Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 października 2013 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział XXV Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Krystyna Stawecka

Protokolant sądowy stażysta Lidia Ronkiewicz

po rozpoznaniu w dniu 15 października 2013 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. I.

przeciwko M. J., R. J.

o zachowek

1.  Zasądza od pozwanej M. J. na rzecz powoda M. I. kwotę (...) płatną w następujących ratach:

a)  I rata w kwocie(...) zł płatna do dnia 31 marca 2014 roku

b)  II rata w kwocie (...)zł płatna do dnia 30 czerwca 2014 roku

c)  III rata w kwocie (...) zł płatna do dnia 30 września 2014 roku

d)  IV rata w kwocie (...) zł płatna do dnia 31 grudnia 2014 roku

wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia terminowi którejkolwiek z rat.

2.  Zasądza od pozwanego R. J. na rzecz powoda M. I. kwotę (...) płatną w następujących ratach:

e)  I rata w kwocie(...) zł płatna do dnia 31 marca 2014 roku

f)  II rata w kwocie (...) zł płatna do dnia 30 czerwca 2014 roku

g)  III rata w kwocie (...)zł płatna do dnia 30 września 2014 roku

h)  IV rata w kwocie (...)zł płatna do dnia 31 grudnia 2014 roku

wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia terminowi którejkolwiek z rat.

3.  W pozostałym zakresie postępowanie umarza;

4.  Zasądza od pozwanych M. J. i R. J. na rzecz powoda M. I. kwoty po (...) złotych od każdego z powodów (słownie: trzy tysiące dwieście siedemdziesiąt pięć złotych) tytułem zwrotu skompensowanych kosztów procesu;

Sygn. akt XXV C 1547/12

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 4 października 2012 r. (data prezentaty) powód M. I. zażądał zasądzenia od pozwanych M. J. i R. J. kwoty (...) zł z ustawowymi odsetkami od daty wniesienia powództwa do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu / pozew k. 2-3/.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że dochodzona kwota należności głównej należy się powodowi od pozwanych z tytułu zachowku po zmarłej matce powoda, a babci pozwanych, G. I..

Pozwana M. J. w odpowiedzi na pozew uznała powództwo co do kwoty (...) zł i wniosła o rozłożenie spłaty na 12 równych miesięcznych rat, natomiast w pozostałej części wniosła o oddalenie powództwa / odpowiedź na pozew
k. 61-63/.

Pozwany R. J. w odpowiedzi na pozew również uznał powództwo co do kwoty(...)zł i wniósł o rozłożenie spłaty na 12 równych miesięcznych rat, natomiast w pozostałej części wniósł o oddalenie powództwa / odpowiedź na pozew k. 67-69/.

Pismem z dnia 6 maja 2013 r. powód zaproponował zawarcie ugody proponując, by pozwani zapłacili na rzecz powoda kwotę po (...) zł każdy z pozwanych, płatnych jednorazowo w terminie 2 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w niniejszej sprawie / pismo k. 93/.

W pismach z dnia 30 września 2013 r. M. J. i R. J. zmodyfikowali swoje stanowiska i roszczenie powoda uznali co do kwoty po (...) zł od każdego z pozwanych. W uzasadnieniu pozwani podnieśli, że decyzją z dnia 4 lipca 2013 r. Dyrektor Izby Skarbowej w W. ustalił zobowiązanie podatkowe w podatku od spadków i darowizn od nabycia rzeczy lub praw majątkowych tytułem dziedziczenia po G. I. w kwocie (...) zł, a zatem o tą kwotę zmniejsza się wartość masy spadkowej, będąca podstawą do wyliczenia kwoty zachowku. W pozostałym zakresie pozwani podtrzymali swoje stanowiska, z wyłączeniem możliwości zawarcia ugody / pisma k. 97; k. 101/.

Ostatecznie na rozprawie w dniu 15 października 2013 r. powód nie wyraził zgody na rozłożenie należności na raty i wniósł o zasądzenie na swoją rzecz kwot po (...) zł od każdego z pozwanych, w jednorazowej spłacie w terminie 2 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w niniejszej sprawie, z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa oraz o zwrot kosztów procesu / protokół k. 117/.

