Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Kraków, 8 czerwca 2015r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydz. IX Gospodarczy w składzie:

sędzia SO Dariusz Pawłyszcze

protokolant a.s. Andrzej Myszewski

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Krakowie 8 czerwca 2015r. sprawy z powództwa syndyka masy upadłości (...) S.A. w K. przeciwko (...) Sp. z o.o. w Ł. o uznanie za bezskuteczną wobec masy upadłości umowy z 2 stycznia 2014r. sprzedaży nieruchomości przez upadłego (...) Sp. z o.o., ustalenie bezskuteczności wobec masy upadłości umów z 14 marca 2014r. sprzedaży nieruchomości przez (...) Sp. z o.o. pozwanemu oraz wydanie tych nieruchomości

1. udziela powodowi zabezpieczenia przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości, dla których prowadzi się księgi wieczyste nr (...);

2. odmawia nadania postanowieniu w p.1 klauzuli wykonalności.

UZASADNIENIE

Powodowy syndyk uprawdopodobnił następujący stan faktyczny:

(...) S.A. (oznaczana dalej jako upadły) umową z 2 stycznia 2014r. [k.95] sprzedał zawarła z (...) Sp. z o.o. (oznaczanej dalej jako osoba trzecia) nieruchomości znajdujące się przy ul. (...) w K. za cenę 11.070.000 zł.

Na zgromadzeniu 20 stycznia 2014r. [protokół k.82 akt IX.GCo.275/14] wspólnicy osoby trzeciej uchwalili podwyższenie kapitału z 10.000 zł do 16.700 zł wyznaczając cenę emisyjną 67 nowych udziałów o wartości nominalnej 6.700 zł na 6.000.000 zł. Oświadczeniem z tego samego dnia [k.92 akt GCo.275/14] upadły objął udziały za cenę 6.000.000 zł. Porozumieniem z 31 stycznia 2014r. [k.169] upadły i osoba trzecia zaliczyli cenę udziałów objętych przez upadłego na poczet ceny nieruchomości. Zgodnie z § (...) umowy z 2 stycznia 2014r. reszta ceny nieruchomości miała zostać zapłacona wierzycielom hipotecznym (bankom).

Umowami z 14 marca 2014r. [k.173,183] osoba trzecia sprzedała nieruchomości pozwanemu (oznaczanemu dalej także jako czwarty) za cenę 11.070.000 zł.

Na zgromadzeniu 14 kwietnia 2014r. [protokół k.195] wspólnicy czwartego uchwalili podwyższenie kapitału z 1.474.000 zł do 1.774.000 zł wyznaczając cenę emisyjną za 3.000 nowych udziałów o wartości nominalnej 300.000 zł na 12.500.000 zł. Pozwany czwarty i osoba trzecia potrącili cenę udziałów i cenę nieruchomości.

W dniu 6 czerwca 2014r. została ogłoszona (...) S.A.

Powyższe okoliczności zostały potwierdzone powołanymi wyżej dokumentami i nie były kwestionowane przez pozwanego czwartego. Wiedzę trzeciego o działaniu upadłego ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli oraz wiedzę pozwanego czwartego o okolicznościach uzasadniających bezskuteczność umowy upadłego z trzecim powód także uprawdopodobnił w oparciu o domniemania prawne (art. 527 § 4 K.c.) i faktyczne (art. 231 K.p.c.). Podstawy zastosowania tych domniemań zostaną uzasadnione niżej w wyjaśnieniu podstawy prawnej rozstrzygnięcia.

Sąd zważył, co następuje:

skarga pauliańska po ogłoszeniu upadłości dłużnika

Prawo upadłościowe i naprawcze ustanawia system ochrony masy upadłości przed uszczupleniami czynnościami dokonanymi przez upadłego z osobami trzecimi przed ogłoszeniem upadłości. Podstawą tego systemu jest system ochrony wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika z Kodeksu cywilnego (skarga pauliańska). W celu dokonania prawidłowej interpretacji przepisów Pr.up.napr. należy przedstawić niektóre założenia skargi pauliańskiej.

