Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

30 grudnia 2014 roku

Sąd Okręgowy we Wrocławiu I. Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSO Rafał Cieszyński

Protokolant Ewelina Kiałka

po rozpoznaniu na rozprawie 04 grudnia 2014 roku we Wrocławiu

sprawy z powództwa J. R.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w K.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w K. na rzecz powoda J. R. kwotę 13.462 zł ( trzynaście tysięcy czterysta sześćdziesiąt dwa złote) wraz z ustawowymi odsetkami od 03 stycznia 2013 roku do dnia zapłaty;

II.  oddala dalej idące powództwo;

III.  zasądza od powoda J. R. na rzecz pozwanego (...) S.A. z siedzibą w K. kwotę 3.255 zł tytułem kosztów procesu;

IV.  nakazuje pozwanemu (...) S.A. z siedzibą w K. aby uiścił na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we Wrocławiu kwotę 1.118 zł tytułem brakującej opłaty od pozwu od uwzględnionej części powództwa oraz wydatków na wynagrodzenie biegłego, od obowiązku uiszczenia których powód został zwolniony;

V.  obciąża Skarb Państwa brakującą opłatą od pozwu od nieuwzględnionej części powództwa oraz brakującymi wydatkami na biegłego, od obowiązku uiszczenia których powód został zwolniony.

Sygn. akt I C 1127/12

UZASADNIENIE

Powód J. R., po ostatecznym sprecyzowaniu żądania, domagał się zasądzenia od pozwanego (...) S.A. z siedzibą we W. następujących kwot:

- 45.420 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu powoda w okresie od 18 lipca 2002 roku do dnia wystąpienia z niniejszym pozwem, to jest do 18 lipca 2012 roku wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

- 39.900 zł tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu;

- 86.950 zł tytułem odszkodowania wynikającego z obniżenia wartości sprzedażnej nieruchomości w postaci działki numer (...) położonej w K., gmina W., dla której Sąd Rejonowy w Wołowie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW (...), stanowiącej współwłasność ustawową majątkową małżeńską J. R. i M. R..

Uzasadniając zgłoszone w pozwie żądanie zasądzenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z części gruntu przez pozwanego powód wyjaśniał, że w 1996 roku nabył wraz z małżonką do majątku wspólnego nieruchomość w postaci działki numer (...), obręb K., województwo (...), powiat (...), gmina W., dla której Sąd Rejonowy w Wołowie V. Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą numer (...). Na nieruchomości tej powód prowadzi działalność gospodarczą w postaci restauracji, sklepu i parkingu. Powód wyjaśniał, że przez teren działki numer (...), w jej południowej części oraz wzdłuż wschodniej granicy, na długości odcinka 117 m przeprowadzona jest napowietrzna sieć energii elektrycznej. Na terenie nieruchomości zlokalizowanych jest łącznie 8 betonowych słupów energii elektrycznej, w tym jeden z transformatorem. Istnienie infrastruktury energetycznej wiąże się dla powoda z istotnymi ograniczeniami w użytkowaniu swojej nieruchomości, polegającymi na zakazie lokalizacji zabudowy, zakazie urządzania stałych składów i magazynów, zakazie prowadzenia działalności mogącej zagrozić sieci podczas eksploatacji, zakazie sadzenia drzew, obowiązku zapewnienia operatorowi sieci swobodnego dojazdu i przemieszczania się. Sposób posadowienia i zagęszczenie słupów wyłącza możliwość zainwestowania południowej części nieruchomości o bardzo dużym obszarze, stanowiącym aż 2.525 m ² i pasie o długości 117 m i szerokości 2 m wzdłuż wschodniej granicy. Wedle twierdzeń powoda, na spornej nieruchomości miał on otworzyć dodatkowo stację paliw, jednakże z uwagi na posadowienie infrastruktury energetycznej, planowana inwestycja nie jest możliwa do realizacji. Powód podkreślał, że pozwany zakład energetyczny, nie dysponując tytułem prawnym do przedmiotowej nieruchomości w zakresie posadowienia infrastruktury energetycznej, korzysta z jego nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu, ma zatem status samoistnego posiadacza w złej wierze, a tym samym z mocy art. 225 i art. 224 § 2 k.c. zobowiązany jest do zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Wysokość wynagrodzenia powód wyliczył w oparciu o prywatny operat szacunkowy rzeczoznawcy majątkowego, na kwotę 45.420 zł.

W dalszej kolejności powód wskazywał, że odrębną szkodą, która podlega naprawieniu, jest obniżenie wartości sprzedażnej spornej nieruchomości. Dla wyliczenia żądania z powyższego tytułu powód przyjął wartość całej nieruchomości kierując się wyceną rzeczoznawcy. Wartość działki za 1 m ² kształtuje się na poziomie 45,98 zł, przy założeniu że do analizy przyjmiemy nieruchomość wolną od obciążeń. Uwzględniając szerokość pasa zajętego pod infrastrukturę energetyczną 2.759 m ², daje to kwotę 126.858,92 zł. Wartość ta stanowi kwotę, o którą powód zmuszony byłby obniżyć wartość sprzedażną nieruchomości w sytuacji jej sprzedaży. Od tak wyliczonej kwoty powód odjął wartość ustanowienia służebności przesyłu za wynagrodzeniem w kwocie 39.900 zł i ostatecznie wniósł o zasądzenie na jego rzecz kwoty 86.950 zł z tytułu utraty wartości sprzedażnej nieruchomości.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) S.A. z siedzibą w K. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany w pierwszej kolejności podniósł zarzut przedawnienia części roszczenia, to jest za okres wcześniejszy aniżeli 3 lata przed dniem wniesienia pozwu – czyli przed 19 lipca 2009 roku (art. 118 k.c.). Ponadto, co do części żądania z tytułu odszkodowania za obniżenie wartości sprzedażnej nieruchomości pozwany podniósł zarzut przedawnienia w tym zakresie jak wyżej, wskazując, że nawet gdyby hipotetycznie przyjąć, że powodowi służy roszczenie o odszkodowanie z tytułu obniżenia wartości sprzedażnej jego nieruchomości wskutek istnienia na niej infrastruktury elektroenergetycznej, to bieg przedawnienia tego roszczenia rozpocząłby się w dniu jej nabycia przez powoda to jest 23 grudnia 1996 roku. Roszczenie z tego tytułu przedawniłoby się zatem z 24 grudnia 1999 roku. Nawet zaś w przypadku, gdyby hipotetycznie i błędnie – zdaniem pozwanego – przyjąć, że należy tu stosować dziesięcioletni termin przedawnienia, to przedawnienie roszczenia powoda nastąpiłoby 24 grudnia 2006 roku.

