Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 grudnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 2 grudnia 2014 r. w Szczecinie

sprawy C. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o przyznanie emerytury

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 września 2013 r. oraz wyroku uzupełniającego z dnia 10 października 2013 roku sygn. akt VI U 440/13

oddala apelację.

SSA Jolanta Hawryszko SSA Anna Polak SSA Zofia Rybicka – Szkibiel

Sygn. akt III AUa 1170/13

UZASADNIENIE

Ubezpieczony C. G. wniósł odwołanie od dwóch decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z 3.04.2013 r. i z 24.04.2013 r. odmawiających przyznania prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych uzasadniając, że niezasadnie nie uznano, jako okresu pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia w Zakładach (...) S.A. w G. od 3.06.1985 r. do 31.12.1998 r. na stanowisku maszynisty pomp, którą to pracę faktycznie wykonywał mimo innego zapisu w umowie o pracę.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie odwołań podnosząc, że ze świadectwa pracy wystawionego przez Zakłady (...) sp. z o.o. w G. w dniu 15.08.2001 r. wynika, że ubezpieczony w całym okresie zatrudnienia zajmował stanowisko maszynista pomp – maszynista gospodarki wodnej wymienione w dziale XIV poz. 9 pkt 1 wykazu stanowiącym załącznik nr 1 do zarządzenia nr 3 z 30.03.1985 r. Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego. Tymczasem w przepisie mowa jest tylko o stanowisku maszynista pomp, a nazwa stanowiska, na jakim zatrudniony jest pracownik musi ściśle odpowiadać nazwie w wykazie aktu resortowego.

Jakkolwiek nie wynika to z akt sprawy VI U 440/13, to Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych połączył do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy ze wskazanych odwołań, po czym wyrokiem z 17 września 2013 r. oddalił odwołanie, natomiast wyrokiem uzupełniającym z 10 października 2013 r., w tej samej sprawie oddalił odwołanie od decyzji z 24.04.2013 r.

Sąd okręgowy ustalił, że C. G. ur. (...) został zatrudniony w Zakładach (...) w G. na podstawie umowy o pracę z 3.06.1985 r. na stanowisku ślusarz remontowy – maszynista pomp, na oddział (...) w charakterze ślusarza remontowego. 1.09.1986 r. powierzono ubezpieczonemu stanowisko ślusarza remontowego – maszynisty pomp na wydziale (...), od 1.08.1987 r. - stanowisko maszynisty gospodarki wodnej na wydziale (...), od 1.05.1989 r. - stanowisko maszynisty gospodarki wodnej na wydziale (...), a następnie od 1.04.1988 r. ponownie powierzono stanowisko maszynisty gospodarki wodnej na wydziale (...). W trakcie zatrudnienia ubezpieczony zawarł z pracodawcą dodatkowe umowy o pracę w okresach 1.04.1988/30.04.1988, 1.05.1988/31.07.1988, 1.08.1988/30.09.1988, 1.10.1988/31.12.1988 r., na podstawie których odpłatnie, dodatkowo sprzątał całe zaplecze socjalne w hydroforni; czynności te wykonywał w ramach dziennego czasu pracy. Z dniem 1.08.1989 r. ubezpieczonemu powierzono ponownie stanowisko maszynisty gospodarki wodnej na wydziale (...), następnie od 1.07.1992 r. powierzono stanowisko maszynisty gospodarki wodnej na wydziale (...). Po 1992 r. ubezpieczony oprócz nadzoru na pompami wykonywał także prace ślusarskie w rozmiarze od jednej do czterech godzin w dniu pracy, w którym nastąpiła awaria maszyn. Umowa o pracę z ubezpieczonym C. G. rozwiązała się 15.08.2001 r. Ubezpieczony C. G. posiadał na dzień 31.12.1998 r. 26 lat i 18 dni okresów składkowych i nieskładkowych. ZUS uznał 3 lata, 8 miesięcy i 21 dni zatrudnienia w warunkach szczególnych.

