Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 marca 2013 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

po rozpoznaniu w dniu 1 marca 2013 roku

na rozprawie

sprawy z powództwa D. B.

przeciwko Skarbowi Państwa – Aresztowi Śledczemu w B.

o zadośćuczynienie

I.  oddala powództwo

II.  odstępuje od obciążania powoda kosztami procesu w całości

III.  nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Białymstoku adwokatowi L. K. kwotę 3600 złotych powiększoną o należny VAT z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu

UZASADNIENIE

Powód D. B. wnosił o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Aresztu Śledczego w B. kwoty 100 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od daty wyroku do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia. Wnosił ponadto o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego z tytułu pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

W uzasadnieniu wskazał, że odbywa karę pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w B.. W trakcie pobytu w tej jednostce, w okresie od 10 sierpnia 2011 roku do 12 lutego 2012 roku został poddany niezgodnemu z prawem nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu wynikającemu z niezapewnienia humanitarnych warunków. Przejawem tego typu działań było umieszczenie niepalącego powoda w celi wspólnie z osobami palącymi i jednoczesne nieuwzględnienie jego wniosków o przeniesienie do innej celi. Co więcej, powód podniósł, że nie będąc członkiem żadnej z subkultur więziennych był osadzony z osobami o różnym stopniu zdemoralizowania. W ten sposób jego zdrowie było narażone na niebezpieczeństwo ze strony tych osób, co potęgowało jego cierpienia.

Powód twierdził, że wychowawca do którego zgłaszał wszelkie zastrzeżenia jest w stosunku do niego negatywnie nastawiony. Wyraża się to w sporządzaniu przez wychowawcę negatywnych ocen dotyczących powoda oraz twierdzeniach o roszczeniowej postawie D. B. (k. 2 – 3).

Pozwany Skarb Państwa – Areszt Śledczy w B., zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał, że powód w żaden sposób nie udowodnił faktu zaistnienia szkody, ani tego że szkoda ta mogłaby wynikać z bezprawnego działania bądź zaniechania pozwanego. Wskazał, że funkcjonariusze Służby Więziennej działali wobec powoda w ramach swoich uprawnień ustawowych i ich działaniu nie można w żaden sposób przypisać niezgodności z prawem. Zdaniem pozwanego, z uwagi na to że powód nie wykazał domniemanej szkody, ani jej wysokości, roszczenie odszkodowawcze powinno zostać oddalone. Odnosząc się do zakresu żądania, z ostrożności procesowej, pozwany podniósł że dochodzona pozwem kwota jest horrendalnie wysoka i nie znajduje uzasadnienia w kontekście sytuacji ekonomicznej ogółu społeczeństwa i wysokości dochodów osiąganych przez przeciętną, uczciwie żyjącą polską rodzinę.

Pozwany podkreślił, że ograniczenia i niedogodności na które powód jest narażony w Areszcie Śledczym wynikają z istoty pozbawienia wolności, co nie jest podstawą do uznania, że zachodzą przesłanki do uwzględnienia jego żądania (k. 29 – 41).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Powód D. B. w okresie objętym żądaniem pozwu odbywał karę pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w B.. Został tam umieszczony po wycofaniu z zakładu karnego typu półotwartego za powrót z zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego pod wpływem alkoholu.

Przy przyjęciu do placówki powód zadeklarował, że nie używa wyrobów tytoniowych, ani nie jest uczestnikiem podkultury przestępczej. Nie zgłaszał przeciwwskazań dla umieszczenia go w jednej celi z osobami deklarującymi przynależność do tego typu grup.

W Areszcie Śledczym powód został umieszczony w celi wieloosobowej przeznaczonej dla osób niepalących, stosownie do jego deklaracji i informacji zawartej w systemie N. N.. Nie zgłaszał uwag co do miejsca osadzenia. W trakcie pobytu, ze względów wychowawczych został przeniesiony do celi nr (...) również przeznaczonej dla skazanych niepalących.

W 2011 roku powód zgłosił pięć skarg, w tym dwie w zakresie osadzenia z osobami palącymi. Zarzuty zgłoszone przez powoda po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego zostały uznane za bezzasadne.

Powód jest oceniany jako osoba, która w przypadku niepomyślnych dla niego decyzji zachowuje się arogancko i opryskliwie, prezentuje skłonność do zachowań roszczeniowych i manipulacyjnych. Dążąc do osiągnięcia wyznaczonego celu, potrafi zachowywać się z przesadną grzecznością. W trakcie odbywania kary pozbawienia wolności manipulował informacjami m.in. w zakresie używania wyrobów tytoniowych.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o zeznania świadka T. M. (k. 146, 177 – 179) oraz załączone do sprawy dokumenty: stanowiska Dyrektora AŚ w B. (k. 43 – 44), notatki służbowe (k. 45 – 47), oświadczenia (k. 183), dokumentów z części B akt osobo poznawczych powoda (k. 183 v – 189).

Zeznania i wyjaśnienia powoda (k. 65 – 66), Sąd uwzględnił jedynie w zakresie w jakim dotyczą one faktu jego pobytu w Areszcie Śledczym w B. oraz umiejscowienia w konkretnej celi mieszkalnej.

W pozostałym zakresie jego zeznania zostały ocenione jako niewiarygodne. Powód wykazuje bowiem tendencję do przejaskrawiania negatywnych (w jego ocenie) zdarzeń.

Zarzuty kierowane przez powoda wobec pozwanego nie zostały ponadto w żaden sposób potwierdzone przez zeznania świadka B. M. (k. 146). Świadek ten skoncentrował się na specyfice życia więziennego, faktu istnienia podkultur więziennych oraz charakterystycznych dla nich zachowań („rządzenie w celi”, wysługiwanie się innymi osadzonymi, wywoływanie sytuacji konfliktowych). Nie był jednakże w stanie wskazać na ani jedno konkretne zdarzenie z udziałem powoda, które uzasadniałoby uznanie, że faktycznie doszło do naruszenia dobra osobistego D. B. i uwzględnienie jego roszczeń.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 448 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostało naruszone może żądać odpowiedniej sumy zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, albo zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez niego cel społeczny. Przy rozpoznawaniu żądania ochrony naruszonych dóbr osobistych w pierwszej kolejności konieczne jest ustalenie i ocena, czy i jakie dobro osobiste zostało naruszone, następnie stwierdzenie bezprawności działania sprawcy.

Powód był zatem zobowiązany do udowodnienia istnienia działania lub zaniechania sprawcy krzywdy niemajątkowej istnienia tejże krzywdy wynikającej z naruszenia przez pozwanego dobra osobistego powoda, związek przyczynowy między krzywdą niemajątkową a działaniem lub zaniechaniem sprawcy krzywdy niemajątkowej, a ponadto udowodnić w przypadku bezprawnego działania lub zaniechania sprawcy krzywdy, jego winę.

W art. 24 § 1 k.c. ustanowiono domniemanie prawne, w myśl którego naruszenie (zagrożenie) dobra osobistego jest bezprawne (tzw. domniemanie bezprawności). Konsekwencją tego domniemania jest przesunięcie ciężaru udowodnienia braku bezprawności na osobę, która dopuściła się naruszenia dobra osobistego (art. 6 k.c.). W tej sytuacji pozwanego obciążał obowiązek udowodnienia, że działał zgodnie z prawem i nie naruszył dóbr osobistych powoda. W ocenie Sądu okoliczności sprawy i zebrane dowody wskazują, że pozwany nie działał wbrew prawu.

Takie stanowisko zostało także wyrażone w orzecznictwie, z którego wynika, że rozpoznając sprawę w przedmiocie ochrony dóbr osobistych, sąd powinien w pierwszej kolejności ustalić, czy doszło do naruszenia dobra osobistego, a dopiero w przypadku pozytywnej odpowiedzi, ustalić czy działanie pozwanego było bezprawne. Dowód zaś, że dobro osobiste zostało zagrożone lub naruszone, ciąży na osobie poszukującej ochrony prawnej na podstawie art. 24 k.c. Natomiast na tym, kto podjął działanie zagrażające dobru osobistemu innej osoby lub naruszające to dobro, spoczywa ciężar dowodu, że nie było ono bezprawne (por. wyrok SN z dnia 17 czerwca 2004 roku , sygn. akt V CK 609/03, Lex nr 109404; wyrok SN z 17 kwietnia 2008 roku, sygn. akt I CSK 492/07, Lex nr 492174).

Powód nie sprostał wymaganiu wykazania faktu naruszenia jego dóbr osobistych.

Nie ulegało wątpliwości, że pozwany, stosownie do deklaracji powoda umieścił go w celach przeznaczonych dla osób niepalących. Fakt, że w trakcie pobytu D. B. w tego typu celi, miały miejsce sytuacje, w których osadzeni nie przestrzegali tego podziału i palili papierosy, nie stanowi przejawu złej woli pozwanego. Nie może on ponosić odpowiedzialności za niezgodne z przepisami zachowania innych więźniów, zwłaszcza że jak wynika z zeznań T. M., każda informacja o „przypalaniu” przez osadzonych, jest weryfikowana i w razie potrzeby wychowawcy interweniują.

Co więcej, powód wielokrotnie sam naruszał obowiązujące normy prawne, a także zasady panujące w zakładzie karnym (palił papierosy w trakcie pobytu w celi dla niepalących k. 184). Powinien zatem mieć świadomość tego, że inni osadzeni, podobnie jak on, nie mają poszanowania dla obowiązujących norm i reguł postępowania, nawet w trakcie pobytu w zakładzie karnym. Wyraża się to właśnie w używaniu papierosów w celi przeznaczonej dla osób niepalących.

Końcowo jedynie wskazać należy, że z analizy kopii dokumentów z części B akt osobo poznawczych powoda wynika, iż w trakcie długotrwałego pobytu w jednostkach penitencjarnych, w zależności od potrzeb manipulował on informacjami dotyczącymi palenia bądź niepalenia przez niego papierosów. Nawet w trakcie trwania niniejszego procesu, powód dwukrotnie zmienił swój stosunek do palenia wyrobów tytoniowych. W oświadczeniu z dnia 11 maja 2012 roku wskazał, że zaczął palić papierosy (k. 183), zaś na datę 16 stycznia 2013 roku ponownie deklarował się jako osoba niepaląca (k. 182). Z zeznań wychowawcy taka postawa jest prezentowana przez wielu osadzonych i ma ona na celu wymuszenie przeniesienia między celami.

