Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 grudnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Dorota Ochalska - Gola ( spr.) Sędziowie: Sędzia SA Małgorzata Stanek

Sędzia SO (del.) Dariusz Limiera

Protokolant: stażysta Agata Jóźwiak

po rozpoznaniu w dniu 27 listopada 2014 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w Ł. przeciwko (...) Publicznemu Szpitalowi (...) w K. - (...) Centrum (...) II w K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 28 marca 2014 r., sygn. akt I C 1352/13

1. uchyla zaskarżony wyrok ponad kwotę 128.498,96 (sto dwadzieścia osiem tysięcy czterysta dziewięćdziesiąt osiem i 96/100) złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 30 listopada 2013 r. do dnia zapłaty oraz ponad kwotę odsetek ustawowych od kwot:

-195.951,63 (sto dziewięćdziesiąt pięć tysięcy dziewięćset pięćdziesiąt jeden i 63/100) złotych za okres od dnia 21 czerwca 2013 r. do dnia 23 lipca 2013 r.;

-184.258,00 (sto osiemdziesiąt cztery tysiące dwieście pięćdziesiąt osiem) złotych za okres od dnia 24 lipca 2013 r. do dnia 2 sierpnia 2013 r.; -183.480,40 (sto osiemdziesiąt trzy tysiące czterysta osiemdziesiąt i 40/100) złotych za okres od dnia 3 sierpnia 2013 r. do dnia 7 sierpnia 2013 r.; -180.078,40 (sto osiemdziesiąt tysięcy siedemdziesiąt osiem i 40/100) złotych za okres od dnia 8 sierpnia 2013 r. do dnia 30 sierpnia 2013 r.; -173.119,20 (sto siedemdziesiąt trzy tysiące sto dziewiętnaście i 20/100) złotych za okres od dnia 31 sierpnia 2013 r. do dnia 29 października 2013 r.;

-134.276,00 (sto trzydzieści cztery tysiące dwieście siedemdziesiąt sześć) złotych za okres od dnia 30 października 2013 r. do dnia 29 listopada 2013 r.

i w tym zakresie umarza postępowanie;

2.  zmienia zaskarżony wyrok w pozostałej części w ten sposób, że oddala powództwo i zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w Ł. na rzecz

r

(...) Publicznego Szpitala (...) w K. - (...) Centrum (...) II w K. kwotę 3.617 (trzy tysiące sześćset siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

3.  zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w Ł. na rzecz (...) Publicznego Szpitala (...) w K. - (...) Centrum (...) II w K. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 731/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 28 marca 2014 roku Sąd Okręgowy w Łodzi I Wydział Cywilny zasądził od pozwanego (...) Publicznego Szpitala (...) w K. (...) Centrum (...) II w K. na rzecz (...) S.A. z siedzibą w Ł. kwotę 195.951,63 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 21 czerwca 2013 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 13.415 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższy wyrok zapadł Sąd pierwszej instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych, które Sąd Apelacyjny w tym zakresie w pełni aprobuje i przyjmuje za własne:

Przedmiotem działalności (...) S.A. z siedzibą w Ł. jest m.in. finansowa działalność usługowa, z wyłączeniem ubezpieczeń i funduszy emerytalnych.

(...) Publiczny Szpitala (...) w K. (...) Centrum (...) II udziela świadczeń zdrowotnych i prowadzi promocję zdrowia w powiązaniu z realizacją zadań dydaktycznych i badawczych.

Pozwany szpital zawarł z (...) sp. z o.o. umowy o dostawy wyrobów medycznych w dniach 14 lutego 2011r., 28 lipca 2011r. oraz 5 kwietnia 2012r. W umowach dostawy z dnia 14 lutego 2011r. i z dnia 28 lipca 2007r strony uzgodniły, że (...) sp.z o.o. jako wykonawca, nie może m.in. zawierać co do wierzytelności wynikających z tych umów, umów gwarancyjnych w trybie przepisów kodeksu cywilnego, w tym w szczególności umów poręczenia bez uprzedniej zgody Szpitala – jako zamawiającego (§ 4 ust. 6 w/w umów). Nadto w umowie dostawy z dnia 5 kwietnia 2012r. strony uzgodniły, że każda czynność mająca na celu zmianę wierzyciela Szpitala może nastąpić po wyrażeniu zgody przez podmiot tworzący (§ 4 ust.6 umowy).

W dniu 22.02.2011r. (...) sp. z o.o. zawarła (...) S.A. umowę o współpracy w zakresie obsługi wierzytelności i udzielania poręczeń, na mocy której spółka (...) poręczyła przyszłe zobowiązania podmiotów określonych w Załączniku numer 1 do umowy, w tym pozwanego, do łącznej kwoty 2.570.000 złotych. Poręczenie obejmowało zobowiązanie pozwanego wyłącznie z tytułu należności głównej wraz z odsetkami (§ 1 ust. 4 umowy w brzmieniu nadanym aneksem). W § 3 umowy postanowiono, że w wypadku niespłacenia zobowiązania przez pozwany szpital na rzecz spółki, zawiadomi ona spółkę (...), która, jako poręczyciel, spłaci to zobowiązanie (wraz z odsetkami), a w zakresie spłaconego zobowiązania stanie się wierzycielem pozwanego. Umowa ta była odpłatna, bowiem powódce za poręczenie należała się określona prowizja (§ 4 ust. 1 umowy), a zapłata tej prowizji miała następować – zgodnie z § 4 ust. 2 umowy – poprzez potrącenie wzajemnych wierzytelności wierzyciela i poręczyciela. W § 6 strony umowy ustaliły, że zobowiązanie powoda nie powstaje jeżeli w umowach zawartych pomiędzy dostawcą, a zakładem znajdują się zapisy umowne, które bezpośrednio lub pośrednio wyłączają możliwość poręczania zobowiązań zakładu.

W piśmie z dnia 11 kwietnia 2013r. dotyczącym umów o współpracy w zakresie obsługi wierzytelności i udzielania poręczeń z dnia 22 lutego 2011 r. zawartych pomiędzy (...) sp. z o.o., a (...) sp. z o.o. strony tej czynnościzgodnie oświadczyły, iż umowy były realizowane w sposób nieuwzględniający § 6, który nie obowiązywał od daty ich zawarcia.

(...) sp. z o.o. stał się wierzycielem pozwanego na kwotę należności głównej 109.499,04 zł. Pozwany szpital nie uregulował swych zobowiązań wobec (...) sp. z o.o. w W..

Wobec braku zapłaty powyższe zobowiązania pozwanego powodowa Spółka zapłaciła (...) sp. z o.o. pomniejszając płaconą kwotę o należną jej prowizję, jednocześnie informując o tym pozwanego. Powód naliczył odsetki za opóźnienie do dnia 20 czerwca 2013r. od kwoty 7773, 84 zł w wysokości 937,37 zł, od kwoty 47860,20 zł w wysokości 5130,87 zł, od kwoty 1134 zł w wysokości 109,30 zł, od kwoty 50056,92 zł w wysokości 4441,73 zł, od kwoty 2674,08 zł w wysokości 208,32 zł.

Pozwany szpital zawarł z (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. umowy o dostawy leków w dniach 29 sierpnia 2011 r. oraz w dniu 2 maja 2012r.

W dniu 7 lutego 2012 r. (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. zawarł ze spółką (...) umowę o współpracy w zakresie zarządzania płynnością, na mocy której spółka (...) poręczyła przyszłe zobowiązania podmiotów określonych w Załączniku numer 1 do umowy, w tym pozwanego, do łącznej kwoty 1.500.000 złotych. Poręczenie obejmowało zobowiązanie pozwanego wyłącznie z tytułu należności głównej wraz z odsetkami (§ 1 ust. 3 oraz 4 umowy). W umowie postanowiono, że w wypadku niespłacenia zobowiązania przez pozwany szpital na rzecz spółki, zawiadomi ona spółkę (...), która, jako poręczyciel, spłaci to zobowiązanie (wraz z odsetkami), a w zakresie spłaconego zobowiązania stanie się wierzycielem pozwanego.

(...) sp. z o.o. z siedzibą w W. stał się wierzycielem pozwanego na kwotę należności głównej 55.786 zł. . Pozwany szpital nie uregulował swych zobowiązań wobec (...) sp. z o.o. z siedzibą w W..

Powyższe zobowiązania pozwanego spółka (...) zapłaciła pomniejszając płaconą kwotę o należną jej prowizję, jednocześnie informując o tym pozwanego. Powód naliczył odsetki za opóźnienie do dnia 20 czerwca 2013r. od kwoty 6 804 zł w wysokości 814,25 zł, od kwoty 10983,60 zł w wysokości 1 154 zł, od kwoty 37.998,40 zł w wysokości 3433,85 zł.