Niezależnie od podniesionego zarzutu przedawnienia pozwany wskazywał, że roszczenia powoda są nieudowodnione, gdyż w pozwie brak jest stosownych wyliczeń uzasadniających ich wysokość. Zarzucał również, że sporządzony na zlecenie powoda operat szacunkowy jest nierzetelny i nie może stanowić dowodu w sprawie. Pozwany wskazywał, że nie sposób uznać, jak twierdzi powód, by na nieruchomości będącej przedmiotem niniejszego postępowania, przedmiotowa infrastruktura w jakikolwiek sposób ingerowała w prawo własności powoda poza obszarem fizycznie zajętym przez podpory słupów. Powód nie udowodnił przy tym przestrzennego zakresu swego żądania. Odnośnie żądania odszkodowania z tytułu obniżenia wartości sprzedażnej nieruchomości pozwany zarzucał, że jest ono niezasadne, albowiem powód nabył sporną nieruchomość już z istniejącą infrastrukturą – cena nabycia musiała zatem uwzględniać tę infrastrukturę. Zdaniem pozwanego powyższa okoliczność wyklucza możliwość uznania, iż po stronie powoda zaistniała jakakolwiek szkoda. Można by mówić o niej wyłącznie wtedy, gdyby powód faktycznie sprzedał ową nieruchomość po cenie niższej, z uwagi na istniejącą na niej infrastrukturę elektroenergetyczną.

Postanowieniem z 26 listopada 2012 roku Sąd Okręgowy we Wrocławiu odrzucił pozew w części obejmującej żądanie zasądzenia od pozwanego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie za okres od 29 czerwca 2005 roku do 28 maja 2008 roku.

Ponadto, postanowieniem z 18 kwietnia 2013 roku, Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyłączył do odrębnego rozpoznania żądanie ustanowienia odpłatnej służebności wraz z żądaniem wynagrodzenia za ustanowienie tej służebności w wysokości 39.900 zł.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny, istotny dla rozstrzygnięcia sprawy:

Na mocy umowy z 23 grudnia 1996 roku powód nabył wraz z żoną M. R. do majątku objętego wspólnością ustawową, nieruchomość stanowiącą działkę numer (...), obręb K., województwo (...), powiat (...), gmina W., dla której Sąd Rejonowy w Środzie Śląskiej IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w W. prowadzi księgę wieczystą numer (...). Działka zajmuje obszar o wielkości 0,6829 ha i wykorzystywana jest przez powoda pod działalność gospodarczą w postaci restauracji oraz parkingu. Przed zawarciem umowy sprzedaży, powód nieprzerwanie od 1989 roku był użytkownikiem opisanej wyżej nieruchomości.

(dowód: odpis z księgi wieczystej numer (...) k. 33-35,

przesłuchanie powoda J. R. elektroniczny protokół rozprawy z 29 sierpnia 2013 roku od 00:02:12 do 00:19:04 k. 146 i 148)

Dla terenu działki numer (...) nie obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie z zapisami Studium (...), przyjętego uchwałą Rady Gminy W. numer (...) z 27 grudnia 1999 roku nieruchomość powoda wchodzi w skład obszaru oznaczonego jako teren zabudowy usługowej.

(dowód: opinia biegłego sądowego J. O. wraz z załącznikami k. 158-231)

W północno wschodniej części działki powoda ulokowane są elektroenergetyczne sieci niskiego i średniego napięcia, podłączone do słupowej stacji transformatorowej.

Przebiegająca przez nieruchomość powoda infrastruktura elektroenergetyczna obejmuje:

- napowietrzną elektroenergetyczną stację transformatorową średniego napięcia (...)ulokowaną na dwóch słupach żelbetowych podwójnych, położoną w odległości 20 m od wschodniej granicy działki,

- linię elektroenergetyczną średniego napięcia (...), o długości 25 m (odległość między zewnętrznymi przewodami – 3,0 m),

- linię elektroenergetyczną niskiego napięcia K. o łącznej długości 175 m, biegnącą w trzy niezależne kierunki, zabezpieczającą zasilanie energetyczne zabudowań mieszkalnych oraz usługowo-przemysłowych części K.,

- elektroenergetyczną linię kablową, na którą składają się dwa niezależne odcinki o długości 7 m i 63 m.

Ponadto na działce znajduje się siedem podwójnych słupów energetycznych, w tym dwa słupy wykorzystane pod stację elektroenergetyczną, oraz trzy słupy pojedyncze.

