Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 grudnia 2014 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

po rozpoznaniu w dniu 2 grudnia 2014 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa S. P.

przeciwko Spółdzielnia Mieszkaniowa w S.

o ustalenie

I.  oddala powództwo

II.  odstępuje od obciążania powoda kosztami procesu w całości

III.  nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Białymstoku na rzecz adwokata H. M. kwotę 180 złotych powiększoną o podatek VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu

UZASADNIENIE

Powód S. P. wnosił o ustalenie, że Uchwała Rady Nadzorczej Spółdzielni Mieszkaniowej w S. nr (...) z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie uchwalenia „Regulaminu udostępniania dokumentów członkom Spółdzielni Mieszkaniowej w S. i ustalania opłat za ich wydawanie” jest sprzeczna z prawem, tj. art. 8 ¹ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych z dnia 16 września 1982 r.

Motywując swoje stanowisko powód wskazał, iż opiera swoje żądanie na sprzeczności uchwały w postaci Regulaminu udostępniania dokumentów członkom Spółdzielni Mieszkaniowej w S. i ustalania opłat za ich wydawanie z art. 8 ¹ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Regulamin w § 2 precyzuje, że członkowi w Spółdzielni nie przysługuje prawo do otrzymania oraz przeglądania wymienionych w nim dokumentów. Wskazał, iż niezasadne jest zabronienie fotografowania, skanowania i zapisywania w inny sposób dokumentów. Ograniczają one prawo dostępu i posiadania we własnym archiwum tych dokumentów Spółdzielni. Powód wskazywał także na brak podstawy prawnej do żądania opłaty za wgląd w dokumenty. Zdaniem powoda nie ma żadnych wątpliwości, że samodzielne sporządzenie odpisu dokumentu lub skanowanie aparatem cyfrowym w żaden sposób nie naraża spółdzielni na jakiekolwiek koszty finansowe. Powód wskazywał, że powództwo jest słuszne i wnosił ostatecznie o ustalenie tego, że Spółdzielnia naruszyła przepisy Prawa spółdzielczego przez uchwałę zakazującą fotografowania i posiadania kopii dokumentów.

Pozwana Spółdzielnia Mieszkaniowa w S. wnosiła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu. Spółdzielnia wskazywała, iż nie naruszyła art. 8 ¹ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, prawa spółdzielczego czy prawa członkowskiego. Spółdzielnia na podstawie ustawowych przepisów uchwala regulaminy i statuty. Członkowie mają prawo do kontroli wglądu, ale nie może być to robione w sposób archiwizowany. Każdy członek ma prawo żądać odpisu i kopii dokumentu. Statut reguluje też sposób wydania dokumentów, zgodnie z ustawą. Członek Spółdzielni ma prawo otrzymać wymienione w ustawie dokumenty w formie kopii. Ponadto też przepis art. 8 ¹ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nakłada na wnioskującego członka Spółdzielni obowiązek pokrycia kosztów sporządzenia odpisów i kopii tych dokumentów. Pozwana Spółdzielnia wskazywała, iż powództwo nie jest zasadne, gdyż przepis prawa nie został złamany.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Bezspornym w sprawie było, iż Spółdzielnia Mieszkaniowa w S. ustanowiła Regulamin udostępniania dokumentów członkom Spółdzielni Mieszkaniowej w S. i ustalania opłat za ich wydawania (k. 21 – 24).

W § 2 ust. 1 Regulaminu wskazano, iż członek spółdzielni ma prawo otrzymania dokumentów, po złożeniu pisemnego wniosku (zał. Nr 1) do Zarządu Spółdzielni Mieszkaniowej: odpisu statutu i regulaminów, kopii uchwał organów spółdzielni z wyłączniem spraw indywidualnych członków oraz pracowników Spółdzielni, kopii protokołów obrad organów Spółdzielni – z wyłączeniem spraw indywidualnych członków, kopii protokołów lustracji, kopii rocznych sprawozdań finansowych oraz kopii faktur i umów zawieranych przez Spółdzielnię z osobami trzecimi. W § 2 ust. 3 ustalono natomiast, iż zabrania się fotografowania, skanowania i zapisywania w inny sposób przeglądanych dokumentów.

W § 3 Regulaminu określono sposób wydawania członkom Spółdzielni dokumentów wymienionych w § 2 ust. 1. Wskazano, iż odpisy statutu Spółdzielni i regulaminów wydawane są członkom Spółdzielni nieodpłatnie, w jednym egzemplarzu. Kolejne wydanie tych samych dokumentów jest odpłatne.

