Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 2013 r. w Lublinie

sprawy J. Ł.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o należności z tytułu składek

na skutek apelacji wnioskodawcy J. Ł.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 26 lutego 2013 r. sygn. akt VII U 2894/12

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu
w Lublinie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 12 czerwca 2012 r Zakład Ubezpieczeń Społecznych w L. określił, na dzień 12 czerwca 2012 r zadłużenie J. Ł. z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości 3780,45 zł, w tym: na ubezpieczenie społeczne w kwocie 3483,39 zł, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w kwocie 297,06 zł.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył J. Ł., kwestionując wysokość zadłużenia. Wskazał, iż w decyzji nie podano sposobu wyliczenia zaległości, jaki okres obejmują, czy składki zostały przeksięgowane i za jakie okresy tego dokonano.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie, podnosząc iż kwoty należności zostały wyliczone prawidłowo, a sposób tego wyliczenia przedstawiono szczegółowo w druku „stany należności dla płatnika”.

Wyrokiem z dnia 26 lutego 2013 r Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił odwołanie na podstawie następujących ustaleń faktycznych i ich oceny prawnej.

J. Ł. prowadził od 1995 r działalność gospodarczą w zakresie usług przewozu osób (taksówka osobowa). Działalność tą zarejestrował w ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez Prezydenta Miasta L.. Fakt prowadzenia działalności zgłosił do Pierwszego Urzędu Skarbowego w L. od dnia 1 stycznia 1995 r. W okresach od 1 stycznia 1999 r do 31 grudnia 2000 r oraz od 13 sierpnia 2007 r podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę.

Nadto wnioskodawca zgłaszał w Urzędzie Skarbowym przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej, dokonywał również na przestrzeni lat 2001 - 2007 bardzo częstych rejestracji i wyrejestrowań z ubezpieczeń społecznych (akta sprawy VII U 23/12). W okresie będącym okresem spornym w niniejszej sprawie, tj. od maja 2006 r do lipca 2007 r dokonał zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych w okresach: od 2 maja 2006 r do 12 maja 2006 r, od 15 maja 2006 r do 19 maja 2006 r, od 23 maja 2006 r do 23 maja 2006 r, od 26 maja 2006 r do 9 czerwca 2006 r od 12 czerwca 2006 r do 16 czerwca 2006 r, od 19 czerwca 2006 r do 24 czerwca 2006 r, od 27 czerwca 2006 r do 29 lipca 2006 r, od 31 lipca 2006 r do 4 sierpnia 2006 r, od 7 sierpnia 2006 r do 7 sierpnia 2006 r, od 4 września 2006 r do 8 września 2006 r, od 11 września 2006 r do 14 października 2006 r, od 15 listopada 2006 r do 17 listopada 2006 r, od 20 listopada 2006 r do 24 listopada 2006 r, od 29 listopada 2006 r do 18 grudnia 2006 r, od 23 grudnia 2006 r do 29 grudnia 2006 r, od 16 stycznia 2007 r do 19 stycznia 2007 r, od 22 stycznia 2007 r do 23 stycznia 2007 r, od 26 stycznia 2007 r do 26 stycznia 2007 r, od 29 stycznia 2007 r do 2 lutego 2007 r, od 5 lutego 2007 r do 9 lutego 2007 r, od 19 lutego 2007 r do 8 marca 2007 r, od 12 marca 2007 r do 1 kwietnia 2007 r, od 5 kwietnia 2007 r do 7 kwietnia 2007 r, od 11 kwietnia 2007 r do 24 kwietnia 2007 r, od 2 maja 2007 r do 19 maja 2007 r, od 18 czerwca 2007 r do 21 czerwca 2007 r, od 20 lipca 2007 r do 24 lipca 2007 r, od 24 sierpnia 2007 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych ostatecznie decyzją z dnia 14 maja 2009 r ustalił, iż J. Ł. podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w okresach: od 1 stycznia 2001 r do 31 stycznia 2002 r, od 22 lutego 2002 r do 14 kwietnia 2002 r, od 13 maja 2002 r do 14 lutego 2003 r, od 16 czerwca 2003 r do 31 grudnia 2003 r, od 14 stycznia 2004 r do 28 lutego 2005 r oraz od 2 kwietnia 2005 r do 25 lipca 2007 r. Decyzja ta została zaskarżona przez wnioskodawcę. Odwołanie to zostało oddalone w części dotyczącej okresu od 1 stycznia 2001 r do 31 grudnia 2001 r (wyrok z dnia 17 marca 2011 r, sygn. VII U 23/12), w pozostałym zakresie postępowanie zostało umorzone wobec cofnięcia odwołania przez skarżącego (postanowienie z 15 marca 2012 r, sygn. VII U 23/12).

Sąd wskazał, że w związku z powyższym rozstrzygnięciem organ rentowy 23 maja 2012 r wszczął z urzędu postępowanie w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, Funduszu Pracy i Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od maja 2006 r do lipca 2007 r. Na dzień 12 czerwca 2012 r Zakład ustalił, że wnioskodawca posiada za okres od maja 2006 r do lipca 2007 r zadłużenie określone w zaskarżonej decyzji, wraz z odsetkami. Dokładne wyliczenie tych należności znalazło się w dokumencie „stany należności dla płatnika”, gdzie wykazano kwotę należności za poszczególne miesiące, dokonane wpłaty i wysokość niedopłaty oraz kwoty odsetek.

Sąd podkreślił, że w toku postępowania wnioskodawca kwestionował wysokość wyliczonego zadłużenia, przyznając jednocześnie, iż składki opłacał nieterminowo: za październik, listopad i grudzień 2006 r w dniu 22 maja 2007 r, za maj i czerwiec 2006 r w październiku 2007 r, za styczeń i luty 2007 r w marcu 2007 r, za kwiecień i maj 2007 r w czerwcu 2007 r. Nie naliczał za te opóźnienia odsetek. Razem z wpłatami składał druki (...). W drukach wykazywał składki jedynie za okresy, w których zgłaszał się do ubezpieczeń społecznych, nie uwzględniając składek za okresy wyrejestrowań (zeznania wnioskodawcy).

Sąd dalej wywodził, że stan faktyczny został ustalony na podstawie wskazanych dokumentów znajdujących się w aktach ZUS i na podstawie akt sprawy VII U 23/12. Dowody te co do zasady nie były kwestionowane przez strony. Wnioskodawca kwestionował wprawdzie wyliczenia jego zadłużenia przedstawione przez ZUS, jednakże sam nie przedstawił żadnych dowodów, aby wyliczenia te były niezgodne ze stanem faktycznym. Przyznał, iż składki w spornym okresie opłacał z opóźnieniem, często paromiesięcznym, wysokość tych składek obliczał przy uwzględnieniu okresów za które sam zgłaszał się do ubezpieczeń społecznych. Decyzja ZUS z dnia 14 maja 2009 r, obejmująca skarżącego obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej za okres od 2 kwietnia 2005 r do 25 lipca 2007 r bez uwzględniania przerw jakie przyjmował wcześniej, nie ma obecnie podstawy aby składki za sporny okres były obniżone.

Sąd wskazał, że odwołanie J. Ł. nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd zacytował art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który mówi, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. Fakt podlegania wnioskodawcy w spornym okresie od maja 2006 r do lipca 2007 r został prawomocnie rozstrzygnięty.

Dalej Sąd powołał się na art. 46 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym płatnik składek jest obowiązany według zasad wynikających z przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obliczać, rozliczać oraz opłacać należne składki za każdy miesiąc kalendarzowy. Z akt sprawy oraz zeznań wnioskodawcy jednoznacznie wynika, że składki za okres od maja 2006 r do lipca 2007 r nie były opłacane regularnie. Ponadto jak sam przyznał wnioskodawca były one opłacane w zaniżonej wysokości, ponieważ uwzględniał on „przerwy” w prowadzeniu działalności, często kilka przerw trwających parę dni w jednym miesiącu. W związku z wynikiem postępowania w sprawie VII U 23/12 należy uznać, składki za okresy tych przerw były należne. Sytuacja ta spowodowała powstanie na koncie wnioskodawcy zadłużenia.

Sąd zauważył, że w toku sporu wnioskodawca podnosił zarzut, że ZUS dokonał nieprawidłowego rozliczenia jego wpłat i nieprawidłowo wyliczył wysokość zadłużenia. Sąd przytoczył art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, stosownie do którego do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio między innymi art. 62 § 1, 3-5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r Nr 8, poz. 60 ze zm.). Na mocy delegacji art. 49 ust. 1 tej ustawy, szczegółowe zasady i tryb postępowania w sprawach rozliczania składek uregulowane zostały rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1998 r w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, wypłaconych zasiłków z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego, zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych oraz kolejności zaliczania wpłat składek na poszczególne fundusze (Dz. U. Nr 165 poz. 1197 ze zm.), które obowiązywało do 22 maja 2008 r. W myśl tego rozporządzenia oznaczone (typ S) wpłaty składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych dokonane przez płatnika w obowiązującym terminie i wysokości wynikającej z deklaracji rozliczeniowej zalicza się na pokrycie należności zgodnie z jego dyspozycją. W przypadku dokonania wpłaty nieoznaczonej, co do okresu, wpłatę tę zlicza się w pierwszej kolejności na pokrycie należności z danego tytułu poczynając od należności o najwcześniejszym terminie płatności z zachowaniem pierwszeństwa zaspokojenia należności funduszu emerytalnego i otwartych funduszy emerytalnych (§ 6 ust. 1 i 3 rozporządzenia). Jeżeli wpłata składek na ubezpieczenia społeczne nie pokrywa w pełni należności z tego tytułu rozliczonej w deklaracji rozliczeniowej za dany miesiąc kalendarzowy, to w pierwszej kolejności zalicza się ją na pokrycie należnych składek na fundusz emerytalny i otwarte fundusze emerytalne do wysokości należnych składek na te fundusze z tym, że jeżeli wpłata nie pokrywa w pełni należnych składek to zalicza się ją na częściowe pokrycie proporcjonalnie do każdego z wymienionych funduszy (§ 7 ust. 1 i 2 rozporządzenia). Jeżeli wpłata składek na ubezpieczenia społeczne (typ M) jest wyższa niż kwota należna wskazana w deklaracji rozliczeniowej za dany miesiąc kalendarzowy, to nadwyżkę pozostałą po pokryciu należnych składek na ubezpieczenia społeczne za dany miesiąc kalendarzowy zalicza się proporcjonalnie na pokrycie zaległych należności funduszu emerytalnego i należności otwartych funduszy emerytalnych począwszy od zobowiązania o najwcześniejszym terminie płatności. Z kwoty pozostałej po rozliczeniu, o którym mowa wyżej pokrywa się proporcjonalnie należności funduszu rentowego, chorobowego i wypadkowego począwszy od zobowiązań o najwcześniejszym terminie płatności. W dalszej kolejności pokrywa się należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych począwszy od zobowiązania o najwcześniejszym terminie płatności (§ 9 rozporządzenia). Te same zasady rozliczania składek przewiduje w § 11 i następnych obowiązujące od 22 maja 2008 r rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 78, poz. 465 ze zm.).

Sąd podniósł, że wszystkie wpłaty zostały zidentyfikowane w (...) oraz rozliczone zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z 30 grudnia 1998 r, a kwoty zadłużenia wykazane zostały w sumarycznej informacji rozliczeniowej z dnia 12 czerwca 2012 r „stany należności dla płatnika” (k. 2 akt ZUS).

W tej sytuacji decyzja ZUS z dnia 12 czerwca 2012 r została wydana prawidłowo. Wnioskodawca podlegał od 2 kwietnia 2005 r do 25 lipca 2007 r nieprzerwanie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzania działalności gospodarczej i miał w spornym okresie obowiązek uiszczenia składek na te ubezpieczenia w pełnej wysokości.

W tym stanie rzeczy Sąd na mocy artykułu 477 ¹⁴ § 1 kpc oddalił odwołanie orzekając jak w sentencji.

Apelację od tego wyroku wniósł J. Ł., zarzucając błędne ustalenia faktyczne i wnosząc o skierowanie do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, że przed Sądem przyznał, że nie opłacał składek regularnie, ale jednocześnie zeznał, że należne składki uiścił w terminach późniejszych.

Apelujący wskazał, że jego główny zarzut dotyczy nierozpatrzenia przez Sąd zarzutów dotyczących stanu jego konta płatnika składek w ZUS.

Podając konkretne zarzuty do wyroku wyjaśnił, że w styczniu 2009 r prosił ZUS o rozliczenie konta, wyliczono zaległość w kwocie 51 - 868,0 zł i 53 - 72,0 zł. Były to sumy wraz z odsetkami, jak wynikało z pisma Wydziału Obsługi Prawnej ZUS z 3 grudnia 2012 r. Kwoty te opłacił i 26 stycznia 2009 r wydano mu zaświadczenie o niezaleganiu w opłacaniu składek. Tymczasem ZUS ponownie ubiega się o zapłatę składki za opłacony okres. Na uzasadnione pytanie, czy w tym okresie nie ma nadpłaty (skarżący opłacił ten okres dwukrotnie) pracownik ZUS nie potrafił udzielić odpowiedzi, a Sąd nie kazał zbadać, czy faktycznie nie ma nadpłaty, lecz przyjął stanowisko Zakładu, mimo że pracownik Wydziału (...) Prawnej ZUS nie potrafił wyjaśnić tej sprawy. Apelujący zarzucił, że Sąd nie odniósł się do faktu, że ZUS żąda zapłaty za miesiące, które już opłacił i złożył odpowiednie deklaracje w ZUS. Sąd nie odniósł się do rozbieżności w datach pomiędzy listą wpłat zidentyfikowanych, które otrzymał osobiście w ZUS dnia 29 listopada 2012 r, a odpowiedzią na wniosek z dnia 3 grudnia 2012 r - brak dwóch miesięcy: maj 2006 r FUS i kwiecień 2006 r FPiFGŚP.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja wnioskodawcy jest zasadna, co musi skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Sąd bowiem nie ustalił istotnych okoliczności sprawy i nie jest możliwe skontrolowanie, czy zarzuty do zaskarżonej decyzji są uzasadnione.

Zaskarżoną decyzją tą Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustalił kwotę zasłużenia apelującego z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres od maja 2006 r do lipca 2007 r, co jest konsekwencją wydania prawomocnej decyzji ustalającej podleganie ubezpieczeniom społecznym wnioskodawcy w tym okresie bez przerwy.

Zaskarżona decyzja zawiera ogólną kwotę zaległych składek na ubezpieczenia społeczne oraz kwotę należności na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Do decyzji dołączony został wydruk komputerowy nazwany „stany należności dla płatnika” z tej samej daty, który miał wykazywać zaległości oraz zaliczenie wpłat dokonanych przez skarżącego z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na zalegle należności. Zawiera on szereg rubryk nazwanych: ”Okres/Wyr, Termin, Należności, Ulgi, Wpłaty, Odsetki, K.upm., Koszty egz., Niedopłata, Odsetki Msc.” W rubrykach tych pisano kolumny liczb za okresy od kwietnia 2006 r do lipca 2007 r.

Wydruk ten nie jest zrozumiały i nie można na podstawie niego odnieść się do zarzutów skarżącego do wyliczeń dokonanych przez ZUS.

Skarżący zarzucał, że opłacił składki za wszystkie miesiące, chociaż nie zawsze wpłacał należności w terminie i nie zawsze opłacał składki. Jednak w ocenie wnioskodawcy, opłat za niektóre miesiące dokonał dwukrotnie, wykazywano mu w 2009 r zaległości w kwocie około 900 zł, które wpłacił i wydano mu zaświadczenie o niezaleganiu w opłacie składek. Wnioskodawca podnosił także, że nie wie, w jaki sposób rozliczone zostały dokonane przez niego wpłaty składek, podawał także, że wszystkie deklaracje świadczące o tym, że wpłacił składki za wszystkie miesiące złożone zostały w ZUS. W apelacji wskazywał na nadpłatę składek.

Sąd Okręgowy nie odniósł się szczegółowo do zarzutów wnioskodawcy, przyjmując ogólnikowo, że ZUS prawidłowo rozliczył składki i ustalił zadłużenie, co wynika z sumarycznej informacji rozliczeniowej z 12 czerwca 2012 r „stany należności dla płatnika”. Nie uzasadnił jednak takiego stanowiska z powołaniem się na konkretne informacje wynikające z powyższego zestawienia ZUS.

Zauważyć należy, że wnioskodawca w spornym okresie zgłaszał szereg przerw w działalności gospodarczej i prawdopodobnie opłacał składki stosownie do ustalonych przez siebie licznych, krótkich okresów podlegania ubezpieczeniom społecznym (chociaż brak ustaleń, czy za wskazane przez siebie okresy opłacał składki w terminie). Następnie prawomocną decyzją organu rentowego stwierdzone zostało, że skarżący podlega ubezpieczeniom społecznym w spornym okresie bez żadnej przerwy, z uwagi na ciągłość prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Nie jest oczywiste, czy apelujący w ogóle kwestionuje konieczność dokonania opłaty składek wynikających z decyzji stwierdzającej ciągłość ubezpieczenia, czy też tylko sposób rozliczenia składek, to jest sposób zaliczenia poszczególnych wpłat na poszczególne fundusze i odsetki.

Wyjaśnienia ZUS składane w toku postępowania sądowego w pismach procesowych nie są wystarczające, mają charakter wycinkowy (k. 16 akt sprawy), ewentualnie niejasny (wydruk „rozliczenie wpłat na należność dla płatnika” – k. 24). Sąd pierwszej instancji nie przeanalizował tych dokumentów.

Z tych względów nie jest możliwa kontrola prawidłowości zaskarżonej decyzji, a tym samym instancyjna kontrola zaskarżonego wyroku.

W tej sytuacji należy uznać, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy.

Sąd Najwyższy wielokrotnie wyjaśniał, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2011 r, I UK 70/11 - Lex nr 1102258; z dnia 16 czerwca 2011 r, I UK 15/11 - Lex nr 964457; z dnia 26 stycznia 2011 r, IV CSK 299/10 - Lex nr 784969; z dnia 21 października 2005 r, III CK 161/05 - LexPolonica Nr 390476; z dnia 5 lutego 2002 r, I PKN 845/00 - OSNP 2004/3/46; z dnia 9 stycznia 2001 r, I PKN 642/00 - OSNAPiUS 2002/17/409).

Sąd powinien przy ponownym rozpoznaniu sprawy zbadać zarzuty J. Ł. do zaskarżone decyzji, a następnie ocenić prawidłowość tej decyzji. W razie wątpliwości Sąd winien wezwać apelującego do sprecyzowania i uzasadnienia zarzutów, ewentualnie wyjaśnić wątpliwości dotyczące tych zarzutów podczas przesłuchania skarżącego.

Badając sposób zaliczenia konkretnych wpłat skarżącego na poczet należności z tytułu składek, a tym samym kwotę zadłużenia, Sąd powinien zwrócić się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o stosowne szczegółowe wyliczenia i wyjaśnienia, pozwalające na zrozumienie sposobu rozliczenia wpłacanych przez skarżącego składek. W przypadku dalszych niejasności, czy sprzeczności wyjaśnień, Sąd rozważy potrzebę przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego z zakresu rozliczeń finansowych, po dołączeniu odpowiednich deklaracji, dowodów wpłat i innych niezbędnych dokumentów.

Zacytowane przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku przepisy prawa dotyczące sposobu opłacania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i sposobu zaliczania wpłat na te należności na poszczególne okresy i fundusze należy odnieść do konkretnego, ustalonego prawidłowo stanu faktycznego.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny, mając na uwadze treść art. 386 § 4 kpc oraz art. 108 § 2 kpc, orzekł jak w sentencji wyroku.