Pozwany nabywał w ramach prowadzonej działalności od (...) S.A. dostawy lub usługi, za które wystawano faktury VAT.

W dniu 28 kwietnia 2011 r. (...) S.A. zawarł ze spółką (...) umowę o współpracy w zakresie zarządzania płynnością, na mocy której spółka (...) poręczyła przyszłe zobowiązania podmiotów określonych w Załączniku numer 1 do umowy, w tym pozwanego, do łącznej kwoty 17.412.000 złotych. Poręczenie obejmowało zobowiązanie pozwanego z tytułu należności głównej wraz z odsetkami (§ 1 ust. 3 oraz 4 umowy). W umowie postanowiono, że w wypadku niespłacenia zobowiązania przez pozwany szpital na rzecz spółki, zawiadomi ona spółkę (...), która, jako poręczyciel, spłaci to zobowiązanie (wraz z odsetkami), a w zakresie spłaconego zobowiązania stanie się wierzycielem pozwanego.

W wykonaniu tej umowy powód w dniu 30 maja 2012r. spłacił za pozwanego kwotę należności głównej 32.353,39 zł oraz odsetek 840,42 zł. Pozwany do dnia 30 czerwca 2012 r. nie uregulował tej zaległości. Powód wystawił pozwanemu notę odsetkową obejmującą odsetki naliczone od dnia wymagalności do dnia 30 czerwca 2012r. na kwotę 1197,62 zł. Pozwany zapłacił należność główną po terminie tj. w dniu 21 sierpnia 2012r. Powód wystawił kolejną notę odsetkową z wyliczeniem odsetek od dnia 30 czerwca 2012r. do dnia 21 sierpnia 2012r. na kwotę 599,21 zł.

Pozwany szpital zawarł z (...) S.A. umowę o dostawę leków w dniu 2 maja 2012r. W dniu 29 czerwca 2012 r. (...) S.A. zawarł ze spółką (...) umowę o współpracy w zakresie zarządzania płynnością, na mocy której spółka (...) poręczyła przyszłe zobowiązania podmiotów określonych w Załączniku numer 1 do umowy, w tym pozwanego, do łącznej kwoty 31 019 000 złotych. Przy czym poręczenie obejmowało zobowiązanie pozwanego z tytułu należności głównej wraz z odsetkami (§ 1 ust. 3 oraz 4 umowy). W umowie postanowiono, że w wypadku niespłacenia zobowiązania przez pozwany szpital na rzecz spółki, zawiadomi ona spółkę (...), która, jako poręczyciel, spłaci to zobowiązanie (wraz z odsetkami), a w zakresie spłaconego zobowiązania stanie się wierzycielem pozwanego.

Pozwany szpital nie uregulował swych zobowiązań wobec (...) S.A. Powyższe zobowiązania pozwanego spółka (...) zapłaciła pomniejszając płaconą kwotę o należną jej prowizję, jednocześnie informując o tym pozwanego. Powód naliczył odsetki za opóźnienie do dnia 20 czerwca 2013r. od kwoty 4889,63 zł w wysokości 586,09 zł, od kwoty 5943,28 zł w wysokości 342,93 zł, od kwoty 833,76 zł w wysokości 44,38 zł.

W niniejszym postępowaniu powód dochodził od pozwanego kwoty 176.951,71 zł tytułem należności głównej oraz kwoty 18.999,63 złotych tytułem odsetek za opóźnienie.

W świetle powyższych okoliczności Sąd pierwszej instancji uznał, że powództwo jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podkreślił, że pozwany zawarł ze spółkami: (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W., (...) S.A. z siedzibą w S. i N. z siedzibą w W. umowy, na podstawie których zobowiązany był do spełnienia na ich rzecz świadczeń pieniężnych. Za zobowiązania te poręczyła i spłaciła je powódka - spółka (...).

Zdaniem Sądu pierwszej instancji umowy zawarte przez powoda z wierzycielami pozwanego winny zostać uznane za nazwane umowy poręczenia, o których mowa w art. 876 § 1 k.c. W myśl art. 881 k.c. Spółka (...) na skutek udzielenia poręczenia za zobowiązania pozwanego, stała się akcesoryjnym dłużnikiem osobistym wierzycieli, odpowiadającym solidarnie obok pozwanego. Przy czym skoro przedmiotowe umowy zostały zawarte na piśmie, spełniony jest warunek z art. 876 § 2 k.c.

Odnosząc się do zarzutów podnoszonych przez stronę pozwaną, Sąd Okręgowy poddał analizie postanowienia § 6 ust.1 umowy o współpracy w zakresie obsługi wierzytelności i udzielania poręczeń z 22 lutego 2011 r. zawartej przez powoda z (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. i podzielił stanowisko Spółki (...), iż § 4 ust.6 umowy zawartej pomiędzy Spółką (...), a pozwanym nie wyłączał możliwości zawierania umowy poręczenia tylko wprowadzał dodatkowy wymóg w postaci pisemnej zgody pozwanego na to poręczenie. Brak zgody pozwanego nie skutkuje nieważnością dokonanej czynności w rozumieniu art.58 k.c. W omawianej umowie strony nie zawarły postanowień wyłączających możliwość poręczenia, lecz przewidziały możliwość dokonania poręczenia tyle, że za zgodą pozwanego. Zatem umowa poręczenia jest ważna i skuteczna. W przekonaniu Sądu Okręgowego, na takie rozumienie umowy wskazuje także treść oświadczenia złożonego w dniu 11 kwietnia 2013 r. w zakresie wykonywania umów zawartych pomiędzy (...) sp. z o.o. i powodem w dniu 22 lutego 2011 r.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji brak w okolicznościach niniejszej sprawy podstaw do uznania przedmiotowych umów poręczenia za nieważne na podstawie art. 58 k.c.. Powódka wykorzystała nazwaną instytucję prawa cywilnego, a więc umowy poręczenia nie mogą być sprzeczne z prawem. Ponadto czynność poręczenia nie zmierzała do osiągnięcia skutków prawnie zakazanych, albowiem do zmiany wierzyciela dochodziło nie na skutek czynności prawnej pomiędzy dotychczasowym wierzycielem a osobą trzecią, lecz na podstawie czynności faktycznej tylko osoby trzeciej - powódki – spłaty dotychczasowego wierzyciela. Brak jest również podstaw do twierdzenia, że treść lub cel umów poręczenia sprzeciwiały się właściwości (naturze) nawiązanego stosunku poręczenia.

W ocenie Sądu Okręgowego sporne umowy poręczenia nie były sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W niniejszej sprawie sam pozwany naruszał zasady współżycia społecznego w postaci lojalności kontraktowej i zasady pacta sunt servanta – nie spełniał bowiem swoich wymagalnych zobowiązań wobec dostawców. Z tego względu pozwany nie zasługuje na ochronę z powołaniem się na zasady współżycia społecznego.

Niezależnie od tych rozważań, Sąd pierwszej instancji podkreślił, że zgodnie z art. 518 § 1 pkt 1 k.c. osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty, jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi. Z tego względu w strukturze stosunku zobowiązaniowego osoba trzecia spłacająca wierzyciela zajmuje jego miejsce – powódka jest więc wierzycielem pozwanego dokładnie z tej samej wierzytelności, z których wierzycielami byli spłaceni przez powódkę kontrahenci pozwanego, wskutek czego dłużnikowi służą wszystkie dotychczasowe zarzuty. Dokonanie subrogacji ustawowej w niczym nie pogorszyło sytuacji prawnej pozwanego. Jest on stroną przedmiotowo tożsamego węzła prawnego, w którym zmieniła się tylko osoba wierzyciela. Dodatkowo Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w umowach poręczenia postanowiono, że w wypadku zapłaty przez pozwanego poręczonego zobowiązania na rzecz pierwotnego wierzyciela także po zapłacie dokonanej przez poręczyciela, zapłata przez dłużnika wywołuje skutek zwolnienia go ze zobowiązania. Tym samym nie tylko umowa poręczenia (czy nawet dokonana przez poręczyciela zapłata) nie pogarszała sytuacji prawnej pozwanego. Pozwany szpital cały czas mógł wykonać zobowiązanie na rzecz pierwotnego wierzyciela, a nadto zyskiwał dodatkową możliwość jego spełnienia na rzecz poręczyciela. W konsekwencji pozwany uzyskiwał dodatkową możliwość zwolnienia się z obowiązku świadczenia przedmiotowego świadczenia poprzez podniesienie zarzutów osobistych przysługujących mu względem poręczyciela - spółki (...).

