Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 maja 2013 r.

Sąd Okręgowy w Gdańsku

VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Wiesława Szulczewska

Protokolant: st.sekr.sądowy Alicja Urbańska

po rozpoznaniu w dniu 14 maja 2013 r. w Gdańsku

sprawy T. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek odwołania T. T.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

z dnia 31 grudnia 2012 r. nr (...)

zmienia zaskarżoną decyzję i przyznaje ubezpieczonemu T. T.

prawo do emerytury od dnia 1 grudnia 2012r i stwierdza, że pozwany nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Na oryginale właściwe podpisy

Sygn. akt VII U 237/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31 grudnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonemu T. T.prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, przewidzianych przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 153 poz. 1227 ze zm.), dalej: ustawa. Organ rentowy nie uwzględnił ubezpieczonemu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach w okresie od dnia 19 maja 1970 r. do dnia 27 stycznia 1971 r. oraz od dnia 01 sierpnia 1973 r. do dnia 04 czerwca 1977 r. w (...) Zakładach (...) w G. wobec faktu, iż na podstawie przedłożonego materiału dowodowego nie sposób jest jednoznacznie ustalić, czy wykonywana przez ubezpieczonego praca była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywana w warunkach szczególnych (tom II k. 19 akt rentowych).

Odwołanie z dnia 18 stycznia 2013 r. od powyższej decyzji pozwanego organu rentowego wniósł ubezpieczonyT. T. zaskarżając powyższą decyzję w całości i wnosząc o przyznanie wnioskowanego świadczenia. Podał, iż nie ma znaczenia nazewnictwo stanowiska pracy – a rodzaj tej pracy przez niego faktycznie w spornych okresach wykonywany. Na okoliczność powyższą potwierdzenia charakteru i wymiaru wykonywanej pracy ubezpieczony powołał świadków J. S. i J. W. (k. 2-3 akt sprawy).

W odpowiedzi z dnia 30 stycznia 2013 r. na odwołanie ubezpieczonego pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji (k. 4-5 akt sprawy).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczony T. T., urodzony dnia (...), z zawodu ślusarz, kowal, w dniu 03 grudnia 2012 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniosek o emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach w związku z rozwiązaniem stosunku pracy. Ubezpieczony nie jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego, nie pozostaje również w stosunku pracy od dnia 01 grudnia 2012. Wymagany wiek 60 lat ubezpieczony ukończył w dniu 06 listopada 2011 r.

okoliczności bezsporne, vide: wniosek ubezpieczonego o emeryturę – tom III k. 1-3 akt rentowych, świadectwo pracy z dnia 30 listopada 2012 r. – tom III k. 8-9 akt rentowych

W toku postępowania przed organem rentowym ubezpieczony udowodnił według stanu na dzień 01 stycznia 1999 r. staż sumaryczny 29 lat, 3 miesiące i 14 dni, w tym 29 lat, 2 miesiące i 24 dni okresów składkowych oraz 20 dni okresów nieskładkowych, jednakże nie udowodnił wymaganych 15 lat pracy w warunkach szczególnych, a jedynie 12 lat, 1 miesiąc i 19 dni.

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego przez Sąd należało jednakże przyjąć, iż wnioskodawca udokumentował i wykazał przeszło 15 lat pracy w warunkach szczególnych, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

dowód: karta przebiegu zatrudnienia ubezpieczonego – tom III k. 17-18 akt rentowych

Zaskarżoną w sprawie decyzją z dnia 31 grudnia 2012 r. pozwany organ rentowy odmówił ubezpieczonemuT. T. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, tj. nie udowodnienia wymaganego 15–letniego okresu pracy w szczególnych warunkach.

dowód: decyzja pozwanego o odmowie prawa do emerytury z dnia 31 2012 r. – tom III k. 19 akt rentowych

Nie była to pierwsza wydana przez pozwanego decyzja w przedmiocie wniosku o emeryturę ubezpieczonego – uprzednio decyzją z dnia 31 lipca 2012 r. pozwany odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, tj. wobec nie rozwiązania stosunku pracy oraz nie udowodnienia wymaganego 15–letniego okresu pracy w szczególnych warunkach.

Na skutek odwołania wnioskodawcy Sąd Okręgowy prawomocnym wyrokiem z dnia 11 października 2012 r. o sygn. akt VII U 2598/12 oddalił odwołanie ubezpieczonego.

dowód: decyzja pozwanego o odmowie prawa do emerytury z dnia 31 lipca 2012 r. – tom II k. 22 akt rentowych, odwołanie ubezpieczonego – tom II k. 23-24 akt rentowych, informacja o prawomocnym wyroku Sądu z dnia 11 października 2012 r. o sygn. akt VII U 2598/12 – tom II k. 34 akt rentowych

W spornych okresach od dnia 19 maja 1970 r. do dnia 27 stycznia 1971 r. oraz od dnia 01 sierpnia 1973 r. do dnia 04 czerwca 1977 r. ubezpieczony T. T.był zatrudniony pełnym wymiarze czasu pracy w (...) Zakładach (...) w G. na stanowisku ślusarza narzędziowego oraz kowala.

W powyższym okresie od dnia 01 sierpnia 1973 r. do dnia 01 lipca 1976 r. ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace związane z obsługą pieców grzewczych, młotów, pras, kuźniarek, walcarek obręczy i kół, walcarek gwintów i wierteł, ręczną obróbką na gorąco oraz wybijanie, oczyszczanie i wykańczanie odlewów.

Początkowo ubezpieczony był zatrudniony na stanowisku pracownika fizycznego oraz ślusarza remontowego. Przyuczany był wówczas do wykonywania wykrojników do podeszw i do obcasów, wykonywane były one ze stalowego płaskownika. Praca odbywała się w kuźni. Była to de facto praca ślusarza.

W okresie od dnia 28 stycznia 1971 r. do dnia 14 grudnia 1972 r. ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową.

Po powrocie z wojska z dniem 01 sierpnia 1973 r. ubezpieczony został zatrudniony przez pracodawcę na stanowisku kowala w Wydziale Głównego Mechanika zakładu pracy.

Z kolei z dniem 01 lipca 1976 r. wnioskodawca został zaangażowany jako ślusarz narzędziowy.

Ubezpieczony narażony był na działanie substancji szkodliwych środowiska pracy, pracując w wysokiej temperaturze, zapyleniu i zadymieniu. Zajmował się jako kowal, pracując przy palenisku, wykuwaniem i profilowaniem stali do spodów obuwia, hartowaniem noży w oleju i wodzie (co powodowało zadymienie). Wyginał wykrojniki stalowe, odcinał je na odpowiednią długość, ogrzewał i doginał do szablonu. Hartował także wykrojniki. Dodatkowo przy wykonywaniu tych czynności powstawał hałas. Praca wykonywana była w pomieszczeniu bez wentylacji. Ślusarze zajmowali się wykańczaniem powierzchni wykrojników, a inni – produkcją części zamiennych.

Przez cały okres zatrudnienia w latach 1975-1977 ubezpieczony otrzymywał dodatek za pracę w warunkach szczególnych.

dowód: świadectwo pracy z dnia 06 czerwca 1977 r. – tom II k. 9 akt rentowych, zaświadczenie z dnia 14 grudnia 2010 r. – tom II k. 10 akt rentowych, kopia książeczki wojskowej – tom II k. 6-6v akt rentowych, świadectwo pracy z dnia 27 stycznia 1971 r. – tom II k. 12 akt rentowych, umowa o pracę z dnia 19 maja 1970 r. – tom II k. 13 akt rentowych, kartoteka zarobkowa – tom II k. 14 akt rentowych, angaż z dnia 03 sierpnia 1973 r. – tom II k. 20 akt rentowych, polecenie-zawiadomienie z dnia 01 sierpnia 1973 r. – tom II k. 21 akt rentowych, angaż z dnia 01 lipca 1976 r. – tom II k. 22 akt rentowych, polecenie-zawiadomienie z dnia 12 lipca 1976 r. – tom II k. 23 akt rentowych, akta osobowe – koperta na k. 16 akt sprawy, zeznania ubezpieczonego – k. 27-29 akt sprawy, zeznania świadków J. S. i J. W. – k. 28-29 akt sprawy, legitymacja ubezpieczeniowa – tom III koperta na k. 36 akt rentowych

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach niniejszej sprawy, aktach rentowych pozwanego organu oraz aktach osobowych ubezpieczonego ze spornego okresu, których prawdziwość i rzetelność nie była przez żadną ze stron kwestionowana. Sąd również nie znalazł podstaw do podważenia jej wiarygodności z urzędu.

Podstawę ustaleń stanu faktycznego stanowiły także zeznania świadków J. S. i J. W., bowiem jako osoby obce, nie zainteresowane wynikiem postępowania, a jednocześnie zatrudnione w spornym okresie w tych samym zakładzie pracy, w ocenie Sądu zasługują na walor wiarygodności, tym bardziej, że ich zeznania razem z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, w tym wyjaśnieniami wnioskodawcy, tworzą zwartą i logiczną całość.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W świetle poczynionych ustaleń faktycznych odwołanie skarżącego T. T. jest zasadne i z tego tytułu zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem niniejszego postępowania była kwestia ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Wyniki przeprowadzonego przez Sąd postępowania dowodowego wykazały, że wnioskodawca legitymuje się wymaganym 15–letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, co sprawia, iż stanowisko organu emerytalnego odmawiające wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury, nie jest słuszne.

Ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948 r. zostały uregulowane w treści art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 nr 153 poz. 1227 ze zm.), dalej: ustawa, zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, tj. spełniają łącznie następujące warunki:

1)legitymują się okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż: 65 lat dla mężczyzn, 60 lat dla kobiet,

2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej: 25 lat dla mężczyzn, 20 dla kobiet,

3 ) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Podkreślenia wymaga, iż art. 184 ust 2 powyższej ustawy zmieniony został przez art. 1 pkt 20 ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r. nr 637) z dniem 01 stycznia 2013r., co skutkuje tym iż od 01 stycznia 2013 r. celem uzyskania uprawnienia do emerytury w warunkach szczególnych nie ma konieczności spełniania przez ubezpieczonych przesłanki rozwiązania stosunku pracy.

Aktem wykonawczym, do którego odsyła ustawa, jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Stosownie do treści § 4 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W wykazie A – prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego – stanowiącym załącznik do rozporządzenia w dziale III (W hutnictwie i przemyśle metalowym):

⚫

pod pozycją 14 wskazana jest obsługa pieców grzewczych, młotów, pras, kuźniarek, walcarek obręczy i kół, walcarek gwintów i wierteł, ręczna obróbka na gorąco oraz regeneracja oprzyrządowania kuźniczego

⚫

pod pozycją 23 wskazano wybijanie, oczyszczanie i wykańczanie odlewów.

Wskazać również należy, iż zgodnie z przepisem § 2 ust. 1 i 2 powołanego wyżej rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Okresy pracy natomiast, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy ( § 2 ust. 2).

Trzeba jednak zwrócić uwagę, że zgodnie z utartą praktyką i orzecznictwem w postępowaniu przed sądem okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przewidziane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia z zakładu pracy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984 r., III UZP 6/84 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1984 r. III UZP 48/84), a więc wszelkimi dopuszczalnymi przez prawo środkami dowodowymi.

Bezspornym jest, iż ubezpieczony w dniu 06 listopada 1951 r. osiągnął 60 rok życia, na dzień złożenia wniosku udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 25 lat, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego oraz nie pozostawał w stosunku pracy.

Przedmiotem sporu pozostawało ustalenie, czy za zatrudnienie w szczególnych warunkach przy pracach związanych z obsługą pieców grzewczych, młotów, pras, kuźniarek, walcarek obręczy i kół, walcarek gwintów i wierteł, ręczną obróbką na gorąco oraz wybijaniem, oczyszczaniem i wykańczaniem odlewów uznać można było sporne okresy zatrudnienia ubezpieczonego od dnia 01 sierpnia 1973 r. do dnia 01 lipca 1976 r. w (...) Zakładach (...) w G. na stanowisku ślusarza narzędziowego oraz kowala – wobec faktu, iż nie na podstawie przedłożonego materiału dowodowego nie sposób jest jednoznacznie ustalić, czy wykonywana przez ubezpieczonego praca była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywana w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu Okręgowego, fakt wykonywania przez ubezpieczonego pracy w szczególnych warunkach w spornych okresach znajduje potwierdzenie w zebranym w sprawie materiale dowodowym (świadectwo pracy, akta osobowe). Niewątpliwie został on potwierdzony zeznaniami świadków – współpracowników ubezpieczonego z obydwu spornych okresów zatrudnienia. Jak ustalił Sąd, początkowo ubezpieczony był zatrudniony na stanowisku pracownika fizycznego oraz ślusarza remontowego. Przyuczany był wówczas do wykonywania wykrojników do podeszw i do obcasów, wykonywane były one ze stalowego płaskownika. Praca odbywała się w kuźni. Była to de facto praca ślusarza. W okresie od dnia 28 stycznia 1971 r. do dnia 14 grudnia 1972 r. ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową, po powrocie z wojska z dniem 01 sierpnia 1973 r. ubezpieczony został zatrudniony przez pracodawcę na stanowisku kowala w Wydziale Głównego Mechanika zakładu pracy. Z kolei z dniem 01 lipca 1976 r. wnioskodawca został zaangażowany jako ślusarz narzędziowy. Ubezpieczony narażony był na działanie substancji szkodliwych środowiska pracy, pracując w wysokiej temperaturze, zapyleniu i zadymieniu. Zajmował się jako kowal, pracując przy palenisku, wykuwaniem i profilowaniem stali do spodów obuwia, hartowaniem noży w oleju i wodzie (co powodowało zadymienie). Wyginał wykrojniki stalowe, odcinał je na odpowiednią długość, ogrzewał i doginał do szablonu. Hartował także wykrojniki. Dodatkowo przy wykonywaniu tych czynności powstawał hałas. Praca wykonywana była w pomieszczeniu bez wentylacji. Ślusarze zajmowali się wykańczaniem powierzchni wykrojników, a inni – produkcją części zamiennych. Potwierdzeniem wykonywania pracy w warunkach szczególnych był fakt, iż przez cały okres zatrudnienia w latach 1975-1977 otrzymywał on dodatek za pracę w warunkach szczególnych. Z kolei obydwaj świadkowie (k. 28-29 akt sprawy) zgodnie wskazywali, iż przez cały okres sporny ubezpieczony wykonywał pracę w kuźni – podkreślając, iż wykonywał „typowo kowalską robotę”, przy czym świadek J. W. wskazał wprost, iż nie kojarzy, aby ubezpieczony pracował jako ślusarz narzędziowy.

W ocenie Sądu Okręgowego godzi się przytoczyć raz jeszcze przepis § 2 ust. 2 rozporządzenia, wskazujący, iż okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy. Zatem w powyższym zakresie archiwum zajmujące się dokumentacją zakładu pracy nie posiada uprawnień do skutecznego wystawienia takowych dokumentów – jak złożone do akt niniejszej sprawy zaświadczenia z dnia 14 grudnia 2010 r. (tom II k. 10 akt rentowych) oraz z dnia 04 lipca 2012 r. (tom III k. 8 akt sprawy).

Zebrane w przedmiotowym postępowaniu dokumenty (świadectwa pracy, akta osobowe, kartoteka zarobkowa) wraz z zeznaniami świadków i samego ubezpieczonego tworzą spójną całość pozwalającą na ustalenie rzeczywistego charakteru pracy ubezpieczonego.

Wobec udowodnienia wykonywania stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych, ubezpieczony T. T.spełnił wszystkie przesłanki dla nabycia emerytury w obniżonym wieku, ponieważ osiągnął 60 rok życia, na dzień złożenia wniosku udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 25 lat, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego, a także spełnił przesłankę udokumentowania stażu co najmniej 15 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

W tym miejscu zwrócić także należy uwagę na to, iż zgodnie z brzmieniem art. 118 ust. 1a ustawy, w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nie ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego.

Należy podkreślić, że zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 września 2007 r. OTK-A 2007/8/97 powyższy przepis należy rozumieć w ten sposób, że za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uznaje się dzień wpływu prawomocnego orzeczenia tylko w sytuacji, gdy za nie ustalenie tych okoliczności nie ponosi odpowiedzialności organ rentowy.

Zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie okoliczności, na podstawie których Sąd uznał odwołanie ubezpieczonego za zasadne zostały ostatecznie wyjaśnione w drodze uzupełnienia materiału dowodowego o zeznania świadków i ubezpieczonego wyjaśniające zakres obowiązków i charakter pracy ubezpieczonego, co uzasadnia zastosowanie dyspozycji art. 118 ust. 1a ustawy poprzez wnioskowanie a contrario.

W konkluzji z wyżej przytoczonych względów Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ^{( 14)} § 2 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami, zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego z dnia 31 grudnia 2012 r. i przyznał ubezpieczonemu T. T. prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach od dnia 01 grudnia 2012 r. (tj. od początku miesiąca złożenia wniosku jako ostatniej przesłanki do przyznania świadczenia). Sąd Okręgowy wziął pod uwagę fakt, iż wniosek o emeryturę ubezpieczony złożył w dniu 03 grudnia 2012 r. oraz dyspozycję art. 129 ust. 1 cyt. ustawy, zgodnie z którym świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstawania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca w którym zgłoszono wniosek.

Działając zaś na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy, Sąd wnioskując a contrario, nie stwierdził odpowiedzialności pozwanego organu rentowego za nie ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, mając na uwadze fakt, iż dopiero wyniki niniejszego postępowania dowodowego pozwoliły na poczynienie wiążących ustaleń co do charakteru zatrudnienia ubezpieczonego, mającego wpływ na jej prawo do wnioskowanego świadczenia.

Na oryginale właściwe podpisy