Na nieruchomości powoda zlokalizowana jest również sieć wodociągowa (...) o łącznej długości 220 m oraz sieć wodociągowa (...) o długości 68 m, biegnąca w południowo-zachodniej części działki.

(dowód: okoliczność bezsporna,

opinia biegłego sądowego J. O. wraz z załącznikami k. 158-231)

Linia elektroenergetyczna numer (...) istnieje od 28 kwietnia 1982 roku Zlokalizowane na nieruchomości powoda linie napowietrzne i stacja transformatorowa były przebudowywane i remontowane przez poprzednika prawnego pozwanego w 1984 roku. Stacja transformatorowa została wymieniona i oddana do eksploatacji w 1984 roku w oparciu o decyzję numer (...) Urzędu (...)we W. z 14 listopada 1984 roku, warunki przyłączenia z 23 listopada 1982 r. i decyzję Urzędu Gminy W. z 05 lipca 1984 roku zezwalającą na wejście na grunty celem wymiany stacji transformatorowej i związanej z tym częściowej przebudowy istniejącej sieci elektroenergetycznej.

(dowód: akta Sądu Rejonowego w Wołowie w sprawie o sygn. akt I Ns 323/10, w tym: protokół odbioru po remoncie linii nn K. z 25 stycznia 1969 r. k. 32,

protokół odbioru technicznego kapitalnego remontu (...) Ś.-K. z 30 grudnia 1953 r. k. 33,

protokół przekazania linii napowietrznej do remontu z 15 stycznia 1964 r. k. 34,

protokół odbioru technicznego z 20 maja 1964 r. k. 35,

protokół przekazania linii napowietrznej do remontu z 10 czerwca 1972 r. k. 36,

protokół odbioru technicznego z 26 lipca 1974 r. k. 37,

decyzja wywłaszczeniowa z 17 lutego 1984 r. k. 38,

pismo z 23 listopada 1982 r. k. 39,

decyzja numer (...) z 14 listopada 1984 r. k. 41,

protokół odbioru technicznego i przekazania do eksploatacji robót inwestycyjnych i po kapitalnym remoncie numer (...) k. 42, paszport ogólny linii elektroenergetycznej numer (...) k. 43-45, paszport ogólny linii elektroenergetycznej K. k. 46-49, paszport ogólny stacji transformatorowej numer (...) k. 50-59)

Zarówno pozwany, jak i jego poprzednicy prawni w przeszłości korzystali i nadal korzystają z nieruchomości powoda, dokonując niezbędnych prac remontowych i konserwacyjnych w zakresie posadowionej na działce infrastruktury elektroenergetycznej. Pomiędzy powodem a pozwanym i jego poprzednikami prawnymi nie były zawierane umowy dotyczące korzystania z przedmiotowej nieruchomości.

(dowód: przesłuchanie powoda J. R. elektroniczny protokół rozprawy z 29 sierpnia 2013 r. od 00:02:12 do 00:19:04 k. 146 i 148)

Na działce numer (...) położonej w K. powód planował uruchomienie stacji paliw oraz poszerzenie istniejącego parkingu. W tym celu powód zwracał się do poprzedników prawnych pozwanego z wnioskami o usunięcie z jego działki posadowionej tam infrastruktury elektroenergetycznej. Pismem z 05 maja 2003 r. J. R. wystąpił do Urzędu Gminy w W. z wnioskiem o pozwolenie na budowę stacji paliw na spornej nieruchomości. W odpowiedzi uzyskał informację, że wobec braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla tych terenów, konieczne będzie wcześniejsze uzyskanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Ostatecznie, w związku z ze znajdującymi się na spornej nieruchomości słupami energetycznymi oraz stacją transformatorową, powód zaniechał planów dalszej zabudowy działki.

(dowód: pismo z 15.05.2003 r. znak (...) k.37,

przesłuchanie powoda J. R. elektroniczny protokół rozprawy z 29 sierpnia 2013 r. od 00:02:12 do 00:19:04 k. 146 i 148)

Pozwem z 28 maja 2008 r. wniesionym do Sądu Rejonowego w Wołowie, J. R. domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanego (...) S.A. kwoty 18.000 zł obliczonej za okres trzech lat wstecz od daty złożenia pozwu (po 500 zł miesięcznie) tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z należącej do niego działki numer (...) położonej w K. oraz o ustalenie stałego miesięcznego czynszu dzierżawnego w wysokości po 600 zł z tytułu korzystania z zajętej części jego nieruchomości.

Wyrokiem zaocznym z 19 września 2008 r. Sąd Rejonowy w Wołowie w całości uwzględnił powództwo. Od powyższego wyroku zaocznego pozwany w ustawowym terminie złożył sprzeciw. Wyrokiem z 05 marca 2009 r. Sąd Rejonowy w Wołowie uchylił wyrok zaoczny tegoż Sądu z 19 września 2008 r., oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 2.400 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu wspomnianego orzeczenia, Sąd Rejonowy wskazał, iż powód nie udowodnił wysokości zgłoszonego roszczenia z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwanego z części gruntu stanowiącego jego własność. Sąd uznał ponadto, że wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy cudzej jest należnością jednorazową za cały okres korzystania z rzeczy, a tym samym nie jest możliwe ustalenie go na przyszłość, jak domagał się tego powód.

Wyrokiem z 20 stycznia 2010 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu w II. Wydziale Cywilnym Odwoławczym oddalił apelację powoda od powyższego wyroku (sygn. akt II Ca 1322/09).

