Pełny tekst orzeczenia

601/6/B/2014



POSTANOWIENIE

z dnia 23 lipca 2014 r.

Sygn. akt Ts 91/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Stanisław Rymar,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej P.J. w sprawie zgodności:

art. 162 § 2 w związku z art. 154 § 1 i w związku z art. 9 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.) w związku z art. 77 § 1 i w związku z art. 78 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.) z art. 41 ust. 1 i 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 8 kwietnia 2014 r. P.J. (dalej: skarżący) wystąpił o stwierdzenie, że art. 162 § 2 w związku z art. 154 § 1 i w związku z art. 9 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.; dalej: k.k.w.) w związku z art. 77 § 1 i w związku z art. 78 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88 poz. 553, ze zm.) jest niezgodny z art. 41 ust. 1 i 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Zdaniem skarżącego zakwestionowana norma jest niekonstytucyjna w zakresie, „w jakim arbitralne oświadczenie o sprzeciwie co do udzielenia warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności, złożone przez Prokuratora, będącego stroną postępowania w w/w przedmiocie, uniemożliwia natychmiastowe wykonanie postanowienia w przedmiocie warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności, aż do czasu rozpoznania ewentualnego zażalenia Prokuratora przez Sąd odwoławczy albo uprawomocnienia się orzeczenia Sądu II instancji”.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 16 grudnia 2013 r. (sygn. akt VIII Kow 3705/13) Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, Wydział VIII Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń Karnych (dalej: Sąd Okręgowy w Warszawie) na wniosek Dyrektora Aresztu Śledczego Warszawa-Białołęka, udzielił skarżącemu przedterminowego warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności. Temu rozstrzygnięciu sprzeciwił się prokurator. Zażaleniem z 18 grudnia 2013 r. zaskarżył on postanowienie w całości na niekorzyść skarżącego. Postanowieniem z 8 stycznia 2014 r. (sygn. akt II AKzw 2195/13), doręczonym obrońcy skarżącego 15 stycznia 2014 r., Sąd Apelacyjny w Warszawie, II Wydział Karny utrzymał w mocy postanowienie Sądu Okręgowego z 16 grudnia 2013 r.

Zdaniem skarżącego zakwestionowana norma narusza jego prawa wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji, ponieważ, wbrew ogólnej zasadzie, zgodnie z którą postanowienie w postępowaniu wykonawczym staje się wykonalne z chwilą wydania (art. 9 § 3 k.k.w.), umożliwia prokuratorowi, tj. stronie postępowania (art. 21 k.k.w.), „przedłużenie [osadzonemu okresu] pozostawania w stanie pozbawienia wolności”. Skarżący zwrócił uwagę zarówno na to, że skuteczność oświadczenia prokuratora o tym, iż sprzeciwia się udzieleniu przerwy, nie jest uzależniona od spełnienia żadnych przesłanek, jak i na to, że sprzeciw nie wymaga żadnego uzasadnienia. Zarzucił, że de facto o pozostawieniu skazanego w izolacji penitencjarnej decyduje strona postępowania, a nie właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Innymi słowy, to nie sąd, lecz prokurator, i to arbitralnie, decyduje o przedłużeniu (aż do momentu uprawomocnienia się postanowienia sądu) okresu „pozbawienia wolności”. Na oświadczenie prokuratora nie przysługuje żaden środek odwoławczy, to zaś – jak zarzucił skarżący – jest rażącym naruszeniem obowiązku ustawodawcy polegającym, na ustanowieniu procedury sądowej kontroli pozbawienia jednostki wolności na innej podstawie niż wyrok sądowy. Zakwestionowana norma – w zakresie, w jakim „osadzonemu nie przysługuje prawo do odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności, zasadności oraz prawidłowości pozbawienia wolności na podstawie arbitralnego oświadczenia o sprzeciwie wobec udzielenia warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności, wydanego przez Prokuratora, będącego stroną postępowania” – narusza zatem – zdaniem skarżącego – także art. 41 ust. 1 i 2 Konstytucji.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Jej merytoryczne rozpoznanie jest uzależnione od spełnienia warunków wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z art. 46-47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.

Przedmiotem analizowanej skargi są przepisy w brzmieniu: „Na postanowienie w przedmiocie warunkowego zwolnienia przysługuje zażalenie. Podlega ono rozpoznaniu w terminie 14 dni. Przepis art. 154 § 1 stosuje się odpowiednio” (art. 162 § 2 k.k.w.); „Jeżeli prokurator oświadczył, że sprzeciwia się udzieleniu przerwy, postanowienie o udzieleniu przerwy staje się wykonalne z chwilą uprawomocnienia” (art. 154 § 1 k.k.w.); „Postanowienie w postępowaniu wykonawczym staje się wykonalne z chwilą wydania, chyba, że ustawa stanowi inaczej lub sąd wydający postanowienie albo sąd powołany do rozpoznania zażalenia wstrzyma jego wykonanie” (art. 9 § 3 k.k.w.); „Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zachowanie po jego popełnieniu i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, że skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa” (art. 77 § 1 k.k.); „Skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu co najmniej połowy kary” (art. 78 § 1 k.k.).

Wyrażona w tych przepisach norma jest dozwolonym przez ustawodawcę wyjątkiem od obowiązującej w postępowaniu wykonawczym ogólnej zasady, w myśl której postanowienia stają się wykonalne z chwilą ich wydania (art. 9 § 3 k.k.w.).

Istota zarzutów sformułowanych w skardze dotyczy prawa prokuratora (realizowanego w formie sprzeciwu) do wstrzymania wykonania postanowienia sądu udzielającego przedterminowego warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności. Jak twierdzi skarżący, suspensywność sprzeciwu narusza jego prawa wynikające z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

W odniesieniu do tych zarzutów Trybunał zauważa, że – zgodnie z zakwestionowanym przez skarżącego art. 162 § 2 zdanie pierwsze k.k.w. – na postanowienie w przedmiocie warunkowego zwolnienia przysługuje zażalenie. W myśl art. 21 k.k.w. prokurator, który w postępowaniu przed sądem jest stroną, może składać wnioski, a w wypadkach wskazanych w ustawie – wnosić zażalenia na postanowienia wydane w postępowaniu wykonawczym. Zażalenie na postanowienie o udzieleniu warunkowego przedterminowego zwolnienia lub o odmowie jego udzielenia przysługuje zatem zarówno skarżącemu, jak i prokuratorowi. W tej sytuacji ustawodawca, aby umożliwić prokuratorowi wniesienie zażalenia, musiał wprowadzić wyjątek od zasady ogólnej wyrażonej w art. 9 § 3 k.k.w. Sprzeciw prokuratora wstrzymuje zatem wykonalność postanowienia sądu do czasu jego uprawomocnienia się, tj. do chwili rozpoznania zażalenia prokuratora przez sąd drugiej instancji, lub do czasu upłynięcia terminu do jego zaskarżenia (w przypadku prokuratora – 7 dni od ogłoszenia postanowienia). Przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie koreluje z wyrażonym w orzecznictwie Trybunału poglądem, zgodnie z którym środek zaskarżenia „powinien (…) co do zasady spełniać wymóg dewolutywności, tzn. skorzystanie z niego przez stronę powinno powodować przeniesienie rozpatrzenia sprawy do wyższej instancji (…) ustawodawca powinien ponadto preferować środki zaskarżenia o charakterze suspensywnym, których wniesienie zawiesza wykonanie wydanego rozstrzygnięcia” (zob. wyroki TK z 14 marca 2006 r., SK 4/05, OTK ZU nr 3/A/2006, poz. 29 oraz 19 września 2007 r., SK 4/06, OTK ZU nr 8/A/2007, poz. 98).

Suspensywność sprzeciwu i zażalenia prokuratora uzasadniona jest także charakterem przesłanek oraz istotą instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia. Należy bowiem podkreślić, że instytucja ta jest wyrazem swoistego aktu łaski wobec skazanego i indywidualizacji kary pozbawienia wolności. Jest szansą daną sprawcy przestępstwa na powrót do społeczeństwa i darowanie reszty kary w związku z pozytywnym przebiegiem okresu próby, następującego po orzeczeniu o warunkowym zwolnieniu. Wiąże się ściśle z poddaniem sprawcy procesowi resocjalizacyjnemu w warunkach kontrolowanej wolności. Istotę warunkowego zwolnienia można jednocześnie traktować jako rezygnację z efektywnego wykonania części, pozostałej do odbycia kary, pozbawienia wolności (E. Bieńkowska [w:] Kodeks karny, Komentarz, red. G. Rejman, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1999, s. 1010 i n.). Przesłanką merytoryczną stosowania tej instytucji jest pozytywna prognoza kryminologiczna. Ma ona uzasadniać przede wszystkim przekonanie sądu, że skazany zwolniony od obowiązku odbycia części orzeczonej kary nie powróci na drogę przestępstwa (zob. postanowienie SN z 21 czerwca 2000 r., V KKN 160/2000, „Prokuratura i Prawo” 2000, z. 12, poz. 4).

W odniesieniu do zarzutu, jakoby o pozbawieniu wolności decydował prokurator (który jest stroną postępowania), a nie właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, Trybunał zwraca uwagę na to, że warunkowe przedterminowe zwolnienie jest instytucją wykonania już orzeczonej kary pozbawienia wolności; modyfikacją wykonania orzeczenia skazującego, a nie – co przyjął skarżący – orzekaniem o pozbawieniu wolności. Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z 8 kwietnia 2003 r. „[o]rzekanie co do przedterminowego zwolnienia z reszty kary pozbawienia wolności nie jest ponownym oznaczeniem kary za popełnione przestępstwo, ewentualnie jej łagodzeniem, ale jest racjonalnym stosowaniem środków penitencjarnych dla racjonalizowania kary, by nie pozbawiać wolności bez niezbędnej potrzeby i nie marnować społecznych nakładów na wykonywanie kary, co nie jest bez znaczenia, gdy wiele kar nie może być wykonywanych z braku środków ku temu” (sygn. akt II Akz 125/03, KZS 2003, z. 4, poz. 33). O pozbawieniu wolności, jak również o warunkowym zwolnieniu z odbycia reszty kary pozbawienia wolności, zawsze decyduje właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

Skarżący twierdzi, że zakwestionowana w skardze norma narusza jego prawa wyrażone w art. 41 ust. 1 i 2 Konstytucji, ponieważ „od oświadczenia o sprzeciwie nie przysługuje żaden środek odwoławczy”.

W odniesieniu do tego zarzutu Trybunał zauważa, że wskazany wzorzec kontroli nie odnosi się do sytuacji prawnej skarżącego. Artykuł 41 Konstytucji dotyczy praw zatrzymanego i obowiązków zatrzymującego. Skarżący jest natomiast osobą, która za popełnione przestępstwa została skazana przez sąd prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności.

W związku z powyższym, Trybunał stwierdza, że sformułowane w skardze zarzuty naruszenia praw określonych w art. 41 ust. 1 i 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji są oczywiście bezzasadne.

Wskazana okoliczność jest – w myśl art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania analizowanej skardze dalszego biegu.



W związku z tym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.