Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 19 czerwca 2013 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Ewa Pietraszewska /spr/

Sędziowie: SO Krzysztof Nowaczyński

SO Teresa Zawistowska

Protokolant:st. sekr. sąd. Danuta Gołębiewska

po rozpoznaniu w dniu 19 czerwca 2013r. w Elblągu

na rozprawie

sprawy z wniosku M. T.

z udziałem R. T. (1)

o podział majątku

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Iławie

z dnia 24 stycznia 2013 r., sygn. akt I Ns 25/12

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie :

a/ w punkcie I (pierwszym) przez wyeliminowanie treści „o wartości 125.000,00 zł” ustalając łączną wartość składników majątkowych na kwotę 29.667 zł (dwadzieścia dziewięć tysięcy sześćset sześćdziesiąt siedem złotych);

b/ w punkcie II (drugim) przez wyeliminowanie treści „o wartości 125.000,00 zł” ustalając łączną wartość składników majątkowych przyznanych wnioskodawczyni na kwotę 3.317 zł (trzy tysiące trzysta siedemnaście złotych);

c/ w punkcie VI (szóstym) i zasądzić od uczestnika R. T. (1) na rzecz wnioskodawczyni M. T. kwotę 11.516,50 zł (jedenaście tysięcy pięćset szesnaście złotych pięćdziesiąt groszy) odraczając termin płatności tej kwoty do dnia 30 września 2013 r., z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia;

2.  nakazać ściągnąć od uczestnika R. T. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Iławie kwotę 1.000 zł (jeden tysiąc złotych) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sygn. akt I Ca 95/13

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni M. T. wniosła o dokonanie podziału majątku wspólnego z uczestnikiem R. T. (1). W uzasadnieniu wnioskodawczyni wskazała skład majątku wspólnego, jego wartość i proponowany sposób podziału. Podała jednocześnie, że postanowieniem Sądu Rejonowego w Ostródzie została orzeczona pomiędzy stronami rozdzielność majątkowa.

Uczestnik w odpowiedzi na wniosek przedstawił swoją propozycję podziału majątku wspólnego. Wniósł nadto o rozliczenie nakładów dokonanych z majątku osobistego na majątek wspólny w postaci naprawy samochodu O. (...) 3.000 zł, ubezpieczenia mieszkania stron- 169 zł, przeglądu technicznego samochodu O. (...) – 100 zł i ubezpieczenia samochodu O. (...) w kwocie 1035 zł.

Wnioskodawczyni wniosła nadto o rozliczenie nakładów z jej majątku osobistego na majątek wspólny w postaci spłaty rat kredytu hipotecznego oraz opłat związanych z lokalem mieszkalnym. Uczestnik wniósł dodatkowo o rozliczenie nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny tj. kosztów badania technicznego samochodu O. (...) w wysokości 99,00 zł.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 24 stycznia 2013r. Sąd Rejonowy w Iławie:

I. ustalił, że w skład majątku wspólnego M. T. i R. T. (1) wchodzą następujące składniki majątku wspólnego:

- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w O. przy ul. (...) w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w O., dla którego to lokalu mieszkalnego Sąd Rejonowy w Ostródzie prowadzi kw nr (...) o wartości 125.000,00 zł,

- udział wynoszący 1/2 w samochodzie osobowym O. (...) nr rej (...) nr nadwozia (...) o wartości udziału wynoszącej 5.850,00 zł,

- pieniądze pochodzące z lokat terminowych w (...) w łącznej kwocie 20.500,00 zł,

- ruchomości, tj.: pralka C. ( 400 zł ), komoda mała kolor olcha ( 125 zł ), komoda w kolorze sosnowym ( 125 zł ), wieszak na ubrania w kolorze sosnowym ( 55 zł ), lustro w oprawie sosnowej ( 100 zł ), dywan jasny kremowy 3 - letni ( 75 zł ), zmywarka W. ( 1200 zł ), robot kuchenny Zelmer ( 75 zł ), telewizor Samsung (...) ( 800 zł ), komoda duża kolor olcha ( 300 zł ), gofrownica ( 62 zł ),

tj. składniki o łącznej wartości 154.667,00 zł;

II dokonał podziału majątku wspólnego stron w ten sposób, że:

l. wnioskodawczyni M. T. przyznał następujące składniki majątku wspólnego:

- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w O. przy ul. (...), szczegółowo opisane w punkcie I postanowienia o wartości 125.000,00 zł, ruchomości opisane szczegółowo w punkcie I postanowienia tj. składniki o łącznej wartości 128.317,00 zł,

2. uczestnikowi R. T. (1) przyznał następujące składniki majątku wspólnego: udział wynoszący 1/2 w samochodzie osobowym O. (...) nr rej (...) nr nadwozia (...) o wartości udziału wynoszącej 5.850,00 zł, pieniądze pochodzące z lokat terminowych w (...) w łącznej kwocie 20.500,00 zł - tj. składniki o łącznej wartości 26.350,00 zł,

III. ustalił, że uczestnik R. T. (1) dokonał nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny w kwocie 356,50 zł,

IV. ustalił, że wnioskodawczyni M. T. dokonała nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny w kwocie l.000 zł tytułem opłat związanych z lokalem mieszkalnym oraz kwoty 1.793,88 zł tytułem spłaty wspólnego kredytu,

V. nakazał wnioskodawczyni i uczestnikowi, aby wzajemnie wydali sobie składniki majątkowe wymienione w pkt. II ppkt. l i 2 zgodnie ze wskazanym w tym orzeczeniu sposobem, w jaki składniki te zostały rozdzielone,

VI. zasądził od wnioskodawczyni M. T. na rzecz uczestnika R. T. (1) tytułem wyrównania udziałów stron w majątku wspólnym kwotę 50.983,35 zł z odsetkami ustawowymi w razie zwłoki,

VII. zasądził od uczestnika R. T. (1) na rzecz wnioskodawczyni M. T. tytułem rozliczenia nakładów stron z majątków osobistych na majątek wspólny oraz spłaconej części kredytu hipotecznego kwotę 1.218,69 zł z odsetkami ustawowymi w razie zwłoki,

VIII. zasądził od uczestnika R. T. (1) na rzecz wnioskodawczyni M. T. kwotę 350,00 zł tytułem zwrotu części kosztów postępowania orzekając, że w pozostałej części koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie ponoszą we własnym zakresie,

IX. nakazał ściągnięcie od wnioskodawczyni i uczestnika na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Iławie kwot po 83,28 zł od każdej ze stron - tytułem nieuiszczonych wydatków.

Rozstrzygnięcie to było wynikiem następujących ustaleń i wynikających z nich wniosków:

Sąd Rejonowy ustalił, że M.i R. T. (2)zawarli związek małżeński w dniu 24.09.2005r. Wyrokiem zaś z dnia 07.04.2011r. - wydanym w sprawie (...) - ustanowiona została pomiędzy stronami z dniem 12 marca 2011r. rozdzielność majątkowa małżeńska.

Sąd I instancji wskazał, że w skład majątku wspólnego stron wchodzą następujące składniki majątkowe:

- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego opisane w sentencji postanowienia o wartości ustalonej na kwotę 125.000,00 zł.

- udział wynoszący 1/2 w samochodzie osobowym O. (...) nr rej (...) nr nadwozia (...) o wartości udziału wynoszącej 5.850,00 zł

- wyposażenie mieszkania w postaci: pralki C. ( 400 zł ), komody małej kolor olcha ( 125 zł ), komody w kolorze sosnowym ( 125 zł ), wieszaka na ubrania w kolorze sosnowym ( 55 zł ), lustra w oprawie sosnowej ( 100 zł ), dywanu jasnego kremowego 3 - letniego ( 75 zł ), zmywarki W. ( 1200 zł ), robota kuchennego Zelmer ( 75 zł ), telewizora Samsung (...) ( 800 zł ), komody dużej kolor olcha ( 300 zł ), gofrownicy ( 62 zł ),

- pieniądze pochodzące z lokat terminowych w (...) w łącznej kwocie 20.500,00 zł.

Nadto w toku postępowania ustalono, że strony dokonały następujących nakładów z majątków osobistych na majątek wspólny:

- uczestnik poniósł nakład w postaci ubezpieczenia samochodu O. (...) w kwocie 1.035 zł, w tym ubezpieczenia obowiązkowego OC w kwocie 275 zł, ponownego ubezpieczenia obowiązkowego OC tego samochodu w kwocie 339 zł i kosztów obowiązkowego przeglądu technicznego tego samochodu w kwocie 99,00 zł;

- wnioskodawczyni zaś poniosła nakłady na wspólne mieszkanie stron w postaci spłaty rat kredytu hipotecznego oraz opłaty czynszu.