(dowód: akta Sądu Rejonowego w Wołowie w sprawie o sygn. akt I C 73/08, w tym: pozew z 28 maja 2008 r. k. 2,

wyrok zaoczny z 19 września 2008 r. k. 27,

wyrok z 05 marca 2009 r. wraz z uzasadnieniem k. 90, 92-102)

Przed Sądem Rejonowym w Wołowie toczyła się sprawa z wniosku (...) S.A. z siedzibą we W. z udziałem J. R. i M. R. o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu dla linii elektroenergetycznej numer (...) i dla elektroenergetycznej linii niskiego napięcia K. z 01 października 2005 r. oraz dla stacji elektroenergetycznej numer (...) z 21 września 2004 r., posadowionych na nieruchomości obejmującej działkę numer (...), położonej w miejscowości K., Gmina W., będącej współwłasnością powoda i jego małżonki.

Postanowieniem z 15 marca 2011 r. Sąd Rejonowy w Wołowie w sprawie o sygn. akt I Ns 323/10 oddalił powyższy wniosek, uznając, iż nie upłynął wymagany ustawą okres czasu do nabycia służebności przesyłu w drodze zasiedzenia. Apelacja od powyższego orzeczenia została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 14 lipca 2011 r. wydanym w sprawie pod sygn. akt II Ca 625/11.

(dowód: akta Sądu Rejonowego w Wołowie w sprawie o sygn. akt I Ns 323/10, w tym: wniosek z 18 października 2010 r. k. 2-7,

postanowienie z 15 marca 2011 r. z uzasadnieniem k. 149, 153-166, postanowienie z 14 lipca 2011 r. k. 202 )

Wysokość należnego powodowi wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwanego z części nieruchomości, stanowiącej działkę gruntu numer (...), obręb K., w związku z posadowieniem na niej elektroenergetycznej linii średniego i niskiego napięcia oraz podziemnego kabla energetycznego za okres od 18 lipca 2002 r. do 29 czerwca 2005 r. wynosi 3.462 zł, natomiast za okres od 28 maja 2008 r. do 18 lipca 2012 r. wynosi kwotę 10.000 zł. Wartość ta uwzględnia skorygowaną powierzchnię pasa bezumownego korzystania wynoszącą 1.216 m ², obejmującą powierzchnię działki gruntu położoną bezpośrednio pod linią energetyczną oraz nad linią kablową (pas eksploatacyjny), jak również dodatkowy teren wokół linii energetycznych niezbędny do zabezpieczenia prawidłowej eksploatacji linii oraz ograniczający zagospodarowanie nieruchomości, w tym jej zabudowę.

(dowód: opinia biegłego sądowego J. O. wraz z załącznikami k. 158-231,

opinia uzupełniająca biegłego k. 275-280)

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo częściowo tylko zasługiwało na uwzględnienie.

W niniejszej sprawie ostatecznie rozpoznaniu przez Sąd podlegało roszczenie powoda dotyczące zasądzenia na jego rzecz od pozwanego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z części działki numer (...), obręb K., gmina W., za okres od 18 lipca 2002 r. do 29 czerwca 2005 r. oraz od 28 maja 2008 r. do 18 lipca 2012 r. [pozew w części obejmującej roszczenie z powyższego tytułu za okres od 29 czerwca 2005 r. do 28 maja 2008 r. został odrzucony prawomocnym postanowieniem tutejszego Sądu z 26 listopada 2012 r. (k. 79), albowiem roszczenie to zostało już objęte prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Wołowie z 05 marca 2009 r., wydanym w sprawie o sygn. akt I C 73/08]. Ponadto powód zgłosił żądanie zasądzenia na jego rzecz kwoty 86.950 zł z tytułu obniżenia wartości sprzedażnej nieruchomości. Trzecie żądanie powoda, dotyczące ustanowienia służebności przesyłu wraz z zapłatą wynagrodzenia w wysokości 39.900 zł zostało wyłączone do odrębnego rozpoznania i przekazane zgodnie z właściwością rzeczową i miejscową do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Środzie Śląskiej.

Przechodząc w pierwszej kolejności do oceny roszczenia powoda o zasądzenie na jego rzecz wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwanego z części gruntu zajętego pod urządzenia przesyłowe, wskazać należy, iż zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym między innymi w uchwale z 17 czerwca 2005 r., w sprawie o sygn. akt III CZP 29/05 [OSNC z 2006 r., nr 4, poz. 64; Lex numer 150121] właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie przez posiadacza służebności w złej wierze z należącej do niego nieruchomości, niezależnie od zgłoszenia roszczenia określonego w art. 222 k.c. Podstawę prawną tego roszczenia stanowią odpowiednio stosowane z mocy art. 230 k.c. przepisy art. 224 i 225 k.c., dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy.

Faktyczne władztwo podmiotów eksploatujących różnego typu urządzenia przesyłowe odpowiada władztwu wynikającemu ze służebności gruntowej. Według art. 352 § 1 k.c. posiadaczem służebności jest osoba, która korzysta z cudzej rzeczy w zakresie odpowiadającym treści służebności. Jak stanowi przepis art. 224 § 2 zdanie 1 k.c., samoistny posiadacz w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, obowiązany jest między innymi do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Zgodnie z art. 225 k.c., obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze są takie same, jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa. W orzecznictwie utrwalone jest tak zwane tradycyjne rozumienie pojęcia dobrej wiary, zgodnie z którym w dobrej wierze jest ten, kto pozostaje w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że przysługuje mu prawo, które faktycznie wykonuje.