Natomiast sam fakt, że aktualnym wierzycielem pozwanego stał się podmiot, który zawodowo trudni się dochodzeniem wierzytelności, w miejsce choćby dostawcy sprzętu medycznego, nie ma znaczenia w sprawie. Do tej sytuacji i konieczności ewentualnej egzekucji doprowadził sam pozwany, nie płacąc dobrowolnie należności na rzecz dotychczasowych wierzycieli. Nie zasługuje zaś na ochronę działanie pozwanego, który świadomie zaciąga zobowiązania z zamiarem niepłacenia w terminie wiedząc, że kontrahent – podmiot zajmujący się produkcją sprzętu medycznego, będzie miał problemy z dochodzeniem należności.

W konsekwencji, zdaniem Sądu pierwszej instancji, nie sposób spornych umów poręczenia traktować jako sprzecznych z art. 353 ¹ k.c., a więc nieważnych na podstawie art. 58 k.c..

Zdaniem Sądu Okręgowego spełniony został wymóg z art. 878 § 1 k.c. poprzez wskazanie maksymalnej łącznej wysokość poręki dotyczącą łącznie wszystkich podmiotów, za które udzielano poręczenia. R. legis przywołanego przepisu jest ochrona poręczyciela, a funkcją zabezpieczenie osoby poręczającej przed odpowiedzialnością za nieskonkretyzowany dług przyszły, na którego powstanie i wysokość nie będzie miała żadnego wpływu. Wskazanie łącznej maksymalnej wysokości poręki spełniało ten wymóg, bowiem wskazywało maksymalną granicę odpowiedzialności powódki, niezależnie od tego, dług którego z dłużników miała spełnić.

Sąd pierwszej instancji zaznaczył, że zarzuty związane z przelewem wierzytelności również nie mają znaczenia, gdyż powód wstąpił w prawa zaspokojonych wierzycieli nie na podstawie art. 509 k.c., lecz na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. Natomiast pactum de non cedendo nie stanowi przeszkody do ustawowego wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela, o którym mowa w art. 518 § 1 pkt 1 k.c., bowiem jego przesłanką nie jest brak zakazu zbywania spłaconej wierzytelności, za którą spłacający za dłużnika odpowiada osobiście.

Zawarty w umowach pozwanego z dostawcami dodatkowy wymóg zgody pozwanego szpitala dla możliwości zawierania umów poręczenia należy oceniać w odniesieniu do obowiązujących przepisów. Dłużnik nie jest stroną umowy poręczenia i zajmuje wobec tej umowy pozycję osoby trzeciej. Powyższy wymóg musi więc być uznany za wynikający z umowy między beneficjentem gwarancji a osobą trzecią w ramach stosunku poręczenia. Poręczenie nie jest czynnością skutkującą przeniesieniem wierzytelności i dokonując określenia celu umowy i jej skutków. Sąd Okręgowy wskazał, że skutkiem wykonania poręczenia jest m.in. wstąpienie poręczyciela w prawa zaspokojonego wierzyciela. Skoro skutek ten jest podobny do przeniesienia wierzytelności, a więc przywołany przepis art. 57 k.c. przez analogię może znajdować zastosowanie w niniejszej sprawie. W tym zakresie Sąd pierwszej instancji podzielił poglądy wyrażane na gruncie art. 57 § 2 k.c., zgodnie z którymi naruszenie zakazu przeniesienia prawa może co najwyżej uzasadniać obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej takim zbyciem, dokonanym wbrew przyjętemu na siebie zobowiązaniu. W okolicznościach sprawy oznacza to, że zawarcie przez spółkę (...) z dostawcami pozwanego szpitala umów poręczenia, mimo zobowiązania się przez tych dostawców wobec szpitala do niezawierania umów poręczeń bez zgody szpitala i przy braku takiej zgody, może co najwyżej rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą owych dostawców wobec pozwanego.

Sąd pierwszej instancji ponadto wskazał, że instytucja z art. 518 k.c. nazywana jest subrogacją ustawową. Art. 518 k.c. należy uznać za przepis bezwzględnie obowiązujący. Tym samym jakiekolwiek umowy zawierane między dłużnikiem a pierwotnym wierzycielem nie mogły wyłączyć skutku z art. 518 § 1 k.c.

Pozwana zarzucała, z powołaniem art. 54 ust. 6 - 7 ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej i dawny art. 53 ust. 6 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, że oświadczenia powódki o udzieleniu poręczenia (właściwie umowy poręczenia) są nieważne. Sąd pierwszej instancji podkreślił, że pozwany nie zaoferował dowodu z osobowych źródeł – czy to przesłuchania powódki, czy zeznań swoich wierzycieli w charakterze świadków na okoliczność celu, jaki przyświecał stronom umów poręczenia przy ich zawarciu. Ciężar zaś udowodnienia okoliczności faktycznych skutkujących nieważnością czynności prawnej spoczywał – zgodnie z ogólnymi regułami jego rozkładu (art. 6 KC i art. 232 zd. I k.p.c.) – na pozwanym - albowiem on powoływał się na taki skutek.

Sąd Okręgowy miał obowiązek wziąć z urzędu pod uwagę w każdym stanie sprawy nieważność czynności prawnej, jednakże tylko na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego zgodnie z obowiązującymi regułami.

W ocenie Sądu pierwszej instancji nie sposób przyjąć, aby cel w postaci zmiany wierzyciela był immanentnie wpisany w umowę poręczenia. Istotą poręczenia nie jest nawet zapłata przez poręczyciela (na skutek której wstępuje on w prawa zaspokojonego wierzyciela); istotą poręczenia jest gwarancja, że poręczyciel wykona zobowiązanie, gdyby dłużnik go nie wykonał. Celem umowy poręczenia jest więc zabezpieczenie wierzytelności. Brak jest więc jakiejkolwiek przesłanki do twierdzenia, że celem spornych umów poręczenia była zmiana wierzyciela, a więc aby były one objęte dyspozycją art. 53 ust. 6 zd. 1 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. W powołanym przepisie ustawodawca wskazał, że w wypadku m.in. nieważności na skutek naruszenia art. 53 ust. 6 tejże ustawy, do sądu o stwierdzenie nieważności umowy zbycia, dzierżawy, najmu, użytkowania, użyczenia aktywów trwałych SPZOZ oraz przelewu wierzytelności może wystąpić także podmiot, który utworzył zakład. Co istotne, wyliczenie to nie ma charakteru otwartego – ustawodawca nie posłużył się w tym zakresie wyrażeniem „w szczególności” albo innym równoważnym. Wyliczenie to ma więc charakter taksatywny, zamknięty i jednocześnie nie wymienia umowy poręczenia. W ocenie Sądu Okręgowego wskazuje to wyraźnie na brak woli ustawodawcy, aby możliwe było uznanie za nieważną umowy poręczenia, zawartej przez wierzyciela pozwanego z podmiotem trzecim, przy braku zgody podmiotu, który utworzył taki zakład.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji również okoliczności niniejszej sprawy nie wskazują, aby celem stron zawierających sporne umowy poręczenia była zmiana wierzyciela pozwanego. Gdyby celem zawarcia spornych umów była zmiana wierzyciela, to w ich treści nie zawarto by zastrzeżenia, zgodnie z którym w wypadku zapłaty przez Szpital wierzycielowi już po zapłacie przez poręczyciela, wierzyciel winien zwrócić stosowną kwotę poręczycielowi; zapis ten dobitnie świadczy, że celem umów poręczenia była zabezpieczenie zapłaty, nie zaś zmiana wierzyciela, albowiem – zgodnie z tym zapisem – dłużnik - w każdym wypadku mógł dokonać zapłaty na rzecz pierwotnego wierzyciela zwalniając się ze zobowiązania. Ponadto w umowach poręczenia ich strony przewidziały wynagrodzenie dla strony powodowej już z tytułu samego udzielenia poręczenia. Oznacza to, że powód uzyskiwał zapłatę nawet w wypadku niewstąpienia w miejsce zaspokojonego wierzyciela – owo wynagrodzenie z punktu widzenia powódki było celem zawarcia umowy, nie zaś zmiana wierzyciela. Z kolei celem zawarcia umów poręczenia dla wierzycieli pozwanego było uzyskanie większego zabezpieczenia spełnienia świadczenia, co wynika z istoty umowy poręczenia.