W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia wskazano, że strony zgodnie ustaliły, iż tytułem rozliczenia tych niespornych nakładów uczestnik zapłaci wnioskodawczyni połowę czynszu tj.500 zł oraz połowę spłaconego kredytu tj. kwotę 896,94 zł.

Nie była też przedmiotem sporu okoliczność, że spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego zostało zakupione przez strony za kredyt bankowy. Umowa kredytowa została zawarta w dniu 13.07.2007r. pomiędzy bankiem (...) S.A. w W. i R. i M. małżonkami T. i na jej podstawie udzielono stronom na zakup tego mieszkania kredytu w kwocie 146.000,00 zł. Za zaciągnięty kredyt wnioskodawczyni i uczestnik zgodnie z umową ponoszą odpowiedzialność solidarną. Zabezpieczeniem udzielonego kredytu jest wpisana do księgi wieczystej hipoteka kaucyjna w kwocie 146.000,00 zł. Nadto, zgodnie z § 18.3 umowy oboje kredytobiorcy odpowiadają swymi majątkami za zaciągnięty kredyt. Na dzień 12.06.2012r. do spłaty z tytułu udzielonego kredytu pozostała kwota 131.336,73zł.

W lokalu mieszkalnym stron zamieszkuje obecnie wnioskodawczyni wraz z dzieckiem stron.

Sąd Rejonowy wskazał, że między zainteresowanymi spornymi składnikami majątku był samochód osobowy O. (...) oraz pieniądze pochodzące ze zlikwidowanych przez uczestnika lokat bankowych.

Przyjęto w postanowieniu, że w skład majątku wspólnego stron wchodzi udział wynoszący 1/2 w samochodzie osobowym O. (...) nr rej (...) nr nadwozia (...) o wartości udziału wynoszącej 5.850 zł. Nie podzielono tym samym stanowiska wnioskodawczyni, że w skład majątku wspólnego wchodzi samochód, a nie tylko udział w wysokości ½. Za taką oceną, zdaniem Sądu pierwszej instancji, przemawiał zebrany w sprawie materiał dowodowy. Samochód ten zakupiony został w dniu 08.07.2009r. przez uczestnika i jego ojca. Nabycia dokonali oni na współwłasność, bez określania udziałów współwłaścicieli w rzeczy. Zaznaczono, że w takiej sytuacji domniemywa się, iż udziały współwłaścicieli są równe. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, brak było wystarczających dowodów na to, aby zakwestionować samą umowę i zapis w dowodzie rejestracyjnym odnośnie istnienia współwłasności pojazdu. Do dalszych ustaleń Sąd Rejonowy przyjął, że w skład majątku wspólnego stron wchodzi udział w pojeździe wynoszący ½ części. Wartość tego pojazdu ustalono na kwotę 11.700,00 zł - w oparciu o niekwestionowaną opinię biegłego.

Dalej Sąd Rejonowy odniósł się do zgłoszonego żądania rozliczenia nakładów stron, z majątku osobistego - na majątek wspólny. W ocenie Sądu orzekającego, niezasadne było żądanie uczestnika, aby rozliczyć jako nakłady koszty wynikające z eksploatacji pojazdu, gdyż - eksploatując pojazd – to uczestnik i jego ojciec winni ponosić nakłady związane z utrzymaniem samochodu w odpowiednim stanie. Za zasadne z kolei uznano żądanie rozliczenia nakładów związanych z nakładami koniecznymi, tj. obowiązkowymi opłatami, takimi jak obowiązkowe ubezpieczenie OC, czy też obowiązkowe przeglądy rejestracyjne. Te nakłady ponoszą bowiem właściciele pojazdu, bez względu na to, czy z niego korzystają, czy też nie. Oddalono zatem żądanie uczestnika rozliczenia nakładów dotyczących naprawy samochodu i kosztów ubezpieczenia - poza ubezpieczeniem obowiązkowym OC i opłatą za przegląd rejestracyjny oraz kosztami ubezpieczenia mieszkania w kwocie 169 zł.

Za zasadny uznany został wniosek uczestnika o rozliczenie kwot za ubezpieczenie samochodu, ale tylko co do kwoty 275 zł zapłaconej za polisę OC, opłaty za polisę OC w roku następnym w kwocie 339,00 zł oraz kwoty 99,00 zł za przegląd rejestracyjny pojazdu. Sąd Rejonowy przyjął, że koszty te współwłaściciele tj. strony i ojciec uczestnika, winni ponosić po połowie - zgodnie ze swymi udziałami w rzeczy. W takiej sytuacji do rozliczenia pomiędzy stronami z tego tytułu pozostają kwoty: 137,50 zł - tytułem połowy ubezpieczenia OC, 169,50 zł - tytułem połowy ubezpieczenia OC za następny rok, 49,50 zł - tytułem połowy opłaty rejestracyjnej - tj. łącznie kwota 356,50 zł ( pkt III postanowienia ). Zatem wnioskodawczyni winna zwrócić uczestnikowi tytułem rozliczenia nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny połowę tej kwoty, tj. 178,25 zł.

Dalej Sąd pierwszej instancji wskazał, że nakłady wnioskodawczyni z majątku osobistego na majątek wspólny dotyczące spłaty kredytu i opłat czynszu były bezsporne. Strony zgodnie ustaliły, że uczestnik zwróci połowę czynszu w kwocie 500 zł oraz połowę spłaconych rat kredytu za XI i XII 2011r. tj. 896,94 zł. Tak też ustalono nakłady wnioskodawczyni ( pkt IV postanowienia ) i rozliczono pomiędzy stronami, dokonując ich kompensacji (pkt VII postanowienia ).

Odnośnie spornego składnika majątku, jakim były pieniądze ze zlikwidowanych lokat, Sąd Rejonowy wskazał, że składając wniosek o dokonanie podziału majątku wspólnego wnioskodawczyni nie wskazała precyzyjnie kwoty, jaka pochodzić miała ze zlikwidowanych lokat. Wskazała jedynie we wniosku, iż jest to kwota ok. 20.000 zł. W trakcie postępowania przed sądem wnioskodawczyni przedłożyła informację banku, z której to wynikało, że na nazwisko uczestnika założone były 3 lokaty: założona w dniu 09.11.2009r. na kwotę 7.000,00 zł, założona w dniu 16.08.2010r.na kwotę 6.000,00 zł oraz założona w dniu 18.03.2011r. na kwotę 7.500,00 zł. Podkreślono, że wszystkie lokaty założone zostały w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, zaś zlikwidowane w dniu 29.03.2011r., to jest już po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, która została ustanowiona w wyroku z dnia 07.04.2011r. wydanym w sprawie III RC 123/11 pomiędzy stronami - z dniem 12 marca 2011r. Na lokatach tych znajdowały się należności z różnego tytułu, w tym - jak przyznała wnioskodawczyni - pieniądze z tzw. ,,mundurówek”. W tym względzie w uzasadnieniu wyjaśniono, że w świetle art. 31 i 33 krio pobrany ekwiwalent mundurowy wchodzi do majątku wspólnego stron. Tym samym, skoro uczestnik pobrał pieniądze z lokat i nie rozliczył się z wnioskodawczynią, a czynność ta miała dodatkowo miejsce już po ustanowieniu rozdzielności majątkowej, to należało wliczyć te pieniądze do majątku wspólnego podlegającego podziałowi.

Sąd Rejonowy wskazał także, że w sprawie nie było sporu co do tego, iż to wnioskodawczyni ma zostać przyznane mieszkanie. Bezspornym było także to, że obie strony są dłużnikami osobistymi z tytułu zaciągniętego kredytu oraz dłużnikami rzeczowymi z tego tytułu, iż kredyt ten został zabezpieczony na nabytym lokalu poprzez wpis hipoteki. Sąd Rejonowy ustalił wartość lokalu zgodnie ze stanowiskiem stron na kwotę 125.000,00 zł, uznając, że jest to kwota adekwatna do cen, jakie występują w odniesieniu do wartości lokali mieszkalnych w innych tego typu sprawach. Podkreślono, że bezspornie też zadłużenie z tytułu kredytu przekracza wartość tego lokalu.

Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z wyrażonym poglądem przez Sąd Najwyższy, w sprawie I CSK (...) w postanowieniu z dnia 21.01.2010r. ( LEX nr 560500 ), przy podziale majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami w zasadzie nie bierze się pod uwagę pasywów. Niespłacone długi, które obciążają majątek wspólny, przy podziale majątku wspólnego w zasadzie nie podlegają rozliczeniu. Jednakże inną kwestią jest ustalenie wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego i podlegających podziałowi ( art. 684 w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. ). Przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenie zmieniające rzeczywistą wartość tych składników majątkowych, w szczególności obciążenie o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką i prawami dożywocia. Wartość takich obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczeniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, w niniejszej sprawie, zastosowanie tej reguły nie było możliwe. Wyjaśniono, że przyjmując zasadę, iż przy szacowaniu wartości lokalu uwzględnić należy obciążenie hipoteką, należałoby przyjąć, że strona, która otrzyma lokal, nie będzie musiała spłacać drugiej strony z tytułu wyrównania udziałów stron w majątku wspólnym. Wartość lokalu wynosić winna bowiem 0,00 zł. Byłaby ta zasada do przyjęcia, gdyby strony były jedynie dłużnikami rzeczowymi. Wówczas rzeczywiście, strona otrzymująca lokal spłaca zadłużenie, a to zadłużenie pomniejsza wartość lokalu. W ocenie Sądu pierwszej instancji, w sytuacji zaś, gdy strony są także dłużnikami osobistymi, zastosowanie tej zasady jest krzywdzące dla tej strony, która nie dostaje lokalu, a nie zostaje zwolniona z długu. Bez trudności można wyobrazić sobie sytuację, w której wierzyciel zdecyduje się na egzekucję należności kredytowej z innego składnika majątku stron, aniżeli lokal lub też na egzekucję z np. wynagrodzenia za pracę. W takiej sytuacji strona, która nie otrzymała lokalu oraz nie otrzymała spłaty z tytułu wyrównania udziałów stron w majątku wspólnym będzie tą, która spłaci kredyt. Perspektywy zaś odzyskania w części wyegzekwowanych należności mogą być iluzoryczne. Reasumując, w ocenie Sądu Rejonowego nie było możliwości zastosowania tej zasady ustalania wartości lokalu, bez pokrzywdzenia jednej ze stron.

Ostatecznie Sąd pierwszej instancji wskazał, że skład majątku wspólnego stron oraz jego wartość ustalono, jak w pkt. I postanowienia, przyjmując jego wartość na kwotę łączną 154.667,00 zł. Dokonano podziału majątku wspólnego stron, jak w pkt. II postanowienia przyznając wnioskodawczyni składniki majątkowe o łącznej wartości 128.317,00 zł, a uczestnikowi składniki majątkowe o łącznej wartości 26.350,00 zł. Orzeczono także o obowiązku stron wydania sobie wzajemnie składników majątku wspólnego zgodnie z ustalonym sposobem podziału ( pkt V postanowienia ). Jako, że obie strony mają równe udziały w majątku wspólnym, tytułem wyrównania udziałów stron w tym majątku zasądzono od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika 50.983,50 zł. Udział każdej ze stron w tym majątku winien wynosić bowiem kwotę 77.333,50 zł ( 154.667:2=77.333,50 zł ). Jako, że w naturze uczestnik otrzymał składniki majątkowe o łącznej wartości 26.350,00 zł, to do spłaty na jego rzecz pozostaje właśnie kwota 50.983,50 zł.

Orzeczono też o rozliczeniach z tytułu nakładów z majątków osobistych na majątek wspólny – pkt III, IV i VII postanowienia. O kosztach postępowania orzeczono zgodnie z art. 520 § 2 k.p.c. - rozdzielając częściowo poniesione koszty postępowania związane z opłatą wniosku oraz wydatkami. Nieuiszczonymi wydatkami strony zostały obciążone po ½ części i w tej proporcji nakazano ściągnięcie nieuiszczonych wydatków na rzecz Skarbu Państwa.

W apelacji do tego postanowienia wnioskodawczyni M. T. wniosła o:

- zmianę zaskarżonego postanowienia w punkcie I - poprzez ustalenie, że w skład majątku wspólnego wchodzi spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego przy ulicy (...) O. o wartości 125.000 zł, które obciążone jest długiem zabezpieczonym hipotecznie na tym prawie, którego to wysokość wynosi 131.336,73 zł, w związku z czym wartości spółdzielczego prawa do tego nie uwzględnia się w podziale majątku wspólnego,

- zmianę zaskarżonego postanowienia w punkcie VI - poprzez zasądzenie od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni dopłaty w wysokości 11.516,50 zł tytułem wyrównania udziału małżonków w majątku wspólnym - w miejsce błędnie ustalonej dopłaty od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania w wysokości 50.983,35 zł,

Ewentualnie skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia.