Wyłączną przesłanką roszczeń uzupełniających, znajdujących oparcie w treści art. 225 k.c. w związku z art. 224 § 2 k.c. i 230 k.c., jest posiadanie cudzej rzeczy. Bezpodstawne jest zatem uzależnienie ich zasadności od wystąpienia szkody. Uszczuplenie prawa własności przez wykonywanie służebności usprawiedliwia bowiem co do zasady żądanie odpowiedniego ekwiwalentu.

Posiadanie służebności gruntowej, obecnie zdefiniowanej w art. 305 ¹ k.c. jako służebność przesyłu, przybiera taką postać, że nie pozbawia w zupełności faktycznego władztwa właściciela nad nieruchomością obciążoną. Dlatego, jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 24 stycznia 2014 r., wydanym w sprawie o sygn. akt V CSK 117/13 [Lex numer 1478715] stosowanie przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości cen rynkowych właściwych dla najmu lub dzierżawy jest nieuzasadnione; w ramach obiektywnych kryteriów można natomiast zastosować odpowiednie ceny rynkowe za korzystanie z nieruchomości w zakresie służebności, których wysokość nie może pomijać stopnia ingerencji w treść prawa własności, mającej wpływ na zakres korzystania z nieruchomości. Jeżeli, ze względu na sposób posiadania służebności lub też ze względu na sposób posadowienia urządzeń przesyłowych, powód może korzystać ze swojej nieruchomości w mniej lub bardziej ograniczonym zakresie, wynagrodzenie za bezumowne korzystanie powinno być odpowiednio obniżone (por. wyrok Sądu Najwyższego z 08 czerwca 2005 r. sygn. akt V CK 679/04, niepubl.).

Na gruncie rozpoznawanej sprawy bezsporna była okoliczność posadowienia na działce stanowiącej współwłasność powoda i jego małżonki, rozległej infrastruktury elektroenergetycznej, eksploatowanej przez pozwanego. Pozwany nie kwestionował również faktu, że strony nie ustanowiły w drodze umowy służebności przesyłu o której mowa w art. 305 ¹ k.c. Wypada nadto zaznaczyć, że wniosek pozwanego o stwierdzenie nabycia takiej służebności w drodze zasiedzenia został prawomocnie oddalony postanowieniem Sądu Rejonowego w Wołowie z 14 lipca 2011 r., wydanym w sprawie o sygn. I Ns 323/10.

Z przytoczonych danych jednoznacznie zatem wynika, iż pozwany nie posiada tytułu prawnego do korzystania ze słupów i linii energetycznych zlokalizowanych na działce powoda. Jednocześnie, w realiach przedmiotowej sprawy nie budziła wątpliwości okoliczność, iż pozwane przedsiębiorstwo energetyczne (a wcześniej jego poprzednicy prawni) korzysta z nieruchomości powoda w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu, albowiem przy pomocy urządzeń energetycznych przesyła energię elektryczną przez nieruchomość powoda oraz ma dostęp do znajdujących się na niej urządzeń, celem ich konserwacji lub naprawy.

Sam fakt istnienia po stronie pozwanego świadomości co do braku ustanowienia na jego rzecz służebności przesyłu, przy jednoczesnym braku uprawnień właścicielskich do spornej nieruchomości, jednoznacznie zatem przesądza ocenę, iż pozwany jest posiadaczem służebności w złej wierze, co zgodnie z normą art. 225 k.c. w zw. z art. 244 § 2 k.c., obliguje go do zapłaty na rzecz powoda wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy.

Przed przystąpieniem jednak do szczegółowej oceny sformułowanego w tym zakresie żądania powoda, rozpoznać należało podniesiony przez pozwaną spółkę zarzut przedawnienia części tego roszczenia, obejmującej należność z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości za okres wcześniejszy aniżeli 3 lata przed dniem wniesienia pozwu – czyli przed 19 lipa 2009 r. (art. 118 k.c.).

Odnośnie charakteru roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy wskazać należy, że w orzecznictwie przeważa stanowisko zgodnie z którym, wynagrodzenie to nie dzieli się na świadczenia okresowe, gdyż okresowej płatności nie przewiduje ustawa ani umowa, lecz jest narastającym świadczeniem ciągłym za cały okres korzystania z rzeczy przez posiadacza bez tytułu prawnego. Do dochodzenia świadczenia z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości mają zatem zastosowanie ogólne przepisy o przedawnieniu roszczeń, w tym art. 118 k.c. ustanawiający podstawowy 10-letni termin przedawnienia oraz 3-letni termin przedawnienia dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Mając na względzie okoliczność, iż powód nie jest przedsiębiorcą (działalność gospodarcza zarejestrowana jest na jego małżonkę), wedle Sądu brak jest podstaw do zastosowania trzyletniego terminu przedawnienia dla spornego roszczenia, jak to sugerował pozwany w odpowiedzi na pozew. Jednocześnie zaznaczyć wypada, iż 18 lipca 2008 r. powód złożył do Sądu Rejonowego w Wołowie pozew o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przedmiotowej działki za okres od 28 maja 2005 r. do 28 maja 2008 r., co z mocy art. 123 k.c. przerwało bieg przedawnienia roszczenia z powyższego tytułu za wskazany okres. W tych okolicznościach, sformułowany przez spółkę zarzut przedawnienia części roszczenia z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu uznać należało za chybiony.

Ustalając wysokość należnego powodowi wynagrodzenia Sąd w całości oparł się na dowodzie z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości J. O.. W opinii tej biegły, zgodnie ze zleceniem Sądu, określił rynkową wartość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez (...) S.A. z siedzibą w K. z części nieruchomości powoda, w zakresie odpowiadającej służebności przesyłu, z uwzględnieniem stopnia ingerencji pozwanego w prawo własności powoda oraz faktycznych utrudnień, jakich doznaje on w wykonywaniu swojego prawa własności.

Z uwagi na charakter dochodzonej należności, biegły prawidłowo przyjął do jej wyliczenia stawki czynszu najmu (dzierżawy) uwzględniające sposób i częstotliwość korzystania z powierzchni gruntu o trwałym, ograniczonym sposobie użytkowania przez przedsiębiorstwo przesyłowe, czyli proporcjonalne do stopnia ingerencji posiadacza w treść prawa własności. Oznacza to, że stawki rynkowe czynszu najmu lub dzierżawy nieruchomości tego samego rodzaju skorygowane zostały odpowiednio współczynnikiem zmniejszającym, uwzględniającym sposób korzystania z urządzeń infrastruktury technicznej przez przedsiębiorstwa przesyłowe i właścicieli nieruchomości.

Obliczając wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu biegły w pierwszej kolejności wyliczył tak zwany pas bezumownego korzystania z nieruchomości, obejmujący obszar oddziaływania urządzenia, w którym przedsiębiorca posiadał służebność gruntową albo służebność przesyłu. Obszar ten rozumiany jest jako powierzchnia części nieruchomości, na której prawo własności doznaje ograniczeń z uwagi na bezpieczeństwo osób i mienia. Jak wyjaśnił biegły, w obszarze tym znajduje się tak zwany pas technologiczny (eksploatacyjny) położony bezpośrednio pod lub nad urządzeniem przesyłowym, który jest częścią nieruchomości niezbędną dla prawidłowej eksploatacji urządzenia, konserwacji, usuwania awarii, remontu, modernizacji, przebudowy, odbudowy lub wymiany urządzeń, które to czynności dokonywane są regularnie na nieruchomości powoda. Szerokość tego pasa ustalana jest w oparciu o istniejące normy techniczne lub wytyczne techniczne właściwych przedsiębiorstw przesyłowych. Biegły wyjaśnił, iż w odniesieniu do sieci elektroenergetycznych aktualnie brak jest przepisów prawnych i norm określających szerokość pasów ograniczonego użytkowania, czy pasów eksploatacyjnych. Szerokości tych pasów określone są jednak najczęściej w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, na których biegły oparł się w swoich wyliczeniach. W uchwałach tych szerokość pasa określana jest w dwojaki sposób: 5 m od zewnętrznych przewodów lub 5 m od osi przewodów. W odniesieniu natomiast do elektroenergetycznych linii kablowych, szerokość stref ochronnych ujęta została w normie (...) „Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe, projektowanie i rozbudowa”. Ostatecznie zatem, na potrzeby sporządzenia opinii biegły przyjął szerokość pasa bezumownego korzystania w następującej wysokości: dla sieci średniego napięcia 20 kV po 5 m od osi przewodów to jest pas szerokości 10 m, dla sieci niskiego napięcia po 3 metry od osi przewodów, to jest pas szerokości 6 m oraz dla sieci kablowej 0,50 m od przewodów, to jest pas szerokości 1,0 m. Ogółem wyliczona przez biegłego powierzchnia pasa bezumownego korzystania wyniosła 1.306 m ^{( 2)}, w tym bezpośrednio pod sieciami i linią kablową 165 m ^{( 2)}. Powierzchnia całkowicie wyłączona z użytkowania wyniosła 10,00 m ^{( 2)}, w tym pod stacją transformatorową 6,7 m ^{( 2)}, natomiast pod słupami 3,30 m ^{( 2)}. Tak ustalony pas bezumownego korzystania biegły skorygował następnie z uwagi na krzyżowanie się części linii elektroenergetycznej z instalacją wodociągową. W ten sposób, skorygowana powierzchnia pasa bezumownego korzystania z nieruchomości powoda wyniosła 1.216 m ^{( 2)}, w tym pod sieciami i linią kablową 151 m ^{( 2)}. Przyjęty przez biegłego teren obejmuje zatem tę część gruntu powoda która bezpośrednio została zajęta pod infrastrukturę elektroenergetyczną, jak i dodatkowy teren wokół linii energetycznych niezbędny dla zabezpieczenia prawidłowej eksploatacji linii oraz ograniczający możliwość zagospodarowania działki, czy jej zabudowy, zgodnie z przeznaczeniem gruntu (cele usługowe). Dla wyliczenia należnej stawki za bezumowne korzystanie z nieruchomości powoda biegły przyjął rynkowe wartości nieruchomości gruntowych, przeznaczonych na cele niemieszkalne, tożsame z przeznaczeniem nieruchomości powoda. Przy tak ustalonych parametrach biegły wyliczył należne powodowi wynagrodzenie za wyszczególnione w opinii okresy na łączną kwotę 13.462 zł.

W ocenie Sądu, omówiona powyżej opinia biegłego sądowego, sporządzona została w sposób staranny i rzeczowy, zaś zawarte w niej wyliczenia nie sposób uznać za dowolne, jak to zarzucał pozwany. Wbrew stanowisku pozwanego, przyjęte przez biegłego parametry powierzchniowe zostały szeroko uzasadnione oraz oparte na obowiązujących normach i uregulowaniach prawnych dotyczących ustalania pasów ochronnych. Z uwagi na to, iż brak jest obowiązujących jednolitych ustaleń dotyczących szerokości pasów ograniczonego użytkowania w odniesieniu do napowietrznych linii energetycznych, zdaniem Sądu oparcie się w tej mierze przez biegłego na treści miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które najczęściej podają szerokości tych pasów, było prawidłowe i zasadne. Podkreślić w tym miejscu należy, że wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu, zgodnie z ugruntowanym poglądem orzecznictwa, każdorazowo winno uwzględniać stopień ingerencji pozwanego w prawo własności powoda oraz zakres faktycznych utrudnień jakich doznaje on w wykonywaniu swego prawa. Skoro pozwany we wskazanym w opinii zakresie korzysta ze spornej nieruchomości, ta zaś część z racji posadowienia na niej słupów i sieci wraz z przynależnym pasem ochronnym jest wyłączona z korzystania przez właściciela (brak możliwości zabudowy), wedle Sądu nie ulega wątpliwości, iż właśnie od tej powierzchni należało liczyć należne powodowi wynagrodzenia. Jednocześnie zaznaczyć należy, że fakt krzyżowania się istniejącej infrastruktury elektroenergetycznej z inną infrastrukturą (wodociągową) został przez biegłego uwzględniony w opinii, co skutkowało odpowiednim skorygowaniem powierzchni pasa bezumownego korzystania.

W świetle przytoczonych okoliczności, a także wobec treści opinii uzupełniającej, w której biegły szczegółowo odniósł się do sformułowanych przez strony zarzutów merytorycznych, Sąd nie znalazł podstaw do zakwestionowania poczynionych przez biegłego wyliczeń, które zostały logicznie i czytelnie uzasadnione, nadto znajdują oparcie w obowiązujących przepisach i poglądach orzecznictwa. Błędny był przy tym zarzut pozwanego dotyczący rzekomego podwójnego wynagrodzenia powoda, w świetle wynagrodzenia za ustanowienie służebności, której powód również równolegle się domaga, która to opłata rekompensuje ograniczenia powoda na przyszłość, w związku z ustanowieniem służebności, nie zaś wstecz, które po stronie powoda zaistniały i są objęte niniejszym postępowaniem. Dodatkowo zauważyć należy, iż spóźnionymi były wnioski dowodowe, co do powołania biegłych, w szczególności nie sposób twierdzić, iż ich potrzeba wyniknęła po przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości. Nadto, w ocenie Sądu, w świetle braku regulacji prawnych, zbędnym było powoływanie biegłego z zakresu elektroenergetyki, również w sytuacji wystarczającego w tym względzie doświadczenia zawodowego, wiedzy i wykształcenia biegłego powołanego w sprawie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd, kierując się wyliczoną przez biegłego powierzchnią zajętą pod przedmiotową infrastrukturę oraz wartością czynszu dzierżawnego, na której ustalenie wpływ miały takie czynniki jak stopień ograniczenia własności, przeznaczenie nieruchomości, jej wartość oraz trwałość ograniczenia prawa własności, uznał, iż należne powodowi wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości stanowiącej działkę numer ogółem wynosi kwotę 13.462 zł, w tym za okres od 18 lipca 2002 r. do 29 czerwca 2005 r. kwotę 3.462 zł, natomiast za okres od 28 maja 2008 r. do 18 lipca 2012 r. kwotę 10.000 zł. Należność w tej wysokości Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda w punkcie I. sentencji wyroku wraz z odsetkami ustawowymi od 03 stycznia 2013 r. do dnia zapłaty.

Roszczenie o zasądzenie odsetek znajdowało oparcie w treści art. 481 k.c. Okoliczność, że roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy jest świadczeniem jednorazowym nie wyklucza możliwości domagania się przez uprawnionego zapłaty tego wynagrodzenia za poszczególne okresy, w których doszło do bezumownego korzystania z rzeczy. W takim przypadku roszczenie przeciwko posiadaczowi staje się wymagalne w terminie wynikającym z art. 455 k.c., a więc od chwili wezwania go do zapłaty należności za dany okres posiadania. W niniejszej sprawie powód domagał się zasądzenia odsetek od dochodzonej kwoty wynagrodzenia liczonych od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Jak wynika z akt sprawy, pozew w niniejszej sprawie złożony został 18 lipca 2012 r., przy czym wcześniej powód nie wzywał pozwanego do zapłaty wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z gruntu. Wobec powyższego początkową datę zasądzenia odsetek wyznacza upływ dwutygodniowego terminu liczonego od doręczenia pozwanemu odpisu pozwu, to jest od 03 stycznia 2013 r. do dnia zapłaty.

Dalej idące powództwo podlegało oddaleniu (punkt II. sentencji wyroku).