Uchwałą z dnia 22 listopada 2013 r. nr (...) Rada Nadzorcza Spółdzielni Mieszkaniowej w S. uchwaliła, iż „Regulamin udostępniania dokumentów członkom Spółdzielni Mieszkaniowej w S. i ustalania opłat za ich wydawania” stanowi załącznik do przedmiotowej uchwały, obowiązujący od dnia 22 listopada 2013 r. (k. 25).

Uchwała z dnia 31 stycznia 2014 r. nr (...) Rada Nadzorcza Spółdzielni Mieszkaniowej w S. zatwierdziła aneks nr (...) do Regulaminu udostępniania dokumentów członkom Spółdzielni Mieszkaniowej w S. i ustalania opłat za ich wydawania (k. 26).

Skarżona uchwała została podjęta przez Radę Nadzorczą Spółdzielni Mieszkaniowej w S. w dniu 22 listopada 2013 r. na podstawie projektu „Regulaminu udostępnienie dokumentów członkom Spółdzielni Mieszkaniowej w S. i ustalania opłat za ich wydawanie” z dnia 13 listopada 2014 r.

W dniu 24 lutego 2014 r. powód zgłosił do Zarządu Spółdzielni Mieszkaniowej w S. pisemny wniosek o umożliwienie mu zapoznania sie z treścią dokumentacji z posiedzenia Rady Nadzorczej Spółdzielni Mieszkaniowej w dniu 22 listopada 2013 r. przez wykonanie zdjęć tychże dokumentów. Po odmowie Spółdzielni pismem z dnia 18 marca 2014 r., powód złożył w dniu 21 marca 2014 r. ponowny wniosek.

Spółdzielnia Mieszkaniowa w S. pismem z dnia 10 kwietnia 2014 r. podtrzymała swoje stanowisko w kwestii „czytania aparatem cyfrowym” żądanych dokumentów. Wskazała, iż Zarząd zaproponował powodowi datę 25 kwietnia 2014 r. jako termin wglądu do żądanych dokumentów (k. 302).

W dniu 17 marca 2014 r. powód złożył skargę do Prokuratury Okręgowej w Białymstoku, która pismem z dnia 2 kwietnia 2014 r. udzieliła odpowiedzi na nią i pouczyła o przysługujących im uprawnieniach do skarżenia tej uchwały w ramach postępowania wewnątrzspółdzielczego.

W dniu 22 kwietnia 2014 r. powód w trybie postępowania wewnątrzspółdzielczego złożył odwołanie od uchwały Nr (...)Rady Nadzorczej Spółdzielni Mieszkaniowej w S. z dnia 22 listopada 2013 r. - zatwierdzającej Regulamin udostępniania dokumentów członkom Spółdzielni Mieszkaniowej w S. i ustalenie opłat za ich wydawanie do Walnego Zgromadzenia członków Spółdzielni Mieszkaniowej w S. zwołanego na dzień 9 maja 2014 r. – za pośrednictwem Rady Nadzorczej (k. 5 – 19).

W związku z niedotrzymaniem warunków określonych w 20 ust. 5 statutu Spółdzielni odwołanie powoda nie zostało rozpatrzone na posiedzeniu Walnego Zgromadzenia Spółdzielni Mieszkaniowej w S. w dniu 9 maja 2014 r. (k. 62).

Powód złożył ponowne wnioski w dniu 5 maja 2014 r. (k. 304), w dniu 6 maja 2014 r. (k. 305), w dniu 16 maja 2014 r. (k. 306, 308), w dniu 19 maja 2014 r. (k. 309, 310, 311), o umożliwienie mu zapoznania się z dokumentami, a w przypadku uznania za konieczne czytanie ich za pomocą aparatu cyfrowego.

Powód przedstawił także pozwanej Spółdzielni wezwania do udostępnienia i ewentualnego czytania aparatem cyfrowym enumeratywnie wskazanych dokumentów: z dnia 16 maja 2014 r. (k. 307), z dnia 9 czerwca 2014 r. (k. 315), z dnia 17 czerwca 2014 r. (k. 321),

Powód w dniu 26 czerwca 2014 r. złożył zawiadomienie o możliwości popełnienia wykroczenia w związku z nieudostępnieniem do wglądu i czytania aparatem cyfrowym dokumentów Spółdzielni Mieszkaniowej w S. (k. 322 – 323).