Sąd okręgowy nie uwzględnił odwołania jako podstawę prawną wskazując art.184 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153 poz.1227 ze zm.), który stanowi, że ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: 1. okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27; 2. Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa. Art. 32 ust.1 stanowi: Ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Przepis art. 27 brzmi - ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki: 1. osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn; 2. mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 27a. Ustęp 2 art. 32 określa, że dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. W myśl § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze ( Dz. Ust. z 1983 r. nr 8 poz. 43 z późn. zmianami ) - pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: 1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn; 2) (skreślony);, 3) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. § 2 ust. 1. rozporządzenia ustala, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Sąd okręgowy wskazał, że z umowy o pracę wynikało, że ubezpieczonego zatrudniono na stanowisku ślusarz remontowy-maszynista pomp. Z dokumentacji zawartej w aktach osobowych ze spornego okresu od 3.06.1985 r. do 31.12.1998 r., a w szczególności z informacji o przebiegu zatrudnienia, adnotacji na formularzu podania ubezpieczonego o przyjęcie do pracy w (...) S.A. z 6.03.1985 r. wynikało, że ubezpieczony został zatrudniony na stanowisku ślusarza. Informację tę zawierała również legitymacja ubezpieczeniowa. To potwierdzało prawidłowość zapisu w informacji o przebiegu zatrudnienia, iż ubezpieczony był zatrudniony od 3.06.1985 r. do 31.07.1987 r. ( czyli 2 lata, 1 miesiąc i 28 dni ) w charakterze ślusarza. Kolejna wątpliwość wynikała z okoliczność dotyczących daty posiadania uprawnień do obsługi sprężarek - ubezpieczony złożył tylko zaświadczenie kwalifikacyjne energetyczne z 14.03.1993 r., a osoba zatrudniona na stanowisku maszynisty pomp czy sprężarek bezwzględnie musiała się takim zaświadczeniem okazać. Dalsza wątpliwość dotyczyła okresu po 1987 roku, ponieważ treść późniejszych angaży wskazuje, że ubezpieczony był zatrudniony w charakterze maszynisty gospodarki wodnej ale w różnych wydziałach. Sąd okręgowy rozważył, że z zeznań świadków M. K. i D. W. wynikało, że pracowali z ubezpieczonym w (...) S.A. dopiero od 1992 roku; poza tym świadkowie zeznali, że po1992 r. ubezpieczony wykonywał także w czasie pracy prace ślusarskie. Poza tym ponad wszelką wątpliwość, w 1988 r. ubezpieczony przez 9 miesięcy wykonywał dodatkową pracę polegającą na sprzątaniu zaplecza socjalnego.

W ocenie sądu okręgowego ubezpieczony nie udowodnił, że co najmniej przez 15 lat pracował w szczególnych warunkach; nie ma wystarczających podstaw aby uznać, że świadczył taką pracę w okresach 3.06.1985/31.07.1987 oraz 1.04/31.12.1988, a ubezpieczony nie wskazał w jakich warunkach i jakie czynności wykonywał ubezpieczony do 1991 r.

Apelacje od wyroku i wyroku uzupełniającego złożył ubezpieczony zarzucając: - naruszenie przepisów prawa materialnego art. 184 ustawy z 17.12.1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 2 ust. 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 roku (Dz.U. Nr 8, poz. 43) w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przez przyjęcie, że nie można przyjąć iż nabył on prawo do emerytury, podczas gdy ze zgromadzonego przez powoda materiału dowodowego jednoznacznie wynikało, że spełnił wymogi zarówno ustawowe, jak i wynikające z § 4 Rozporządzenia; - przepisów postępowania art. 233 kpc przez dowolne przyjęcie, że powód od 3.06.1985 do 31.07.1987 pracował wyłącznie w charakterze ślusarza, podczas gdy od zawsze była to jego praca dodatkowa, dowolne przyjęcie, że dodatkowa praca na stanowisku „ślusarz remontowy" wpisana do świadectwa pracy dyskwalifikuje świadectwo pracy w warunkach szczególnych, - pominięcie zupełnie pozostałej dokumentacji zgromadzonej w sprawie, w szczególności świadectwa pracy w warunkach szczególnych, wystawionego przez Zakłady (...), z których jednoznacznie wynika rodzaj wykonywanej pracy oraz okres, w jakiej trwała oraz, że była to praca w warunkach szczególnych, - przyjęcie, że powód zeznał, iż dodatkową pracę sprzątacza wykonywał w czasie normatywnym, podczas gdy wielokrotnie mówił o tym, ze nie mógł jej w tym czasie wykonywać, gdyż nie mógł opuścić stanowiska pracy z uwagi na jego specyfikę. Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie prawo do emerytury w warunkach szczególnych, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, lub uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającą go decyzję i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

Sąd apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacje były nieuzasadnione, jakkolwiek zarzuty skarżącego w nawiązaniu do uzasadnienia sądu okręgowego były trafne.