Pozwani na rozprawie w dniu 15 października 2013 r. uznali roszczenie co do kwoty po (...) zł od każdego z pozwanych i wnieśli o rozłożenie tych kwot na równe kwartalne raty płatne do końca każdego kwartału do końca 2014 roku / protokół
k. 115 /.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Testamentem notarialnym z dnia 29 listopada 2005 r. G. I. do całego spadku po ½ części powołała swoje wnuki R. J. i M. J. /akt notarialny, k. 25 akt sprawy Sądu Rejonowego dlaW. w W. o sygn. akt II Ns 1190/10/.

Spadkodawczyni G. I. zmarła w dniu 18 sierpnia 2010 r. w W. /odpis skrócony aktu zgonu, k. 6 akt sprawy Sądu Rejonowego dla W.w W. o sygn. akt II Ns 1190/10/.

Postanowieniem z dnia 11 października 2011 r., sygn. akt II Ns 1190/10, Sąd Rejonowy dla W. w W. stwierdził, że spadek po G. I. na podstawie testamentu notarialnego nabyli z dobrodziejstwem inwentarza wnuk R. J. i wnuczka M. J., po ½ części spadku każde z nich /postanowienie, k. 76/.

Spadkodawczyni w chwili śmierci była wdową i pozostawiła po sobie dwoje dzieci: syna M. I. (powoda) oraz córkę E. J. (matkę pozwanych).

W skład spadku po G. I. wchodziła nieruchomość lokalowa nr(...)położona w W. przy ul. (...) o powierzchni (...) m ^{( 2)}, dla której Sąd Rejonowy dla W. prowadzi księgę wieczystą (...).

Pismem z dnia 6 maja 2013 r. (data prezentaty) M. I. przedstawił propozycję zawarcia ugody sądowej w ten sposób, że pozwani tytułem zachowku zapłacą na rzecz powoda kwoty po (...) zł każdy, płatne jednorazowo w terminie
2 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w niniejszej sprawie / pismo k. 93/. Pismami z dnia 30 września 2013 r. pozwani uznali roszczenie co do kwoty po (...) zł, zaś w pozostałym zakresie wnieśli o oddalenie powództwa, nie godząc się na zawarcie ugody / pisma k. 97; k. 101/.

Ostatecznie na rozprawie w dniu 15 października 2013 r. powód wniósł o zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kwot po (...) zł od każdego z pozwanych w jednorazowej spłacie, natomiast pozwani uznali roszczenie co do kwoty po (...) zł od każdego, z tym, że wnieśli o rozłożenie zasądzonej kwoty na cztery równe raty płatne kwartalnie do końca 2014 roku /protokół k. 115-117/. Przewodnicząca stwierdziła, że nie doszło do zawarcia ugody /protokół, k. 116/.

Sąd ustalił ,że oboje pozwani mieszkają z rodzicami w Stanach Zjednoczonych, nie mają własnych dochodów, nie są samodzielni finansowo i nadal pozostają na utrzymaniu rodziców. Pozwana M. J. ma (...) lat i z powodu kłopotów zdrowotnych musiała przerwać dalszą naukę. Pozwany R. J. ma (...) lata i jeszcze studiuje. Matka pozwanych ma stałą pracę – pracuje w przychodni dentystycznej, natomiast ojciec pozwanych jest agentem w pośrednictwie sprzedaży nieruchomości. Sytuacja majątkowa rodziców pozwanych jest obecnie bardzo trudna. Rodzice pozwanych w 2011 roku ogłosili bankructwo. Z powodu niespłacania kredytu bank zabrał im dom, który kupili do dalszej odsprzedaży. Dodatkowo na początku 2013 roku bank zabrał rodzicom pozwanych również dom, w którym mieszkali z dziećmi. Siostra powoda E. J. (matka pozwanych) z powodu złej sytuacji materialnej zmuszona była pożyczyć od powoda pieniądze na bilet lotniczy do Polski na pogrzeb matki / zeznania powoda k. 116/.

Sytuacja finansowa powoda jest stabilna, w przeciwieństwie do sytuacji finansowej pozwanych. Powód ma bowiem dwa mieszkania własnościowe, jedno położone w O., drugie w S. oraz dodatkowo, wraz z małżonką jest współwłaścicielem mieszkania w W..

