Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 20 marca 2013 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Krzysztof Nowaczyński

Sędziowie: SO Aleksandra Ratkowska

SO Arkadiusz Kuta /spr./

Protokolant: st. sekr. sąd. Danuta Gołębiewska

po rozpoznaniu w dniu 20 marca 2013 r. w Elblągu

na rozprawie

sprawy z wniosku T. K.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych braku oświadczenia spadkowego

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Elblągu

z dnia 25 października 2012 r., sygn. akt IX Ns 237/12

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Elblągu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Sygn. akt I Ca 29/13

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Elblągu oddalił wniosek T. K. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po synu wnioskodawcy Z. K. .

Ustalił Sąd pierwszej instancji , że Z. K. był kawalerem . Zamieszkiwał wraz z ojcem T. K. i bratem J. K. w N. . W ostatnim czasie nie pracował , pobierał rentę socjalną . Nadużywał alkoholu . Nie miał nikogo na utrzymaniu . Nie posiadał majątku .

W dniu 15 listopada 2010 roku Z. K. zaciągnął w Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo – Kredytowej (...) w T. pożyczkę na cele mieszkaniowe w kwocie 25.000 zł , którą zobowiązał się spłacić do dnia 9 listopada 2015 roku .

Z. K. zmarł 28 kwietnia 2011 roku nie spłaciwszy zaciągniętej pożyczki. O śmierci syna T. K. dowiedział się w tym samym dniu . Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa (...) wystosowała do J. K. informację o długu brata . W maju 2011 roku J. K. rozmawiał z T. K. o długu . Zdecydowali , że z powodu braku środków nie spłacą pożyczki .

Na rozprawie w dniu 26 kwietnia 2012 roku T. K. złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku po Z. K. .

Wskazano dalej , że zgodnie z art. 1019 § 1 k.c. jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu , stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami : uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem ; spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć , czy i jak spadek przyjmuje , czy też go odrzuca . Spadkobierca , który pod wpływem błędu nie złożył żadnego oświadczenia w terminie , może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu ( art. 1019 § 2 k.c. ) . Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd ( art. 1019 § 3 k.c. ) . Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia lub niezachowania terminu do jego złożenia wygasa w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia ( art. 88 § 2 k.c. w zw. z art. 1019 § 1 k.c. ) .

Wywodził Sąd pierwszej instancji , za tezami z orzeczeń Sądu Najwyższego , że podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły , a błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego . O błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy , gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy . Poprzestanie na pozbawionym jakichkolwiek konkretnych podstaw przypuszczeniu dotyczącym stanu majątku spadkowego nie może być uznane za błąd istotny , lecz za lekkomyślność , która nie stanowi podstawy uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia . Podstawę tezy o niedołożeniu należytej staranności powinna stanowić ocena uwzględniająca konkretne okoliczności sprawy , nieodzowne do ustalenia , jakich aktów staranności można było wymagać od strony . W kontekście oświadczeń spadkowych przy powoływaniu się na błąd co do przedmiotu spadku , chodzi o konkretne działania zmierzające do uzyskania wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego . Niepodjęcie określonych , uzasadnionych w danej sytuacji działań mogłoby prowadzić do oceny o niedołożeniu przez spadkobiercę należytej staranności wyłączającej skuteczne powołanie się na błąd co do przedmiotu spadku .

Wykorzystując zeznania świadka J. K. , który zrelacjonował kiedy i w jakich okolicznościach wnioskodawca uzyskał wiedzę co do długu spadkowego , Sąd pierwszej instancji przyjął , że co najmniej od maja 2011 roku nie mógł on pozostawać w błędzie co do rzeczywistego stanu majątku spadkowego . Posiadał bowiem wiedzę , że w skład spadku wchodził dług wobec Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej (...) w T. . Dysponując taką wiedzą mógł złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku po Z. K. z zachowaniem przewidzianego terminu . Na przeszkodzie temu nie stał wiek wnioskodawcy , jego wykształcenie , ani też stan zdrowia , o czym świadczył fakt , że po uzyskaniu wiedzy o zainicjowanym przez wierzyciela postępowaniu spadkowym skorzystał z pomocy prawnej i niezwłocznie wystąpił z przedmiotowym wnioskiem .