Zaskarżonemu postanowieniu wnioskodawczyni zarzuciła: błędne ustalenie wartości rynkowej spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego przy ulicy (...) w O., polegające na ustaleniu wartości tego składnika majątkowego bez uwzględnienia ciążącego na nim obciążenia hipotecznego, a w konsekwencji - błędne wyliczenie dopłaty należnej uczestnikowi od wnioskodawczyni na kwotę 50.983,35 zł.

Motywując swe stanowisko skarżąca wskazała, że zgodnie z ustalonym i utrwalonym stanowiskiem judykatury, aprobowanym także w piśmiennictwie, przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenia zmieniające rzeczywistą wartość tych składników, w tym obciążenia o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, a zwłaszcza obciążenie hipoteką. Wartość tych obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczaniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym. Takie stanowisko wynika choćby z postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2000 roku wydanego w sprawie II CKN (...), postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2004 roku wydanego w sprawie II CK (...), uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2008 roku w sprawie III (...)( OSNC 2009, nr 7-8, poz. 99 ). Wnioskodawczyni podkreśliła przy tym, że stanowisko to nie narusza zasady, że podział majątku wspólnego obejmuje aktywa, wskazując, że w tym zakresie szeroko Sąd Najwyższy wypowiedział się w postanowieniu z dnia 5 grudnia 1978 roku wydanym w sprawie III CRN (...)Nadto wskazała na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2011 roku wydane w sprawie I CSK (...), w którym wyjaśniono, że „spłata długu hipotecznego uwzględnionego przy ustalaniu wartości nieruchomości przez zmniejszenie jej wartości, dokonana z osobistego majątku przez małżonka, któremu przypadła ona w wyniku podziału, nie rodzi roszczenia wobec drugiego małżonka, mimo że dług zabezpieczony hipoteką obciążał oboje małżonków. (…) Jeżeli ze względu na istnienie odpowiedzialności rzeczowej dług obciąża rzecz i obniża jej wartość, jego spłata przez małżonka, który w wyniku podziału majątku otrzymał obciążoną rzecz, oszacowaną z uwzględnieniem tego długu, stanowi realizację zasady, że zobowiązany do spłaty jest ten, komu nieruchomość została przyznana, gdyż spłacając dług zapobiega on skierowaniu przez wierzyciela roszczeń do tej rzeczy”. W ocenie skarżącej, nieuwzględnienie obciążającej nieruchomość hipoteki, przy ustalaniu wysokości spłaty należnej małżonkowi, któremu nieruchomość nie została przydzielona, od drugiego małżonka, mogłoby prowadzić do tego, że jako dłużnik hipoteczny małżonek ten spłaci sam cały dług, będąc przy tym pozbawiony możliwości dochodzenia w stosunku do współmałżonka roszczeń z tego tytułu. W takiej sytuacji, małżonek, któremu przysądzono własność nieruchomości, zobowiązany byłby do spłaty całego kredytu, jako dłużnik rzeczowy oraz połowy wartości nieruchomości nie uwzględniającej obciążenia, drugi małżonek pozostawałby natomiast solidarnym dłużnikiem z tytułu kredytu ( tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2009r., III CZP (...), OSNC-ZD 2010, nr 3, poz. 82 ).

Uczestnik R. T. (1) wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od wnioskodawczyni kosztów postępowania według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni zasługiwała na uwzględnienie. Wskazać trzeba, że w granicach zainteresowania apelacji pozostawało jedynie wydzielone z punktu I postanowienia Sądu Rejonowego zagadnienie wartości składnika majątku wspólnego - w postaci spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, a co za tym idzie - zawarte w punkcie VI rozstrzygnięcie dotyczące dopłaty zasądzonej od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika.

W ocenie Sądu Okręgowego, rację ma skarżąca podnosząc w apelacji, że Sąd Rejonowy błędnie ustalił wartość wchodzącego w skład majątku wspólnego zainteresowanych spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w O.. Sąd Rejonowy nie uwzględnił bowiem, że prawo to zostało nabyte przez zaineresowanych ze środków pochodzących z kredytu hipotecznego, który to nie został dotychczas spłacony.