Nie jest sporne, że pośrednim, dalszym skutkiem zawarcia spornych umów poręczenia, było wstąpienie przez powoda w prawa zaspokojonych wierzycieli pozwanego. Brak jest podstaw do utożsamiania celu zawarcia umowy i skutku jej wykonania. Gdyby wolą ustawodawcy było ustanowienie sankcji bezwzględnej nieważności określonych umów, w których wykonaniu dochodzi do zmiany wierzyciela, winien był i zawarłby (skoro założeniem głębokiej struktury prawoznawstwa jest racjonalność ustawodawcy) taki zapis, albo równoważny, w ustawie. Nie uczynił tego, a więc kwestia, czy wskutek wykonania umowy dochodzi do zmiany wierzyciela, czy też nie, jest prawnie indyferentna z punktu widzenia art. 53 ust. 6 zd. I ustawy o zakładach opieki zdrowotnej istotne jest tylko, czy celem umowy była taka zmiana.

Sąd Okręgowy uznał, że z powyższych rozważań wynika, że: art. 53 ust. 6 zd. 1 powołanej ustawy odnosił się tylko do umów, które miały na celu zmianę wierzyciela; celem zawarcia modelowej umowy poręczenia nie jest zmiana wierzyciela, zaś pozwana nie wykazała, aby sporne umowy poręczenia zostały zawarte w takim właśnie celu (zaś art. 6 k.c.). Wobec powyższego także norma wywiedziona z przepisów art. 54 ust. 5 zd. 1 i ust. 6 ustawy o działalności leczniczej swoją dyspozycją, a więc i sankcją, nie obejmowała spornych umów poręczenia. W konsekwencji brak było podstaw do uznania spornych umów poręczenia za nieważne na podstawie art. 54 ust. 6 zd. 1 ustawy o działalności leczniczej. W ocenie sądu Okręgowego z powyższych rozważań wynika, że powód – zgodnie z art. 518 § 1 pkt 1 k.c. – płacąc kontrahentom pozwanego dług, którego w terminie nie płacił pozwany, za który odpowiadała osobiście na podstawie spornych umów poręczenia, nabywał spłacone wierzytelności do wysokości dokonanej zapłaty. A zatem roszczenie spółki (...) o zapłatę było usprawiedliwione co do zasady. Przy czym skoro do skutków wstąpienia ex lege w prawa zaspokojonego wierzyciela stosuje się odpowiednio przepisy o przelewie wierzytelności, a w szczególności art. 509 § 2 k.c., zgodnie z którym wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki, wraz z dokonaną zapłatą spółka (...) nabyła prawo do naliczania odsetek od należności głównej z tytuły ceny.

W konsekwencji Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda dochodzoną należność w oparciu o powołane przepisy. O odsetkach ustawowych orzeczono na podstawie art.481 § 1 k.c. i art. 482 § 1 k.c.. O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając go w całości i zarzucając mu naruszenie:

1.  prawa materialnego, a to art. 53 ust. 6 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej w brzmieniu nadanym przez art. 1 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2010 r., poprzez jego błędną wykładnię i w konsekwencji przyjęcie, iż umowa poręczenia nie jest czynnością prawną, do której ma zastosowania ten przepis;

2.  prawa materialnego, a to art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej poprzez jego błędną wykładnię i w konsekwencji przyjęcie, iż umowa poręczenia nie jest czynnością prawną, do której ma zastosowania ten przepis;

3.  prawa materialnego, a to art. 83 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że umowa poręczenia nie jest umową pozorną zawartą dla ukrycia rzeczywistej umowy przelewu wierzytelności;

4.  prawa materialnego, a to art. 58 k.c. poprzez błędne jego zastosowanie polegające na dokonaniu oceny zapisów § 6 umowy o współpracy w zakresie obsługi wierzytelności i udzielania poręczeń z dnia 22 lutego 2011 r. zawartej przez powoda z (...) Sp. z o.o. oraz § 4 ust. 6 umowy dostawy zawartej pomiędzy pozwanym a (...) Sp. z o.o.;

5.  prawa materialnego, a to art. 63 § 1 k.c. poprzez jego nie zastosowanie przy ocenie treści § 6 umowy o współpracy w zakresie obsługi wierzytelności udzielania poręczeń z dnia 22.02.2011r. zawartej przez powoda z (...) Sp. z o.o. oraz § 4 ust. 6 umowy dostawy zawartej pomiędzy pozwanym a (...) Sp. z o.o.

W uzasadnieniu apelacji strona pozwana dodatkowo powołała się na zapłatę należności objętych pozwem na rzecz pierwotnych wierzycieli tj. (...) S.A., (...) Spółki z o.o. oraz (...) Spółki z o.o., w kwotach wyższych niż ostatecznie dochodzona pozwem należność główna. W następstwie powyższych zarzutów skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa co do kwoty 24.943,20 złotych, umorzenie postępowania co do kwoty 171.008,43 złotych oraz zasądzenie od powoda (...) S.A. na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego za pierwszą instancję, a także zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne. Na rozprawie apelacyjnej w dniu 27 listopada 2014 r. pełnomocnik pozwanego alternatywnie wniósł o umorzenie postępowania w części, w której strona powodowa ostatecznie cofnęła pozew ze zrzeczeniem się roszczenia, zaś w pozostałym zakresie domagał się zmiany wyroku i oddalenia powództwa.

W pismach procesowych z dnia 28 lipca 2014 r. oraz z dnia 3 grudnia 2014 r. strona powodowa wobec zapłaty na jej rzecz przez dostawców częściowo cofnęła powództwo ze zrzeczeniem się roszczenia. Ostatecznie popierała powództwo w zakresie kwoty 128.498,96 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 30 listopada 2013 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie odsetek ustawowych od kwot: 195.951,63 zł za okres od dnia 21 czerwca 2013 r. do dnia 23 lipca 2013 r.; 184.258 zł za okres od dnia 24 lipca 2013 r. do dnia 2 sierpnia 2013 r.;183.480,40 zł za okres od dnia 3 sierpnia 2013 r. do dnia 7 sierpnia 2013 r.;180.078,40 zł za okres od dnia 8 sierpnia 2013 r. do dnia 30 sierpnia 2013 r.;173.119,20 zł za okres od dnia 31 sierpnia 2013 r. do dnia 29 października 2013 r. oraz 134.276 zł za okres od dnia 30 października 2013 r. do dnia 29 listopada 2013 r., w pozostałej części cofając pozew ze zrzeczeniem się roszczenia. Spółka (...) wskazywała, że wpłata na rzecz Spółki (...), była spełnieniem świadczenia do rąk podmiotu nieuprawnionego, a zatem nie wywołała skutku w postaci zwolnienia z długu strony pozwanej. Spółka (...) nie rozliczyła się bowiem ze stroną powodową, z wpłat dokonanych już w toku sporu na jej rzecz przez pozwany Szpital ( pisma procesowe k 482 -484, k 557 – 558).

(...) S.A. wnosiła o oddalenie apelacji strony pozwanej i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego. Dodatkowo wniosła o wystąpienie z pytaniem prawnym w trybie art. 390 § 1 k.p.c. ( wniosek k 550 – 553), a po zamknięciu rozprawy wystąpiła z wnioskiem o zawieszenie postępowania do czasu rozpoznania przez Sąd Najwyższy sprawy o sygn. V CSK 111/14 ( wniosek k 564 – 565).

W oparciu o dowody zebrane przed Sądem I instancji oraz zgromadzone w toku postępowania apelacyjnego, Sąd Apelacyjny dodatkowo ustalił, co następuje:

W umowach zawartych przez (...) S.A. z dostawcami strony pozwanej tj. (...) Spółką z o.o., znalazły się postanowienie w myśl których w przypadku zapłaty przez pozwany Szpital całości lub części poręczonego zobowiązania dokonanej po zapłacie strony powodowej, dostawca w określonym w umowie terminie (3 dni w przypadku Spółki (...) oraz Spółki (...), 30 dni w przypadku Spółki (...)) od otrzymania zapłaty zobowiązany był zwrócić Spółce (...) kwoty objęte poręczeniem i spłacone w tym zakresie przez pozwanego. Dodatkowo w racie niewykonania tego zobowiązania dostawca zobowiązywał się do zapłaty na rzecz powodowej Spółki odsetek umownych w wysokości 1,5 stopy odsetek ustawowych liczonych od dnia powstania zobowiązania dostawcy do dnia zapłaty ( umowa z (...) Sp. z o.o. k 37, umowa z (...) S.A. k 122, umowa z (...) Sp. z o.o. k 200).

W dniach 23 lipca 2013 r. , 9 sierpnia 2013 r. , 22 sierpnia 2013 r. , 29 października 2013 r. oraz 19 listopada 2013 r. pozwany Szpital dokonał zapłaty na rzecz (...) Spółki z o.o. łącznie kwoty 110.071,44 zł wskazując numery faktur na poczet których następuje zapłata. Wszystkie te faktury objęte były pozwem ( polecenia przelewu k 462 – 466, rozliczenie k 461). W dniach 23 lipca 2013 r. i 29 listopada 2013 r. pozwany Szpital dokonał zapłaty na rzecz (...) S.A. łącznie kwoty 11.931,27 zł, wskazując w numery faktur na poczet których następuje zapłata, przy czym w zakresie płatności kwoty 5.154,23 zł podał, że zapłata następuje na poczet faktur z terminem płatności od 2 lipca 2012 r. do 24 lipca 2012 r. ( polecenia przelewu k 468, 469). Objęte pozwem faktury nr (...), których terminy zapłaty przypadały w tym okresie, opiewały na należność główną w wysokości 4.889,63 zł ( rozliczenie k 467, pozew k 8). W dniach 29 października 2013 r., 23 lipca 2013 r., 9 sierpnia 2013 r. , 2 sierpnia 2013 r. , 30 sierpnia 2013 r. pozwany Szpital dokonał zapłaty na rzecz (...) Spółki z o.o. łącznie kwoty 66.258 zł, wskazując numery faktur na poczet których następuje zapłaty, w tym wszystkich faktur objętych pozwem ( polecenia przelewu k 471 -476, rozliczenie k 470).

Strona powodowa zaliczyła wpłaty dokonane przez dostawców na jej rzecz wyłącznie na poczet należności głównych ( rozliczenie wpłat k 559 -560).

Powyższych ustaleń Sąd Apelacyjny dokonał w oparciu o powołane dowody z dokumnetów, które nie zostały zakwestionowane przez żadną ze stron w toku postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelację powoda należało uznać za uzasadnioną, choć nie wszystkie jej zarzuty pozostają trafne.

W pierwszej kolejności wypada odnieść się do kwestii związanych z modyfikacją żądania pozwu na etapie postępowania apelacyjnego. W dniu 28 lipca 2014 r. strona powodowa złożyła pismo, którym ograniczyła powództwo, wnosząc o zasądzenie na jej rzecz kwoty 135.302,96 złotych wraz z odsetkami, podnosząc, że w pozostałym zakresie pozwana zapłaciła na rzecz dostawców należności główne już po wytoczeniu powództwa. Przy czym pismem z dnia 3 grudnia 2014 roku powódka ograniczyła powództwo ostatecznie do kwoty 128.498,96 złotych ze wskazaniem okresu dochodzonych odsetek, zrzekając się w pozostałym zakresie roszczenia. Sąd Apelacyjny, uznając, że brak było przesłanek przemawiających za niedopuszczalnością częściowego cofnięcia przez powoda pozwu wraz ze zrzeczeniem się w tej części roszczenia, na podstawie art. 203 § 1 i 4 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 355 § 1 k.p.c. oraz art. 386 § 3 k.p.c., uchylił zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym ponad ostatecznie dochodzoną kwotę 128.498,96 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 30 listopada 2013 r. do dnia zapłaty oraz ponad kwotę odsetek ustawowych od kwot:

⚫

195.951,63 złotych za okres od dnia 21 czerwca 2013 r. do dnia 23 lipca 2013 r.;

⚫

184.258 złotych za okres od dnia 24 lipca 2013 r. do dnia 2 sierpnia 2013 r.;

⚫

183.480,40 złotych za okres od dnia 3 sierpnia 2013 r. do dnia 7 sierpnia 2013 r.;

⚫

180.078,40 złotych za okres od dnia 8 sierpnia 2013 r. do dnia 30 sierpnia 2013 r.;

⚫

173.119,20 złotych za okres od dnia 31 sierpnia 2013 r. do dnia 29 października 2013 r.;

⚫

134.276 złotych za okres od dnia 30 października 2013 r. do dnia 29 listopada 2013 r.,

i w tym zakresie postępowanie umorzył.

Po modyfikacji powództwa przedmiotem postępowania pozostaje wyłącznie świadczenie główne należne na rzecz dostawcy - (...) Sp. z o.o. oraz odsetki za opóźnienie liczone od wszystkich należności objętych przedmiotem postępowania od wszystkich trzech dostawców tj. (...) Sp. z o.o., (...) S.A. oraz (...) Sp. z o.o., a także kwota wskazana przez stronę powodową w nocie odsetkowej, a dotycząca zaspokojonych z opóźnieniem należności (...) S.A. Stanowisko strony powodowej przedstawione w piśmie procesowym z dnia 28 lipca 2014 r. wskazuje, iż w jej przekonaniu spełnienie świadczenia głównego bezpośrednio na rzecz (...) Spółki z o.o. nie zwolniło strony pozwanej z długu.

Odnosząc się w do należności głównej wynikającej z umów łączących (...) Sp. z o.o. z pozwanym Szpitalem zaznaczyć trzeba, że podmioty te zawarły trzy umowy dostawy wyrobów medycznych – odpowiednio w dniu 14 lutego 2011 r., w dniu 28 lipca 2011 r. oraz 5 kwietnia 2012 r. Pierwsza z tych umów zawarta została pod rządem obowiązującej wówczas ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki leczniczej, ale po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 22 października 2010 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 230, poz. 1507). W dacie zawarcia dwóch pozostałych obwiązywała już ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. Nr 217). Strona pozwana w toku procesu wskazywała, że Spółka (...) nie nabyła skutecznie wierzytelności wynikających ze wskazanych umów w trybie art. 518 § 1 pkt 1 k.c., a to z uwagi na treść postanowienia § 6 ust. 1 umowy o współpracy w zakresie obsługi wierzytelności i udzielania poręczeń, zawartej w dniu 22 lutego 2011 r. między (...) S.A. a (...) Spółką z o.o. Zarzut ten ponowiła również w apelacji, wskazując na naruszenie prawa materialnego tj. art. 58 k.c. poprzez błędne jego zastosowanie polegające na dokonaniu oceny zapisów § 6 umowy z dnia 22 lutego 2011 r. oraz § 4 ust. 6 umowy dostawy zawartej pomiędzy pozwanym a (...) Sp. z o.o., a także art. 63 § 1 k.c. poprzez jego nie zastosowanie przy ocenie treści § 6 umowy z dnia 22 lutego 2011r. oraz § 4 ust. 6 umowy dostawy zawartej pomiędzy pozwanym a (...) Sp. z o.o. Z argumentacją przywołaną na poparcie tych zarzutów wypada się częściowo zgodzić, choć w ocenie Sądu Apelacyjnego błędna wykładnia postanowień umowy z dnia 22 lutego 2011 r., dokonana przez Sąd pierwszej instancji, prowadziła raczej do naruszenia przepisu art. 518 § 1 pkt 1 k.c., a nie powołanych w apelacji przepisów prawa materialnego.

W umowach z dnia 14 lutego 2011 roku oraz z dnia 28 lipca 2011 roku zawartych przez (...) Spółkę z o.o. z pozwanym Szpitalem przewidziano w § 4 ust. 6 „zakaz poręczeń”, w którym wykonawca zobowiązał się, że nie może dokonać cesji wierzytelności wynikających z przedmiotowej umowy ani ustanawiać na nich zastawów lub zawierać co do tych wierzytelności umów gwarancyjnych w trybie k.c., w tym w szczególności umów poręczenia bez uprzedniej zgody zamawiającego wyrażonej na piśmie pod rygorem nieważności. Podobny zakaz znajduje się także w ostatniej z umów z dnia 5 kwietnia 2012 roku, z tym że zastrzeżenie z § 4 ust. 6 umowy zawierało treść dostosowaną do brzmienia art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (k. 327 verte, k. 332 verte, k 338 verte). W powołanym postanowieniu umowy wskazano bowiem, ze czynność prawna mająca na celu zmianę wierzyciela zamawiającego może nastąpić po wyrażeniu zgody przez podmiot tworzący, zgodę wydaje się po zasięgnięciu opinii Dyrektora Zamawiającego, a czynność prawna dokonana z naruszeniem ust. 6 jest nieważna (k. 338 verte).

Rację ma Sąd I instancji wskazując, iż co do zasady tego rodzaju klauzule umowne nie wywołują skutku erga omnes, a zatem ich ewentualne naruszenie nie łączyło się z rygorem bezwzględnej nieważności czynności prawnej zawartej wbrew umownemu zakazowi, a jedynie wywoływało skutki obligacyjne między kontrahentami umowy (ewentualną odpowiedzialność odszkodowawczą). Nie sposób jednak podzielić poglądu wyrażonego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że w realiach sporu powołane postanowienia umów łączących dostawcę – (...) Spółkę z o.o. z pozwanym Szpitalem pozostają bez wpływu na ocenę skuteczności poręczenia udzielonego przez Spółkę (...) w ramach umowy o współpracy w zakresie obsługi wierzytelności i udzielania poręczeń, zawartej w dniu 22 lutego 2011 r. pomiędzy stroną powodową a Spółką (...), a to z uwagi na postanowienia § 6 ust. 1 tego kontraktu. Na mocy umowy z dnia 22 lutego 2011 r. Spółka (...) poręczyła przyszłe zobowiązania podmiotów określonych w Załączniku numer 1 do umowy, w tym pozwanego, do łącznej kwoty 2.570.000 złotych. W § 6 ust. 1 strony umowy ustaliły, że zobowiązanie powoda nie powstaje, jeżeli w umowach zawartych pomiędzy dostawcą ( (...) Spółką z o.o.), a zakładem (pozwanym Szpitalem) znajdują się zapisy umowne, które bezpośrednio lub pośrednio wyłączają możliwość poręczania zobowiązań zakładu. Rozważenia zatem wymagało, czy istotnie powodowa Spółka była w świetle postanowienia § 6 umowy z dnia 22 lutego 2011 r. zobligowana do zapłaty należności wynikających z umów z dnia 14 lutego 2011 r. i 28 lipca 2011 r. mimo wyraźnego zakazu zawierania przez dostawcę umów poręczenia bez zgody strony pozwanej, a także należności wynikających z umowy z dnia 5 kwietnia 2012 roku - mimo zakazu zastrzeżonego w § 4 ust. 6 tej umowy.

Nie sposób w tej materii podzielić argumentacji strony powodowej i w ślad za nią stanowiska Sądu Okręgowego, dotyczącego skutków prawnych złożonego ex post oświadczenia z dnia 11 kwietnia 2013 r. W oświadczeniu dotyczącym umów o współpracy w zakresie obsługi wierzytelności i udzielania poręczeń z dnia 22 lutego 2011 r., zawartych pomiędzy (...) sp. z o.o. a (...) S.A., strony tych czynności prawnych zgodnie podały, iż umowy były realizowane w sposób nieuwzględniający § 6, który nie obowiązywał od daty ich zawarcia. Swoista próba wyeliminowania omawianego postanowienia umowy z dnia 22 lutego 2011 r., a zatem w istocie zmiana tej umowy w drodze czynności konkludentnych stron jest jednak z góry skazana na niepowodzenie. Nie można bowiem pominąć, że w umowie o współpracy (...) S.A. i (...) Sp. z o.o. przewidziały w § 10 ust. 3, że do zmiany umowy pod rygorem nieważności wymagana jest forma pisemna (k. 37 verte). Z uwagi na treść art. 76 k.c. w związku z art. 77 § 1 k.c. wszelka zmiana umowy dokonana bez zachowania tej formy jest nieskuteczna. Podkreślić należy, iż strony umowy z dnia 22 lutego 2011 r. w przypadku innych modyfikacji jej treści skrupulatnie stosowały się do postanowienia § 10 ust. 3 , o czym świadczą pisemne aneksy.

Sporządzone z zachowaniem formy pisemnej oświadczenie z dnia 11 kwietnia 2013 roku nie może także prowadzić do zmiany umowy z dnia 22 lutego 2011 r. i wyeliminowania postanowienia § 6 ze skutkiem ex ante. Wreszcie treść oświadczenia z dnia 11 kwietnia 2013 r. sygnowanego przez (...) S.A. i (...) Spółkę z o.o. nie świadczy również o właściwej interpretacji postanowień umów z dnia 14 lutego 2011 r., dnia 28 lipca 2011 roku oraz 5 kwietnia 2012 r. łączących dostawcę (...) Spółkę z o.o. z pozwanym Szpitalem. Odwołując się do zasad wykładni z art. 65 § 2 k.c. wystarczy wskazać, że relewantny prawnie pozostaje wyłącznie zgodny zamiar i cel stron tych umów, a zatem dostawcy i pozwanego, a nie strony powodowej i dostawcy.

Dotychczasowe rozważania prowadzą zatem do wniosku, iż umowa z dnia 22 lutego 2011 r. łącząca stronę powodową ze Spółką (...) nie została skutecznie zmieniona przed dniem powstania wierzytelności wobec pozwanego Szpitala i przed spełnieniem świadczenia przez (...) S.A. na rzecz dostawcy. Aktualizuje to potrzebę oceny , czy istotnie umowy zawarte pomiędzy Spółką (...) a pozwanym Szpitalem, zawierały „…zapisy umowne, które bezpośrednio lub pośrednio wyłączają możliwość poręczenia zobowiązań zakładu” ( § 6 ust. 1 umowy z dnia 22 lutego 2011 r.). Wnioski, jakie w tej kwestii wyprowadza Sąd pierwszej instancji, zdają się całkowicie pomijać wykładnię literalną omawianej klauzuli umownej. Sąd Okręgowy koncentruje się bowiem wyłącznie na braku przesłanek bezwzględnej nieważności umów poręczenia zawartych wbrew postanowieniom § 4 ust. 6 wszystkich trzech umów łączących dostawcę z pozwanym Szpitalem, gdy tymczasem § 6 ust. 1 umowy z dnia 22 lutego 2011 r. wyraźnie odwołuje się do umownego ( a zatem z istoty swej obowiązującego jedynie inter partes) zapisu wyłączającego choćby pośrednio możliwość poręczenia zobowiązań Szpitala. Nie da się zatem zaakceptować interpretacji wskazanego postanowienia umownego, przedstawianej przez powodową Spółkę, w myśl której postanowienie § 6 ust. 1 znajdowało zastosowanie jedynie w razie wyłączenia możliwości poręczenia, nie dotyczy zaś takiej sytuacji, gdy zawarcie umowy poręczenia przez dostawcę uzależnione było od zgody pozwanego Szpitala. Każdy umowny zakaz poręczenia jest bowiem skuteczny wyłącznie między stronami tej umowy i zawsze wolą owych stron może być uchylony. W rezultacie zapis umowy, który bezpośrednio lub pośrednio wyłącza możliwość poręczenia zobowiązań, to także taki zapis, który dla skutecznego zawarcia umowy poręczenia przez dostawcę wymaga zgody kontrahenta tj. Szpitala. Tego rodzaju zapis umowy należy bowiem traktować jako warunek w rozumieniu art. 89 k.c. ( podobnie SN w wyroku z dnia 12 października 2011 r. w sprawie II CSK 29/11, Lex nr 1043996), którego ziszczenie powoduje uchylenie zakazu zawierania przez dostawcę umów poręczenia w zakresie wierzytelności wynikających z umów łączących go ze Szpitalem. Bezspornie w rozpatrywanej sprawie warunek ten nie został spełniony.

W przekonaniu Sądu Apelacyjnego, przesłanki zastrzeżone w § 6 ust. 1 umowy z dnia 22 lutego 2011 r. wyczerpuje także zapis § 4 ust. 6 umowy z dnia 5 kwietnia 2012 r. pomiędzy Spółką (...) a pozwanym Szpitalem. Pamiętać należy, że dokonując wykładni postanowień umowy, należy uwzględnić pozatekstowe okoliczności - kontekst faktyczny, w jakim umowę uzgadniano i zawierano, przyjęte zasady i zwyczaje współpracy między stronami, okoliczności złożenia oświadczeń woli, zachowanie się stron przed zawarciem umowy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 września 1998 r., sygn. akt I CKN 815/97, OSNC 1999, nr 2, poz. 38; z dnia 8 maja 2001 r., sygn. akt IV CKN 356/00, niepubl.; z dnia 29 stycznia 2002 r., sygn. akt V CKN 679/00, niepubl.; z dnia 28 listopada 2003 r., sygn. akt IV CK 206/02, niepubl.). Klauzula umowna zawarta w § 4 ust. 6 umowy z dnia 5 kwietnia 2012 r. wyraźnie nawiązuje do brzmienia art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej i pojęcia czynności prawnej mającej na celu zmianę wierzyciela pozwanego Szpitala. O ile z tego rodzaju postanowienia nie da się wywieść bezpośredniego zakazu zawierania przez dostawcę umów poręczenia, o tyle omawiana klauzula umowna z pewnością pośrednio uzależnia tego rodzaju czynność prawną od zgody organu tworzącego Szpital. Pośrednim skutkiem umowy poręczenia jest bowiem możliwość zmiany wierzyciela. W taki też sposób postanowienie § 4 ust. 6 umowy wykłada strona tego kontraktu - pozwany Szpital , zarazem autor oferty złożonej w trybie zamówień publicznych oraz warunków umowy stanowiących zawsze elementem SIWZ ( art. 36 ust. 1 pkt 16 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. prawo zamówień publicznych). W analizowanym § 6 ust. 1 umowy z dnia 22 lutego 2011 r. (...) S.A. oraz dostawca – (...) Spółka z o.o. uzależniły powstanie po stronie powodowej obowiązku spłaty poręczonego zobowiązania od istnienia w umowie między dostawcą a Szpitalem zapisu umownego, który choćby pośrednio wyłącza możliwość poręczenia zobowiązań zakładu. Taki właśnie charakter należy przypisać klauzuli umownej z § 4 ust. 6 umowy z dnia 5 kwietnia 2012 r. pomiędzy Spółką (...) a pozwanym Szpitalem.

W konsekwencji dla oceny skutków zawarcia umowy poręczenia przez powodową Spółkę i dostawcę – (...) Spółkę z o.o. wbrew wyraźnym zapisom umów łączących dostawcę z pozwanym Szpitalem, miarodajne pozostają postanowienia § 6 ust. 1 umowy z dnia 22 lutego 2011 r., a nie przepisy art. 58 k.c. czy art. 63 k.c. regulujące skutki naruszenia określonych zakazów płynących z ustawy a nie ze stosunku obligacyjnego. W myśl § 6 ust. 1 umowy z dnia 22 lutego 2011 r. zobowiązanie strony powodowej do spłaty poręczonego zobowiązania Szpitala nie powstawało, jeśli w umowach zawartych pomiędzy dostawcą o Szpitalem znajdują się zapisy, które bezpośrednio lub pośrednio wyłączają możliwość poręczenia zobowiązań Szpitala. Innymi słowy, wierzytelności wynikające z tego rodzaju umów nie były objęte poręczeniem, a (...) S.A. nie była osobiście odpowiedzialna za ich zaspokojenie. W tym stanie rzeczy spłata rzez powoda tego rodzaju wierzytelności wbrew wyraźnemu wyłączeniu z § 6 ust. 1 umowy z dnia 22 lutego 2011 r. nie mogła rodzić skutku zastrzeżonego w art. 518 § 1 pkt 1 k.p.c. Zgodnie bowiem z powołanym przepisem, osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi. Podstawienie osoby trzeciej w prawa wierzyciela zachodzi, gdy spłata dotyczy cudzego długu, za który osoba trzecia ponosi odpowiedzialność osobistą (np. poręczyciel) lub rzeczową (np. zastawca), po drugie spełniającemu świadczenie służy prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia (ograniczone prawa rzeczowe – art. 244, art. 249, art. 250 i art. 310 k.c.). W tych wypadkach pisemna zgoda dłużnika nie jest wymagana. Tymczasem w niniejszej sprawie nie zachodzi żaden z wymienionych wypadków, bowiem – z uwagi na zakaz ustanowiony w § 4 ust. 6 wyżej wskazanych umów - po stronie Spółki (...) nie powstało w ogóle zobowiązanie wynikające z umowy łączącej ją z dostawcą szpitala. Oznacza to, że powódka nie może być uznana za podmiot, o którym mowa w § 1 pkt 1 art. 518 k.c.

W podsumowaniu dotychczasowych rozważań wypada zatem uznać, iż strona powodowa nie nabyła skutecznie wierzytelności wobec pozwanego Szpitala, wynikających z umów zawartych przez pozwanego z (...) Spółką z o.o., zarówno w zakresie należności głównych, jak i związanego z nimi świadczenia akcesoryjnego w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie.

Przyczyn dla zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienia alternatywnego wniosku apelującego o oddalenie powództwa w zakresie, w jakim ostatecznie było ono nadal popierane, należy poszukiwać także w innych okolicznościach sporu. Apelujący trafnie akcentuje w tym zakresie w uzasadnieniu apelacji niezakwestionowany ostatecznie przez stronę powodową fakt spełnienia świadczenia na rzecz dotychczasowych wierzycieli, w kwotach przewyższających dochodzoną pozwem należność główną. Stanowisko przedstawione w piśmie strony powodowej z dnia 28 lipca 2014 r. wskazuje, iż w przekonaniu (...) S.A. tego rodzaju czynność stanowiła spełnienie świadczenia do rąk podmiotu nieuprawnionego. Pogląd ten koliduje jednak z postanowieniami umów, jakie powodowa Spółka zawarła z trzema dostawcami pozwanego Szpitala tj. z (...) Sp. z o.o., (...) S.A. oraz (...) Sp.z o.o. We wszystkich umowach zawartych z dostawcami zostały uregulowane skutki tego rodzaju zdarzenia, obligując dostawcę do zwrotu otrzymanego od dłużnika świadczenia na rzecz powodowej Spółki. Co więcej, umowy pomiędzy tym podmiotami przewidywały, że w razie nie wywiązania się przez dostawcę z tego obowiązku dostawca zobowiązany był do zapłaty odsetek umownych w wysokości 1,5 stopy odsetek ustawowych liczonych od dnia powstania zobowiązania dostawcy do dnia zapłaty, a także przewidziano możliwość potrącenia tych odsetek z zobowiązaniem Spółki (powódki) do spłaty poręczonego zobowiązania dostawcy (k. 37, k.122, k. 199 verte, k. 252 ). Taka regulacja w istotny sposób odbiega od ustawowych reguł z art. 452 k.c. Co do zasady, skutkiem wykonania świadczenia do rąk osoby nieuprawnionej jest nieskuteczność wykonania, co upoważnia wierzyciela do żądania powtórnego świadczenia od dłużnika. Wierzyciel nie nabywa żadnego roszczenia obligacyjnego wobec osoby nieuprawnionej o zwrot otrzymanego nienależnie świadczenia, a jedynie dłużnik może poszukiwać ochrony w trybie przepisu art. 410 k.c. W realiach sporu strony umów odmiennie uregulowały skutki spełnienia świadczenia przez dłużnika do rąk pierwotnego wierzyciela, w sposób który wskazuje, iż tego rodzaju zachowanie także zwalniało dłużnika z długu. Jedynie zwolnienie dłużnika z długu stanowi bowiem causam dla powstania nowego zobowiązania dostawcy do zwrotu otrzymanego świadczenia na rzecz wierzyciela. W przeciwnym wypadku to dłużnik mógłby dochodzić jego zwrotu na zasadzie art. 410 k.c., o czym była już mowa.