Podsumowując wskazano , że wnioskodawca nie składając oświadczenia , o którym mowa w art. 1012 k.c. , w ciągu sześciu miesięcy od dnia , w którym dowiedział się o tytule swego powołania albo od dnia , w którym dowiedział się o długu spadkowym , nie działał pod wpływem błędu prawnie doniosłego . W warunkach przewidzianych w art. 1019 § 1 k.c. nie uchylił się on od skutków prawnych niezachowania terminu , w związku z czym jego wniosek podlegał oddaleniu .

Apelację od tego postanowienia złożył T. K. domagając się jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania . Kwestionował zasadność skorzystania z zeznań J. K. jako niewiarygodnych , wynikłych ze stresu , który im towarzyszył .

Sąd Okręgowy ustalił i zważył , co następuje :

Apelacja T. K. okazała się trafna . Artykułowane w niej zarzuty są skąpe , ale ostatecznie stawia się tezę o wyłączeniu zeznań J. K. jako źródła wiedzy na temat okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia . Jest ona zasadniczo poprawna choć z przyczyn , które Sąd odwoławczy wziął pod uwagę z urzędu . Także do Sądu drugiej instancji należy dbałość aby wszystkie zainteresowane osoby stały się uczestnikami postępowania nieprocesowego . Jeżeli w toku postępowania ujawnią się okoliczności wskazujące na to , że osoba zainteresowana nie jest uczestnikiem postępowania , sąd ma obowiązek wezwania jej do udziału w sprawie ( art. 510 k.p.c. ) . Przypomnieć zatem trzeba , że w toku postępowania rozpoznawczego przed Sądem pierwszej instancji dołączono akta postępowania z wniosku Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej (...) w T. z udziałem T. K. , M. K. , J. K. i M. W. o stwierdzenie nabycia spadku po Z. K. ( IX Ns 147/12 ) . Dla porządku wskazać można , że w sprawie tej uczestnicy – spadkobiercy ustawowi po Z. K. , złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku zaś postanowieniem z 5 września 2012 roku postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku zawieszono z uwagi na wszczęcie postępowań o zatwierdzenie uchylenia się przez spadkobierców od skutków prawnych uchybienia terminowi do złożenia oświadczeń spadkowych . Tymczasem w rozpoznawanej sprawie poprzestano na uczestnictwie T. K. – jednego ze spadkobierców , żądającego zatwierdzenia uchylenia się od skutków prawnych uchybienia terminowi do złożenia oświadczenia spadkowego .