W dniu 27 czerwca 2014 r. pozwana Spółdzielnia poinformowała powoda, że wskazane w wezwaniu dokumentu zostaną mu udostępnione do wglądu w biurze Spółdzielni w dniu 8 lipca 2014 r. od godziny 11:00. Jednocześnie wskazała, że nie będzie możliwe czytanie dokumentów za pomocą aparatu cyfrowego.

W dniu 18 lipca 2014 r. powód złożył do pozwanej Spółdzielni wniosek o umożliwienie mu zapoznania się w niezwłocznym terminie 7 dni od złożenia wniosku i czytanie wymienionych dokumentów aparatem cyfrowym (k. 328)

W dniu 7 sierpnia 2014 r. powód przedstawił pozwanej Spółdzielni wezwanie do zapoznania się i ewentualnego czytania aparatem dokumentów wskazanych we wniosku z dnia 18 lipca 2014 r. (k. 330).

Pismem z dnia 8 sierpnia 2014 r. pozwana Spółdzielnia powiadomiła powoda, iż wskazane we wniosku dokumenty znajdują się do wglądu w biurze Spółdzielni. Wskazując jednak, iż nie jest możliwe fotografowanie, ani też kopiowanie we własnym zakresie udostępnionych do wglądu dokumentów (k. 331).

W dniu 14 sierpnia 2014 r. powód wniósł zawiadomienie o możliwości popełnienia wykroczenia przez członków zarządu w związku z nieudostępnianiem mu do wglądu i ewentualnego czytania aparatem cyfrowym dokumentów Spółdzielni Mieszkaniowej (k. 338).

W dniu 15 września 2014 r. powód przedstawił pozwanej Spółdzielni wezwanie do udostępnienia wskazanych dokumentów (k. 340).

Pismem z dnia 18 września 2014 r. pozwana Spółdzielnia poinformowała, że wskazane we wniosku dokumenty Spółdzielni znajdują się do wglądu w biurze Działu (...) Spółdzielni (k. 341).

W dniu 22 września 2014 r. powód wniósł zawiadomienie o możliwości popełnienia wykroczenia przez członków zarządu w związku z nieudostępnianiem mu do wglądu i ewentualnego czytania aparatem cyfrowym dokumentów Spółdzielni Mieszkaniowej w S. (k. 345).

W dniu 14 października 2014 r. powód wniósł zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa przeciwko dokumentom przez pracowników organów statutowych Spółdzielni Mieszkaniowej w S. (k. 354).

W dniu 27 listopada 2014 r. powód wniósł zażalenie na postanowienie z dnia 20 listopada 2014 r. sygnatura Ds. 1584/14 Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Sokółce o odmowie wszczęcia dochodzenia.

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, tj. wymienionych wyżej dokumentów. W wyżej przedstawionym kształcie stan faktyczny nie był przedmiotem sporu, aczkolwiek obie strony konsekwentnie w toku postępowania podtrzymywały swoje pierwotnie wyrażone i opisane już wyżej stanowiska. Spór dotyczył tego czy ustawowe uregulowania pozwalają na fotografowanie, skanowanie i zapisywanie w inny sposób przeglądanych w Spółdzielni dokumentów, a także czy zasadne jest pobieranie opłat od sporządzonych odpisów dokumentów.

Powództwo wytoczone w niniejszej sprawie znajduje oparcie w art. 189 k.p.c., zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Uwzględnienie powództwa o ustalenie wymaga spełnienia dwóch podstawowych przesłanek, tj. istnienia interesu prawnego w żądaniu udzielenia ochrony prawnej przez wydanie wyroku ustalającego oraz istnienia bądź nieistnienia danego stosunku prawnego bądź prawa.

Interes prawny, w myśl art. 189 k.p.c., stanowi materialnoprawną podstawę powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. jest to obiektywna (czyli rzeczywiście istniejąca), a nie tylko hipotetyczna (czyli w subiektywnym odczuciu strony) potrzeba prawna uzyskania wyroku odpowiedniej treści występująca wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej. Praktycznie rzecz biorąc, interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka (komentarz do art. 189 k.p.c., Małgorzata Manowska, Lex Polonica). O występowaniu interesu prawnego świadczy możliwość stanowczego zakończenia w tej drodze sporu, natomiast przeciwko jego istnieniu - możliwość uzyskania pełniejszej ochrony praw powoda w drodze innego powództwa. Interes prawny występuje także wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, gdy określona sytuacja zagraża naruszeniem uprawnień przysługujących powodowi bądź też stwarza wątpliwość co do ich istnienia czy realnej możliwości realizacji (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2012 roku, I CSK 325/11; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2013 roku, III CSK 254/12).

Oceniając zasadność powództwo na samym początku przywołać należy przede wszystkim wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2004 r. (V CK 443/03, Monitor Spółdzielczy 200/5/14), w którym stwierdzono m.in., że „(...) Uchwały organów spółdzielni rodzące skutki cywilnoprawne podlegają – jako czynności prawne – odpowiednim przepisom zawartym w kodeksie cywilnym. Uchwały te nie mogą, podobnie jak inne czynności prawne, naruszać przepisów bezwzględnie obowiązujących, ich więc skuteczność podlega z tego punktu widzenia dyspozycjom art. 58 k. c. W takim wypadku członek spółdzielni może zatem wystąpić z powództwem o ustalenie nieważności uchwały ze skutkiem ex tunc mimo niezaskarżenia jej na podstawie art. 42 § 2 i 3 Prawa spółdzielczego.”

Na podstawie art. 8 ¹ ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (t.j., Dz. U. z 2013 r. poz. 1222):

1. Członek spółdzielni mieszkaniowej ma prawo otrzymania odpisu statutu i regulaminów oraz kopii uchwał organów spółdzielni i protokołów obrad organów spółdzielni, protokołów lustracji, rocznych sprawozdań finansowych oraz faktur i umów zawieranych przez spółdzielnię z osobami trzecimi.

2. Koszty sporządzania odpisów i kopii tych dokumentów, z wyjątkiem statutu i regulaminów uchwalonych na podstawie statutu, pokrywa członek spółdzielni wnioskujący o ich otrzymanie.

3. Statut spółdzielni mieszkaniowej, regulaminy, uchwały i protokoły obrad organów spółdzielni, a także protokoły lustracji i roczne sprawozdanie finansowe powinny być udostępnione na stronie internetowej spółdzielni.

Zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (t.j. 2013 r., poz. 1443):

§ 1. Prawa i obowiązki wynikające z członkostwa w spółdzielni są dla wszystkich członków równe.

§ 2. Członek spółdzielni ma prawo:

1) uczestniczenia w walnym zgromadzeniu lub zebraniu grupy członkowskiej;

2) wybierania i bycia wybieranym do organów spółdzielni;

3) otrzymania odpisu statutu i regulaminów, zaznajamiania się z uchwałami organów spółdzielni, protokołami obrad organów spółdzielni, protokołami lustracji, rocznymi sprawozdaniami finansowymi, umowami zawieranymi przez spółdzielnię z osobami trzecimi, z zastrzeżeniem art. 8 ¹ ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1222);

4) żądania rozpatrzenia przez właściwe organy spółdzielni wniosków dotyczących jej działalności;

5) udziału w nadwyżce bilansowej;

6) do świadczeń spółdzielni w zakresie jej statutowej działalności.

§ 3. Spółdzielnia może odmówić członkowi wglądu do umów zawieranych z osobami trzecimi, jeżeli naruszałoby to prawa tych osób lub jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że członek wykorzysta pozyskane informacje w celach sprzecznych z interesem spółdzielni i przez to wyrządzi spółdzielni znaczną szkodę. Odmowa powinna być wyrażona na piśmie. Członek, któremu odmówiono wglądu do umów zawieranych przez spółdzielnie z osobami trzecimi, może złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie spółdzielni do udostępnienia tych umów. Wniosek należy złożyć w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia członkowi pisemnej odmowy.

§ 4. Członkowi spółdzielni przysługują również inne prawa określone w ustawie lub w statucie.

§ 5. Członek spółdzielni ma obowiązek:

1) przestrzegania przepisów prawa, postanowień statutu i opartych na nich regulaminów;

2) dbania o dobro i rozwój spółdzielni oraz uczestniczenia w realizacji jej zadań statutowych.

§ 6. Członek spółdzielni wykonuje również inne obowiązki określone w ustawie lub w statucie.

§ 7. Przepisy ustawy, statut oraz umowy zawierane przez spółdzielnię z jej członkami określają prawa i obowiązki członków wynikające ze stosunków prawnych pochodnych od członkostwa w spółdzielni.

W ocenie Sądu brak jest jakiejkolwiek sprzeczności uchwały Nr 18/2013 Rady Nadzorczej Spółdzielni Mieszkaniowej w S. z treścią art. 8 ¹ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Wymieniony przepis art. 8 ¹ precyzuje prawa członków spółdzielni w zakresie otrzymywania odpisów statutu, regulaminów oraz kopii uchwał organów spółdzielni i protokołów obrad organów spółdzielni, protokołów lustracji, rocznych sprawozdań finansowych oraz faktur i umów zawieranych przez spółdzielnię z osobami trzecimi. Przepis ten również wyjaśnia w jakiej formie dokumenty te mogą być udostępniane członkom spółdzielni. Członek spółdzielni ma bowiem prawo otrzymać w formie odpisu statut i regulaminów uchwalonych na podstawie statutu. Inne dokumenty – takie jak uchwały organów spółdzielni, protokołów obrad organów spółdzielni, protokołów lustracji, rocznych sprawozdań finansowych, faktur i umów zawieranych przez spółdzielnię z osobami trzecimi, członek spółdzielni może otrzymać w formie kopii. Ponadto przepis art. 8 ¹ ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych zobowiązuje wnioskującego członka spółdzielni do pokrycia kosztów sporządzenia odpisów i kopii wskazanych wyżej dokumentów, za wyjątkiem statutu i regulaminów uchwalonych na podstawie statutu. Należy także wyraźnie podkreślić, iż udostępnianie członkom spółdzielni dokumentów podlega prawnym ograniczeniom, o czym stanowi przepis art. 18 § 3 ustawy Prawo spółdzielcze. Na podstawie powyższego spółdzielnia może odmówić członkowi wglądu do umów zawieranych z osobami trzecimi, jeżeli naruszałoby to ich prawa lub jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że członek spółdzielni wykorzysta pozyskane informacje w celach sprzecznych z ustawą i wyrządzi przez to szkody spółdzielni. Uprawnienie członka spółdzielni do żądania kopii dokumentów, o których mowa w art. 8 ¹ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, nie ma więc charakteru absolutnego. Należy zauważyć, że jak trafnie przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 grudnia 2010 r. (I CNP 16/10, LEX nr 950711), pomimo tego, iż wprawdzie przewidziany w art. 8 ¹ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych zakres uprawnień członka spółdzielni mieszkaniowej jest szerszy w porównaniu z uprawnieniami członków innych spółdzielni, to podlega także ograniczeniom przewidzianym w art. 18 § 3 Prawa spółdzielczego.

Reasumując, w ocenie Sądu powództwo nie jest zasadne. Żeby doszło do sprzeczności z prawem na podstawie art. 58 k.c., która to sprzeczność mogłaby być przyczyną ustalenia nieważności uchwały, musiałaby to być sprzeczność z jakimś nakazem lub zakazem określonym we wskazanym przepisie. Taka sprzeczność pomiędzy przepisami dotyczącymi udostępniania dokumentów zawartymi w Regulaminie udostępniania dokumentów członkom Spółdzielni Mieszkaniowej w S. i ustalania opłat za ich wydawania a artykułem 8 ¹ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie zachodzi. W ocenie Sądu żaden z zapisów regulaminu, który kwestionuje powód nie narusza przepisów ustawowych. Powód będąc członkiem Spółdzielni Mieszkaniowej w S. ma pełną swobodę w zapoznaniu się z dokumentami Spółdzielni, ale w sposób określony zarówno w przepisach art. 8 ¹ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, jak i ustawie Prawo spółdzielcze oraz na podstawie Regulaminu opracowanego przez Zarząd, a zatwierdzonego przez Radę Nadzorczą Spółdzielni. Powyższe przepisy, nie dopuszczają czytania dokumentów aparatem cyfrowym. Nie została też przewidziana w ustawie możliwość samodzielnego sporządzania odpisów dokumentów. Upoważnieni pracownicy są uprawnieni do sporządzenia odpisów żądanych dokumentów. Wysokość opłat za wydanie dokumentów danej spółdzielni może być regulowana w różny sposób. Pozwana Spółdzielnia wyznaczała powodowi daty udostępnienia do wglądu dokumentów Spółdzielni. W celu uniknięcia opłat za wydanie ich kopii, powód mógł sporządzić samodzielne notatki z przedstawionych mu dokumentów.

Mając na uwadze powyższe, orzeczono jak w sentencji.

O kosztach sądowych Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. W ocenie Sądu z uwagi na sytuację materialną powoda istnieją przesłanki, aby odstąpić od obciążania go kosztami sądowymi, od których był zwolniony. Ponadto Sąd nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Białymstoku na rzecz adwokata H. M. kwotę 180 zł powiększoną o podatek VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu.