Pełny tekst orzeczenia

161/2/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 6 marca 2014 r.

Sygn. akt Ts 208/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Stanisław Biernat,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej P.W. w sprawie zgodności:

art. 3941 § 1 i 2 oraz art. 3942 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 15 lipca 2013 r. radca prawny P.W. (dalej: skarżący lub radca prawny) wystąpił o zbadanie zgodności art. 3941 § 1 i 2 oraz art. 3942 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) „w zakresie, w jakim przepisy te nie przewidują zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji oddalające wniosek pełnomocnika ustanowionego z urzędu o przyznanie od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej w postępowaniu przed sądem drugiej instancji”, z art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Pismem z 25 stycznia 2013 r. (nr L.dz. U 173/PU-9432/13) Okręgowa Izba Radców Prawnych w Warszawie wyznaczyła skarżącego na pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi kasacyjnej oraz reprezentowania osoby fizycznej (dalej: powoda) w postępowaniu przed Sądem Najwyższym. Po zbadaniu sprawy skarżący poinformował powoda i Sąd Apelacyjny w Warszawie – VI Wydział Cywilny (dalej: Sąd Apelacyjny w Warszawie) o odmowie opracowania skargi kasacyjnej z powodu braku podstaw do dokonania tej czynności. Postanowieniem z 15 lutego 2013 r. (sygn. akt VI ACa 271/12) Sąd Apelacyjny w Warszawie przyznał skarżącemu kwotę 2700,00 zł (zwiększoną o należny podatek VAT) tytułem wynagrodzenia za sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej i polecił jego wypłacenie ze Skarbu Państwa (Sądu Apelacyjnego w Warszawie). Zażaleniem z 27 lutego 2013 r. (sporządzonym i podpisanym przez skarżącego) powód zaskarżył postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie i zażądał przyznania radcy prawnemu kwoty 7200,00 zł. Zażalenie skierował do Sądu Najwyższego za pośrednictwem Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Postanowieniem z 30 kwietnia 2013 r. (sygn. akt jw.), doręczonym skarżącemu 13 maja 2013 r., Sąd Apelacyjny w Warszawie odrzucił zażalenie powoda jako niedopuszczalne. Sąd nie uzasadnił tego postanowienia.

W zarządzeniu z 9 października 2013 r., doręczonym 11 października 2013 r., sędzia Trybunału wezwał skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi, tj.: wskazania ostatecznego orzeczenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz daty jego doręczenia wraz z uzasadnieniem skarżącemu; dokładnego określenia wzorców kontroli skargi konstytucyjnej, wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa skarżącego i w jaki sposób zostały naruszone; a także doręczenia kopii dokumentu potwierdzającego uprawnienia skarżącego do samodzielnego sporządzenia skargi konstytucyjnej w związku z orzeczeniem, z którym łączy on naruszenie swych konstytucyjnych wolności lub praw.

W piśmie z 18 października 2013 r. skarżący odniósł się do zarządzenia. Wyjaśnił, że ostatecznym orzeczeniem jest postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 kwietnia 2013 r. Poinformował, że postanowienie to doręczono mu – bez uzasadnienia – 13 maja 2013 r. Ponadto sprecyzował wzorce kontroli skargi – wskazał, że są nimi art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Podkreślił, że jako radca prawny może sporządzić i wnieść skargę we własnej sprawie. Jak zauważył, dokument uprawniający go do dokonania tej czynności załączył do skargi.

Zdaniem skarżącego postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 15 lutego 2013 r., którym sąd przyznał mu wynagrodzenie za sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej, jest orzeczeniem sądu drugiej instancji, w którym rozstrzygnięto o kosztach zastępstwa procesowego po raz pierwszy. W związku z tym powinien od niego przysługiwać środek zaskarżenia do sądu drugiej instancji (w tym wypadku do Sądu Najwyższego) lub do równoległego składu sądu tej samej instancji. Według skarżącego zakwestionowane w skardze przepisy nie przewidują zażalenia na takie postanowienia, czym naruszają jego konstytucyjne prawa wynikające z art. 45 ust. 1 oraz art. 176 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Na wstępie Trybunał uznał za konieczne sprecyzować zakres przedmiotowy wniesionej skargi konstytucyjnej. W jej petitum skarżący zarzucił, że art. 3941 § 1 i 2 oraz art. 3942 § 1 k.p.c. są niezgodne z Konstytucją „w zakresie, w jakim nie przewidują zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji oddalające wniosek pełnomocnika ustanowionego z urzędu o przyznanie od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej w postępowaniu przed sądem drugiej instancji”. Trybunał zauważa jednak, że wniosek skarżącego o przyznanie zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej nie został oddalony. Postanowieniem z 15 lutego 2013 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie, po rozpoznaniu wniosku, przyznał skarżącemu wynagrodzenie za sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej. Na to rozstrzygnięcie powód wniósł zażalenie, które – jako niedopuszczalne – sąd odrzucił. W związku z tym należy przyjąć, że skarżący kwestionuje konstytucyjność art. 3941 § 1 i 2 oraz art. 3942 § 1 k.p.c. w zakresie, w jakim przepisy te nie przewidują możliwości zaskarżenia postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 15 lutego 2013 r., tj. orzeczenia sądu drugiej instancji, w sprawie przyznania zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu, polegającej na sporządzeniu opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej. Zdaniem Trybunału za takim zakresem kwestionowanych przepisów przemawiają także argumenty przedstawione w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej.

W ocenie Trybunału należało także wyjaśnić, czy skarżący jest podmiotem legitymowanym do wniesienia skargi konstytucyjnej w związku z postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 kwietnia 2013 r. Stroną postępowania, w którym wydano to orzeczenie, był bowiem powód, a nie skarżący. Analiza dokumentów dołączonych do skargi konstytucyjnej, w szczególności zażalenia na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 15 lutego 2013 r., prowadzi do wniosku, że orzeczenie z 30 kwietnia 2013 r. rozstrzyga o prawach skarżącego, a nie powoda. W związku z tym należy uznać, że postanowienie z 30 kwietnia 2013 r. jest orzeczeniem, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarżący zaś ma legitymację do wniesienia skargi konstytucyjnej.

Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnej kontroli, która obejmuje m.in. ocenę przesłanek dopuszczalności jej merytorycznego rozpoznania. Przesłanki te nie są spełnione wtedy, gdy w sprawie będącej przedmiotem wstępnej kontroli występuje jedna z podstaw umorzenia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, określonych w art. 39 cytowanej ustawy, w szczególności zaś wtedy, gdy wydanie orzeczenia merytorycznego jest zbędne.

Z takim przypadkiem mamy do czynienia w rozpatrywanej sprawie. Wyrokiem z 22 października 2013 r. (SK 14/13, OTK ZU nr 7/A/2013, poz. 100) Trybunał Konstytucyjny – rozpoznawszy skargę konstytucyjną wniesioną na podstawie stanu faktycznego analogicznego do tego, który przedstawił skarżący – orzekł (m.in.), że art. 3942 § 1 k.p.c. w zakresie, w jakim nie daje podstaw do zaskarżenia postanowienia sądu drugiej instancji w sprawie zwrotu przyznania kosztów zastępstwa procesowego z tytułu pomocy prawnej świadczonej z urzędu, polegającej na sporządzeniu opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 oraz nie jest niezgodny z art. 77 ust. 2 Konstytucji.

W przywołanym wyroku Trybunał stwierdził, że uniemożliwienie pełnomocnikowi z urzędu zaskarżania postanowień sądu drugiej instancji w sprawie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej jest ograniczeniem konstytucyjnego prawa do sądu wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Trybunał wyraził przy tym pogląd, zgodnie z którym ograniczenie to nie jest przydatne ani konieczne dla realizacji jakiejkolwiek wartości konstytucyjnej istotniejszej niż prawa majątkowe pełnomocnika z urzędu. Wynikające z art. 3942 § 1 k.p.c. ograniczenie prawa do należycie ukształtowanej procedury sądowej Trybunał ocenił jako przejaw nadmiernej ingerencji w sytuację majątkową pełnomocnika, co nie ma uzasadnienia w Konstytucji. Zdaniem Trybunału brak możliwości sądowej kontroli postanowień sądu drugiej instancji, w których sąd orzekł o kosztach po raz pierwszy, nie spełnia standardu konstytucyjnego przewidzianego w art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji.

W myśl art. 39 ust. l pkt 1 ustawy o TK Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Z takim stanem rzeczy mamy niewątpliwie do czynienia wtedy, gdy zaskarżony przepis był już przedmiotem kontroli zgodności z Konstytucją w innej sprawie rozpoznawanej przez Trybunał (zob. postanowienia TK z: 3 października 2001 r., SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218; 25 listopada 2002 r., SK 30/01, OTK ZU nr 6/A/2002, poz. 88 oraz 26 marca 2002 r., P 3/02, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 22). Trybunał Konstytucyjny stoi przy tym na stanowisku, że konieczność uwzględniania przesłanki zbędności wydania orzeczenia, określonej w ustawie o TK, uwidacznia się na każdym etapie postępowania inicjowanego wniesieniem skargi konstytucyjnej (zob. postanowienie TK z 3 września 2007 r., Ts 94/06, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 75).

Sentencja wyroku Trybunału w sprawie o sygn. SK 14/13 została opublikowana w Dzienniku Ustaw z 2013 r. (poz. 1428). Zatem ponowne rozstrzyganie o zarzutach, które pokrywają się z tymi sformułowanymi we wspomnianej sprawie jest zbędne, zwłaszcza że Trybunał Konstytucyjny uznał je za zasadne.



W tym stanie rzeczy Trybunał – na podstawie art. 49 w związku z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – postanowił jak na wstępie.