Pełny tekst orzeczenia

51/1/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 23 lipca 2013 r.

Sygn. akt Ts 67/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Stanisław Biernat,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej F.S. w sprawie zgodności:

1) art. 405 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 5191 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 22 lutego 2013 r. F.S. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność art. 405 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji; ponadto niezgodność art. 5191 § 3 k.p.c. z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji.

Skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżący, jako prezes zarządu, reprezentował uczestnika postępowania rejestrowego (Stachura Sp. z o.o.) w sprawie z wniosku innej spółki (Autodistribution Polska Aftermarket Sp. z o.o.) o wpis zmian w Krajowym Rejestrze Sądowym (dalej: KRS) polegających na wpisaniu jej oddziału (pod firmą Autodistribution Polska Aftermarket Sp. z o.o. Oddział Stachura w Krakowie). Uczestnik postępowania rejestrowego kwestionował prawo wnioskodawcy do posługiwania się w nazwie oddziału słowem „Stachura”. Postanowieniem z dnia 12 lipca 2012 r. (sygn. akt VI Ga 100/12) Sąd Okręgowy w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy oddalił apelację uczestnika postępowania rejestrowego (Stachura Spółki z o.o.). W uzasadnieniu tego orzeczenia sąd podkreślił, że uczestnik postępowania rejestrowego (Stachura Sp. z o.o.) według stanu na chwilę orzekania nie ma on prawa do posługiwania się w oznaczeniu swojego przedsiębiorstwa słowem „Stachura” (ponieważ w innym postępowaniu sąd prawomocnie zakazał tej spółce korzystania z tego oznaczenia zarówno w firmie, jak i oznaczenia tym słowem przedsiębiorstwa), ani do działania w postępowaniu rejestrowym w imieniu Franciszka S. (osoby fizycznej) osobiście. Uczestnik postępowania rejestrowego działający pod nowa firmą – Stachmot Sp. z o.o. (poprzednio Stachura Sp. z o.o.) – wniósł skargę kasacyjną od postanowienia z dnia 12 lipca 2012 r., którą Sąd Okręgowy w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy odrzucił postanowieniem z dnia 5 października 2012 r. (sygn. akt VI Ga 100/12). Podstawą odrzucenia skargi kasacyjnej było ustalenie, że wpis w KRS w przedmiocie oddziału spółki nie jest zaskarżalny w drodze skargi kasacyjnej.

Następnie 15 października 2012 r. skarżący Franciszek S. wniósł skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z dnia 12 lipca 2012 r. (sygn. akt VI Ga 100/12). Jako podstawę wznowienia wskazał „brak jego udziału jako osoby fizycznej w postępowaniu, mimo przymiotu zainteresowanego, brak wezwania go przez sąd do udziału w sprawie wbrew treści art. 510 § 2 k.p.c., co miało wpływ na wynik postępowania [rejestrowego], który [to wynik] naruszał jego prawa”. Postanowieniem z dnia 29 października 2012 r. Sąd Okręgowy w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy (sygn. akt VI Ga 213/12) odrzucił skargę. W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazał, że „nie sposób przyjąć, iż skarżący dopiero z pisemnego uzasadnienia [postanowienia] Sądu Okręgowego [z dnia 12 lipca 2012 r. oddalającego apelację] otrzymał informację o ewentualnym naruszeniu jego praw i tym samym przymiocie zainteresowanego, z czego wywodzi interes prawny w niniejszym postępowaniu” (s. 9 uzasadnienia). Sąd podkreślił, że „funkcję prezesa zarządu w w/w spółce [Stachmot Sp. z o.o. (poprzednio Stachura Sp. z o.o.)] pełnił Franciszek S., on też w dniu 22 marca 2012 r. udzielił pełnomocnictwa występującemu w sprawie [rejestrowej] pełnomocnikowi” (s. 2 uzasadnienia). Sąd wskazał, że „pomimo to skarżący z niewiadomych i właściwie niesprecyzowanych w skardze przyczyn nie złożył przedmiotowego wniosku, samodzielnie pozbawiając się tym samym udziału w toczącym się postępowaniu” (s. 9 uzasadnienia).

Skarżący wniósł zażalenie na postanowienie z dnia 29 października 2012 r. o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania. Postanowieniem z dnia 23 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy (sygn. akt VI Ga 213/12) odrzucił zażalenie.

Zdaniem skarżącego niekonstytucyjność art. 405 k.p.c. polega na tym, że sądem właściwym do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności (wymienionych w art. 401 k.p.c.) jest ten, który wydał zaskarżone orzeczenie, a więc sąd orzekający w tej instancji, w której miały miejsce przesłanki nieważności, co jest niezgodne z art. 45 ust. 1 Konstytucji (prawem do sądu). Natomiast art. 5191 § 3 k.p.c., ze względu na to, że jest nieprecyzyjny, nie pozwala na jasne ustalenie zakresu przedmiotowego spraw rozpoznawanych w postępowaniu rejestrowym, które podlegają zaskarżeniu skarga kasacyjną, „co skutkuje dowolną interpretacją niniejszego przepisu przez sądy”, a przez to narusza prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz zasadę określoności prawa i standardy prawidłowej legislacji (art. 2 Konstytucji).



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne do stwierdzenia jej dopuszczalności.

1. Zgodnie z zaskarżonym art. 405 k.p.c. do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności oraz na podstawie przewidzianej w art. 4011 właściwy jest sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie, a jeżeli zaskarżono orzeczenia sądów różnych instancji, właściwy jest sąd instancji wyższej. Do wznowienia postępowania na innej podstawie właściwy jest sąd, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy. Kwestionowany art. 5191 § 3 k.p.c. przewiduje, że w postępowaniu rejestrowym skarga kasacyjna przysługuje jedynie od postanowień sądu drugiej instancji w przedmiocie wpisu lub wykreślenia z rejestru podmiotu podlegającego rejestracji.

2. Trybunał przypomina, że została wniesiona jedna skarga konstytucyjna i możliwe było wskazanie tylko jednego ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach konstytucyjnych skarżącego. Do skargi konstytucyjnej załączone zostały trzy orzeczenia: postanowienie z dnia 12 lipca 2012 r. oddalające apelację uczestnika postępowania rejestrowego (Stachura Sp. z o.o.); postanowienie z dnia 29 października 2012 r. odrzucające skargę Franciszka S. o wznowienie postępowania oraz postanowienie z dnia 23 listopada 2012 r. odrzucające zażalenie Franciszka S. na postanowienie z dnia 29 października 2012 r.

W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżący wyjaśnił, że ostatecznym orzeczeniem o jego prawach i wolnościach jest postanowienie z dnia 23 listopada 2012 r., doręczone mu 3 grudnia 2012 r. Określenie to wiąże Trybunał Konstytucyjny, ponieważ wyłącznie do skarżącego należy wskazanie ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie, w związku z którą wnosi skargę konstytucyjną [zob. art. 46 ust. 1 i art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK)].

3. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia z dnia 23 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy w Rzeszowie stwierdził, że „art. 3941 k.p.c. określa postanowienia, od których przysługuje zażalenie do Sądu Najwyższego. W jego § 1 nie wymieniono postanowienia w przedmiocie odrzucenia skargi o wznowienie postępowania” (s. 3 uzasadnienia). W postępowaniu międzyinstancyjnym sąd ten odrzucił zażalenie na postanowienie z dnia 29 października 2012 r. dlatego, że nie przysługiwało na nie zażalenie do Sądu Najwyższego. Tymczasem skarżący zakwestionował jedynie art. 5191 § 3 k.p.c., dotyczący sytuacji, w których przysługuje skarga kasacyjna w postępowaniu rejestrowym. Przedmiotem zaskarżenia nie uczynił zaś art. 3941 k.p.c., mimo że z treści art. 5191 § 3 k.p.c. nie wynika, czy i w jakich sytuacjach przysługuje zażalenie na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania. Niewątpliwie, sam art. 5191 § 3 k.p.c. był podstawą postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 5 października 2012 r. odrzucającego skargę kasacyjną od postanowienia z dnia 12 lipca 2012 r. Jednak skarżący jako ostateczne orzeczenie w sprawie wskazał orzeczenie z dnia 23 listopada 2012 r., [nota bene w związku z postanowieniem z dnia 5 października 2012 r. skargę kasacyjną mogłaby wnieść tylko spółka Stachmot Sp. z o.o. (poprzednio Stachura Sp. z o.o.), której prezesem jest skarżący].

Rozstrzygnięcie z dnia 23 listopada 2012 r., wydane na skutek zażalenia skarżącego na postanowienie z dnia 29 października 2012 r., zostało wydane na podstawie art. 3941 § 2 w zw. z art. 5191 § 3 k.p.c. Zaskarżenie wyłącznie art. 5191 § 3 k.p.c. zawierającego katalog spraw, w jakich przysługuje skarga kasacyjna w postępowaniu rejestrowym, oznacza zatem niespełnienie przesłanki formalnej wynikającej z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, polegającej na konieczności uzyskania ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu. W związku z tym Trybunał odmówił nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej w zakresie dotyczącym art. 5191 § 3 k.p.c.

4. Niezależnie od powyższego Trybunał zauważa, że skarżący nie zgłosił udziału w postępowaniu rejestrowym jako osoba fizyczna, lecz występował jedynie jako prezes spółki. Jak słusznie stwierdził sąd okręgowy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 12 lipca 2012 r. (s. 16), „składający oświadczenie Franciszek S. nie jest stroną w niniejszej sprawie, a więc ochrony swoich praw w tym postępowaniu [rejestrowym] nie może dochodzić”. Dopiero po uzyskaniu orzeczenia z dnia 12 lipca 2012 r. skarżący, we własnym imieniu i na swoją rzecz (a więc nie jako prezes spółki), podjął działania zmierzające do wzięcia udziału w postępowaniu. Sprawa była już jednak prawomocnie zakończona i skarżący mógł jedynie wnieść skargę o wznowienie postępowania, która została odrzucona na podstawie art. 410 § 1 w zw. z art. 524 § 2 i art. 401 pkt 2 k.p.c., ponieważ stwierdzono, że nie występuje przyczyna nieważności, na którą powoływał się skarżący.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że przy rozpatrywaniu skargi szczególnie istotne jest zwrócenie uwagi na zabezpieczenie interesu prawnego skarżących. Możliwe jest to jednak dopiero wtedy, gdy skarżący wykaże się minimalną choćby starannością w trosce o zabezpieczenie tychże interesów. Skarga konstytucyjna „nie może być wykorzystywana jako instrument służący korygowaniu zaniedbań, popełnionych w postępowaniu poprzedzającym jej wniesienie” (postanowienia TK z dnia: 16 października 2002 r., SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77; 17 marca 1998 r., Ts 27/97, OTK ZU nr 2/B/1998, poz. 20 oraz 21 września 2006 r., SK 10/06, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 117).

Skoro skarżący – chociaż mógł – nie zgłosił udziału w postępowaniu rejestrowym jako osoba fizyczna, a następnie za pomocą nadzwyczajnego środka prawnego dążył do wznowienia postępowania, co jednak okazało się nieskuteczne, to obecnie nie może sanować swoich zaniedbań przy pomocy skargi konstytucyjnej.

5. Trybunał Konstytucyjny postanowił również odnieść się do zarzutów i wzorców kontroli przywołanych przez skarżącego.

Zarzut naruszenia prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) przez to, że sądem właściwym do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności jest ten, który wydał zaskarżone orzeczenie (art. 405 k.p.c.), jest oczywiście bezzasadny. Skarga o wznowienie została zarejestrowana pod osobną sygnaturą i była rozpoznana przez sąd w innym składzie. Sędziowie orzekający w sądach powszechnych, niezależnie od tego, czy są to sądy rejonowe, okręgowe czy apelacyjne, „są niezawiśli, co oznacza, iż posiadają swobodę podejmowania decyzji procesowych w zakresie wyznaczonym przez ustawy i Konstytucję. Żadna osoba trzecia nie może wywierać wpływu na podejmowane przez nich rozstrzygnięcia” (postanowienie TK z dnia 7 października 2005 r., Ts 58/05, OTK ZU nr 1/B/2006, poz. 32). Nie istnieje konstytucyjne prawo do rozpatrzenia sprawy w I instancji przez konkretny sąd (apelacyjny, a nie okręgowy), podobnie jak nie ma „lepszych” (wieloosobowych) i „gorszych” (jednoosobowych) składów sądu (zob. postanowienia TK z dnia 13 marca 2012 r., sygn. akt Ts 209/11 i 26 września 2012 r., akt Ts 209/11; dostępne pod adresem: www.trybunal.gov.pl). Każdy sędzia jest niezawisły, a jego kompetencje i przymioty osobiste konieczne do sprawowania funkcji orzeczniczych zostały potwierdzone nominacją sędziowską.

Swoje twierdzenie, że art. 5191 § 3 k.p.c. narusza prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) i zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji), skarżący oparł na nieadekwatnych wzorcach kontroli, ponieważ de facto kwestionuje brak możliwości wniesienia zażalenia do Sądu Najwyższego na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania. Sprawa zainicjowana skargą o wznowienie postępowania była zaś po raz pierwszy rozpoznana przez sąd właściwy na podstawie art. 405 k.p.c., czyli sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie w postępowaniu zwyczajnym. Wobec tego kwestia dopuszczalności zażalenia na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania dotyczy prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w I instancji (art. 78 Konstytucji). Trybunał w swoim orzecznictwie podkreśla, że „prawo do sądu wzmacnia poręczenie instancyjności jako proceduralnej zasady postępowania sądowego i decyzyjnego. Zgodnie z art. 78 konstytucji, każda ze stron ma prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydawanych w pierwszej instancji. O ile przedmiotem roszczenia z art. 45 ust. 1 jest »rozpatrzenie sprawy«, o tyle zasada instancyjności dotyczy procesu decyzyjnego, a więc pierwszego rozstrzygnięcia w tej sprawie. Z istoty rzeczy odnosi się więc do pewnego etapu rozpatrywania sprawy. Podniesiona do konstytucyjnej rangi kontrola ma zapobiegać pomyłkom i arbitralności w pierwszej instancji (Z. Czeszejko-Sochacki, Prawo do sądu w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, PiP z. 11-12/1997 r.)” (wyrok z dnia 2 kwietnia 2001 r., SK 10/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 52).



Z przedstawionych wyżej powodów – na podstawie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK – Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.