Pełny tekst orzeczenia

8/1/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 4 lutego 2014 r.

Sygn. akt Tw 57/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Piotr Tuleja – przewodniczący

Wojciech Hermeliński – sprawozdawca

Zbigniew Cieślak,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 września 2013 r. o odmowie nadania dalszego biegu wnioskowi Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



1. W dniu 21 listopada 2012 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych (dalej: OPZZ) o zbadanie zgodności art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 361, ze zm.; dalej: ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych) z art. 32 Konstytucji.



2. Postanowieniem z 26 września 2013 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wnioskowi.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że ustalony przez OPZZ zakres zaskarżenia (sformułowany pod adresem przepisu podatkowego zarzut dyskryminacji w odniesieniu do zwolnienia podatkowego) wykracza poza granice zdolności wnioskowej przyznanej ogólnokrajowym organom związków zawodowych (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji), a w konsekwencji powoduje niedopuszczalność wydania orzeczenia (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym [Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK]).

Trybunał Konstytucyjny przypomniał również, że ocena zaskarżonego uregulowania w aspekcie jego celowości nie należy do kompetencji sądu konstytucyjnego.

Ponadto Trybunał stwierdził, że sformułowany pod adresem art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zarzut naruszenia art. 32 Konstytucji cechuje oczywista bezzasadność (art. 36 ust. 3 ustawy o TK).



3. W dniu z 7 października 2013 r. wnioskodawca wniósł zażalenie na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 26 września 2013 r.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 ustawy o TK wnioskodawcy przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w zw. z art. 36 ust. 6–7 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.



2. W zażaleniu wnioskodawca twierdzi: „W postanowieniu Trybunał Konstytucyjny wskazuje na ograniczoną zdolność wnioskową OPZZ, sprowadzając ją do spraw z zakresu stosunku pracy. W ocenie OPZZ przedmiotowy wniosek do Trybunału Konstytucyjnego służy reprezentowaniu uprawnień pracowniczych w ich relacjach z pracodawcami. (…) Świadczenia pracownicze (…) nie są świadczeniami społecznymi w rozumieniu przepisów o finansach publicznych i finansowanymi z budżetu państwa, lecz (…) jako takie dotyczą relacji między pracownikiem, a pracodawcą, nie zaś fiskusem. (…) Jakkolwiek ww. [kwestionowana] regulacja nosi znamiona regulacji podatkowej, to tym niemniej rzutuje bezpośrednio (…) na stosunki pracownicze wyłącznie w relacji pracodawca – pracownik (…). Kształtuje ona bowiem zasady na jakich pracodawca może udzielać wsparcia wyłącznie swoim pracownikom, uprzywilejowując jedne świadczenia wobec drugich”.

Trybunał Konstytucyjny nie podziela przytoczonego stanowiska. Trybunał zwraca uwagę, że wnioskodawca nie dostrzega różnicy pomiędzy relacją pracownik (związek zawodowy) – pracodawca (charakter prywatnoprawny, układ horyzontalny) a relacją podatnik – fiskus (charakter publicznoprawny, układ wertykalny).

Trybunał podkreśla, że OPZZ nie kwestionuje przepisu, który nakłada na pracownika obowiązek podporządkowania się zasadom wykorzystania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych ustalonym przez pracodawcę (relacja pracownik – pracodawca). Wnioskodawca nie występuje też do Trybunału w celu ochrony przysługującego zakładowej organizacji związkowej uprawnienia odnośnie do przyznawania pracownikowi świadczenia z funduszu, któremu to uprawnieniu odpowiadałby określony obowiązek pracodawcy (relacja pracodawca – związek zawodowy, ewentualnie relacja pracodawca – związek zawodowy a pracownik; por. art. 27 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych [Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854, ze zm.; dalej: ustawa o związkach zawodowych]).

Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że OPZZ domaga się zbadania konstytucyjności przepisu rzutującego na relację między podmiotem, któremu przyznane zostało określone świadczenie, a fiskusem.

Wobec powyższego należy stwierdzić, że w zaskarżonym postanowieniu Trybunał Konstytucyjny trafnie uznał, że ustalony przez OPZZ zakres zaskarżenia (sformułowany pod adresem przepisu podatkowego zarzut dyskryminacji w odniesieniu do zwolnienia podatkowego) wykracza poza granice zdolności wnioskowej przysługującej ogólnokrajowym organom związków zawodowych (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji). W konsekwencji niedopuszczalność wydania orzeczenia, spowodowana brakiem po stronie OPZZ legitymacji procesowej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie o zbadanie zgodności z art. 32 Konstytucji art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), została prawidłowo wskazana jako podstawa odmowy nadania złożonemu wnioskowi dalszego biegu.



3. Zdaniem wnioskodawcy: „na szczególną uwagę zasługuje (…) fakt, iż Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 20 marca 2012 r. (sygn. akt Tw 9/11) jednoznacznie stwierdził, iż przepisy objęte rozpatrywanym wnioskiem odnoszą się do interesów ogólnospołecznych, szczególnie w kontekście powołanego artykułu 32 Konstytucji (…). O ile zatem w tym kontekście, legitymacja do złożenia wniosku o zbadanie konstytucyjności ww. przepisów nie przysługuje organizacjom pracodawców, o tyle jest ona w pełni uzasadniona w przypadku organizacji pracowników”.

