Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 lipca 2013 r.

Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze Wydział I Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Urszula Wiewióra

Protokolant: Agnieszka Dymitroca

po rozpoznaniu w dniu 17 lipca 2013 r. w Jeleniej Górze

sprawy z powództwa T. S.

przeciwko (...) z siedzibą we W.

o zwrot darowizny

I.  powództwo oddala,

II.  zasądza od powoda T. S.na rzecz pozwanego (...) z siedzibą we W.kwotę 3617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt I C 360/13

UZASADNIENIE

Powód T. S.wniósł o stwierdzenie, iż pozwany (...)we W.ma obowiązek złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na powoda własności nieruchomości położonej w P.przy ul. (...), gmina (...), w skład której wchodzą działki oznaczone numerami: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...)i (...), dla której to nieruchomości Sad Rejonowy w L., Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW NR (...).

Oprócz tego powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według przepisanych norm oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu powód wskazał, że (...)jest stowarzyszeniem wpisanym do rejestru stowarzyszeń Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS (...). Nieformalnie jest także członkiem (...) Stowarzyszenia (...)). Członkowie stowarzyszenia wyznają tzw. idee (...), tj. pochodzącą ze (...) (...) (...) S. M.. Celem stowarzyszenia jest propagowanie, popieranie oraz podejmowanie wszelkich działań zmierzających do organizowania ludzkiego życia w sposób zapewniający zdrowie fizyczne, psychiczne i duchowe. Dalej powód wskazał, że od początku lat 90-tych ubiegłego wieku interesował się praktykami (...), w związku z czym wyjechał do Indii, aby rozwijać swoje umiejętności (...). Tam zetknął się z nauczycielem (...)((...)) S. T. S., na życzenie którego w 1998r. wrócił do Polski, gdzie jako wolontariusz rozpoczął wśród lokalnej społeczności propagowanie idei (...). W 1999r. powód zawarł małżeństwo z C. T.(S.). Za pieniądze we wspólnego majątku zakupili i wyremontowali zabytkowy dom, nabyli również liczne nieruchomości gruntowe położone w P.i okolicznych miejscowościach. W 1998r. powód zetknął się z (...), które w 2002r. przeżywało trudności finansowe. Powód w 2002r. wybrany został na prezesa stowarzyszenia i podjął działania w celu polepszenia jego kondycji. W tym celu, między innymi, umową z dnia 15.07.2003r. darował Stowarzyszeniu opisaną wyżej nieruchomość. W kolejnych latach powód rozwijał działalność stowarzyszenia. Ponadto w 2004r. z własnej inicjatywy rozpoczął realizację projektu tzw. (...). W 2005r. miejsce starego guru, który zmarł, zajął jego następca B. S., który pozostawał z powodem początkowo w bardzo dobrych stosunkach. W kolejnych latach stosunki te uległy pogorszeniu, powód uznał, że nowy guru sprzeniewierzył się ideom życia duchowego, manipulował członkami stowarzyszenia. Powód, nie godząc się z tą sytuacją, w dniu 17.11.2009r. złożył oficjalną rezygnację z funkcji członka zarządu (...)i (...) (...).

W ocenie powoda jego decyzja spotkała się z negatywną reakcją guru i części członków (...). W efekcie pozwane (...)pozbawiło powoda członkostwa w pozwanym stowarzyszeniu, a ponadto z inicjatywy (...)wszczęte zostało przeciwko niemu przez Prokuraturę Rejonową w L. śledztwo dotyczące rzekomych oszustw popełnionych na szkodę członków stowarzyszenia. Powód podkreślał, że śledztwo to zostało prawomocnie umorzone.

Podnosił, że zachowanie pozwanego (...)w sposób oczywisty stanowi przykład rażącej niewdzięczności. Wskazał, że z zaangażowaniem działał na rzecz stowarzyszenia, które pod jego zarządem stało się niezależne finansowo. W zamian pozwany skierował przeciwko niemu zawiadomienie o popełnieniu 11 przestępstw i wykorzystywał wszelkie możliwości prawne, aby doprowadzić do postawienia powodowi zarzutów karnych i jego skazania. Składane zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa dotyczyły również i najbliższej mu osoby – żony C.. Powód dodał, że był na forum krajowym i międzynarodowym przez przedstawicieli (...)oczerniany i pomawiany, dążono do zdyskredytowania i pomniejszenia jego dokonań. Oprócz tego powód podnosił, że pozwane Stowarzyszenie działało w ten sposób przeciwko swojemu darczyńcy, w obronie nie swojego interesu, lecz interesu osób trzecich. Dodał, że Stowarzyszenie wykroczyło poza określony w statucie cel, do którego zostało powołane.

Pozwane (...)z siedzibą we W.wniosło o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W pierwszej kolejności pozwany podniósł, iż jako osoba prawna nie może być uznany za rażąco niewdzięcznego. Powołał się przy tym na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18.10.1972r., sygn. akt I CR 393/72, w którym wskazano, iż odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego następuje jedynie między osobami fizycznymi, albowiem takiego zachowania może dopuścić się tylko obdarowany człowiek, a nie obdarowana osoba prawna.

Ponadto z ostrożności procesowej pozwany wskazał, że nie została spełniona przesłanka rażącej niewdzięczności. W szczególności podniósł, że powód nie przedstawił żadnych dowodów na potwierdzenie faktu, iż był szkalowany i upokarzany przez pozwanego. Dalej pozwany wskazał, że powód nie mógł odwołać darowizny z tej przyczyny, że został wykluczony z pozwanego Stowarzyszenia, ponieważ złożył oświadczenie z przekroczeniem rocznego terminu z art. 899 § 3 k.c. Zaznaczył, że przyczyna ta nie została ujęta w oświadczeniu o odwołaniu darowizny z dnia 03.01.2011r., a sprecyzowana dopiero w pozwie, który pozwany otrzymał w dniu 22.03.2012r. Z kolei powód o swoim wykluczeniu ze stowarzyszenia dowiedział się w marcu 2010r. Pozwany zaprzeczał, aby złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa można poczytać za przejaw rażącej niewdzięczności. Podnosił, że złożenie takiego zawiadomienia było uzasadnione, co potwierdza fakt, iż Prokuratura nie odmówiła jego wszczęcia i było ono prowadzone. Dodał, że złożone zawiadomienie nie było przejawem niewdzięczności, czy „nienawiści”, lecz próbą ochrony swoich praw przed zachowaniami powoda. Pozwany stał na stanowisku, że odwołanie darowizny stanowi także nadużycie prawa podmiotowego i jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Podniósł także, ze powód w istocie otrzymał zapłatę za darowiznę od osób trzecich w kwocie co najmniej 25.000 €. Pozwany wskazał, że wartość nakładów poczynionych przez niego na nieruchomość znacznie przewyższa jej wartość. Podał, że w latach 2003-2009 poczynił nakłady na darowaną nieruchomość w wysokości 702.445,40 zł. Pozwany zarzucał także, że powód przedstawił w pozwie nieprawdziwy stan faktyczny dotyczący jego działalności w pozwanym Stowarzyszeniu oraz przyczyn jego wykluczenia.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

(...) powstało w 1995r. (zarejestrowane i wpisane do rejestru stowarzyszeń pod nr KRS (...)). Jest organizacją dobroczynną, nie przynoszącą członkom dochodów finansowych. Celem Stowarzyszenia jest propagowanie, pobieranie oraz podejmowanie wszelkich działań zmierzających do organizowania życia ludzkiego w sposób zapewniający zdrowie fizyczne, psychiczne i duchowe, a w szczególności poprzez rozpowszechnianie teoretycznej i praktycznej wiedzy o naturalnym odżywianiu, naturalnym sposobie życia, metodach leczniczych i terapiach (w zakresie fizycznym i psychicznym), samopoznaniu, medytacji i koncentracji mające na celu cielesne i duchowe zdrowie oraz odprężenie.

Siedzibą stowarzyszenia był początkowo G., a następnie od 2002r. P.. Obecnie, od 2012r., siedzibą (...) jest W..

W okresie od 2002r. do 2010r. powód T. S.pełnił funkcję prezesa zarządu (...).

(odpis KRS K. 14-16; Statut (...) k. 18-23)

W dniu 15.07.2003r. w Kancelarii Notarialnej w L.przed notariuszem R. D.zawarta została w formie aktu notarialnego (rep. (...)nr (...)) umowa darowizny na podstawie której powód T. S.darował pozwanemu (...):

- nieruchomość położoną w P.przy ul. (...), gmina (...), w skład której wchodziły działki oznaczone numerami: (...), (...), (...), (...), (...), (...)i (...)o łącznej powierzchni 13,6836 ha, dla której Sąd Rejonowy w L. prowadzi księgę wieczystą KW nr (...)

- zabudowaną działkę położoną w P.przy ul. (...), gmina (...), oznaczonej numerem (...)o pow. 0,80 ha, objętej księgą wieczystą KW nr (...)prowadzoną przez Sąd Rejonowy w L..

(akt notarialny k. 24-26)

Działki nr (...)zostały odłączone od swoich pierwotnych ksiąg wieczystych i została dla nich założona nowa księga o nr (...)prowadzona przez SR w L. V Wydział Ksiąg Wieczystych.

(odpis KRS k. 27-38)

Działka gruntu nr (...)została podzielona na dwie działki: (...)i (...).

(zawiadomienie o zmianach w ewidencji gruntów k. 42-43)

W dniu 18.05.2004r. w Kancelarii Notarialnej w L.przed notariuszem D. D.zawarta została w formie aktu notarialnego umowa darowizny na podstawie której pozwane (...)darowało powodowi działkę nr (...)o pow. 4,1357 ha położonej w P.przy ul. (...), gmina (...), objętej księgą wieczystą KW nr (...)prowadzonej przez Sąd Rejonowy w L..

(akt notarialny k. 39-41)

Uchwałą zarządu nr (...)z dnia 12.03.2010r. powód T. S.został wykluczony z członkostwa w (...).

(zawiadomienie k. 44-45)

Oświadczeniem z dnia 03.11.2011r., doręczonym pozwanemu w dniu 04.11.2011r., powód odwołał darowiznę dokonaną 15.07.2003r. przed notariuszem R. D. w Kancelarii Notarialnej w L. i wezwał pozwanego (...) do przeniesienia własności i wydania darowanych nieruchomości.

Jako przyczyny odwołania darowizny podał szkalowanie go, składanie oświadczeń, które mają przynieść mu ujmę, wszczęcie postępowania, w których podnosi się wobec niego nieprawdziwe i obraźliwe zarzuty.

(oświadczenie o odwołaniu darowizny k. 88-90; potwierdzenie odbioru k. 91)

Sąd zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności zaznaczenia wymaga, że Sąd dokonał ustaleń faktycznych w oparciu o opisane wyżej dowody z dokumentów, które uznał za przydatne w sprawie i wiarygodne, a których prawdziwości, żadna ze stron postępowania nie kwestionowała.

Powód T. S.wnosił o zobowiązanie pozwanego (...)do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na niego własności nieruchomości położonej w P.przy ul. (...), gmina (...), w skład której wchodzą działki oznaczone numerami: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...)i (...), dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w L., Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW NR (...). Podnosił przy tym, iż oświadczeniem z dnia 03.11.2011r. odwołał darowiznę przedmiotowej nieruchomości z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, której upatrywał w pozbawieniu go członkostwa w pozwanym stowarzyszeniu, złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przez niego przestępstw, a także dyskredytowania i oczerniania jego osoby.

Pozwany podnosił przede wszystkim, iż niedopuszczalne jest odwołanie darowizny uczynionej na rzecz osoby prawnej z powodu rażącej niewdzięczności.

Bezspornie pozwany (...) jest stowarzyszeniem wpisanym do Krajowego Rejestru Sądowego – rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej pod nr KRS (...)i posiada osobowość prawną. Poza sporem pozostawał również fakt uczynienia przez powoda darowizny na rzecz pozwanego, oraz jej przedmiot.

Sąd za zasadne uznał zarzut pozwanego o niedopuszczalności odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności w przypadku, gdy obdarowanym jest osoba prawna.

Jak stanowi art. 898 § 1 k.c., darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Zgodnie z paragrafem 2 tego przepisu, zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.