Powyższy stan faktyczny, który nie był między stronami sporny, Sąd ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach niniejszej sprawy na k. 65, 72, 98-100, 102-104, akt sprawy Sądu Rejonowego dla W. w W.o sygn. I Ns 119/10 oraz zeznań powoda M. I. przesłuchanego w charakterze strony /k. 116-117/ 00:18:19 – 00:34:13.

Strony nie kwestionowały i Sąd również nie znalazł podstaw do odmówienia mocy dowodowej dokumentom złożonym do akt niniejszej sprawy czy też sprawy o stwierdzenie nabycia spadku po G. I. (I Ns 1190/10). Wśród dowodów z dokumentów kluczowe znaczenia miały akty stanu cywilnego oraz testament G. I., które korzystały z waloru dowodów z dokumentów urzędowych, a których analiza pozwoliła na ustalenie kręgu spadkobierców G. I. i udziału spadkowego stanowiącego podstawę obliczenia zachowku należnego powodowi.

Sąd zważył, co następuje:

W ocenie Sądu powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Podstawę prawną powództwa stanowi art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Zgodnie z § 2 jeśli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia.

Przy obliczaniu wysokości zachowku należy ustalić czystą wartość spadku. Wartość ta to różnica między wysokością aktywów wchodzących w skład spadku a wysokością długów spadkowych. Punktem odniesienia przy ustalaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być jedynie chwila otwarcia spadku będąca chwilą śmierci spadkodawcy. Obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu. Zasada ta zapewnia uprawnionemu utrzymanie realnej wartości zachowku. W tym zakresie pomniejszenie udziału spadkowego pozwanych na potrzeby obliczenia zachowku nie może dotyczyć podatku spadkowego, na co powoływali się pozwani w piśmie z dnia 30 września 2013 r. ( k. 97 a.s ). Zobowiązanie podatkowe nie stanowi długu spadkowego.

W myśl art. 992 k.c. przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Należy zgodzić się z poglądem, że w przypadku, gdy zstępni osoby, która zrzekła się dziedziczenia oraz zstępni wydziedziczonego są uprawnieni do zachowku, to ani zrzekającego się, ani wydziedziczonego nie można pomijać przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku dla ich zstępnych (tak: M. P. (w:) K. P., Komentarz, t. II, s. 1026; J. K. (w:) E. G., Komentarz, s. 1509-1510).

Powód w dacie otwarcia spadku po G. I. był osobą pełnoletnią, brak jest informacji aby był trwale niezdolny do pracy. Powód nie został pozbawiony prawa do zachowku, albowiem spadkodawczyni nie dokonała jego wydziedziczenia w testamencie. Powód nie został także uznany za niegodnego dziedziczenia i nie otrzymał należnego mu zachowku w postaci darowizny, powołania do spadku lub zapisu .

Bezspornym jest, że powód należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku, ponieważ jest jednym z dwóch zstępnych spadkodawczyni G. I.. W świetle powyższego powód jest uprawniony do zachowku po G. I. odpowiadającego ¼ spadku (½ z przypadającego na niego udziału spadkowego, czyli ½ z ½ spadku).

Strony były zgodne co do tego, iż w skład spadku po G. I. wchodziła nieruchomość lokalowa nr (...)położona w W. przy ul. (...) o powierzchni(...) m ^{( 2)}, dla której Sąd Rejonowy dla W. prowadzi księgę wieczystą (...).

W tym miejscu Sąd pragnie zauważyć, iż w niniejszej sprawie pozwani nie kwestionowali ani prawa do zachowku przysługującego powodowi ani jego wysokości, sporna pozostawała natomiast kwestia rozłożenia zasądzonej kwoty na raty.

Ustosunkowując się do wniosku pozwanych o rozłożenie zasądzonej kwoty na raty, Sąd zauważa, iż zgodnie z dyspozycją art. 320 k.p.c. w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie. W doktrynie podkreśla się, że rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty albo wyznaczenie odpowiedniego terminu do spełnienia zasądzonego świadczenia jest możliwe tylko „w szczególnie uzasadnionych wypadkach”. Takie wypadki zachodzą, jeżeli ze względu na stan majątkowy, rodzinny, zdrowotny spełnienie świadczenia przez pozwanego niezwłoczne lub jednorazowe spełnienie zasądzonego świadczenia przez pozwanego byłoby niemożliwe lub bardzo utrudnione albo narażałoby jego lub jego bliskich na niepowetowane szkody ( vide komentarz do art. 320 k.p.c., A. J., WKP 2011).

Pozwani nie są jeszcze samodzielni finansowo – pozwana ma dopiero (...) lat i z powodu kłopotów zdrowotnych musiała przerwać naukę, natomiast pozwany ma(...) lata i jeszcze się uczy - a zatem pozwani zdani są na pomoc swoich rodziców. Rodzice pozwanych mają jednak bardzo trudną sytuację finansową. Bank, z powodu niespłacania kredytu, odebrał im dom, który kupili na raty do dalszej odsprzedaży, a w styczniu 2013 r. bank odebrał im również dom, w którym zamieszkiwali.

W ocenie Sądu zasądzenie kwoty po (...) zł od każdego z pozwanych (tj. łącznie (...) zł) płatnej jednorazowo mogłoby być niemożliwe do spełnienia lub bardzo utrudnione zaraz po wydaniu wyroku. Spadkowe mieszkanie wymaga sprzedaży, a sprzedaż nieruchomości to jest proces trwający w czasie. Wskazać należy, że powód znajduje się obecnie w dużo lepszej sytuacji majątkowej niż pozwani. Jak wskazano wyżej jest on właścicielem mieszkania w O., w S. oraz jest współwłaścicielem mieszkania w W.. Rozłożenie zasądzonej kwoty na raty nie będzie miało zatem istotnego wpływu na sytuację majątkową powoda.

Z uwagi na trudną sytuację finansową pozwanych, Sąd uznał za uzasadnione skorzystanie przez nich z dobrodziejstwa art. 320 k.p.c. i dlatego Sąd rozłożył zasądzone od nich świadczenia na 4 równe kwartalne raty po (...)zł każda od każdego z pozwanych: pierwsza płatna w terminie do dnia 31 marca 2014 r., druga w terminie do dnia 30 czerwca 2014 r., trzecia w terminie do 30 września 2014 r. i czwarta w terminie do 31 grudnia 2014 r. z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia płatności którejkolwiek rat.

Sąd podziela pogląd zaprezentowany w uchwale Sądu Najwyższego z dnia
15 grudnia 2006r. (III CZP 126/06, OSNC 2007/10/147), że rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty na podstawie art. 320 k.p.c. ma ten skutek - wskazany w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1970 r., (III PZP 11/70, OSNCP 1971, nr 4, poz. 61) - że wierzycielowi nie przysługują odsetki od ratalnych świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat.

Wobec powyższego, z powodu złej sytuacji majątkowej pozwanych, która w ocenie Sądu stanowi szczególnie uzasadniony wypadek, o którym mowa w art. 320 k.p.c., Sąd uwzględnił wniosek pozwanych w tym zakresie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł jak w pkt. 1. wyroku.

W niniejszym postępowaniu powód pierwotnie żądał od pozwanych zasądzenia kwoty (...) zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty, następnie zmodyfikował swoje żądanie w ten sposób, iż wniósł o zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kwoty po(...) zł od każdego z pozwanych. Ostatecznie powód żądał kwoty po (...) zł od każdego z pozwanych i w pozostałym zakresie cofnął powództwo za zgodą pozwanych. W ocenie Sądu przedmiotowe cofnięcie nie pozostaje w sprzeczności z prawem, zasadami współżycia społecznego, ani nie zmierza do obejścia prawa. Sąd uznał je więc za dopuszczalne w świetle art. 203 § 4 k.p.c., a więc na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. umorzył postępowanie w zakresie kwoty (...) zł (pkt 3. wyroku).

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. ( zwrot opłaty sądowej należnej od kwoty zasądzonego roszczenia w kwocie po (...) zł opłaty sądowej od części umorzonego postępowania). Pozwani uznali powództwo tylko w części żądania pozwu dążąc do jego ograniczenia w kolejnych stanowiskach procesowych.