Odnośnie zgłoszonego w pozwie roszczenia o odszkodowanie za obniżenie wartości sprzedażnej gruntu powoda, stanowiącego działkę numer (...) obręb K., gmina W., Sąd stanął na stanowisku, iż nie zasługiwało ono na uwzględnienie. W pierwszej kolejności należy wskazać, że jednym z roszczeń właściciela przewidzianych w art. 224 § 2 k.c. i art. 225 k.c. jest roszczenie o naprawienie szkody za pogorszenie rzeczy. Istnieje ono wtedy, gdy działania lub zaniechania posiadacza prowadzą do obniżenia wartości użytkowej lub ekonomicznej rzeczy [ vide: wyroki Sądu Najwyższego z 26 lutego 1969 r., sygn. akt II CR 13/69, nie publ. oraz z 11 grudnia 2009 r., sygn. akt V CSK 175/09, nie publ.]. Roszczenie to zostało ukształtowane w sposób szczególny zarówno co do przesłanek powstania, jak i jego zakresu. Odpowiedzialność posiadacza w złej wierze jest odpowiedzialnością niezależną od winy (za sam skutek) i obejmuje przypadkowe uszkodzenie lub utratę rzeczy. Z kolei odrębność uregulowania zakresu obowiązku naprawienia szkody polega w pierwszym rzędzie na tym, że posiadacz w złej wierze odpowiada tylko do wartości rzeczy, a więc z wyłączeniem utraconych korzyści. W uchwale z 08 września 2011 r. w sprawie o sygn. akt III CZP 43/11 [OSNC 2012/2/18] Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż właścicielowi nieruchomości nie przysługuje wobec nieuprawnionego posiadacza służebności przesyłu roszczenie o naprawienie szkody z powodu obniżenia jej wartości, związanego z normalnym korzystaniem z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści takiej służebności (art. 225 k.c. w związku z art. 230 k.c.). Sąd Najwyższy wyjaśnił bowiem, że nie stanowi pogorszenia rzeczy zmniejszenie jej wartości, które podlega kompensacji w ramach wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, a więc np. normalne jej zużycie eksploatacyjne, gdyż w przeciwnym razie posiadacz płaciłby podwójnie. Uszczerbek właściciela związany z pogorszeniem nieruchomości tylko w następstwie zbudowania na niej i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych jest wszakże rekompensowany świadczeniem, jakie może on uzyskać za obciążenie jego prawa służebnością przesyłu. Wynagrodzenie za ustanowienie służebności (art. 305 ² k.c.) powinno równoważyć wszelki uszczerbek związany z trwałym obciążeniem nieruchomości. Ze względu na wagę roszczenia określonego w tym przepisie, zapewniającego uporządkowanie stanu prawnego nieruchomości, uzasadniony jest wniosek, że należy dać mu pierwszeństwo przed roszczeniem odszkodowawczym z tytułu pogorszenia rzeczy w wyniku zbudowania i normalnej eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych.

Z powołanych wyżej względów, roszczenie powoda z tytułu obniżenia wartości sprzedażnej gruntu uznać należało za bezzasadne. Niezależnie jednak od podniesionych wyżej kwestii Sąd miał na uwadze okoliczność, że powód w istocie nie wykazał faktu zaistnienia po jego stronie jakiejkolwiek szkody, która wiązałaby się z utratą wartości nieruchomości, na skutek posadowienia na niej spornej infrastruktury elektroenergetycznej. Zaznaczyć w szczególności trzeba, co na gruncie przedmiotowej sprawy nie było kwestionowane, że w dacie nabycia przez powoda przedmiotowej nieruchomości, urządzenia przesyłowe były już na niej posadowione, co oznacza, że cena nabycia gruntów uwzględniała sporną infrastrukturę. Jednocześnie podkreślić wypada, iż w realiach rozpoznawanej sprawy powód, poza własnymi twierdzeniami, nie wykazał w żadnej mierze, by należąca do niego nieruchomość miałaby zostać sprzedana po cenie niższej, aniżeli jej wartość rynkowa, z uwagi na posadowioną na niej infrastrukturę elektroenergetyczną. Wobec braku zaistnienia szkody po stronie powoda, wedle Sądu nie sposób przyjąć, by przysługiwało mu względem pozwanego roszczenie odszkodowawcze z tytułu utraty wartości sprzedażnej przedmiotowych gruntów.

Mając na względzie powyższe, zgłoszone przez powoda roszczenie z powyższego tytułu podlegało oddaleniu.

Rozstrzygnięcie o kosztach zapadło w oparciu o normę art. 100 k.p.c., który stanowi, iż w razie częściowego uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. W niniejszej sprawie rozpoznaniu podlegały roszczenia pieniężne powoda obejmujące wynagrodzenie za bezumowne korzystnie z gruntu na kwotę 45.420 zł oraz odszkodowanie za obniżenie wartości sprzedażnej działki w wysokości 86.950 zł, co łącznie dało kwotę 132.370 zł. Sąd uwzględnił roszczenie powoda do kwoty 13.462 zł, co oznacza, iż powód wygrał sprawę zaledwie w 10 %. Powód w sprawie został w całości zwolniony od kosztów sądowych, nie był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika. Pozwany natomiast poniósł zastępstwa procesowego w kwocie 3.617 zł. Uwzględniając procentowy wynik sporu, Sąd w punkcie III. sentencji wyroku zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 3.255 zł tytułem kosztów procesu (3.617 zł x 90 % = 3.255 zł).

W punkcie IV. sentencji wyroku Sąd, stosownie do wyniku sprawy obciążył pozwanego obowiązkiem uiszczenia na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we Wrocławiu brakujących kosztów sądowych, na które składała się opłata od pozwu w części, w jakiej pozwany przegrał sprawę wynosząca kwotę 674 zł oraz wydatki na opinię biegłego w wysokości 444 zł (ogółem koszty opinii biegłego wyniosły kwotę 4.444,23 zł, która w całości wypłacona została z wydatków budżetowych Skarbu Państwa, na pozwanym ciąży obowiązek pokrycia powyższych wydatków w zakresie, w jakim przegrał sprawę, to jest w wysokości 444 zł [4.444,23 x 10%), a zatem kwotą 1.118 zł na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 113 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. jedn. Dz. U. 2010 r. Nr 90, poz. 594, z późn. zm.).

W pozostałym zakresie, brakującymi kosztami sądowymi w części, w jakiej powód przegrał sprawę Sąd obciążył Skarb Państwa, także zł na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 113 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. jedn. Dz. U. 2010 r. Nr 90, poz. 594, z późn. zm.) o czym orzeczono w punkcie V. sentencji wyroku.