W ocenie sądu apelacyjnego, słuszny był zarzut skarżącego, że sąd okręgowy przedstawił bardzo nieprecyzyjną argumentację, co spowodowało, że ostatecznie nie można było stwierdzić, które fakty sąd uznał za udowodnione, a które nie. Sąd okręgowy w istocie skupił się wyłącznie na okresach pracy od 3.06.1985 do 31.07.1987 r. oraz od 1.04 do 31.12.1988 r., jednak sposób argumentowania nie pozwolił na jednoznaczny wniosek, czy to tylko te okresy sąd uznał za nieudowodnione, a pozostały okres tak, czy też odwrotnie. Sąd okręgowy przy tym ustalił, że powód w spornym okresie od 3.06.985 r. do 31.07.1987 r. pracował w charakterze ślusarza, od 1.08.1987 r. powierzono stanowisko maszynisty gospodarki-wodnej, uprawnienia do obsługi sprężarek nabył dopiero od 1993 r., nadto w czasie normatywnym pracował jako sprzątacz. Wskazane ustalenia są jednak niezgodne z dowodami z zeznań świadków, dowodem z przesłuchania strony, a także z dokumentami. W szczególności brak dowodów na ustalenie, że ubezpieczony zajmował stanowisko ślusarza. Z zeznań świadka, który był przełożonym ubezpieczonego, przesłuchanego uzupełniająco na rozprawie apelacyjnej, wprost wynikało, że stanowisko ślusarza było zawsze dodatkowym do stanowiska głównego - maszynisty pomp, właśnie z uwagi na specyfikę pracy, która wymagała doraźnych prac ślusarskich w sytuacjach zaistnienia awarii. Nadto z zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, wydanego ubezpieczonemu przez pracodawcę wynika zatrudnienie wyłącznie o stanowisku maszynisty gospodarki wodnej Wydział (...) w okresie od 1985 roku do 2000 roku.

Błędnie również sąd okręgowy przyjął, że powód dopiero od 1993 roku nabył uprawnienia do obsługi sprężarek. Ustalenie to było sprzecznie z dokumentem – świadectwem kwalifikacji, z treści którego wprost wynikał odnawialny charakter tego dokumentu; nie mógł więc stanowić dowodu nabycia uprawnień. Błędnie wreszcie sąd okręgowy ustalił, że ubezpieczony wykonywał prace sprzątania w normatywnym czasie pracy. Dodatkowy charakter tego zatrudnienia i poza godzinami pracy, wynikał wprost z treści zawartych umów, ale też z zeznań świadka, który był przełożonym ubezpieczonego oraz twierdzeń ubezpieczonego.

W kontekście przedstawionych rozważań sąd apelacyjny ostatecznie ustalił, że ubezpieczony w całym spornym okresie wykonywał pracę na stanowisku maszynisty pomp – obsługiwał sześć pomp, a w razie ich awarii, doraźnie dokonywał napraw polegających na wykonaniu potrzebnych prac ślusarskich. Ustalenie to dotyczy również okresu, który w dokumentacji pracowniczej był ujmowany jako zatrudnienie na stanowisku maszynista gospodarki zważywszy, że z zeznań świadka, przełożonego ubezpieczonego złożonych w postępowaniu w dwóch instancjach wynikało, że ubezpieczony przez cały okres zatrudnienia wykonywał ten sam rodzaj pracy tj. czynności maszynisty pomp, a ponieważ w przebiegu zatrudnienia w przedsiębiorstwie, w pewnymi momencie nie mógł już liczyć na podwyżki w ramach stanowiska maszynista pomp (system wynagradzania nie pozwalał przejść na wyższy stopień zaszeregowania), to zmieniono nazwę stanowiska pracy, umożliwiając tym samym przyznanie wyższych stawek zaszeregowania i podwyżek. Zeznania świadka, przełożonego ubezpieczonego sąd apelacyjny ocenił jako wiarygodne, ponieważ świadek wyjaśniał fakty profesjonalnie i rzeczowo, a tym samym przekonująco.

Dokonując oceny prawnej, sąd apelacyjny uznał jednak, że nie zostały spełnione przesłanki prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Sąd okręgowy prawidłowo wskazał jako podstawę prawną rozstrzygnięcia art.184 ust. 1 i 2 w zw. z art. 32 i art. 27 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz w zw. z przepisami Rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. Ust. z 1983 r. nr 8 poz. 43 ze. zm.). W Załączniku do Rozporządzenia z 7.02.1983 w Wykazie A Dział XIV. Prace różne Punkt 9. ustawodawca zamieścił pracę polegającą na bezpośredniej obsłudze stacji sprężarek. Natomiast w Dziale III. W hutnictwie i przemyśle metalowym Wykazu – w której to branży był zatrudniony ubezpieczony, a co wynikało ze świadectwa pracy w warunkach szczególnych - nie zamieścił tego rodzaju pracy, jak też pracy maszynisty pomp, której w aktualnych przepisach nie zamieścił w ogóle. Utrwalone orzecznictwo sądów w zakresie definiowania pracy w warunkach szczególnych wypracowane na gruncie stosowania art. 184 ustawy z 17.12.1998 r. jest jednolite i zakazuje stosowania interpretacji rozszerzającej (patrz: wyrok SN 2014-04-10 II UK 395/13 LEX nr 1455235 - W świetle art. 32 ust. 4 u.e.r.f.u.s. oraz § 1 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43), pracami w szczególnych warunkach nie są wszelkie prace wykonywane w narażeniu na kontakt z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami lub prace charakteryzujące się znacznym wysiłkiem fizycznym, lecz jedynie takie, które zostały wymienione w § 4-15 tego rozporządzenia i wykazach stanowiących załącznik do niego.). Tak więc w ocenie sądu apelacyjnego nie ma podstaw prawnych do uznania, że praca maszynisty pomp została zakwalifikowana przez ustawodawcę do pracy w warunkach szczególnych. Nie można przy tym uznać, bez naruszenia wymogu restrykcyjnego stosowania przepisu art. 184 ustawy z 17.12. 1998 r., że wiążące znaczenie mają regulacje dotychczasowych przepisów resortowych określających rodzaje prac w szczególnych warunkach, w tym Zarządzenia nr 3 z 30.03.1985 r. Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego, gdzie to w Dziale XIV poz. 9 pkt 1 wykazu wymieniono stanowisko maszynisty pomp. Również w tej kwestii orzecznictwo sądów jest utrwalone i aprobuje pogląd, że przepisy zarządzeń resortowych mają jedynie znaczenie posiłkowe przy kwalifikacji charakteru poszczególnych prac, nie są natomiast powszechnie wiążącymi przepisami prawa. Z tego też względu, w ocenie sądu apelacyjnego jakkolwiek praca maszynisty pomp była kwalifikowana w przepisach resortowych jako praca w warunkach szczególnych, to na gruncie wyżej wymienionych przepisów już nie może być tak kwalifikowana. Za taką argumentacją przemawiają też względy racjonalne zważywszy, że praca maszynisty pomp jest jakościowo innym rodzajem pracy niż praca przy obsłudze stacji sprężarek (ujęta w Wykazie). Sąd apelacyjny rozważył przy tym, że Zakłady (...) wystawiły ubezpieczonemu świadectwo pracy w warunkach szczególnych, niemniej poświadczające pracę w warunkach szczególnych zgodnie z zarządzeniem resortowym, co nie jest jednak tożsame z pracą w warunkach szczególnych w rozumieniu aktualnych przepisów.

Wbrew twierdzeniom apelacji, treść wskazanego świadectwa pracy nie pozwalała też na uznanie, że ubezpieczony pracował w branży energetyka (Dział II). Ubezpieczony pracował w branży hutnictwo i przemysł metalowy, dla której prace w warunkach szczególnych ustawodawca określił w Dziale III Wykazu A, w tym w części Prace różne w hutnictwie i w przemyśle metalowym. Katalog prac ujętych w tej części wykazu w ogóle nie obejmuje pracy przy obsłudze stacji sprężarek, jak też pracy maszynisty pomp. Należy też wskazać, że w myśl aktualnej linii orzeczniczej 1. Odesłanie do przepisów dotychczasowych, o którym mowa w art. 32 ust. 4 u.e.r.f.u.s., nie dotyczy kompetencji do tworzenia wykazów obejmujących stanowiska, na których świadczy się pracę w szczególnych warunkach, ale obejmuje samą treść tych wykazów i inne okoliczności wyraźnie wskazane w art. 32 ust. 2 tej ustawy; 2. Przynależność pracodawcy do określonej gałęzi przemysłu ma znaczenie istotne i nie można dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43), wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały przypisane w tym akcie prawnym. Konkretne stanowisko narażone jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w stopniu mniejszym lub większym w zależności od tego, w którym dziale przemysłu jest umiejscowione, na co nie ma żadnego wpływu przynależność pracodawcy do określonej branży, jeżeli pracownik w ramach swoich obowiązków wykonuje pracę w zakładzie pracy należącym do innego działu przemysłu. Wtedy bowiem konieczny jest bezpośredni związek wykonywanej pracy z procesem technologicznym właściwym dla tego działu gospodarki, w którym praca jest wykonywana (patrz wyrok SN 2014-01-14, II UK 224/13, LEX nr 1424852). W ocenie sądu apelacyjnego, nie ma zatem podstaw prawnych uznania, że ubezpieczony pracując w branży hutnictwo i przemysł metalowy na stanowisku maszynisty pomp wykonywał pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu aktualnych przepisów.

Mając na względzie przedstawione ustalenia i ocenę prawną, sąd apelacyjny na podstawie art. 396 k.p.c. oddalił apelacje uznając, że wyrok ostatecznie odpowiada prawu.