Na potrzebę uwzględnienia obciążeń prawnorzeczowych przy dokonywaniu podziału majątku wspólnego zwracał uwagę Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 września 2004r., sygn. II CK 538/03 ( zbiór komputerowy Lex nr 137537 ), wskazując, że „jeżeli nieruchomość w wyniku podziału majątku wspólnego przypadła uczestnikowi, którego obciążono na rzecz wnioskodawczyni określoną kwotą z tytułu wyrównania wartości udziałów w majątku wspólnym, to przede wszystkim uczestnika, jako właściciela lokalu i dłużnika rzeczowego, obciąża uregulowanie na rzecz wierzyciela należności wynikającej z wpisu hipoteki. Nieuwzględnienie zatem przy ustaleniu dopłat przez uczestnika wysokości obciążającej nieruchomość hipoteki może doprowadzić do tego, że uczestnik jako dłużnik rzeczowy spłaci sam dług hipoteczny, w którym wnioskodawczyni nie będzie już partycypowała zwłaszcza, że uczestnik nie będzie mógł przeciwko niej skutecznie dochodzić z tego tytułu swych roszczeń ( art. 618 § 3 k.p.c. )”. Akcentowano, że hipoteka - jako ograniczone prawo rzeczowe obciążające nieruchomość - związana jest z wierzytelnością ( zasada akcesoryjności ) i służy do jej zabezpieczenia. Istotą hipoteki jest to, że uprawniony w celu zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności, może dochodzić określonej sumy z „nieruchomości obciążonej”, bez względu na to, do kogo ona należy. Rozporządzenie nieruchomością nie może szkodzić wierzycielowi hipotecznemu, nie ma bowiem wpływu na zakres jego uprawnień. Wynika to z charakteru hipoteki jako prawa bezwzględnego. Przedstawione zasady co do charakteru prawnego hipoteki nie mogą pozostać bez wpływu na zakres odpowiedzialności za wierzytelność pieniężną zabezpieczoną hipoteką na nieruchomości. Ustalone orzecznictwo Sądu Najwyższego aprobowane przez doktrynę ( por. J. Gajda, J. Ignatowicz, J. Pietrzykowski, K. Pietrzykowski, J. Winiarz - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2003, s. 466 ) przyjmuje, że przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenie, mierząc rzeczywistą wartość tych składników majątkowych, w szczególności obciążenie o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką i prawami dożywocia. Wartość takich obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczeniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym.

Tych reguł Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie nie zachował. Wnioskodawczyni przyznana bowiem została nieruchomość, ale jej wartość określono wyłącznie na podstawie zgodnych oświadczeń zainteresowanych co do wartości rynkowej, bez uwzględnienia ciążącej na nieruchomości hipoteki. Z odpisu księgi wieczystej wynika, że nieruchomość obciążona jest hipoteką na rzecz Banku (...) Spółki Akcyjnej w W. ( odpis księgi wieczystej k. 20-22 ). Wnioskodawczyni, jako ten z małżonków, któremu przypadała w wyniku podziału nieruchomość obciążona hipoteką, zobowiązana jest do dokonania stosownej spłaty, albowiem pozostaje ona dłużnikiem osobistym wierzyciela. Jej zobowiązanie ma jednak również wymiar rzeczowy, skoro obowiązek uregulowania należności wynika z wpisu hipoteki. W rezultacie wnioskodawczyni przypadła nieruchomość, która może posłużyć zaspokojeniu wierzytelności banku z tytułu umowy kredytu zawartego przez małżonków ( przy czym wysokość tej wierzytelności jest wyższa, niż wartość rynkowa tej nieruchomości ), a jednocześnie wartość tej nieruchomości spowodowała zasądzenie na rzecz uczestniczka dopłaty.

W toku postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy uzupełnił zatem postępowanie dowodowe o uzyskanie informacji od wierzyciela hipotecznego co do aktualnego stanu zadłużenia z tytułu zaciągniętego przez zainteresowanych kredytu zabezpieczonego hipoteką na nieruchomości. Z pisma Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. z dnia 11 czerwca 2013 wynika zaś, że aktualny stan zadłużenia kredytu wynosi 127 446,21 zł ( pismo - k. 351 ). Zainteresowani nie kwestionowali tej informacji. Tym samym ustalić i przyjąć należało, że obecna kwota zadłużenia kredytowego przewyższa bezsporną wartość rynkową nieruchomości położonej w O., ustaloną na kwotę 125 000 zł.

W tym miejscu wskazać trzeba, że Sąd Okręgowy, na podstawie art. 381 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., oddalił wniosek uczestnika o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność ustalenia wartości spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego. Wnioskodawczyni już we wniosku o podział majątku wskazywała na konieczność ustalenia wartości tego składnika majątku przy uwzględnieniu wysokości zobowiązań kredytowych. W trakcie postępowania Sąd Rejonowy, na jej wniosek, zwracał się do Banku (...) S.A. o udzielenie informacji na temat wysokości zadłużenia z tytułu kredytu mieszkaniowego. Uczestnik znał więc stanowisko wnioskodawczyni w tej kwestii, a nadto wiadomym mu było, że wysokość niespłaconego kredytu, przewyższa ustaloną bezspornie wartość mieszkania. Nie ulega zatem wątpliwości, że uczestnik, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, mógł wnioskować o przeprowadzenie tego dowodu już przed Sądem pierwszej instancji. Skoro tego nie zrobił, to wniosek złożony dopiero w postępowaniu apelacyjnym - jako spóźniony - nie zasługiwał na uwzględnienie.

Mając powyższe na uwadze uznać należało, że wartość zadłużenia z tytułu kredytu przekracza bezsporną wartość przedmiotowego mieszkania. Tym samym, dla rozliczeń pomiędzy zainteresowanymi przyjąć należało, że spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego ma wartość zerową. W tym stanie rzeczy, łączna wartość składników majątku wspólnego odpowiada kwocie 29 667 zł ( różnica pomiędzy łączną wartością składników majątku wspólnego ustaloną przez Sąd pierwszej instancji na kwotę 154 667 zł, a kwotą 125 000 zł równą bezspornej wartości lokalu mieszkalnego ). Wartość udziału przysługującego każdemu z zainteresowanych w majątku podlegającym podziałowi wynosi więc 14 833,50 zł ( tj. 29 667 zł : 2 ). W wyniku podziału majątku wnioskodawczyni otrzymała składniki majątku o wartości 3 317 zł, a zatem o wartości niższej od przysługującego jej udziału o kwotę 11 516,50 zł (14 833,50 zł – 3 317zł ).

Z tych przyczyn Sąd Okręgowy w Elblągu, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., zmienił zaskarżone postanowienie:

a)  w punkcie I poprzez wyeliminowanie treści ,,o wartości 125 000 zł” ustalając łączną wartość składników majątkowych na kwotę 29 667 zł;

b)  w punkcie II poprzez wyeliminowanie treści ,,o wartości 125 000 zł” ustalając łączną wartość składników majątkowych przyznanych wnioskodawczyni na kwotę 3317 zł;

c)  w punkcie VI i zasądził od uczestnika R. T. (1) na rzecz wnioskodawczyni M. T. kwotę 11 516,50 zł odraczając termin płatności tej kwoty do dnia 30 września 2013r. z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia.

Odraczając uczestnikowi termin płatności zasądzonej kwoty 11 516,50 zł uwzględniono zarówno jego aktualną sytuację majątkową, jak również prawo wnioskodawczyni do jak najszybszego otrzymania odpowiedniej dopłaty. W ocenie Sądu Okręgowego, jeżeli uczestnik rozdysponował już kwotą, którą otrzymał z tytułu podjęcia środków z lokat terminowych w wysokości 20.500 zł, to przyjęty termin zapłaty pozwoli mu na podjęcie działań niezbędnych w celu zdobycia odpowiednich środków finansowych ( w tym działań zmierzających do uzyskania kredytu bankowego). Wskazać trzeba, że z jego wypowiedzi przed sądem odwoławczym wynikało, że uczestnik w najbliższym czasie ma podjąć pracę jako kierowca autobusu, co z pewnością poprawi jego sytuację finansową, a co za tym idzie - wpłynie pozytywnie na ewentualną ocenę jego zdolności kredytowej.

W przedmiocie nieuiszczonych kosztów sądowych co do uczestnika orzeczono na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 kwietnia 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2010.90.594 j.t.)