Trybunał Konstytucyjny nie podziela przytoczonego poglądu. Przyznanie organizacjom pracodawców, związkom zawodowym oraz organizacjom zawodowym ograniczonej rzeczowo zdolności wnioskowej w jednym przepisie (art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji) wskazuje, że zakres tego uprawnienia powinien być wyznaczany jednolicie (zob. postanowienie pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego z 28 stycznia 2004 r., Tw 74/02, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 2). Skoro Trybunał Konstytucyjny odmówił podmiotowi, który zainicjował rozpoznanie wstępne z pozycji ogólnokrajowej władzy organizacji pracodawców, legitymacji procesowej w postępowaniu wszczętym w sprawie konstytucyjności przepisu podatkowego (zob. postanowienia z 16 sierpnia 2011 r. i 20 marca 2012 r., Tw 9/11, OTK ZU nr 2/B/2012, poz. 159 i 160), to tym samym nie znajduje uzasadnienia uznanie istnienia takiej legitymacji po stronie OPZZ występującego o hierarchiczną kontrolę zgodności norm jako ogólnokrajowy organ związku zawodowego, tym bardziej że przedmiot zaskarżeniu w obu sprawach jest identyczny.

Wymaga podkreślenia, że pojęcie spraw objętych zakresem działania, w rozumieniu art. 191 ust. 2 Konstytucji, w odniesieniu do ogólnokrajowych organów związków zawodowych dotyczy wyłącznie tych aktów normatywnych, które bezpośrednio kształtują uprawnienia lub obowiązki pracowników względem pracodawców w kontekście łączącego ich stosunku pracy. Jest to jednocześnie ta sfera działalności związku, która określa przedmiotowy zakres legitymacji tego podmiotu w postępowaniu w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm. Związek zawodowy nie może zatem żądać zbadania takich regulacji, które nie dotyczą w bezpośredni sposób statusu prawnego swoich członków jako pracowników (zob. postanowienia TK z 21 kwietnia i 27 września 2006 r., Tw 43/05, OTK ZU nr 5/B/2006, poz. 159 i 160 oraz powołane tam orzeczenia). To zatem konieczność obrony interesów ściśle pracowniczych uzasadnia przyznanie ogólnokrajowym władzom tychże organizacji legitymacji ograniczonej rzeczowo, pozostawiając podmiotom legitymowanym generalnie (art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji) inicjowanie kontroli norm, uzasadnione ochroną interesu ogólnospołecznego (ogólnonarodowego).

Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że inicjator rozpoznania wstępnego nie może korzystać z mechanizmu ustanowionego w art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji w sposób, który prowadziłby do zatarcia granicy między zakresami zdolności wnioskowej, po pierwsze, ogólnokrajowych władz organizacji pracodawców (obrona uprawnień pracodawcy w ramach relacji z pracownikiem), po drugie, ogólnokrajowych organów związków zawodowych (obrona uprawnień pracownika w relacji z pracodawcą), po trzecie, podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji (obrona interesu ogólnospołecznego, np. obrona sytuacji prawnej podatnika w relacji z fiskusem). Taka wykładnia wymienionych przepisów ustawy zasadniczej doprowadziłaby do rozszerzenia ograniczonej rzeczowo zdolności wnioskowej związków zawodowych na bliżej nieokreśloną kategorię aktów normatywnych, a w konsekwencji równałaby się z uznaniem przesłanki wynikającej z art. 191 ust. 2 Konstytucji za prawnie nieznaczące kryterium oceny legitymacji procesowej w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego jest czymś naturalnym, że normatywna regulacja sfery fiskalnej rzutuje na sytuację ekonomiczną całego społeczeństwa, w szczególności zaś – osób fizycznych uzyskujących dochody i ich rodzin (gospodarstw domowych). Trybunał zwraca natomiast uwagę, że przepis poddany kontroli nie kształtuje, negatywnie modyfikując, statusu osoby fizycznej jako pracownika (w relacji z pracodawcą), lecz może wpływać na sytuację osoby fizycznej jako podatnika (w relacji z fiskusem). W konsekwencji nie wyznacza relacji pracodawca – pracownik, której niekonstytucyjność uzasadniłaby wydanie orzeczenia w niniejszej sprawie (zob. postanowienie TK z 3 lutego 2010 r., Tw 25/09, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 4 i wymienione tam orzeczenia).



4. Wnioskodawca podtrzymuje argumentację przedstawioną we wniosku, która sprowadza się do następujących twierdzeń: „Skorzystanie z pomocy w formie bonów, talonów i innych znaków, uprawniających do ich wymiany na towary lub usługi powoduje natychmiastowe powstanie po stronie osoby uprawnionej do tych świadczeń obowiązku podatkowego w zakresie podatku dochodowego – co oznacza uszczuplenie realnej wartości tej (…) pomocy o kwotę podatku. W obecnej sytuacji często rezygnuje się z pomocy socjalnej w formie bonów, jako że pozostałe formy pomocy nie powodują powstawania żadnych dodatkowych obowiązków, co również ogranicza możliwość równego dostępu pracowników do form pomocy wymienionych w art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych”.

Trybunał Konstytucyjny nie podziela przywołanego stanowiska. W ocenie Trybunału nie ulega wątpliwości, że art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie zakazuje ani nie nakazuje żadnej normatywnie wyodrębnionej grupie podmiotów korzystania z beneficjów, o których mowa w tym przepisie, a tym samym nie pozbawia pracodawcy i reprezentującej pracowników zakładowej organizacji związkowej swobody wyboru – przy opracowywaniu stosownego regulaminu – takiej formy świadczenia, która zostanie przez nich uznana za najbardziej odpowiednią.

Z powyższych względów należało odmówić nadania wnioskowi OPZZ dalszego biegu z uwagi na oczywistą bezzasadność sformułowanego pod adresem art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zarzutu naruszenia art. 32 Konstytucji.



W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.