Wskazuje to, że pozwany ze swej strony dołożył wszelkich starań, by zapewnić oddzielenie od siebie osób palących od tych które deklarują się jako niepalący. Podkreślenia wymaga, że nawet w warunkach wolnościowych, obiektywnie niemożliwe jest osiągnięcie stanu w którym obie grupy będą całkowicie od siebie odizolowane.

D. B. nie zdołał także wykazać, by umieszczenie go w jednej celi wspólnie z osobami przynależącymi do podkultury więziennej wiązało się z jakąkolwiek szkodą po jego stronie. Powód nie zgłaszał wychowawcy żadnych zastrzeżeń dotyczących doboru osadzonych do zamieszkania w celi. Nie zanotowano także żadnych zdarzeń, w których powód został poszkodowany. Samo istnienie możliwości wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa osobistego jest cechą jednostek penitencjarnych. O takiej możliwości osadzeni są informowani. Z zeznań wychowawcy T. M. wynika zaś, że w przypadku stwierdzenia iż którykolwiek z osadzonych podejmuje próby podporządkowania sobie współwięźniów, jest on przenoszony do innej celi z odpowiednim składem osobowym.

Nie ma także przesłanek dla uznania, że sposób rozmieszczenia osadzonych był niezgodny z prawem. Nadzór nad prawidłowością rozmieszczenia osadzonych w pomieszczeniach, niezbędnego dla utrzymania porządku i zapobieżenia wzajemnej ich demoralizacji sprawuje sędzia penitencjarny. Z materiału dowodowego sprawy nie wynika zaś by w jednostce penitencjarnej, w której przebywa powód, stwierdzono jakiekolwiek uchybienia w tym zakresie.

W toku postępowania powód nie zdołał także udowodnić faktu rzekomego dyskryminowania go przez wychowawcę. Zarzuty D. B. w tej kwestii sprowadzały się do polemiki z oceną powoda dokonywaną przez T. M.. Z dokumentów akt sprawy nie wynika by wychowawca oceniał powoda w sposób tendencyjny, a negatywne oceny były bezpodstawne. Dowodu takiego nie stanowi „gryps” załączony przez powoda (k. 63). Wychowawca nie musi, a nawet nie powinien, uwzględniać wszelkich żądań osadzonych i ubiegać się o ich względy. Kara pozbawienia wolności jest dolegliwością i ma na celu resocjalizację przestępców, czemu służą oceny i system kar oraz nagród.

Samo twierdzenie powoda nie jest dowodem, a twierdzenie dotyczące istotnej dla sprawy okoliczności (art. 227 k.p.c.), powinno być udowodnione przez stronę to twierdzenie zgłaszającą (tak SN w wyroku z dnia 22 listopada 2001 r. w sprawie o sygn. akt I PKN 660/00, Wokanda 2002/7 – 8/ 44).

Nie można zatem dopatrzeć się w tym przypadku jakiegokolwiek naruszenia dobra osobistego powoda. Odbywanie kary pozbawienia wolności ze swej istoty wiąże się z pewnymi ograniczeniami i niedogodnościami, a także koniecznością podporządkowania się panującym tam regułom. D. B. jest osobą wielokrotnie karaną (także w warunkach recydywy szczególnej wielokrotnej), zatem z jego doświadczenia osobistego wynika świadomość warunków bytowych panujących w polskich jednostkach penitencjarnych. Decydując się na popełnianie kolejnych przestępstw godził się na to, że będzie zmuszony do powrotu do warunków izolacyjnych, które są mu dobrze znane. Sąd podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Okręgowy w Opolu w wyroku z dnia 1 października 2010 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt I C 655/09, że takie zachowanie powoda świadczy o tym, że nie ma on oporów wewnętrznych przed powrotem w to samo miejsce. Uznać zatem należy, że warunki panujące w Areszcie Śledczym w B. nie są tyle uciążliwe by mówić o niehumanitarnym traktowaniu, jak również nie stanowiły żadnego źródła cierpień psychicznych i fizycznych.

W świetle powyższych rozważań i uznania, że pozwany w żaden sposób nie naruszył dóbr osobistych powoda, niezasadna była analiza roszczeń zgłoszonych przez powoda, pod kątem wysokości ewentualnego zadośćuczynienia.

Mając na uwadze powyższe, orzeczono jak w sentencji.

Mimo przegrania przez powoda niniejszego procesu, nie był on zobowiązany do uiszczania jakichkolwiek kosztów z tego tytułu, z uwagi na to że w toku postępowania, korzystał on z całkowitego zwolnienia od kosztów sądowych. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w pkt II wyroku.

Wysokość wynagrodzenia dla adwokata ustanowionego powodowi z urzędu została ustalona w oparciu o § 6 pkt 6 w zw. z § 2 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. nr 163 poz. 1348 z późn. zm.).