Skarga pauliańska służy uzyskaniu konstytutywnego wyroku uznającego za bezskuteczną wobec powoda czynność jego dłużnika z osobą trzecią. Prawomocnie orzeczona bezskuteczność nie oznacza nieważności czynności, a tym samym nie następuje zmiana stanu prawnego przedmiotu zaskarżonej czynności. Rzeczy te (ew. prawa) nadal są własnością pozwanej osoby trzeciej, a wyrok uznający czynność za bezskuteczną umożliwia jedynie powodowemu wierzycielowi egzekucję z tych rzeczy tak, jak gdyby nadal były one własnością dłużnika (art. 532 K.c.). Ani wierzycielowi, ani dłużnikowi nie przysługuje roszczenie o przeniesienie ich własności z powrotem na dłużnika.

Art. 127 i 128 Pr.up.napr. w miejsce konstytutywnego wyroku wprowadza bezksuteczność czynności upadłego z osobą trzecią z mocy prawa. Art. 134.1 Pr.up.napr. stanowi, iż skutkiem bezskuteczności jest obowiązek przekazania przez trzeciego do masy przedmiotów bezskutecznej czynności. W wyroku z 4 września 2014r. (II.CSK.609/13, Lex 1540129) SN stwierdził, że nie oznacza to obowiązku zwrotnego przeniesienia własności (czynność jest tylko bezskuteczna względnie, a nie nieważna), a jedynie obowiązek umożliwienia syndykowi spieniężenia tych rzeczy (ew. realizacji praw). W przypadku nieruchomości syndyk potrzebuje wyroku ustalającego bezskuteczność czynności w procesie przeciwko podmiotowi wpisanemu do KW w celu sprzedaży nieruchomości już nie będącej własnością upadłego. W celu wykazania potencjalnym nabywcom, że nieruchomość wchodzi w skład masy upadłości, oraz zapobieżenia dalszemu zbyciu syndyk może na podstawie art. 16 u.k.w.h. uzyskać wpis bezskuteczności zbycia nieruchomości przez upadłego w KW (w oparciu o wyrok przeciwko aktualnemu właścicielowi lub zgodę właściciela na wpis).

Jeżeli trzeci zbędzie czwartemu przedmiot czynności, co do której zachodzą podstawy do uznania jej za bezskuteczną, wierzyciel na podstawie art. 531 § 2 K.c. może pozwać czwartego bez uzyskiwania wyroku przeciwko trzeciemu, lecz przedmiotem zaskarżenia nadal jest czynność dłużnika z trzecim, a nie czynność trzeciego z czwartym (w niniejszym procesie syndyk zapewne z ostrożności zaskarżył obydwie umowy, tj. upadłego z osobą trzecią i osoby trzeciej z pozwanym czwartym). Wierzyciel w procesie przeciwko czwartemu wykazuje wiedzę czwartego o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika z trzecim za bezskuteczną, lecz nie zwalcza czynności trzeciego z czwartym, tylko czynność dłużnika z trzecim (tak samo wyrok S.A. w Krakowie z 28 lutego 2012r., I.ACa.39/12). Prawomocny wyrok przeciwko osobie wpisanej aktualnie do KW uznający za bezskuteczne wobec powoda zbycie nieruchomości przez osobę (dłużnika), od której prowadzi ciąg czynności i wpisów w KW do pozwanego, jest podstawą wpisu wszczęcia egzekucji w oparciu o wniosek komornika prowadzącego egzekucję przeciwko osobie, która zbyła nieruchomość czynnością uznaną za bezskuteczną.

Na podstawie art. 131 i 132 Pr.up.napr. w zw. z art. 531 § 2 K.c. syndyk mógł pozwać czwartego o uznanie czynności upadłego z trzecim za bezskuteczną, gdyż z mocy prawa czynność ta jest bezskuteczna tylko w stosunku między syndykiem a trzecim. Na podstawie art. 127 i 128 Pr.up.napr. niektóre czynności upadłego są bezskuteczne z mocy prawa w stosunku między syndykiem i nabywcą mienia upadłego (trzecim), co na podstawie art. 131 Pr.up.napr. nie wyłącza stosowania skargi pauliańskiej, tj. art. 527 i nast. K.c. Zatem w razie niemożności wykazania podstaw do zastosowania art. 127 lub 128 Pr.up.napr. do danej czynności dłużnika syndyk może pozwać trzeciego o uznanie tej czynności za bezskuteczną wobec masy upadłości na podstawie art. 527 lub 528 K.c.

Ogłoszenie upadłości dłużnika pogarsza sytuację osób dokonujących czynności z dłużnikiem, gdyż poza możliwością skorzystania ze skargi pauliańskiej syndyk uzyskuje możliwość powołania się wobec tych osób na bezskuteczność niektórych czynności upadłego z mocy prawa. Jednakże ogłoszenie upadłości nie pogarsza sytuacji osób dokonujących czynności z trzecimi. Ich odpowiedzialność (czwartych) reguluje art. 531 § 2 K.c. niezależnie od tego, czy została ogłoszona upadłość dłużnika. Czwarty dokonuje czynności z trzecim i wiedząc o podstawach odpowiedzialności trzeciego ze skargi pauliańskiej powinien na podstawie art. 531 § 2 K.c. liczyć się z własną odpowiedzialnością. Jednakże przepis ten nie daje podstaw do wymagania od czwartego, aby liczył się z tym, iż w przyszłości zostanie ogłoszona upadłość dłużnika i odpowiedzialność trzeciego zostanie rozszerzona. Dlatego syndyk pozywając czwartego musi wykazać wiedzę czwartego o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności upadłego z trzecim za bezskuteczną na podstawie art. 527 lub 528 K.c., a nie wiedzę o podstawach do zastosowania art. 127 lub 128 Pr.up.napr.

wiedza osoby trzeciej i pozwanego

Upadły był dilerem F. i H.. Upadły rozpoczął pospieszną wyprzedaż nieruchomości po wypowiedzeniu mu umów dilerskich przez powyższe koncerny. Utrata podstawowego źródła przychodów spowodowała szybkie narastanie zadłużenia i upadły pozbywając się nieruchomości w zamian za udziały w innych spółkach prawdopodobnie zdawał sobie sprawę, że udziały te w przyszłości staną się bezwartościowe (na skutek dalszej odsprzedaży nieruchomości), a prawdopodobnie już w chwili ich nabycia były warte o wiele mniej, niż nieruchomości. W zamian za nieruchomość wycenioną przez upadłago i osobę trzecią na 11.070.000 zł upadły otrzymał w podwyższonym kapitale osoby trzeciej 40% udziałów. Powód uprawdopodobnił, iż majątek spółki przez nabyciem nieruchomości i podwyższeniem kapitału był dużo niższy niż 60% z 11.070.000 zł. Ponadto egzekucyjna sprzedaż mniejszościowego pakietu udziałów w spółce z o.o. zazwyczaj jest nieskuteczna ze względu na brak nabywców. Zatem sprzedając nieruchomości upadły prawdopodobnie wiedział, że krzywdzi tym swoich wierzycieli.

Wprawdzie objęcie udziałów osoby trzeciej przez upadłego nastąpiło po 18 dniach od sprzedaży nieruchomości, lecz stosunek prawny, w wykonaniu którego nastąpiło objęcie udziałów musiał zostać nawiązany wcześniej (art. 231 K.p.c.). Nieprawdopodobnym jest, aby takie powiązanie upadłego sprzedawcy i kupującej osoby trzeciej nie było planowane już w chwili sprzedaży nieruchomości w dniu 2 stycznia 2014r. Zatem w tym dniu już istniał między upadłym i osobą trzecią stosunek gospodarczy mający na celu zainwestowanie przez upadłego 6.000.000 zł w udziały osoby trzeciej. Dlatego na podstawie art. 527 § 4 K.c. należy domniemywać wiedzę osoby trzeciej, iż upadły sprzedał nieruchomości ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Także objęcie udziałów w pozwanej spółce przez osobę trzecią musiało być planowane na długo przed tym zdarzeniem 14 kwietnia 2014r. i prawdopodobnie było to planowane już w chwili dokonywania zaskarżonej czynności (2 stycznia 2014r.). Ponadto pozwany poprzez (...) Sp. z o.o. [KRS k.279] kontroluje (...) Sp. z o.o. [KRS k.285], która kontroluje (...) Sp. z o.o. [KRS k.293], która z kolei kontroluje (...) Sp. z o.o. [KRS k.272] mającą udziały - razem z upadłym - w osobie trzeciej. Powyższe fakty uzasadniają domniemanie (art. 231 K.p.c.), że pozwany czwarty wiedział, że trzeci nabywając nieruchomości od upadłego wiedział, iż upadły sprzedaje je ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Dlatego roszczenie powodowego syndyka przeciwko czwartemu o uznanie sprzedaży nieruchomości przez upadłego osobie trzeciej za bezskuteczną wobec masy upadłości (tj. wobec wierzycieli upadłego) należy uznać za uprawdopodobnione.

interes prawny

Celem skargi pauliańskiej jest uzyskanie przez syndyka możliwości sprzedaży nieruchomości tak, jakby nadal były własnością upadłego. Ewentualna sprzedaż lub obciążenie nieruchomości przez pozwanego zniweczy cel procesu. Zatem w przypadku skargi pauliańskiej powód zawsze ma interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania rzeczy będących przedmiotem zaskarżonej czynności prawnej.

Bez znaczenia dla interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia jest aktualny stan własnościowy nieruchomości. Jeżeli obecnie jakiś inny podmiot może wylegitymować się wpisem do KW (ew. umową nabycia nieruchomości od podmiotu wpisanego do KW), to zakaz orzeczony niniejszym postanowieniem jest bezprzedmiotowy. Należy jednak uwzględnić, iż w toku procesu pozwany - nawet jeśli obecnie nie ma możliwości sprzedaży nieruchomości - może odzyskać możliwość rozporządzania nieruchomościami (np. przez zmianę wpisów w KW na skutek zaskarżenia aktualnych wpisów, ponowne nabycie tych nieruchomości po wydaniu niniejszego postanowienia lub doprowadzenie do zmiany wpisu w KW przez ujawnienie wcześniejszych umów nieujawnionych dotychczas w niniejszym procesie). Dlatego sąd nie badał dalszych losów nieruchomości i wpisów w KW po nabyciu nieruchomości przez pozwanego czwartego umowami z 14 marca 2014r.

Biorąc powyższe pod uwagę sąd na podstawie art. 531 § 2 K.c. oraz art. 731 ¹ § 1 i 2 K.p.c. i 755 § 1 p.2 K.p.c. uwzględnił wniosek syndyka.

wykonanie zakazu zbywania i obciążania

Ponieważ zakaz zbywania i obciążania nie podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd oddalił wniosek powoda o nadanie postanowieniu klauzuli wykonalności (art. 743 § 1 K.p.c.). Jeżeli pozwany naruszy zakaz, powodowi przysługują środki prawne określone w art. 1051 i 1051 ¹ K.p.c. Ponadto w orzecznictwie sądów wieczystoksięgowych dominuje pogląd, iż zakaz zbywania i obciążania nieruchomości na wniosek uprawnionego podlega ujawnieniu w KW w oparciu o postawienie o udzieleniu zabezpieczenia zaopatrzone we wzmiankę o wykonalności (aczkolwiek skutki ujawnienia zakazu w KW są sporne).