r. (k. 81), czy też pismo (...) Ośrodka Doradztwa Rolniczego w B. (k. 83). Treść tych dokumentów obrazowała co prawda, że w latach 201-2011 w Województwie (...) występujące warunki atmosferyczne, w tym ujemne skutki przezimowania, spowodowały straty w gospodarstwach rolnych oraz nieurodzaj plonów, nie pozwoliła jednak na przyjęcie, że skutki tych anomalii pogodowych dotknęły również gospodarstwo pozwanego.

Niezależnie od tego należy wskazać, że jak wynika z zeznań świadków A. U. i P. P. pozwany nie zgłaszał powodowi wystąpienia okoliczności, o których mowa w § 9 w zw. z § 1 pkt 11 OWS - żniwa 2010 i 2011, czyniąc to dopiero w odpowiedzi na pozew. Także zatem z tego względu jego twierdzenie o wystąpieniu ujemnych skutków przezimowania okazało się chybione.

Na uwzględnienie, przynajmniej częściowe, zasługiwał natomiast wniosek pozwanego o miarkowanie kary umownej z uwagi na jej rażące wygórowanie.

Zgodnie z art. 484 § 2 k.c. jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Należy podnieść, że pojęcie „rażącego wygórowania’’ kary umownej jest niedookreślonym zwrotem normatywnym. Ustawodawca nie określił w ustawie kręgu przypadków, w których można mówić o spełnieniu przesłanki „rażąco wygórowanej’’ kary umownej, a przepis art. 484 § 2 k.c. nie daje jakichkolwiek wskazówek co do stanów faktycznych oraz okoliczności mogących mieć wpływ na ocenę zaistnienia przesłanki „rażąco wygórowanej kary”. Niewątpliwe jest jednak, że celem redukcji kary umownej jest jej określenie przez sąd w takiej wysokości, aby utraciła ona cechę „rażącego wygórowania’’ w rozumieniu art. 484 § 2 k.c. Przyjmuje się przy tym, że kara umowna może być „rażąco wygórowaną” już w momencie jej zastrzegania bądź też zostać taką w następstwie późniejszych okoliczności (wyrok SN z dnia 14.07.1976 r., I CR 221/ 76, OSNCP 1977, nr 4, poz. 76; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17.12.2008 r., V ACa 483/08, LEX nr 491137). Z tego też względu jednym z kryteriów i przesłanek podejmowania decyzji o zastosowaniu miarkowania kary umownej jest jej stosunek do wysokości szkody poniesionej przez wierzyciela na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (wyrok SN z dnia 30.11.2006 r., I CSK 259/06, LEX nr 398369; wyrok SN z dnia 16.01.2009 r., III CSK 198/08, LEX nr 523684; wyrok SN z dnia 19.04.2006 r., V CSK 34/06, LEX nr 195426; wyrok SN z dnia 21.06.2002 r., V CKN 1075/00, LEX nr 566024). Możliwość dochodzenia kary umownej nie jest wprawdzie uzależniona od wystąpienia szkody związanej z nienależytym wykonaniem zobowiązania, jednakże ocena zaistniałej z tego powodu szkody może mieć wpływ na ograniczenie wysokości dochodzonej kary umownej (wyrok SN z 19.04.2006 r., V CSK 34/06, LEX nr 195426). Przesłanka „rażącego wygórowania” implikuje istnienie znacznej dysproporcji między poniesioną szkodą a żądaną karą (wyrok SN z 21.11.2007 r., I CSK 270/07, LEX nr 530614). Wniosek ten jawi się tym bardziej uzasadniony w sytuacji, gdy wierzyciel nie poniósł żadnej szkody z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania.

Przenosząc powyższe wywody na grunt niniejszej sprawy Sąd wskazuje, że powód nie twierdził, że poniósł jakąkolwiek szkodę w związku z nienależytym wykonaniem przez pozwanego umów nr (...). Nie sposób przy tym pomijać, że kara ta pierwotnie opiewała, w odniesieniu do umowy nr (...) na kwotę 61.664,06 zł, zaś umowy nr (...) na kwotę 188.830,48 zł i uległa obniżeniu w wyniku dokonanego przez powoda potrącenia z wierzytelnościami pozwanego. W istocie zatem powód nie tylko nie poniósł szkody, ale również został zwolniony z obowiązku zapłaty należności wynikających z wystawionych przez pozwanego, w związku z realizacją tych umów, faktur VAT. Zaakcentowania również wymaga, że wysokość tych kar umownych przewyższała wartość spełnionego przez pozwanego świadczenia. Jak wynika z zeznań A. U. powód przedstawił do potrącenia swoje wierzytelności z tytułu kar umownych z wierzytelnościami pozwanego wynikającymi z wykonania umowy nr (...) i umowy (...) (k. 99-100). Treść dokumentu kompensaty z dnia 25.10.2011 r. wskazuje, że wierzytelność pozwanego w związku z dostawą rzepaku opiewała łącznie na kwotę 98.538,44 zł, wzajemna zaś wierzytelność powoda wynikająca z tej umowy była dwukrotnie wyższa (kara umowa w wysokości 188.830,48 zł). W odniesieniu zaś do umowy nr (...) wierzytelność powoda była wyższa o sumę 11.647,05 zł od wierzytelności pozwanego wynikającej z realizacji tej umowy (k. 45). Posiłkowo można też przywołać kwestię stopnia winy pozwanego w niewykonaniu zobowiązania, gdyż jakkolwiek nie wykazał on, że to właśnie przywołane w odpowiedzi na pozew anomalie pogodowe były wyłączną przyczyną niewykonania przez niego umów w całości, to jednakże dokumenty złożone przez instytucje wskazane przez pozwanego pokazują, że teren, na którym znajduje się gospodarstwo rolne (...) (powiat (...)) był dotknięty niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi w okresie obowiązywania rzeczonych umów sprzedaży zbóż. Mając zatem to na uwadze Sąd uznał, że żądanie zasądzenia kary umownej w wysokości 101.966,09 zł jest rażąco wygórowane, zaistniały zatem podstawy do jej miarkowania.

W niniejszej sprawie pozwany formułując swoje żądanie kary umownej nie wskazał w jakim stopniu kara ta powinna ulec zredukowaniu. Trzeba wskazać, że przyjęta przez strony wysokość kary umownej odnosiła się do wartości umowy, a zatem ceny jaką pozwany otrzymałaby gdyby wykonał zobowiązanie w całości. Z tej też przyczyny przy miarkowaniu kary umownej Sąd uwzględnił zakres spełnienia przez pozwanego świadczenia.

Jak wynika z umowy nr (...) pozwany była zobowiązany do dostarczenia 376 ton rzepaku (§ 2 umowy). Pozwany w odpowiedzi na pozew podniósł, że z zakontraktowanej ilości rzepaku dostarczył jedynie 51,160 ton (k. 61). Na podstawie zaś umowy nr (...) pozwany zobowiązał się dostarczyć 500 ton żyta (k. 12). W tym zakresie pozwany poprzestał jedynie na stwierdzeniu, że nie wywiązał się z umowy częściowo, bez sprecyzowania w jakim zakresie zobowiązanie to zostało przez niego wykonane (k. 61). Zauważyć jednak należy, że pozwany nie kwestionował podanego przez pełnomocnika powoda na rozprawie w dniu 13 lutego 2013 r. i w piśmie procesowym z 22.02.2013 r. zakresu spełnienia świadczenia z umowy nr (...) (k. 98). Mając zatem na uwadze brak ustosunkowania się pozwanego do podnoszonych w tym przedmiocie twierdzeń przeciwnika oraz okoliczność, że sam pozwany stwierdził, iż wykonał jedynie częściowo tę umowę, należało na podstawie art. 230 k.p.c. uznać ten fakt za przyznany.

W konsekwencji Sąd przyjął, że pozwany dostarczył jedynie 85,2 tony żyta, wykonał zatem umowę w 17,04 % (85,2 tony z 500 ton). Powód z tytułu braku realizacji tej umowy domagał się kary umownej w wysokości 11.674,05 zł. Miarkowanie tej kary przy uwzględnieniu zakresu spełnionego przez pozwanego świadczenia [11.674,05 zł x 17,04% = 1.989,25 zł] skutkowało obniżeniem wysokości żądania do kwoty 9.684,80 zł [11.674,05 zł - 1.989,25 zł]. Z kolei umowa nr (...) została wykonana w 13,61 % (51,160 tony z 376 ton). Redukcja dochodzonej przez powoda kary umownej w wysokości 90.292,04 zł o wskazany procent wykonania umowy [90.292,04 zł x 13,61% = 12.288,74 zł] dała kwotę 78.003,30 zł [90.292,04 zł - 12.288,74 zł]. W sumie więc zasądzeniu podlegała kwota 87.688,10 zł [9.684,80 zł + 78.003,30 zł], w pozostałym zaś zakresie powództwo podlegało oddaleniu.

Rozstrzygnięcie o odsetkach oparto na treści art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Otóż zgodnie z umową nr (...) oraz § 8 OWS - żniwa 2010 i 2011 zapłata kary umownej była wymagalna z dniem nienależytego wykonania umowy. Powód jednak w pozwie domagał się odsetek ustawowych po upływie terminu wyznaczonego w wezwaniach do zapłaty, odsetki te podlegały zatem zasądzeniu od tych dat (art. 321 k.p.c.). Powód wezwał pozwanego do zapłaty kary umownej z tytułu niewykonania umowy nr (...) wyznaczając siedmiodniowy termin płatności (k. 29). Pozwany otrzymał przedmiotowe wezwanie w dniu 12.10.2010 r. (k. 30 verte). W związku z tym odsetki ustawowe przyznano zgodnie z żądaniem pozwu od dnia 20.10.2010 r. W odniesieniu do kary umownej wynikającej z umowy nr (...) powód w piśmie z dnia 5.10.2011 r. wezwał pozwanego do jej zapłaty wyznaczając termin do dnia 10.10.2011 r. (k. 37). Przedmiotowe wezwanie było dwukrotnie awizowane, mianowicie w dniach 6.10.2011 r. oraz 13.10.2011 r. (k. 39 verte). Należało wobec tego przyjąć, że pozwany mógł zapoznać się z jego treścią najpóźniej w dniu 20.10.2011 r. Z uwagi na to, że powód wyznaczył okres 5 dni na spełnienie świadczenia (pismo z dnia 5.10.2011 r. z terminem zapłaty na dzień 10.10.2011 r.), który upłynął w dniu 25.10.2011 r., to odsetki ustawowe zasądzono od dnia 26.10.2010 r. W pozostałych zakresie żądanie odsetkowe podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c., art. 100 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c., a także przy zastosowaniu § 6 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Na koszty powoda złożył się: 5.099 zł tytułem opłaty od pozwu, 3.600 zł tytułem wynagrodzenia radcy prawnego, 17 zł stanowiącej opłatę od udzielonego pełnomocnictwa. Przy uwzględnieniu wygrania sprawy przez powoda w 85 % żądania, zasądzeniu na jego rzecz od pozwanego podlegała kwota 7.408,60 zł [8.716 zł x 85%].

Ustalenia faktyczne Sąd poczynił na podstawie niekwestionowanych wzajemnie dowodów z dokumentów oraz na podstawie zeznań świadków A. U. oraz P. P., których wiarygodność nie budziła wątpliwości, a i pozwany tych dowodów nie zakwestionował. Sąd nie przeprowadził dowodu z przesłuchania pozwanego, gdyż pomimo prawidłowego doręczenia – w trybie art. 139 § 1 k.p.c. – wezwania pozwany nie stawił się na rozprawie w dniu 10 kwietnia 2013 r.

SSO Piotr Sałamaj