W rezultacie, nawet przy założeniu, że strona powodowa na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. skutecznie nabyła wszystkie dochodzone pozwem wierzytelności, w tym wierzytelności wynikające z umów zawartych przez pozwany Szpital ze Spółką (...), spełnienie świadczenia do rąk dostawców zwalniało pozwaną z długu do wysokości dokonanej zapłaty. W okolicznościach rozpatrywanej sprawy pozwany Szpital wykazał, że spełnił świadczenia wynikające z objętych sporem faktur w kwotach wyższych, niż dochodzone pozwem należności główne. Dokonując zapłaty na poleceniach przelewu pozwany zaznaczał tytuł świadczenia przez wskazanie numeru danej faktury. Bezspornie dług pozwanego z danego tytułu obejmował należność główną i należności uboczne. W tej sytuacji, wobec braku innej umowy stron sporu, wierzyciel winien zastosować się do dyspozycji art. 451 § 1 zdanie drugie k.c. , a zatem spełnione przez dłużnika świadczenie w ramach danego długu winno być zaliczone pierwszej kolejności na należności uboczne, a następnie na należności główne. W realiach sporu strona powodowa zaliczyła na poczet dochodzonego pozwem roszczenia wyłącznie wpłaty dokonane na rzecz (...) S.A. oraz (...) Sp. z o.o. i to jedynie w wysokości należności głównej, choć – co wynika z dotychczasowych rozważań – pozwany zwolnił się z długu do wysokości całej dokonanej zapłaty, a zatem do kwoty wyższej. Z dodatkowych ustaleń faktycznych Sądu Apelacyjnego wynika, że pozwany w zakresie wierzytelności objętych żądaniem pozwu zwolnił się z długu w zakresie kwot: 110.071,44 zł co do wierzytelności wynikających z umów zawartych z (...) Spółką z o.o., przy czym kwota należności głównej dochodzonej z tego tytułu wynosiła 109.499,04 zł; w zakresie kwoty 11.931,27 zł z tytułu wierzytelności wynikających z umowy zawartej z (...) S.A. , przy czym kwota należności głównej z tego tytułu objętej pozwem wynosiła 11.666,67 zł oraz co do kwoty 66.258 zł w zakresie wierzytelności wynikających z umowy zawartej z (...) Spółki z o.o., przy czym należność główna objęta sporem z tego tytułu wynosiła jedynie 55.786 zł. Brak jakiegokolwiek rozliczenia owej „nadwyżki” i informacji, czy ewentualnie dłużnik przyjął pokwitowanie z jej rozliczenia od wierzyciela, przy jednoczesnym braku danych co do ewentualnych innych, nieobjętych sporem w wcześniej wymagalnych długów pozwanego Szpitala wobec dostawców, uniemożliwia na obecnym etapie postępowania ostateczne ustalenie zadłużenia strony pozwanej z tytułu wierzytelności objętych pozwem. Tym niemniej dodatkowe ustalenia faktyczne w żadnym razie nie uprawniają do uznania, że pozwany Szpital nadal pozostaje dłużnikiem strony powodowej z tytułu należności głównej w wysokości 109.499,04 zł oraz skapitalizowanych należności odsetkowych w kwocie 18.999,92 zł, na które opiewa ostatecznie dochodzone roszczenie. Ciężar dowodu w tym zakresie niewątpliwie spoczywał na stronie powodowej, która nadal popierała powództwo w tej wysokości. Tymczasem nawet przy zastosowaniu sposobu zarachowania wpłat stosowanego przez stronę powodową należałoby przyjąć, że zaspokojona została cała należność główna oraz w znacznej części skapitalizowana należność odsetkowa (suma wszystkich wpłat dokonanych przez stronę pozwaną zamykała się kwotą 188.260,71 zł). Z kolei przy zastosowaniu zasad z art. 451 § 1 zdanie drugie k.c., zaspokojone pozostają wszystkie należności odsetkowe, których strona powodowa nadal dochodzi oraz przeważająca część należności głównej, co do której powódka częściowo cofnęła powództwo ze zrzeczeniem się roszczenia, zaś w zakresie wierzytelności wynikających z umów zawartych przez pozwany Szpital ze Spółką (...) – nie wykazała ich skutecznego nabycia. W tym stanie rzeczy należało uznać, iż strona powodowa nie wykazała istnienia ostatecznie dochodzonej należności zarówno co do jej wysokości, jaki i co do tytułu z którego ją wywodzi ( należność główna wynikająca z umów zawartych z (...) Sp. z o.o. oraz odsetki za opóźnienie liczone od wszystkich należności objętych przedmiotem postępowania z umów zawartych z trzema dostawcami tj. (...) Sp. z o.o., (...) S.A. oraz (...) Sp. z o.o.).

Co jednak najistotniejsze, przedstawiana w piśmie strony powodowej z dnia 28 lipca 2014 r. interpretacja umów o współpracy łączących ją z dostawcami pozwanego Szpitala i postawa procesowa polegająca na dochodzeniu należności także w części, w której dłużnik spełnił świadczenie na rzecz dostawców, stwarza podstawy dla odmiennej oceny mocy wiążącej umów zawartych przez stronę powodową z (...) Sp. z o.o., (...) S.A i (...) Sp. z o.o. Nie można bowiem pominąć, że Sąd pierwszej instancji kilkakrotnie w swojej argumentacji wskazywał, że w świetle postanowień § 5 tych umów spełnienie przez dłużnika świadczenia na rzecz poprzedniego wierzyciela – dostawcy wywołałoby skutek w postaci zwolnienia z długu. Powyższa konstatacja stanowiła przy tym ważki argument przy ocenie ważności umów z punktu widzenia zasad współżycia społecznego i treści art. 353 ¹ k.c. Sąd Okręgowy ponownie do takiej wykładni odwołał się na stronie 12 uzasadnienia przy ocenie celu spornych umów w kontekście dyspozycji art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej oraz dawnego art. 53 ust. 6 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Obecne stanowisko powoda całkowicie podważa tą argumentację i każe odmiennie spojrzeć na rzeczywisty cel umów zawartych z dostawcami i ich zgodność z zasadami swobody umów. Skoro zamiarem stron umowy o współpracy , tak jak przedstawia to na obecnym etapie postępowania strona powodowa , nie było swoiste „uprzywilejowanie” dłużnika poprzez umożliwienie mu zwolnienia z długu poprzez zapłatę do rąk dotychczasowego wierzyciela, a przeciwnie - tego rodzaju zachowanie nie tylko nie prowadziło do wygaśnięcia zobowiązania, ale do powstania nowego roszczenia wobec dostawcy o zwrot otrzymanego świadczenia z konsekwencjami przewidzianymi w § 5 ust. 6 umów, to trudno nadal bronić tezy, iż zawarcie owych umów nie pogarszało sytuacji dłużnika i a ich postanowienia świadczą o zachowaniu zasady równości stron kontraktu. Aktualizuje to potrzebę rozważenia argumentacji przywołanej w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie sygn. I CSK 428/13 i wywiedzionych w apelacji strony pozwanej zarzutów naruszenia prawa materialnego tj. art. 53 ust. 6 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej w brzmieniu nadanym przez art. 1 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2010 r. oraz art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej . Przy proponowanej przez powoda wykładni umów o współpracy zawartych z dostawcami wypada podzielić przedstawione we wskazanym judykacie wywody prowadzące do konkluzji o bezwzględnej nieważności umów poręczenia. W ślad za Sądem Najwyższym trzeba bowiem zwrócić uwagę na dalsze – poza stworzeniem stanu zabezpieczenia - cele ekonomiczno – prawne powiązane z poręczeniem strony powodowej. Strona powodowa jako poręczyciel zyskiwałaby nie tylko dodatkowy - poza ustalonym w umowie wynagrodzeniem - dochód z tytułu odsetek za opóźnienie ze spłaceniem należności subrogacyjnej, ale także zupełnie nowe roszczenie wobec dostawcy w sytuacji opisanej w § 5 ust. 3 owych umów, połączone z roszczeniem o odsetki umowne w wyższej stopie procentowej. W istocie zatem w interesie poręczyciela leżało przede wszystkim nabycie spłaconej wierzytelności, bowiem dopiero taki stan rzeczy rodził po jego stronie określone dalsze profity ekonomiczne. W tych też kategoriach rozpatrywać należy główny „cel” analizowanych umów, który tak pojmowany narusza dyspozycję art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej oraz dawnego art. 53 ust. 6 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. W konsekwencji, przy przyjęciu wykładni umów proponowanej przez powoda, bezwzględna nieważność umów poręczenia prowadzi do konstatacji o braku po stronie Spółki (...) legitymacji procesowej czynnej w rozpatrywanej sprawie i zgodnie z wnioskami apelującego uzasadnia oddalenie powództwa.

Strona pozwana w apelacji podnosiła także zarzut naruszenia art. 83 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że umowa poręczenia nie jest umową pozorną zawartą dla ukrycia rzeczywistej umowy przelewu wierzytelności. Tego rodzaju twierdzenia nie zostały jednak w okolicznościach sporu w żaden sposób wykazane. Sąd Apelacyjny podziela w tym zakresie rozważania przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, zaś apelacja pozwanego Szpitala nie dostarcza żadnych nowych jurydycznych argumentów, które mogłyby podważyć trafne stanowisko Sądu pierwszej instancji.

Z powyższych względów , Sąd Apelacyjny uznając roszczenie powoda za niezasadne w zakresie, w którym nie zostało ono skutecznie cofnięte, na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo jako niezasadne.

Jedynie uzupełniająco wypada zaznaczyć, iż w okolicznościach faktycznych sporu Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw dla wdrożenia postępowania przewidzianego w art. 390 k.p.c. Podobnie bezprzedmiotowy pozostawał wniosek o zawieszenie postępowania, który zgłoszony został już po zamknięciu rozprawy apelacyjnej. Dodatkowo ewentualnej podstawy zawieszenia postępowania można by poszukiwać wyłącznie w treści art. 178 k.p.c., a strona pozwana nie zajęła w tej materii stanowiska.

Merytoryczna zmiana rozstrzygnięcia wymagała również modyfikacji orzeczenia w zakresie kosztów postępowania przed Sądem pierwszej instancji. Mając na względzie zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zasądzono na rzecz pozwanego (...) Publicznego Szpitala (...) w K. – (...) Centrum (...) II w K. kwotę 3.617 złotych tytułem wynagrodzenia pełnomocnika procesowego, obliczoną zgodnie z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t. j.: Dz. U. z 2013 r. poz. 490) wraz z uiszczoną opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. i art. 391§ 1 k.p.c.. W skład kosztów postępowania należnych pozwanemu weszło wynagrodzenie jego pełnomocnika procesowego obliczone zgodnie z § 6 pkt 6 w związku z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j.: Dz.U. z 2013 r. poz. 490).