Pełny tekst orzeczenia

615/6/B/2014



POSTANOWIENIE

z dnia 15 października 2014 r.

Sygn. akt Ts 127/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Teresa Liszcz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.J. w sprawie zgodności:

1) art. 118 § 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) w związku z art. 20 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) z art. 45 ust. 1 i art. 79 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 394 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) z art. 78 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 19 maja 2014 r. M.J. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności: po pierwsze, art. 118 § 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) w związku z art. 20 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) „w zakresie, w jakim uprawnia pełnomocnika z urzędu do sporządzenia opinii o bezzasadności wnoszenia skargi, a w konsekwencji pozbawia skarżącego możliwości wniesienia skargi konstytucyjnej”, z art. 45 ust. 1 i art. 79 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji; po drugie, art. 394 § 1 k.p.c. „w zakresie, w jakim poprzez utrwalony judykaturą i piśmiennictwem sposób stosowania nie uznaje postanowienia odmawiającego zmiany pełnomocnika z urzędu za postanowienie kończące postępowanie, a w konsekwencji – uniemożliwia jego zaskarżenie”, z art. 78 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. Adwokat wyznaczony dla skarżącego na pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej sporządził opinię o braku podstaw do wniesienia tejże skargi. W związku z tym skarżący wystąpił do Sądu Rejonowego w Tychach z wnioskiem o zmianę pełnomocnika. Postanowieniem z 5 września 2013 r. (sygn. akt I Co 309/13) sąd ten wniosek oddalił.

Zdaniem skarżącego, umożliwienie pełnomocnikowi wyznaczonemu z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej przygotowania opinii o braku postaw do sporządzenia tejże skargi oraz brak konieczności wyznaczenia w takiej sytuacji nowego pełnomocnika naruszają prawo do sądu oraz prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej (art. 45 ust. 1 i art. 79 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji). Powoduje bowiem, że pełnomocnik z urzędu dokonuje swoistego „przedsądu” zasadności wniesienia skargi, do czego nie ma uprawnień. Skarżący podkreślił, że w jego przekonaniu jeżeli pełnomocnik nie widzi podstaw do wniesienia skargi, to powinien mieć możliwość sporządzenia opinii w tym zakresie, jednak w takiej sytuacji obligatoryjne powinno być wyznaczenie innego pełnomocnika, który taką skargę sporządzi.

Jednocześnie skarżący wskazał, że postanowienie o odmowie zmiany pełnomocnika z urzędu powinno być zaskarżalne. Jego zdaniem brak możliwości zaskarżenia takiego postanowienia narusza art. 78 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Skarżący podkreślił, że w jego opinii kwestia zmiany pełnomocnika jest odrębną sprawą w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji, a w konsekwencji jej rozpatrywanie powinno być dwuinstancyjne.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa o TK. W świetle powyższych unormowań konstytucyjnych i ustawowych nie ulega wątpliwości, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia, a zarazem doprowadził do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw wskazanych jako podstawa skargi. W związku z tym obowiązkiem skarżącego jest dołączenie do skargi konstytucyjnej orzeczenia, które wykazuje powyższą, złożoną kwalifikację, tzn. zostało wydane na podstawie przepisów będących przedmiotem wniesionej skargi i prowadzi do niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych.

Analiza skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że skarga ta nie spełnia wymogów nadania jej dalszego biegu wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz z ustawy o TK. Zakwestionowane przez skarżącego przepisy nie stanowiły bowiem podstawy wydania orzeczenia, które wskazuje on jako ostateczne rozstrzygnięcie w jego sprawie.

Jako ostateczne rozstrzygnięcie o swoich wolnościach i prawach skarżący wskazuje postanowienie sądu rejonowego o oddaleniu wniosku o zmianę pełnomocnika z urzędu wyznaczonego w jego sprawie. Zakwestionowane w punkcie pierwszym skargi art. 118 § 5 k.p.c. oraz art. 20 ustawy o TK nie regulują jednak przesłanek zmiany pełnomocnika z urzędu. Artykuł 118 § 5 k.p.c. reguluje jedynie kwestię sporządzenia przez pełnomocnika opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Z kolei art. 20 ustawy o TK nakazuje, by w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie do postępowania przed Trybunałem były stosowane odpowiednio przepisy k.p.c. Nie sposób więc przyjąć, że art. 118 § 5 k.p.c. w związku z art. 20 ustawy o TK były podstawą postanowienia oddalającego wniosek o zmianę pełnomocnika z urzędu. Przesłanki dokonania takiej zmiany – w wypadku gdy poprzedni pełnomocnik sporządził opinię o braku podstaw do wniesienia skargi – reguluje natomiast art. 118 § 6 k.p.c. To zbyt wąskie – zdaniem skarżącego – ukształtowanie przesłanek wyznaczenia nowego pełnomocnika, określonych w tym przepisie, mogło zdecydować o odmowie jego wyznaczenia w sprawie, która legła u podstaw wniesienia rozpatrywanej skargi. Skarżący nie zakwestionował jednak konstytucyjności art. 118 § 6 k.p.c. Na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, ustalenie, że zakwestionowane przepisy nie były podstawą orzeczenia wskazanego przez skarżącego jako ostateczne rozstrzygnięcie o jego wolnościach i prawach, uzasadnia odmowę nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie badania zgodności art. 118 § 5 k.p.c. w związku z art. 20 ustawy o TK z art. 45 ust. 1 i art. 79 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Jednocześnie należy zauważyć, że wskazany zarzut jest oczywiście bezzasadny. Przymus adwokacko-radcowski, choć jest formalnym ograniczeniem prawa do wniesienia skargi konstytucyjnej, pełni funkcję gwarancyjną. Ma zapewnić, że skargi konstytucyjne będą sporządzane przez osoby dysponujące wiedzą i doświadczeniem koniecznym do ich prawidłowego przygotowania. Jednocześnie ma służyć temu, by skargi nie były sporządzane w sprawach, w których nie występują przesłanki ich złożenia. Elementem zapewnienia stronie profesjonalnej pomocy prawnej musi być więc ocena istnienia podstaw do wniesienia tego środka prawnego, a jeżeli pełnomocnik uzna, że podstawy takich podstaw nie ma – odmowa przygotowania skargi. Oznacza to, że w wypadku ustanowienia pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej, prawo skarżącego do uzyskania pomocy prawnej jest realizowane zarówno przez przygotowanie i wniesienie takiej skargi, jak i – gdy pełnomocnik nie widzi ku temu podstaw – przez sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi. Dlatego w sytuacji, w której opinia taka została przygotowana z należytą starannością, skarżący nie może skutecznie domagać się ustanowienia kolejnego pełnomocnika, który byłby zmuszony sporządzić skargę. Jednocześnie – wbrew twierdzeniom skarżącego – sporządzenie przez pełnomocnika z urzędu opinii o braku podstaw do wniesienia skargi konstytucyjnej nie zamyka ostatecznie drogi do złożenia tego środka prawnego. Skarżący może bowiem – z zachowaniem ustawowego terminu do wniesienia skargi – zwrócić się do pełnomocnika z wyboru.

Również w zakresie badania zgodności art. 394 § 1 k.p.c. „w zakresie, w jakim poprzez utrwalony judykaturą i piśmiennictwem sposób stosowania nie uznaje postanowienia odmawiającego zmiany pełnomocnika z urzędu za postanowienie kończące postępowanie, a w konsekwencji – uniemożliwia jego zaskarżenie”, z art. 78 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji skarżący nie przedstawił orzeczenia wydanego na podstawie zakwestionowanego przepisu. Jak bowiem wskazano wyżej, konstrukcja skargi konstytucyjnej przyjęta w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz w ustawie o TK wymaga uzyskania przez skarżącego ostatecznego orzeczenia opartego na zaskarżonym przepisie, którego wydanie doprowadziło do aktualizacji (konkretyzacji) naruszenia przysługujących skarżącemu konstytucyjnych wolności lub praw. Znaczy to, że w wypadku kwestionowania zgodności z Konstytucją unormowania wyłączającego możliwość zaskarżenia danego rozstrzygnięcia sądu lub innego organu konieczne jest uzyskanie orzeczenia w sprawie odrzucenia niedopuszczalnego z mocy prawa środka odwoławczego. Dopiero z takim rozstrzygnięciem można bowiem wiązać naruszenie prawa do zaskarżenia orzeczenia (zob. np. postanowienie TK z 15 grudnia 2009 r., Ts 173/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 25). Niewystarczające jest natomiast wskazanie orzeczenia, które – w przekonaniu skarżącego – jest niezaskarżalne, i oparcie na nim skargi konstytucyjnej. Dlatego również w zakresie badania zgodności art. 394 § 1 k.p.c z art. 78 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji skardze konstytucyjnej należało odmówić nadania dalszego biegu na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdza, że również w zakresie tego zarzutu skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna. Wbrew twierdzeniom skarżącego, kwestia zmiany pełnomocnika z urzędu nie stanowi odrębnej sprawy w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji. Jest ona kwestią poboczną w sprawie, w związku z którą wyznaczono pełnomocnika z urzędu (w tym wypadku w sprawie, w związku z którą skarżący zamierzał wnieść skargę konstytucyjną). Jak wielokrotnie podkreślał Trybunał Konstytucyjny, ani zasada dwuinstancyjności (wyrażona w art. 176 ust. 1 Konstytucji), ani prawo do zaskarżenia rozstrzygnięć wydanych w pierwszej instancji (gwarantowane w art. 78 Konstytucji) nie wymagają tego, by w każdej kwestii wpadkowej, niemającej charakteru odrębnej sprawy w rozumieniu Konstytucji, przysługiwał środek zaskarżenia (zob. np. wyroki TK z 31 marca 2009 r., SK 19/08, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 29 oraz 2 czerwca 2010 r., SK 38/09, OTK ZU nr 5/A/2010, poz. 46). Oczywiście bezzasadne jest więc twierdzenie skarżącego, że brak możliwości zaskarżenia postanowienia o odmowie zmiany pełnomocnika z urzędu narusza art. 78 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji.



Wziąwszy pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.