Do postępowań o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych uchybienia terminowi do złożenia oświadczeń spadkowych zastosowanie znajduje w pierwszej kolejności art. 690 k.p.c. Poza dyrektywą aby przeprowadzono rozprawę oraz określeniem skutków prawomocnego zatwierdzenia powodującego zmianę kręgu osób , co do których nabycie spadku już stwierdzono , nie reguluje się zasad postepowania o zatwierdzenie . W szczególność nie wskazuje osób , które należy wezwać do udziału w sprawie . Zdaje się nieprzypadkowo , bowiem postępowanie to toczyć się może niezależnie od stwierdzenia nabycia spadku , zwłaszcza poprzedzać jego wszczęcie . Bez wątpienia zatem bywa , że określenie wszystkich osób zainteresowanych jest niemożliwe . Poprzestać można na tych , którzy są wnioskodawcy wiadomi . Wnioskodawca w postępowaniu o zatwierdzenie składa przecież oświadczenie czy spadek przyjmuje czy odrzuca ( art. 1019 § 1 pkt 2 k.c. ) , a oświadczenie to powinno również zawierać wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych , jak również wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne , oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowania testamentów ( art. 641 § 2 k.p.c. ) . Jeżeli postępowanie o zatwierdzenie toczy się wraz ze sprawą o stwierdzenie nabycia spadku krąg uczestników jest oczywisty . Przez samo wyodrębnienie postępowania o zatwierdzenie , obok toczącej się sprawy o stwierdzenie nabycia spadku nic się oczywiście nie zmienia jak chodzi o osoby zainteresowane – są nimi zasadniczo wszyscy uczestnicy postępowania stwierdzeniowego . Stanowisko takie zajął także Sąd Najwyższy w postanowieniu z 6 lipca 2012 roku w sprawie V CSK 313/11 . Co istotne , orzeczenie to zapadło w tożsamej sytuacji procesowej , to jest co prawda w sprawie o wznowienie postępowania o zatwierdzenie uchylenia się przez spadkobierców od skutków prawnych uchybienia terminowi do złożenia oświadczeń spadkowych , ale takiego które toczyło się obok zawieszonej sprawy o stwierdzenie nabycia spadku z wniosku wierzyciela spadkodawcy . Sąd Najwyższy w tych warunkach uznał , że uczestnikami postępowania w przedmiocie uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku są wszyscy uczestnicy postępowania o stwierdzenie nabycia spadku . Jest to stanowisko zrozumiałe jeżeli pamiętać , że rozstrzygnięcie zapadłe na skutek wniosku o zatwierdzenie wpływać może na ustalenie kręgu spadkobierców i ich odpowiedzialność spadkową . W postępowaniu o odebranie oświadczenia spadkowego poprzestać można na zawiadomieniu osób powołanych do dziedziczenia o jego złożeniu , ale dlatego , że sprawa ta ogranicza się do przyjęcia oświadczenia przez sąd . W sprawie o zatwierdzenie jest inaczej - zapada orzeczenie uwzględniające lub oddalające wniosek , a zatem okoliczności uchybienia terminowi podlegają ocenie i jest pole dla prezentowania przez osoby zainteresowane w wyniku tego postępowania ich własnego stanowiska , kwestionowania twierdzeń wnioskodawcy i przedstawiania wniosków dowodowych .

Podsumowując – w sprawie z wniosku T. K. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych uchybienia terminowi do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku , wobec toczącego się z osobna postępowania o stwierdzenie nabycia spadku , a zatem ujawnienia kręgu osób zainteresowanych w ustaleniu porządku spadkobrania po Z. K. , niezbędne jest wezwanie do udziału w sprawie uczestników postępowania stwierdzeniowego . Dotychczasowe zaniechanie tej czynności nie uzasadniało uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania .

Potrzeba taka ujawniła się dopiero wobec stwierdzenia , że nie rozpoznano istoty sprawy . Sąd pierwszej instancji trafnie uznał , że art. 1019 k.c. w związku z art. 84 k.c. daje podstawy do uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia spadkowego z powodu błędu co do przedmiotu spadku polegającego na braku wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego niewywołanego brakiem staranności spadkobiercy , to jest zaniechaniem uzasadnionych w danych okolicznościach działań , zmierzających do ustalenia stanu spadku . Przyjął zatem , że wnioskodawca uzyskał wiedzę co do długu spadkowego w maju 2011 roku , a wiec nie mógł pozostawać w błędzie co do rzeczywistego stanu majątku spadkowego . Ustalenie to pozbawione jest jednak podstaw w materiale zebranym w sprawie . Wnioskodawca twierdzi inaczej , a innych dowodów niż jego zeznania nie przeprowadzono . Dopuszczono co prawda dowód z zeznań J. K. i M. W. , ale ich przesłuchanie w charakterze świadków stanowi istotne uchybienie normie art. 259 pkt 3 k.p.c. w związku z art. 300 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. - osoba , która może zostać przesłuchana w ramach dowodu z przesłuchania stron ( tu uczestników postępowania nieprocesowego ) , nie może zeznawać jako świadek .

W tym stanie rzeczy , na mocy art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. , orzeczono jak w sentencji . Na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. Sądowi pierwszej instancji pozostawiono rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego .