Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

W., dnia 18 kwietnia 2013 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu, Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSR del. Piotr Jarmundowicz

Protokolant: Barbara Bortnik

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 kwietnia 2013 r. we W.

sprawy z powództwa małoletniego J. K. (1) reprezentowanego przez przedstawiciela ustawowego matkę M. K. (1)

przeciwko E. C.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanej E. C. na rzecz małoletniego powoda J. K. (1) kwotę 107.787,53 zł. (sto siedem tysięcy siedemset osiemdziesiąt siedem zł. 53/100) wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 18 kwietnia 2013 r. do dnia zapłaty,

II.  w pozostałym zakresie oddala powództwo,

III.  koszty procesu między stronami wzajemnie znosi.

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym do tutejszego Sądu w dniu 30.12.2011 r. małoletni powód J. K. (1), reprezentowany przez przedstawicielkę ustawową - matkę M. K. (1), domagał się zasądzenia od pozwanej E. C. kwoty 224 800 zł wraz z odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem należnego mu zachowku.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, spadkodawca A. K., zamieszkały ostatnio przy ul. (...)we W.zmarł w dniu (...)r. pozostawiając po sobie testament sporządzony w dniu 08.05.2007 r. w formie aktu notarialnego, w którym do spadku w całości powołał konkubinę E. C.. W testamencie tym wydziedziczył swoich synów M. K. (2)oraz M. K. (3). W oparciu o powyższy testament, Sąd Rejonowy dla Wrocławia Fabrycznej I Wydział Cywilny stwierdził, że spadek po zmarłym w dniu (...)r. A. K.nabyła w całości pozwana E. C.. Przedstawicielka powoda wywodziła dalej, że w krąg spadkobierców wchodzi syn wydziedziczonego M. K. (2)- J. K.. Powołując przepis art. 1011 k.c. oraz art. 991 § 1 k.c. przedstawicielka małoletniego powoda wskazała, że wobec wydziedziczenia M. K. (2)oraz M. K. (3)jest on jedynym spadkobiercą ustawowym A. K.a zatem przysługuje mu roszczenie o zachowek w wysokości 2/3 wartości masy spadku. Przedstawicielka wskazała dalej, że w skład spadku po A. K.wchodzi spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...)we W.o powierzchni 84,30 m ², którego wartość szacuje na kwotę 337 200 zł. Wartość udziału przypadającego na powoda wynosi zatem 224 800 zł. Przedstawicielka wskazała na koniec, że w piśmie z dnia 28.07.2011 r. wezwała pozwaną do dobrowolnej zapłaty kwoty przypadającego na J. K. (1)zachowku, jednak pozostało ono bezskuteczne. Dodała jeszcze, że uprawniony małoletni nie otrzymał należnego zachowku w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, powołania do spadku ani w postaci zapisu.

W odpowiedzi na pozew wniesionej w dniu 05.04.2012 r. pozwana E. C.domagała się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu. Zgłosiła zarzut niewłaściwej reprezentacji małoletniego powoda w procesie i wskazała na kolizję interesu jego rodziców, w szczególności ojca, który ma uprawnienie do domagania się ustalenia bezskuteczności wydziedziczenia, co miałoby wpływ, podobnie z resztą jak rezultat wytoczonego przez jego wuja M. K. (3)procesu, na wartość przysługującego mu zachowku. Pozwana przyznała w dalszej kolejności, że w dniu (...) r. zmarł A. K.pozostawiając testament sporządzony w formie aktu notarialnego w dniu 08.05.2007 r., w którym powołał ją do całości spadku wydziedziczając swoich synów M.i M. K. (2). Pozwana zaprzeczyła jednak stanowisku wyrażonemu w pozwie, że małoletni powód przy dziedziczeniu ustawowym, wobec wydziedziczenia synów spadkodawcy, byłby jedynym spadkobiercą ustawowym A. K.. Jej zdaniem małoletni J. K. (1)– jako zstępny wydziedziczonego M. K. (2), staje się spadkobiercą ustawowym na podstawie art. 931 § 2 k.c. co powoduje, że jako zstępny wydziedziczonego dziedziczy udział w zakresie przypadającym wydziedziczonemu. Udział mu przypadający wynosi zatem 2/3 z połowy spadku przypadającemu jego ojcu, czego nie zmienia również reguła wyrażona w art. 992 k.c.

W piśmie z dnia 07.05.2012 r. przedstawicielka ustawowa małoletniego powoda wskazała, że jest on należycie reprezentowany, gdyż sprawa o zachowek nie jest sprawą istotną, która przekraczałby zwykły zarząd. Dodała, że zachowek co do zasady jest bezpłatnym przysporzeniem pieniężnym i leży w interesie dziecka. Nie ma przy tym istotnego znaczenia, że jest to większa suma pieniężna, stąd też nie jest wymagana w tym zakresie zgoda sądu opiekuńczego. Wobec powyższego każde z rodziców może podejmować w tym zakresie samodzielne decyzje i działać w imieniu dziecka, jako przedstawiciel ustawowy. Stan faktyczny sprawy nie nasuwa wątpliwości, co do możliwości wystąpienia sprzeczności interesów między rodzicami a małoletnim powodem i nie uzasadnia wyłączenia reprezentacji małoletniego powoda przez matkę.

Przedstawicielka powoda podtrzymała roszczenie, co do zasądzenia kwoty 224 800 zł wskazując, że skoro spadkobiercy ustawowi zostali wydziedziczenia, traktuje się ich jakby nie dożyli otwarcia spadku. Zatem gdyby nie została sporządzony testament, to małoletni powód zostałby powołany do całości spadku jako jedyny spadkobierca. Stąd też jego udział należy liczyć jako 2/3 od całości spadku a nie od połowy spadku.

Postanowieniem z dnia 21.05.2012 r. Sąd oddalił wniosek o zwrócenie się w trybie art. 70 k.p.c. do sądu opiekuńczego o ustanowienie kuratora dla małoletniego powoda J. K. (1).

W piśmie z dnia 26.03.2013 r. przedstawicielka ustawowa powoda cofnęła powództwo częściowo tj. w zakresie zapłaty kwoty 112 400 zł żądając zasądzenia kwoty 112 400 zł. Uzasadniając cofnięcie wskazała, że jest to uzasadnione wygraną M. K. (3) w procesie toczącym się przed tutejszym Sądem pod sygn. I C 877/11, w którym uznano, że nie było podstaw do jego wydziedziczenia.

Postanowieniem z dnia 29.03.2013 r. Sąd umorzył postępowanie w sprawie, co do kwoty 112 400 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 30.12.2011 r. do dnia zapłaty na podstawie art. 203 § 1 i 4 k.p.c.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawca A. K.zmarł w dniu (...) r. we W.. W chwili śmierci był rozwiedziony. Spadkobiercami ustawowymi A. K.są jego synowie M. K. (3)i M. K. (2).

A. K. w dniu 08.05.2007 r. sporządził w Kancelarii Notarialnej we W. przed notariusz B. N. testament. W testamencie do całości spadku powołał pozwaną E. C.. Jednocześnie spadkodawca oświadczył, iż wydziedzicza swoich synów M. i M. K. (2) wskazując, że nie utrzymują z nim kontaktów rodzinnych od wielu lat i nie interesują się nim.

Postanowieniem z dnia 01.04. 2011 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia Fabrycznej we Wrocławiu I Wydział Cywilny stwierdził nabycie spadku po A. K. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 08.05.2007 r. przez E. C..

Dowód:

- kopia aktu notarialnego z dnia 08.05.2007 r. – k. 7 - 8,

- odpis skrócony aktu zgonu – k. 9,

- odpis postanowienia z dnia 01.04.2011 r. – k. 10,

- odpis skrócony aktu małżeństwa – k. 11,

- odpis skrócony atu urodzenia – k. 13,

- protokół rozprawy z dnia 01.04.2011 r. w sprawie I Ns 121/11 – k. 67 – 71,

- zeznania świadka M. K. (3) – e protokół z dnia 14.02.2013 r. od 00:36:43 do 00:45:00,

- zeznania świadka M. K. (2) – e protokół z dnia 14.02.2013 r. od 00:45:01 do 00:50:37,

- zeznania pozwanej E. C. – e protokół z dnia 11.04.2013 r. od 00:02:27 do 00:21:54,

Po uroczystościach pogrzebowych A. K. pozwana E. C. otrzymała z ZUS zasiłek pogrzebowy w wysokości 6406,14 zł. Koszty pogrzebu wyniosły 5967 zł. dodatkowo pozwana uregulowała należności związane z zakupem ubrania i organizacji mszy żałobnej.

Dowód:

- rachunek – k. 80,

- faktura VAT nr (...) – k. 81,

- pismo z dnia 22.03.2011 r. – k. 82,

- faktura VAT nr (...) – k. 83,

- wydruk ze strony internetowej ZUS – k. 84,

- zeznania pozwanej E. C. – e protokół z dnia 11.04.2013 r. od 00:02:27 do 00:21:54,

W chwili śmierci A. K. pozostawił majątek w postaci spółdzielczego własnościowego prawo do lokalu mieszkalnego położonego we W. przy ul. (...) o wartości 337.200 zł. W mieszkaniu tym A. K. mieszkał ze swoimi rodzicami B. i J. K. (2).

Ojciec A. K.- B. K.zmarł w 2005 r. Po uroczystościach pogrzebowych E. C.zorganizowała w mieszkaniu przy ul. (...)stypę, w której uczestniczyli rodzina i przyjaciele zmarłego.

B. K. zgromadził za życia oszczędności pieniężne, które rozdzielił do kopert, na których opisał cel ich przeznaczenia. Dwie koperty był przeznaczone dla jego wnuków M. K. (2) i M. K. (3).

Matka A. K.- J. K.zmarła w 2006 r.

Po śmierci rodziców A. K. w mieszkaniu przy ul. (...) we W. zamieszkała pozwana E. C., z którą od dłuższego czasu A. K. pozostawał w związku konkubenckim. A. K. i pozwana wspólnie mieszkali w tym lokalu do czasu jego śmierci.

Dowód:

- zaświadczenie nr (...) – k. 14,

- zeznania świadka B. R. – e protokół z dnia 14.02.2013 r. od 00:08:01 do 00:16:06,

- zeznania świadka M. T. – e protokół z dnia 14.02.2013 r. od 00:16:06 do 00:22:55,

- zeznania świadka B. T. – e protokół z dnia 14.02.2013 r. od 00:22:56 – do 00:28:30,

- zeznania świadka G. K. – e protokół z dnia 14.02.2013 r. od 00:28:31 do 00:34:42,

- zeznania świadka M. K. (3) – e protokół z dnia 14.02.2013 r. od 00:36:43 do 00:45:00,

- zeznania świadka M. K. (2) – e protokół z dnia 14.02.2013 r. od 00:45:01 do 00:50:37,

- zeznania pozwanej E. C. – e protokół z dnia 11.04.2013 r. od 00:02:27 do 00:21:54,

Relacje pomiędzy spadkodawcą oraz powodem – jego wnukiem J. K. (1) i jego rodzicami M. K. (2) i M. K. (4) nie były zażyłe, bardzo rzadko się odwiedzali. A. K. uczestniczył tylko w uroczystości chrztu J. K. (1).

Dowód:

- odpis skrócony aktu urodzenia – k. 12,

- zeznania pozwanej E. C. – e protokół z dnia 11.04.2013 r. od 00:02:27 do 00:21:54,

- zeznania świadka M. K. (2) – e protokół z dnia 14.02.2013 r. od 00:45:01 do 00:50:37,

Po śmierci A. K. jego zaległości czynszowe wobec Spółdzielni Mieszkaniowej im. (...) wynosiły 7266,95 zł.

A. K. miał także zaległości wobec (...) Bank S.A. w wysokości 498,29 zł. Zaległości te uregulowała E. C..

Dowód:

- zeznania pozwanej E. C. – e protokół z dnia 11.04.2013 r. od 00:02:27 do 00:21:54,

- wykaz zaległości czynszowych – k. 79,

- polecenie przelewu – k. 80,

W dniu 20.12.2012 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu I Wydział Cywilny w sprawie I C 877/11 wydał wyrok, w którym zasądził od E. C. na rzecz M. K. (3) kwotę 79 800 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 20.12.2012 r. do dnia zapłaty. Pozwana E. C. uregulowała należność w dwóch przelewach z dnia 01.07.2013 r. oraz 21.12.2012 r.

Dowód:

- kopia wyroku z dnia 20.12.2012 r. sygn. akt I C 877/11 – k. 116,

- potwierdzenia przelewów – k. 117 - 118,

W piśmie z dnia 28.07.2011 r. przedstawicielka ustawowa powoda wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 224 800 zł z tytułu przysługującemu małoletniemu J. K. (1) zachowku po jego zmarłym dziadku A. K.. W piśmie z dnia 17.08.2011 r. pełnomocnik pozwanej zwrócił się do przedstawicielki powoda z propozycją spotkania celem omówienia stanowisk w sprawie zachowku.

Dowód:

- wezwanie do zapłaty z dnia 28.07.2011 r. – k. 17 - 18,

- pismo z dnia 17.08.2011 r. – k. 56 - 57,

Sąd ustalił stan faktyczny na podstawie zaoferowanego przez strony materiału dowodowego i na jego podstawie ustalił wszystkie istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności. Sąd dał wiarę przesłuchanym w sprawie świadkom B. R., M. T., B. T. oraz G. K. w zakresie przebiegu spotkania rodzinnego po uroczystościach pogrzebowych zmarłego B. K., albowiem wzajemnie się potwierdzały i uzupełniały. Wiarygodne w tym zakresie były także zeznania M. K. (3) oraz M. K. (2), ponieważ były one zbieżne z tym, jak tą sytuację opisywali powołani wyżej świadkowie. Z tej przyczyny Sąd nie uwzględnił zeznań pozwanej E. C. odnośnie wręczenia synom spadkodawcy kopert z pieniędzmi, ponieważ okoliczności przez nią podawane nie znalazły potwierdzenia w treści zeznań innych świadków – żaden z nich nie widział momentu wręczenia przez A. K. swoim synom kopert, w których miały znajdować się pieniądze, nikt nie zauważył również, że opuścili oni pokój i udali się do odrębnego pomieszczenia mieszkania. Świadkowie relacjonowali, że A. K. w dniu stypy najczęściej siedział za stołem, świadek G. K. zeznała natomiast, że nie był on wtedy w stanie podejmować żadnych decyzji, ponieważ był pod wpływem alkoholu. Biorąc natomiast pod uwagę relację świadka M. T., który widział przygotowane i opisane koperty, Sąd stwierdził, że okoliczność przygotowania kopert przez zmarłego B. K. miała miejsce, jednak nic w sprawie nie wskazywało, że zostały one przez A. K. wręczone M. i M. K. (3).

Sąd dał wiarę złożonym do akt dokumentom urzędowym i prywatnym, z których dopuszczono dowody albowiem żadna ze stron nie kwestionowała ich autentyczności i wiarygodności.

Sąd przyjął wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w wysokości wskazanej przez małoletniego powoda albowiem pozwana zgodziła się ze wskazaną wartością (pismo z dnia 29 czerwca 2012 k. 76).

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługuje na uwzględnienie w przeważającej części.

Powód J. K. (1), reprezentowany przez przedstawicielkę ustawową matkę M. K. (1), domagał się od pozwanej zasądzenia na jego rzecz kwoty 224 800 zł z tytułu przysługującego mu zachowku po zmarłym dziadku A. K.. W piśmie z dnia 26.03.2013 r. powództwo w zakresie kwoty 112 400 zł zostało cofnięte wobec uwzględnienia roszczenia M. K. (3) o zapłatę.

Pozwana domagała się oddalenia powództwa podnosząc zarzut niewłaściwej reprezentacji powoda w procesie. Jej zdaniem przysługujący mu udział wynosił 2/3 z udziału jaki przysługiwał jego wydziedziczonemu ojcu. Zarzucała też, że ojciec powoda M. K. (2) otrzymał od ojca darowiznę w wysokości 5000 zł, która to ma wpływ na wysokość zachowku i tym samym na wartość jej zobowiązania.

Bezsporna w sprawie była okoliczność sporządzenia przez spadkodawcę A. K. testamentu notarialnego, w którym powołał do spadku pozwaną E. C. wydziedziczając jednocześnie synów M. K. (3) oraz M. K. (2). Nie było kwestionowane, że w zakres spadku wchodziło tylko spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) we W. ani też jego wartość oszacowana przez przedstawicielkę powoda na kwotę 337 200 zł.

Rozstrzygnięcie sporu wymagało natomiast ustalenia, czy M. K. (2) otrzymał od ojca darowiznę w wysokości 5000 zł, jakie były ewentualne okoliczności jej wręczenia oraz czy ma ona wpływ na wartość przysługującego J. K. (1) zachowku. W sprawie należało także ocenić, czy wartość zachowku podlega pomniejszeniu z uwagi na uregulowanie długów spadkowych przez pozwaną.

Podstawą prawną dochodzenia przez powoda J. K. (1) roszczenia od E. C. był przepis art. 1011 k.c., zgodnie z którym zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Wobec nie kwestionowania przez strony zakresu spadku oraz jego wartości a także zasadności roszczenia małoletniego powoda, co do zasady, Sąd w dalszej kolejności skupił się na wartości przysługującego mu roszczenia. Ustalając jego wysokość Sąd zastosował treść art. 991 § 1 k.c., który stanowi, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).