Przyjmuje się, że darowizna wytwarza pewien stosunek etyczny pomiędzy darczyńcą i obdarowanym, wyrażający się w moralnym obowiązku wdzięczności. Godzi w ogólne poczucie etyczne sytuacja, jeżeli ktoś jest niewdzięczny wobec darczyńcy. W interesie nie tylko darczyńcy, ale także społecznym leży, aby nikt niegodny nie korzystał z pracy i majątku darczyńcy. Dbałość o prawidłowy układ stosunków międzyludzkich, potwierdzony umową darowizny, należy postawić wyżej niż troskę o pewność i bezpieczeństwo obrotu, oparte na zasadzie pacta sunt servanda. Normy moralne zostały w sytuacji opisanej komentowanym przepisem postawione wyżej niż stosunek kontraktowy. Ingerencja w istniejący stosunek prawny jest jednak dyktowana zachowaniem obdarowanego, który prowokuje zmianę stosunku prawnego. Podkreślić jednak należy, iż w opisywanej sytuacji podstawą odwołania darowizny są wyłącznie względy moralne (A. Kidyba, Z Gawlik, Komentarz do art. 898 Kodeksu cywilnego, tom III część szczególna, LEX 2010). Podobnie wskazano w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25.03.2010r., I ACa 30/10, LEX nr 1120360: „Umowa darowizny wytwarza stosunek etyczny między darczyńcą a obdarowanym i rodzi po stronie tego ostatniego moralny obowiązek wdzięczności. Pogwałcenie tego obowiązku przez dopuszczenie się ciężkich uchybień opatrzone jest przewidzianą w art. 898 § 1 k.c. sankcją prawną w postaci prawa odwołania darowizny, które jako wyjątek od zasady trwałości umów, jest obwarowane spełnieniem kwalifikowanej przesłanki w postaci rażącej niewdzięczności obdarowanego wobec darczyńcy.” W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że przez pojęcie rażącej niewdzięczności należy rozumieć tylko takie czynności obdarowanego - działania lub zaniechania, które są skierowane przeciwko darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym. Chodzi tu przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy, np. przeciwko zdrowiu, życiu, czci, mieniu oraz o naruszenie przez obdarowanego obowiązków wynikających ze stosunków osobistych łączących go z darczyńcą, np. odmowa udzielenia pomocy w czasie choroby. Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują czyny nieumyślne obdarowanego, a nawet drobne czyny umyślne, ale niewykraczające poza zwykłe konflikty rodzinne. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13.10.2005r. sygn. akt I CK 112/05, LEX nr 186998, „Jako przesłankę uprawnienia darczyńcy do odwołania darowizny ustawodawca w art. 898 k.c. statuuje rażącą niewdzięczność. Posługuje się więc typowym zwrotem niedookreślonym, pozostawiając sądowi ustalenie, czy konkretne zachowania mieszczą się w pojęciu rażącej niewdzięczności i odsyłając w tym zakresie przede wszystkim do układu norm moralnych”.

Zatem, skoro zaistnienie przesłanki rażącej niewdzięczności należy rozpatrywać w każdym wypadku przez pryzmat stosunku etycznego łączącego darczyńcę z obdarowanym oraz w kontekście norm moralnych i etycznych, ocena taka możliwa będzie jedynie w stosunkach między osobami fizycznymi. Siłą rzeczy wykluczone i niemożliwe będzie badanie wspomnianych przesłanek w przypadku osoby prawnej. Sąd orzekający podziela w tym zakresie pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia z dnia 18 października 1972r. iż, „odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego - w myśl art. 898 § 1 kc - następuje jedynie między osobami fizycznymi, gdyż zawinionego działania cechującego pojęcie rażącej niewdzięczności (np. umyślne wywołanie u darczyńcy rozstroju zdrowia - art. 898 § 2 kc) może dopuścić się tylko obdarowany człowiek, w żadnym zaś wypadku obdarowana osoba prawna” (I CR 393/72, Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego 1973/4 poz. 76, Lex Polonica nr 329190). Ocenie takiej nie sprzeciwia się powołana przez stronę powodową tzw. teoria organów przyjęta w polskim systemie prawnym. Odróżnić należy powstanie odpowiedzialności deliktowej i kontraktowej osoby prawnej w związku z działaniami jej organu (także kwestię dobrej i złej wiary), od charakterystycznego tylko dla darowizny istnienia szczególnego stosunku etycznego między darczyńcą i obdarowanym oraz oceny łączących ich stosunków na tle zasad moralnych, co jest niezbędne do ustalenia zaistnienia przesłanki rażącej niewdzięczności obdarowanego. Powstanie takiego stosunku i rozpatrywanie go w oparciu o zasady moralności jest niemożliwe w przypadku, gdy obdarowanym jest osoba prawna.

Mając na uwadze powyższe, Sąd oddalił powództwo, co znalazło wyraz w punkcie I wyroku.

Skoro, jak to wskazano wyżej, w stosunku do pozwanego – osoby prawnej niemożliwe jest ustalenie zaistnienia przesłanki w postaci rażącej niewdzięczności, zbędne było prowadzenie postępowania dowodowego w tym zakresie. Wobec tego Sąd oddalił, jako nie mające znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, wnioski dowodowe pozwanego zawarte w pozwie i w piśmie z dnia 27.05.2013r. (k. 1072), z osobowych źródeł dowodowych oraz z akt o sygn. 2 Ds. 144/11/S Prokuratury Rejonowej w L., dowodu z opinii biegłego oraz z przesłuchania stron. Oddaleniu podlegały również wnioski dowodowe pozwanego zawnioskowane w odpowiedzi na pozew oraz w piśmie z dnia 18.06.2013r. (k. 1092), w tym z zeznań świadków, opinii biegłego, korespondencji, dołączonych rachunków i faktur.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. Powód przegrał proces w całości, zatem Sąd włożył na niego obowiązek zwrotu kosztów procesu poniesionych przez pozwanego w łącznej kwocie 3.617 zł (3.600 zł wynagrodzenia pełnomocnika oraz 17 zł z tytułu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa).