Pełny tekst orzeczenia

162/2/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 12 lutego 2014 r.

Sygn. akt Ts 258/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Teresa Liszcz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej R.W. w sprawie zgodności:

art. 616 § 1 pkt 2 i art. 632 pkt 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2 i art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 19 września 2013 r. R.W. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 616 § 1 pkt 2 i art. 632 pkt 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) „w zakresie, w jakim stanowią o kosztach procesu i przewidują przyznanie osobie uniewinnionej w sprawie z oskarżenia publicznego zwrotu kosztów wynagrodzenia tylko jednego obrońcy” z art. 2 i art. 42 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Od 2002 roku przeciwko skarżącemu toczyło się postępowanie karne, w trakcie którego skarżący korzystał łącznie z pomocy czterech obrońców. Wyrokiem Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia z 18 października 2012 r. (sygn. akt V K 1357/03) skarżącego uniewinniono od wszystkich zarzutów postawionych mu w akcie oskarżenia. W związku z tym skarżący wystąpił z wnioskiem o przyznanie mu zwrotu poniesionych kosztów procesu, w tym wydatków poniesionych w związku z ustanowieniem obrońcy w wysokości 80 345 zł. Postanowieniem z 15 marca 2013 r. (sygn. akt V 1357/03) Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia – Wydział V Karny przyznał skarżącemu od Skarbu Państwa kwotę 35568 zł tytułem zwrotu uzasadnionych wydatków związanych z ustanowieniem jednego obrońcy, a w pozostałym zakresie wniosku nie uwzględnił. Postanowieniem z 13 czerwca 2013 r. (sygn. akt X Kz 1481/13) Sąd Okręgowy w Warszawie – X Wydział Karny-Odwoławczy utrzymał powyższe rozstrzygnięcie w mocy. Sądy obu instancji wskazały przy tym, że skarżącemu przyznano najwyższą kwotę, jaką zgodnie z obowiązującymi przepisami można było zasądzić tytułem zwrotu kosztów jego obrony.

Zdaniem skarżącego ograniczenie możliwości uzyskania zwrotu kosztów obrony przez oskarżonego uniewinnionego w postępowaniu karnym z oskarżenia publicznego do zwrotu kosztów wynagrodzenia tylko jednego obrońcy narusza zasadę sprawiedliwości społecznej oraz prawo do obrony. Skarżący wskazał, że podjęcie przez oskarżonego skutecznej obrony wymaga ustanowienia profesjonalnej pomocy prawnej. Jej zakres zależy od okoliczności sprawy, a w szczególności od wagi zarzutów i wysokości kary grożącej oskarżonemu. Dlatego – zdaniem skarżącego – w sytuacji, w której został on oskarżony o poważne przestępstwa w sprawie, w której przedstawiono bardzo obszerny materiał dowodowy, uzasadnione było zaangażowanie kilku obrońców. Tymczasem w świetle zaskarżonych przepisów musiał liczyć się z tym, że w wypadku uniewinnienia sąd zasądzi na jego rzecz kwotę odpowiadającą wysokości wynagrodzenia tylko jednego obrońcy. W przekonaniu skarżącego takie rozwiązanie prawne stanowi poważną przeszkodę w korzystaniu z prawa do obrony – może bowiem powodować, że oskarżony nie podejmie skutecznej, adekwatnej do okoliczności sprawy obrony. Skarżący podkreślił również, że osoba uniewinniona nie powinna ponosić żadnych negatywnych skutków działania organów ścigania, a brak regulacji przewidującej zwrot takiej osobie wszystkich poniesionych przez nią kosztów procesu narusza zasadę sprawiedliwości społecznej.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie ze skargi konstytucyjnej, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm., dalej: ustawa o TK). Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz określenia sposobu ich naruszenia. Z kolei z jej art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów. Ponadto w myśl art. 36 ust. 3 ustawy o TK, mającego zastosowanie do spraw rozpatrywanych w trybie skargi konstytucyjnej na podstawie art. 49 tejże ustawy, Trybunał Konstytucyjny, w toku wstępnego rozpoznania wniesionej skargi, odmawia nadania jej dalszego biegu, jeżeli jest ona oczywiście bezzasadna.

Analiza skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że jest ona oczywiście bezzasadna.

Skarżący zarzuca, że ograniczenie wysokości kosztów obrony zwracanych osobie uniewinnionej w postępowaniu karnym do wysokości kosztów poniesionych z tytułu ustanowienia jednego obrońcy narusza jego prawo do obrony, gwarantowane w art. 42 ust. 2 Konstytucji. Przepis ten zapewnia oskarżonemu prawo do obrony oraz wskazuje, że może on w szczególności wybrać obrońcę lub – na zasadach określonych w ustawie – korzystać z pomocy obrońcy z urzędu. W wyroku z 26 lipca 2006 r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził przy tym, że gwarantowane przez art. 42 ust. 2 Konstytucji prawo jest naruszane, „jeśli skorzystanie z niego, nawet w minimalnym zakresie jednego obrońcy, musi być przedmiotem kalkulacji ekonomicznych” (SK 21/04, OTK ZU nr 7/A/2006, poz. 88). Choć zatem regulacje ustawowe umożliwiają oskarżonemu ustanowienie maksymalnie trzech obrońców (art. 77 k.p.k.), to jednak Konstytucja, która ustanawia minimalny standard ochrony, nie wymaga, by oskarżonemu były zwracane koszty korzystania z pomocy więcej niż jednego obrońcy. Celem art. 42 ust. 2 Konstytucji jest zapewnienie minimum gwarancji wykonywania prawa do obrony z pomocą ustanowionego w tym celu profesjonalnego obrońcy. W tym zakresie zapewniona musi być także możliwość zwrotu kosztów poniesionych przez oskarżonego. Ustawa procesowa podwyższa ten standard w zakresie liczby obrońców, których może ustanowić oskarżony. Nie oznacza to jednak, że istnieje konstytucyjny obowiązek zwrotu kosztów korzystania z ich pomocy. Zarzut naruszenia przez zaskarżone przepisy art. 42 ust. 2 Konstytucji jest więc oczywiście bezzasadny.

W odniesieniu do zarzutu niezgodności art. 616 § 1 pkt 2 i art. 632 pkt 2 k.p.k. z zasadą sprawiedliwości społecznej, wyrażoną w art. 2 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny przypomina, że – zgodnie z utrwalonym orzecznictwem – wynikające z tego przepisu Konstytucji zasady ustrojowe, takie jak zasada sprawiedliwości społecznej, nie mogą stanowić samodzielnych wzorców kontroli konstytucyjności przepisów zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej. Nie gwarantują one bowiem konstytucyjnych praw lub wolności, których ochronie – w myśl art. 79 Konstytucji – służy skarga (zob. np. wyroki TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2 oraz 3 kwietnia 2006 r., SK 46/05, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 39, a także postanowienie TK z 15 grudnia 2009 r., Ts 5/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 13). Wynikające z art. 2 Konstytucji zasady ustrojowe mogą być wskazane jako wzorce kontroli w postępowaniu skargowym tylko wtedy, gdy odniesie się je do treści innych norm konstytucyjnych chroniących poszczególne wolności i prawa naruszone przez regulację kwestionowaną w skardze konstytucyjnej (zob. np. wyroki TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03 oraz 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 40, a także postanowienie TK z 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53). Tymczasem w niniejszej sprawie skarżący wskazał art. 2 Konstytucji jako samodzielny (a nie związkowy wobec art. 42 ust. 2 Konstytucji) wzorzec kontroli zakwestionowanych przepisów. Tak postawiony zarzut nie może być rozpoznany w trybie rozpatrywania przez Trybunał skargi konstytucyjnej.

Ponadto nawet gdyby przyjąć, że skarżący formułuje zarzut naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej w związku z zarzutem naruszenia prawa do obrony, to należałoby go uznać za oczywiście bezzasadny. Skoro bowiem Konstytucja nie gwarantuje prawa do zwrotu kosztów korzystania z pomocy więcej niż jednego obrońcy, to nie sposób przyjąć, że naruszenie takiego prawa pozostaje w sprzeczności z zasadą sprawiedliwości społecznej.



W związku z powyższym, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny postanowił odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.