Obliczając wartość zachowku określoną ostatecznie przez przedstawicielkę małoletniego powoda na kwotę 112 400 zł, Sąd uwzględnił długi spadkowe pozostawione przez A. K., w zakres których wchodziły należności czynszowe wobec spółdzielni mieszkaniowej, zaległości wobec (...) Bank S.A. oraz należności z tytułu kosztów pogrzebu (art. 922 § 3 k.c.). Sąd w całości dał wiarę w zakresie podnoszonych przez pozwaną twierdzeń w tym zakresie, w szczególności kosztów przygotowania stypy, zorganizowania mszy żałobnej, w tym datku dla księdza prowadzącego uroczystość oraz organisty i grabarza oraz zakupu ubrań. Zasługują one na uwzględnienie nie tylko z uwagi na zasady doświadczenia życiowego, ale zostały również potwierdzone w treści przedłożonych przez pozwaną zaświadczeń, faktur VAT oraz potwierdzeń przelewów.

Przy ustalaniu wartości zachowku Sąd nie uwzględnił natomiast podnoszonych przez pozwaną okoliczności dotyczących wręczenia kwoty 5000 zł M. K. (2), która to zdaniem pozwanej, jako darowizna pomniejszałaby wartość zachowku przypadającemu J. K. (1). Podkreślić należy, że synowie spadkodawcy zaprzeczyli kategorycznie, że otrzymali od A. K. w dniu pogrzebu ich dziadka kwoty po 5 000 zł. Z kolei żaden ze świadków przesłuchanych w sprawie na tą okoliczność nie tylko nie był bezpośrednim uczestnikiem opisanego przez pozwaną zdarzenia, ale także nie zauważył by M. i M. K. (3) podczas stypy po zmarłym B. K. udali się do odrębnego pomieszczenia w mieszkaniu, kiedy to mogło ewentualnie dojść do wręczenia kopert z pieniędzmi. Faktem jest, że M. T. zeznał, że spadkodawca pokazywał mu koperty, jakie pozostawił B. K., w tym te przeznaczone dla M. i M. K. (2), jednak przyznał, że nie był świadkiem ich wręczenia. Podobnie sytuację opisała B. T.. Sąd nie miał zatem podstaw do wnioskowania, że do wręczenia kopert w istocie doszło, tym bardziej, że z relacji G. K. wynikało, że nie był on w tamtym dniu w stanie podjąć takiej decyzji ponieważ był pod wpływem alkoholu. Sąd podkreśla jeszcze, że w żaden sposób nie można również ustalić, jaka była wartość pieniędzy pozostawionych ewentualnie M. i M. K. (3). Na marginesie Sąd wskazuje, że nawet gdyby uznać, że do przekazania pieniędzy doszło, to z relacji świadków, w tym samej pozwanej, wynikało, że realizował on wolę B. K., stąd też nie mogło być to uznane za darowiznę od A. K..

Mając na uwadze powyższe, Sąd na podstawie powołanego wyżej art. 991 § 1 i 2 k.c. określającego udziały przypadające małoletniemu spadkobiercy ustalił, że wartość zachowku należnego J. K. (1) wynosi 107 787,53 zł i kwotę tą zasądził na jego rzecz w pkt. I wyroku.

Datę początkową zasądzenia odsetek Sąd ustalił na dzień 18.04.2013 r. tj. od dnia wyrokowania mając na względzie ugruntowane w tej kwestii stanowisko orzecznictwa (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 06.11.2012 r., sygn. akt I ACa 1105/12 oraz z dnia 02.03.2012 r. sygn. akt I ACa 110/12).

W pozostałym zakresie, tj. poniesionych przez pozwaną długów spadkowych oraz roszczenia odsetkowego, roszczenie powoda na uwzględnienie nie zasługiwało, dlatego Sąd w pkt. II oddalił powództwo w tej części.

Orzeczenie o kosztach procesu Sąd oparł na podstawie art. 100 k.p.c., zgodnie z którym w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone.

Mając na uwadze wartość początkowo dochodzonego roszczenia w wysokości 224 800 zł oraz jego cofnięcie o połowę w toku procesu a także wynik sprawy oraz podobne nakłady stron z tytułu kosztów procesu, w tym okoliczność częściowego zwolnienia powoda od kosztów sądowych, Sąd uznał, że zaszły przesłanki do zastosowania powołanego wyżej art. 100 k.p.c.