Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Andrzej Żelazowski

Protokolant: starszy protokolant Marzena Stępkowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 grudnia 2013 r. w K.

sprawy z powództwa M. O., P. K.

przeciwko M. H., K. S., A. W. (1), A. W. (2)

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od powodów M. O., P. K. solidarnie na rzecz pozwanych M. H., K. S., A. W. (1), A. W. (2) kwotę 7.200 zł (słownie: siedem tysięcy dwieście) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt I C 1606/12

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 19 grudnia 2013 r.

Powodowie - M. O. i P. K. w pozwie złożonym w dniu 3.09.2012 r. domagali się nakazania pozwanym M. H., K. S., A. W. (1) oraz A. W. (2) złożenia oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia na rzecz powodów własności udziałów w wysokości – odpowiednio – po 3/20 części we współwłasności nieruchomości położonej przy ul. (...) w K., stanowiącej działkę nr (...), obręb (...), zabudowaną budynkiem wielorodzinnym, dla której Sąd Rejonowy dlaK. P.w K.prowadzi księgę wieczystą nr (...), w wykonaniu zobowiązania nałożonego na A. C. w testamencie własnoręcznym F. S. (1) sporządzonym w dniu 8.08.1969 r. w K., w ten sposób, że: nakazania M. H. i K. S. złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na każdego z powodów własności udziałów w przedmiotowej nieruchomości po 1/20 części oraz od A. W. (1) i A. W. (2) po 1/40 części. Nadto powódka żądała zasądzenia na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Na uzasadnienie swojego roszczenia powodowie podali, że testamentem własnoręcznym z dnia 8.08.1969 r. F. S. (1) powołał do całości spadku A. C., zobowiązując ją równocześnie do przeniesienia własności udziałów w nieruchomości przy ul. (...) w K. w 9/10 części na rzecz F. T. z d. K. oraz nieruchomości przy ul. (...) w 1/12 części i ul. (...) (obecnie ul. (...)) w 1/8 części na rzecz brata spadkodawcy A. S.. Powyższe zobowiązanie testamentowe wykonane zostało przez spadkobierczynię jedynie w części, tj., w stosunku do A. S., na rzecz którego A. M. przeniosła w dniu 6.02.1976 r. własność wskazanych w testamencie udziałów. Nie został natomiast zrealizowany zapis na rzecz F. T., której powodowie są następcami prawnymi. W konsekwencji są oni uprawnieni do dochodzenia roszczenia o wykonanie zapisu testamentowego przeciwko pozwanym, którzy są zobowiązani do przeniesienia własności udziałów w nieruchomości przy ul. (...), jako następcy prawni A. C..

Powodowie podnieśli, że w ich ocenie przedmiotowe roszczenie jest wymagalne i nieprzedawnione. Określony bowiem w art. 970 zd. 1 k.c. termin wymagalności tego roszczenia winien być liczony od dnia, w którym zapisobierca dowiedział się o ogłoszeniu testamentu oraz o treści zapisu ustanowionego na jego rzecz. Powodowie przy tym zaznaczyli, iż F. T. (1) pomimo wiedzy o zapisaniu jej części domu przy ul. (...), nigdy nie dowiedziała się tak o otwarciu i ogłoszeniu testamentu wuja, jak i o szczegółowej treści testamentu, które to okoliczności wyłączają rozpoczęcie biegu terminu do wykonania zapisu. Podkreślili, iż wskazanej wiedzy nie posiadali również bezpośredni spadkobiercy F. T. tj. D. F. oraz H. K.. O okoliczności tej dowiedzieli się dopiero następcy prawni H. K. i D. F., tj. odpowiednio K. K. (2) i P. K. oraz Skarb Państwa, a od K. K. (2) – powódka M. O.. Przedmiotowe zawiadomienie dokonane zostało przez Sąd Rejonowy dla K. Ś. w K. w ramach prowadzonego z wniosku Prokuratury Okręgowej w K. postępowania o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po F. S. (1), sygn. akt I Ns 285/04/S. Czynność ta miała przy tym stanowić stwierdzone przez Sąd orzekający procesowe uchybienie Sądu spadku, który zaniechał wezwania F. T. w charakterze uczestniczki postępowania spadkowego w sprawie sygn. akt II Ns II/35/70. W świetle powyższego powodowie wskazali, iż określony w art. 981 k.c. pięcioletni okres realizacji roszczenia z tytułu zapisu testamentowego w przedmiotowej sprawie został zachowany, co przesądza o zasadności ich powództwa.

Pozwani w odpowiedzi na pozew wnieśli o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie solidarnie na ich rzecz od powodów kosztów procesu. Podnieśli, iż, wierzytelność jakiej dochodzą powodowie jest przedawniona od 40 lat, co wynika z dokumentów w postaci protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu oraz oświadczenia F. T. z dnia 11.05.1970 r., z którego wynika, iż wie ona o śmierci F. S. (2) i uczynionym na jej rzecz zapisie. Wskazali przy tym, iż F. T. (1) nigdy nie żądała wykonania zapisu, mimo że o przysługującym jej roszczeniu i treści testamentu niewątpliwie wiedziała. Ponadto wskazali, że ani F. T. (1), ani jej spadkobiercy nie podjęli działań mających na celu zaspokojenie roszczenia z tytułu zapisu. Zdaniem pozwanych termin przedawnienia roszczenia biegnie od dnia ogłoszenia testamentu, a nie od dnia, w którym uprawniona dowiedziała się o treści testamentu. Ponadto zarzucili, iż powodowie nie wykazali następstwa prawnego H. K. po F. T. oraz K. K. (2) i P. K. po H. K., a także powódki M. O. po K. K. (2).

Do okoliczności niespornych należało:

Testamentem własnoręcznym, sporządzonym w dniu 8.08.1969 r., F. S. (1) powołał do całości spadku A. C., zobowiązując ją równocześnie do przeniesienia własności udziałów w nieruchomości przy ul. (...) w K. w 9/10 częściach na rzecz F. T. z d. K. oraz udziałów w nieruchomościach przy ul. (...) w 1/12 części i ul. (...) (obecnie ul. (...)) w 1/8 części na rzecz brata spadkodawcy A. S..

F. S. (1) zmarł w dniu 13.08.1969 r. w K..

W dniu 24.11.1969 r. na wniosek A. C. w Państwowym Biurze Notarialnym w K. dokonano otwarcia i ogłoszenia testamentu własnoręcznego F. S. (1) z dnia 8.08.1969 r. F. T. (2) i A. S. w tym czasie przebywali za granicą i nie uczestniczyli formalnie w posiedzeniu przed Notariuszem. Odpisy protokołu z przedmiotowego posiedzenia adresowane do nich otrzymała do rąk własnych A. C..

W dniu 13.01.1970 r. A. C. złożyła w Sądzie Powiatowym dla Miasta K. w K. wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po F. S. (1). Postanowieniem z dnia 8.09.1970 r. Sąd Powiatowy dla Miasta K. w K. w sprawie sygn. akt II Ns II/35/70, stwierdził, iż spadek po F. S. (1) zamieszkałym w K. i tu zmarłym w dniu 13.08.1969 r. nabyła w całości A. C. na podstawie testamentu spadkodawcy z daty (...).08.1969 r. – z uwzględnieniem zapisów testamentem tym objętych. Z., którzy winni być uczestnikami tego postępowania nie byli zawiadamiani przez Sąd o toczącym się postępowaniu.

Zapis testamentowy na rzecz F. T. nigdy nie został wykonany. Zarówno F. T. (1) jak i jej spadkobiercy nigdy nie domagali się od A. M. wykonania tego zapisu.

A. C. zmarła w dniu 16.02.1994 r., zaś spadek po niej nabyły z mocy ustawy córki M. H., K. S. oraz J. W. po 1/3 części. Spadek po zmarłej J. W. nabyli z kolei mąż spadkodawczyni – A. W. (2) oraz córka A. W. (1) w ½ części każdy.

F. T. (1) zmarła w dniu 2.09.1972 r. w D.. H. K. zmarł 27.03.2003 r. D. F. zmarła w dniu 27.10.1998 r.

Ponadto Sąd ustalił, następujący stan faktyczny:

Spadek po zmarłej w dniu 11.04.2011 r. K. K. (2), nabyła na podstawie ustawy w całości powódka M. O..

Dowód: postanowienie Sądu Rejonowego dla miasta stołecznego W. w W. z dnia 28.05.2012 r., sygn. II Ns 1463/11, k. 201

W dniu 11.05.1970 r. w D. F. (F.) T. oświadczyła przed notariuszem, że w dniu 13.09.1969 r. zmarł w K. jej wuj F. S. (1), zapisując jej część domu przy ulicy (...) w K.. Oświadczyła, że części te przyjmuje.

Dowód: tłumaczenie z języka niemieckiego oświadczenia z dnia 11.05.1970 r. , k. 20 akt II Ns II 35/70

We wniosku A. C. o stwierdzenie nabycia spadku po F. S. (1), F. T. (1) była wskazywana jako uczestnik postępowania. Sąd zakreślił wnioskodawczyni termin do przedłożenia pełnomocnictwa od wskazanej uczestniczki albowiem ta zamieszkiwała za granicą. W odpowiedzi na to wnioskodawczyni złożyła do akt notarialne oświadczenie F. T. z dnia 11.05.1970 r. o przyjęciu zapisów ustanowionych w testamencie przez F. S. (1). Powyższe było dla Sądu wystarczające do przyjęcia, że wskazana o treści testamentu wie i go nie kwestionuje.

Przed Sądem Rejonowym dla K. Ś. w K., w sprawie sygn. akt I Ns 285/04/S, toczyło się z wniosku Prokuratura Okręgowego w K. postępowanie o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po F. S. (1). Sąd Okręgowy w K. Wydział II Cywilny - Odwoławczy w uzasadnieniu postanowienia oddalającego apelacj e od zapadłego w tej sprawie postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 21.05.2008 r. oddalającego wniosek wskazał m.in., iż w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku sygn. II Ns II/35/70 nastąpiło naruszenie przepisów procedury albowiem osoby w nim wskazane jako uczestnicy, w tym F. T. (1), nie zostały zawiadomione o toczącym się postępowaniu a oświadczenia, które zostały złożone odnoszą się do wiedzy o sporządzonym testamencie, a nie o toczącym się postępowaniu sądowym w przedmiocie spadku po zmarłym.

Dowód: wniosek A. C. z dnia 13.01.1970 r. o stwierdzenie nabycia spadku po F. S. (1), k. 1 w aktach II Ns II 35/70 ; protokół z posiedzenia Sądu z dnia 23.02.1970 r., k. 14-15 w aktach II Ns II/35/70; akta sprawy syg. I Ns 285/04/S - postanowienie Sądu Rejonowego dla K. Ś.w K. z dnia 21.05.2008 r., k. 625 oraz postanowienie Sądu Okręgowego w K. II Wydział Cywilny - Odwoławczy z dnia 22.01.2009 r., sygn. II Ca 1895/08 wraz z uzasadnieniem, k. 757, 772-778

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie z uwagi na skutecznie podniesiony przez pozwanych zarzut przedawnienia roszczenia.

Powodowie swe roszczenie wywodzili z zapisu, jaki w testamencie z dnia 8.08.1969 r. zamieścił F. S. (1) oraz z faktu, iż są oni następcami prawnymi F. T., na rzecz której przedmiotowy zapis został dokonany. Podkreślenia wymaga, iż w zasadzie do okoliczności niespornych między stronami należały okoliczności sprawy dotyczące kwestii dat: otwarcia spadku 13.08.1969 r., otwarcia i ogłoszenia testamentu – 24.11.1969 r., złożenia oświadczenia przez F. T. w przedmiocie spadku – 11.05.1970 r., czy też postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po F. S. (1) – 8.09.1970 r. Kwestią kluczową dla rozstrzygnięcia jest od kiedy należy liczyć rozpoczęcie biegu terminu wymagalności zapisu, a co za tym idzie, czy roszczenie z tytułu zapisu jest w okolicznościach przedmiotowej sprawy przedawnione oraz czy faktycznie, jak wskazywali na to powodowie, a co pozwani konsekwentnie kwestionowali, F. T. (2) – uprawniona z zapisu, nie miała wiedzy o treści testamentu, a w szczególności o zapisie dokonanym na jej rzecz przez zmarłego F. S. (1).

Zagadnienie początku biegu terminu przedawnienia roszczeń z tytułu zapisu nie jest w doktrynie i orzecznictwie postrzegane jednolicie.

„To, jakie okoliczności, zgodnie z art. 6 k.c. w związku z art. 981 k.c. powinien udowodnić powód podnoszący zarzut przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu, zależy od przyjętej wykładni tego przepisu w związku z art. 970 k.c. a w szczególności od określenia, od kiedy rozpoczyna bieg pięcioletni termin przedawnienia roszczenia. Przepis art. 981 k.c. stanowiąc, że roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem pięciu lat od dnia wymagalności zapisu odsyła do art. 970 zdanie pierwsze k.c., który stwierdza, że w braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobiorca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Obciążony zapisem ma zatem obowiązek spełnić świadczenie z tytułu zapisu dopiero po wezwaniu go przez zapisobiorcę do wykonania zapisu, co może nastąpić niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Skoro zgodnie z art. 970 k.c. wymagalność roszczenia zależy od wezwania wystosowanego przez uprawnionego, to zgodnie z art. 120 § 1 zdanie drugie k.c., bieg przedawnienia zaczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynności w najwcześniej możliwym terminie. W kwestii początku biegu terminu przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu w orzecznictwie i piśmiennictwie prezentowane są dwa stanowiska. Zgodnie z pierwszym, zajętym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15.02.2001 r., II CKN 390/00 (OSP 2001/10/140), termin przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu rozpoczyna się od dnia, w którym zapisobiorca dowiedział się o ogłoszeniu testamentu, bowiem zgodnie z art. 970 k.c., najwcześniejszym możliwym terminem do wystąpienia przez zapisobiorcę z żądaniem wykonania zapisu jest właśnie ten dzień, w którym dowiedział się on o ogłoszeniu testamentu.

Przy takiej wykładni art. 981 w zw. z art. 970 i art. 120 § 1 k.c. oraz takim określeniu początku biegu terminu przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu, na zobowiązanym do wykonania zapisu, podnoszącym zarzut przedawnienia roszczenia ciąży obowiązek udowodnienia, że zapisobiorca dowiedział się o ogłoszeniu testamentu oraz, że nastąpiło to wcześniej, niż pięć lat przed wniesieniem pozwu.

Wykładnia ta nie jest jednak powszechnie przyjęta. W wyroku z dnia 28.10. 2004 r., III CK 461/03 (OSNC 2005/11/193) Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że choć roszczenie o spełnienie świadczenia objętego zapisem staje się wymagalne po wezwaniu obciążonego do wykonania zapisu, to nie wynika z tego, że najwcześniej może to nastąpić po faktycznym dowiedzeniu się uprawnionego o ogłoszeniu testamentu. Przepis art. 970 k.c. w ogóle nie zajmuje się kwestią świadomości zapisobiorcy, nie ma też podstaw do przyjęcia, że art. 120 § 1 zdanie drugie k.c. uzależnia bieg przedawnienia od wiedzy uprawnionego o istnieniu okoliczności uzasadniających dochodzone roszczenie. Dla określenia początku biegu terminu przedawnienia miarodajna jest jedynie obiektywna możliwość podjęcia stosownej czynności przez uprawnionego w najwcześniej możliwym terminie a nie faktyczna możliwość podjęcia takiej czynności, wynikająca z jego świadomości o istnieniu określonych okoliczności. Skoro dokonanie czynności decydującej o wymagalności roszczenia, o którym mowa w art. 120 § 1 zdanie drugie k.c., zależy tylko od woli uprawnionego a zatem może on ją podjąć w dowolnym terminie, nawet po upływie bardzo długiego czasu po powstaniu roszczenia, to uzależnienie rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia od faktycznej wiedzy uprawnionego o okolicznościach uzasadniających roszczenie, pozostawiałaby zobowiązanego przez nieograniczony czas w niepewności, co przekreślałoby cel przedawnienia oraz cel regulacji art. 120 § 1 zdanie drugie. Dla uniknięcia takich sytuacji ustawodawca ilekroć ustanawia dla danego roszczenia termin przedawnienia liczony a tempore scientiae, jednocześnie ogranicza dochodzenie tego roszczenia terminem przedawnienia liczonym a tempore facti (na przykład art. 442 §2 k.c.). Przepis art. 981 k.c. w zw. z art. 970 zdanie pierwsze k.c. powiela rozwiązanie przewidziane w art. 120 § 1 k.c. Zapis staje się wymagalny niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu, czyli wtedy, gdy wykonanie zapisu staje się obiektywnie prawnie możliwe. Od dnia tak rozumianej wymagalności należy liczyć początek biegu terminu przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu i to bez względu na to, czy zapisobiorca wiedział, czy nie wiedział o ogłoszeniu testamentu. Rozstrzygający jest tylko obiektywnie ustalony, najwcześniej możliwy czas, w którym uprawniony mógł wezwać zobowiązanego do wykonania zapisu, a tym czasem jest dzień ogłoszenia testamentu, który w świetle art. 981 w zw. z art. 970 zdanie pierwsze k.c. stanowi początek biegu terminu przedawnienia. Wskazana w art. 120 § 1 zdanie drugie k.c. oraz w art. 970 k.c. "możliwość" podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, od której liczony jest początek biegu terminu przedawnienia, oznacza obiektywną, prawną możliwość podjęcia tej czynności a nie subiektywną możliwość działania uprawnionego, zależną od jego świadomości o przysługującym mu roszczeniu. Jak wskazał Sąd Najwyższy w powyższym wyroku, taka wykładnia uwzględnia cel instytucji przedawnienia, którym jest przerwanie w odpowiednim czasie stanu niepewności zobowiązanego i przeciwdziałanie sytuacjom, gdy tylko od woli uprawnionego i jego świadomości zależy kiedy to nastąpi, co mogłoby prowadzić do niepożądanego stanu niepewności prawnej nawet przez kilkadziesiąt lat.” – uzasadnienie wyroku SN z dnia 09.11.2005 r., II CSK 6/05, Lex nr 311371.

Nawet jeśliby przyjąć, że termin wymagalności roszczenia powodów winien być liczony od dnia, w którym zapisobiorca dowiedział się o ogłoszeniu testamentu oraz o treści zapisu, nie budzi na tle powyższych wywodów, w ocenie Sądu, wątpliwości, iż zgłoszone przez powodów roszczenie uległo przedawnieniu z uwagi na treść oświadczenia, jakie złożyła uprawniona, którego analiza, wbrew twierdzeniom powodów, pozwala na wyprowadzenie wniosku, iż uprawniona już w roku 1970 dysponowała wiedzą o śmierci spadkodawcy oraz istniejącego na jej rzecz testamentu i zapisu, jednak nie podjęła żadnych działań, mających na celu wyegzekwowanie zapisu. Upływ ponad 40 lat i fakt, iż także następcy prawni F. T. nie podejmowali w tym okresie żadnych działań mających na celu jego wykonanie, przy braku wskazania obiektywnych przeszkód do podjęcia takich działań, daje podstawę do tego by przyjąć, że roszczenie jest przedawnione.

Już sama ta okoliczność przesądza o bezzasadności roszczenia powodów, bez konieczności odnoszenia się do pozostałych zarzutów podnoszonych w sprawie, w tym zarzutów pozwanych odnoszących się do kwestii następstwa prawnego powodów po F. T.. Z tych także przyczyn pominął Sąd, stosownie do art. 217 §3 k.p.c., pozostałe wnioski dowodowe stron.

O kosztach procesu w stosunku do powoda P. K. orzekł Sąd na zasadzie art. 102 k.p.c., mając na względzie wykazaną przez powoda jego trudną sytuację życiową i zdrowotną.

O kosztach procesu w stosunku do powódki M. O. orzekł Sąd na zasadzie art. 98 §1 i 3 k.p.c. oraz §2 ust. 1-2 i §6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t. jednol. Dz. U. z 2013 r., poz. 461), obciążając nimi, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy, w całości powódkę; składają się na nie koszty zastępstwa procesowego pozwanych przez pełnomocnika będącego adwokatem w kwocie 7.200,00 zł.