Ts 222/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
383/5/B/2014
POSTANOWIENIE
z dnia 17 października 2013 r.
Sygn. akt Ts 222/12
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Zbigniew Cieślak,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej R.T. w sprawie zgodności:
art. 3942 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 32, art. 45 ust. 1, art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 11 września 2012 r. (data nadania) R.T. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 3942 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), z art. 32, art. 45 ust. 1, art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim pełnomocnikowi strony nie przysługuje zażalenie na postanowienie sądu drugiej instancji w przedmiocie przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. Postawieniem z 20 kwietnia 2012 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach – I Wydział Cywilny zwolnił powoda Daniela Grajdka od opłaty od skargi kasacyjnej i ustanowił dla powoda radcę prawnego w postępowaniu kasacyjnym dotyczącym wyroku z 16 lutego 2012 r. (sygn. akt I ACa 1090/11). Pismem z 26 kwietnia 2012 r. (znak: OIRP/1599/2012, doręczonym 8 maja 2012 r.) Okręgowa Izba Radców Prawnych w Katowicach poinformowała skarżącego o wyznaczeniu go na pełnomocnika z urzędu w postępowaniu kasacyjnym w sprawie o sygn. akt I ACa 1090/11. W dniu 22 maja 2012 r. skarżącemu doręczono wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 16 lutego 2012 r. W dniu 1 czerwca 2012 r. skarżący sporządził opinię o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej od powyższego wyroku. Złożył również wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej i oświadczył, że w przedmiotowej sprawie koszty pomocy nie zostały pokryte przez stronę ani w całości, ani w części. Postanowieniem z 5 czerwca 2012 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach – I Wydział Cywilny oddalił wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym, z powodu naruszenia, określonego w art. 118 § 5 k.p.c., terminu sporządzenia opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej. Postanowienie doręczono 13 czerwca 2012 r. Zażalenie na to orzeczenie Sąd Apelacyjny w Katowicach odrzucił postanowieniem z 25 czerwca 2012 r. (sygn. akt I ACa 1090/11, doręczonym skarżącemu 9 lipca 2012 r.).
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego skarżący zarzucił, że art. 3942 § 1 k.p.c., w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381), jest niekonstytucyjny w zakresie, w jakim „nie daje podstaw do zaskarżenia postanowienia w przedmiocie przyznania (bądź odmowy przyznania) wynagrodzenia pełnomocnikowi świadczącemu stronie w postępowaniu apelacyjnym lub kasacyjnym pomoc prawną z urzędu, o którym to wynagrodzeniu Sąd II Instancji rozstrzygał po raz pierwszy”. Zdaniem skarżącego zakwestionowany przepis narusza zasadę równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji), prawo do sprawiedliwej procedury oraz rozpatrzenia sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji), a także prawo do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji w związku z zasadą dwuinstancyjności postępowania (art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji). Jak twierdzi skarżący, art. 3942 § 1 k.p.c. w sposób nieuzasadniony różnicuje sytuację prawną radcy prawnego udzielającego pomocy prawnej z wyboru i radcy prawnego udzielającego pomocy prawnej z urzędu, przez co prowadzi do dyskryminacji pełnomocników z urzędu. Radca prawny będący pełnomocnikiem z wyboru może bowiem zaskarżyć rozstrzygnięcie sądu drugiej instancji o kosztach procesu, podczas gdy pełnomocnikowi z urzędu, któremu odmówiono przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, zażalenie nie przysługuje. Zdaniem skarżącego procedura sądowa, w której różnicuje się pozycję prawną podmiotów podobnych, nie spełnia wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji warunku odpowiedniego, czyli zgodnego z zasadami sprawiedliwości, ukształtowania procedury. Zaskarżony przepis – według skarżącego – jest niezgodny z prawem do sądu także w aspekcie prawa do rozpatrzenia sprawy przez niezależny i bezstronny sąd. Niemożność zaskarżenia postanowienia sądu drugiej instancji, który po raz pierwszy orzeka o wynagrodzeniu pełnomocnika udzielającego pomocy prawnej z urzędu, naraża bowiem sąd, który wydał orzeczenie, na „potencjalny zarzut braku niezależności i bezstronności”.
Skarżący zarzucił również, że art. 3942 § 1 k.p.c. narusza art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji. Celem dwuinstancyjnego postępowania – jak podkreśla skarżący – jest zapobieganie pomyłkom i arbitralności sądów orzekających w pierwszej instancji. Dlatego też – jego zdaniem – (przy uwzględnieniu charakteru ochronnego gwarancji przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez pełnomocnika z urzędu) brak kontroli instancyjnej postanowienia sądu drugiej instancji o tychże kosztach w postępowaniu kasacyjnym jest niekonstytucyjny. Skarżący jako radca prawny udzielający pomocy prawnej nie może skutecznie zakwestionować nie tylko wysokości przyznanego wynagrodzenia, lecz także zasadności odmowy jego przyznania. Według skarżącego przesądza to o tym, że zakwestionowany przepis jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 5 marca 2013 r. skarżący został wezwany do uzupełnienia braku formalnego skargi – wskazania ostatecznego – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – rozstrzygnięcia sądu, z wydaniem którego łączy naruszenie konstytucyjnych praw lub wolności. Pismem z 18 marca 2013 r. skarżący odniósł się do powyższego zarządzenia i wskazał, że ostatecznym orzeczeniem w jego sprawie jest postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 5 czerwca 2012 r. oddalające wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych praw i wolności, którego wniesienie zostało uwarunkowane spełnieniem licznych przesłanek wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo o obowiązkach określonych w Konstytucji. W świetle tego przepisu nie ulega zatem wątpliwości, że przedmiotem skargi mogą być jedynie przepisy wykazujące podwójną kwalifikację – prowadzące do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw skarżącego i będące podstawą ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, wydanego w indywidualnej sprawie skarżącego. Zasadnicze znaczenie ma to, by na podstawie przepisu kwestionowanego w skardze zapadło ostateczne orzeczenie naruszające konstytucyjne wolności lub prawa skarżącego. W myśl art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK obowiązkiem skarżącego jest wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone. Prawidłowe wykonanie tego obowiązku polega nie tylko na wskazaniu przepisów konstytucyjnych – w ocenie skarżącego – naruszonych przez kwestionowaną regulacją, lecz także na uprawdopodobnieniu postawionych zarzutów niekonstytucyjności.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że rozpoznawana skarga konstytucyjna nie spełnia warunków formalnych, co przesądza o konieczności odmowy nadania jej dalszego biegu.
Na wstępie Trybunał zauważa, że skarżący błędnie wskazał orzeczenie ostatecznie rozstrzygające o jego prawach. Trybunał podkreśla zatem, że obowiązkiem ciążącym na podmiocie wnoszącym skargę konstytucyjną jest określenie ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego na podstawie przepisów będących przedmiotem skargi, z wydaniem którego skarżący łączy zarzut naruszenia swoich konstytucyjnych praw lub wolności. W rozpoznawanej skardze konstytucyjnej skarżący zarzucił naruszenie art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji przez art. 3942 § 1 k.p.c. w zakresie, w jakim pełnomocnikowi nie przysługuje zażalenie na postanowienie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym. Wezwany zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego do wskazania, które z orzeczeń wydanych w sprawie rozstrzygało o jego wolnościach lub prawach podał, że ostatecznym orzeczeniem jest postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach – I Wydział Cywilny z 5 czerwca 2012 r., którym sąd oddalił wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z powodu sporządzenia opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej po terminie. Trybunał stwierdza zatem, że przedmiotem tego orzeczenia była kwestia przyznania skarżącemu wynagrodzenia tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym. Postanowienie to nie dotyczyło podnoszonej w skardze konstytucyjnej, niedopuszczalności wniesienia zażalenia na postanowienie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez pełnomocnika z urzędu w postępowaniu kasacyjnym na podstawie art. 3942 § 1 k.p.c. Oznacza to, że zaskarżona norma prawna nie była podstawą orzeczenia wskazanego jako ostateczne rozstrzygnięcie. Orzeczenie to nie prowadzi zatem – wbrew temu, co twierdzi skarżący – do naruszenia jego konstytucyjnych praw. Innymi słowy, nie ma związku między, wskazanym jako ostateczne rozstrzygnięcie, postanowieniem sądu oddalającym wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej przez skarżącego jako radcę prawnego z urzędu, a zaskarżonym przepisem oraz podniesionym przez skarżącego naruszeniem praw podmiotowych. W świetle zarzutów sformułowanych w skardze za ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji należałoby uznać bowiem postanowienie o odrzuceniu zażalenia. Trybunał zauważa zatem, że skarżący nieprawidłowo wskazał ostateczne rozstrzygnięcie.
Niezależnie od powyższego Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w sprawie skarżącego nie doszło do naruszenia praw wynikających z art. 32, art. 45 ust. 1 i art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji przez art. 3942 § 1 k.p.c., co przesądza o konieczności odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Przedstawiony w skardze zarzut dotyczy niemożności wniesienia zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej przez radcę prawnego z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Trybunał zwraca uwagę na to, że radcy prawnemu ustanowionemu z urzędu przysługuje prawo domagania się przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej w wysokości określonej w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013, poz. 490). Pomoc ta jednak musi być udzielana zgodnie z zasadami profesjonalizmu. Podejmowanie czynności przez radcę prawnego (bądź adwokata) z naruszeniem tych zasad oznacza de facto nieudzielenie pomocy prawnej, a w związku z tym nie ma podstaw do skutecznego dochodzenia kosztów (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z: 12 lutego 1999 r., sygn. akt II CKN 341/98, OSNC 1999, nr 6, poz. 123; 20 września 2007 r., sygn. akt II CZ 69/07, OSNC 2008, nr 3, poz. 41; 12 lutego 2009 r., sygn. akt I UK 339/08, niepubl. oraz 11 maja 2011 r., sygn. akt II CSK 699/10, OSNC Zb. Dod. 2011, C, poz. 72).
W sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, sąd oddalił wniosek skarżącego z powodu złożenia opinii o braku podstaw do sporządzenia skargi kasacyjnej z naruszeniem terminu wskazanego w art. 118 § 5 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem „[j]eżeli adwokat lub radca prawny ustanowiony w związku z postępowaniem kasacyjnym lub postępowaniem ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, nie stwierdza podstaw do wniesienia skargi, jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym stronę oraz sąd, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zawiadomienia go o wyznaczeniu. Do zawiadomienia adwokat lub radca prawny dołącza sporządzoną przez siebie opinię o braku podstaw do wniesienia skargi. Opinia nie jest załączana do akt sprawy i nie jest doręczana stronie przeciwnej”. W razie stwierdzenia, że została ona sporządzona z naruszeniem zasad należytej staranności, sąd – w myśl art. 118 § 6 k.p.c. – zawiadamia o tym właściwy organ samorządu zawodowego. W takim przypadku właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych są zobowiązane do wyznaczenia innego adwokata lub radcy prawnego.
Trybunał zwraca uwagę na to, że termin, o którym mowa art. 118 § 5 k.p.c., został wskazany przez ustawodawcę ze względu na konsekwencje, jakie dla strony mogą wynikać ze stwierdzenia przez pełnomocnika braku podstaw do sporządzenia skargi kasacyjnej. W doktrynie podkreśla się, iż „określenie (…) terminu wniesienia opinii ma umożliwić stronie ewentualne ustanowienie pełnomocnika z wyboru jeszcze przed upływem terminu dokonania czynności, jeżeli nie zgodzi się ona ze stanowiskiem pełnomocnika” (H. Ciepła, komentarz do art. 118, [w:] KPC. Komentarz do art. 1–366, K. Piasecki, Warszawa 2010, s. 531).
Biorąc powyższe ustalenia pod uwagę, Trybunał podkreśla, że wynagrodzenie radcy prawnego ustanowionego pełnomocnikiem z urzędu przysługuje za udzielenie pomocy prawnej. W przypadku gdy pełnomocnik dokonał czynności z naruszeniem zasad profesjonalizmu, nie można uznać, że spełnił obowiązek świadczenia pomocy prawnej, w związku z czym nie ma podstaw do zasądzenia mu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. W sprawie skarżącego sąd oddalił wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym, ponieważ skarżący sporządził opinię o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej po upływie ustawowego terminu. Nieterminowe dokonanie czynności przez pełnomocnika, czego skutkiem może być pozbawienie strony możliwości wniesienia skargi kasacyjnej, sąd uznał za „nieudzielenie pomocy prawnej”. Trybunał stwierdza zatem, że w sprawie skarżącego nie doszło do naruszenia praw lub wolności przez zaskarżony przepis (w zakresie, w jakim nie przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym), ponieważ działania podjęte przez skarżącego jako pełnomocnika z urzędu nie były „udzieleniem pomocy prawnej”, a więc – zgodnie z powyższym – nie spełnił on przesłanki przyznania kosztów i ich ewentualnego dalszego dochodzenia – czyli obowiązku świadczenia pomocy prawnej. Rozpoznawana skarga konstytucyjna nie wypełnia zatem wymogów formalnych, co – na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji w związku z art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – oznacza konieczność odmowy nadania jej dalszego biegu.
W związku z powyższym należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
POSTANOWIENIE
z dnia 17 października 2013 r.
Sygn. akt Ts 222/12
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Zbigniew Cieślak,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej R.T. w sprawie zgodności:
art. 3942 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 32, art. 45 ust. 1, art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 11 września 2012 r. (data nadania) R.T. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 3942 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), z art. 32, art. 45 ust. 1, art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim pełnomocnikowi strony nie przysługuje zażalenie na postanowienie sądu drugiej instancji w przedmiocie przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. Postawieniem z 20 kwietnia 2012 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach – I Wydział Cywilny zwolnił powoda Daniela Grajdka od opłaty od skargi kasacyjnej i ustanowił dla powoda radcę prawnego w postępowaniu kasacyjnym dotyczącym wyroku z 16 lutego 2012 r. (sygn. akt I ACa 1090/11). Pismem z 26 kwietnia 2012 r. (znak: OIRP/1599/2012, doręczonym 8 maja 2012 r.) Okręgowa Izba Radców Prawnych w Katowicach poinformowała skarżącego o wyznaczeniu go na pełnomocnika z urzędu w postępowaniu kasacyjnym w sprawie o sygn. akt I ACa 1090/11. W dniu 22 maja 2012 r. skarżącemu doręczono wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 16 lutego 2012 r. W dniu 1 czerwca 2012 r. skarżący sporządził opinię o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej od powyższego wyroku. Złożył również wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej i oświadczył, że w przedmiotowej sprawie koszty pomocy nie zostały pokryte przez stronę ani w całości, ani w części. Postanowieniem z 5 czerwca 2012 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach – I Wydział Cywilny oddalił wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym, z powodu naruszenia, określonego w art. 118 § 5 k.p.c., terminu sporządzenia opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej. Postanowienie doręczono 13 czerwca 2012 r. Zażalenie na to orzeczenie Sąd Apelacyjny w Katowicach odrzucił postanowieniem z 25 czerwca 2012 r. (sygn. akt I ACa 1090/11, doręczonym skarżącemu 9 lipca 2012 r.).
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego skarżący zarzucił, że art. 3942 § 1 k.p.c., w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381), jest niekonstytucyjny w zakresie, w jakim „nie daje podstaw do zaskarżenia postanowienia w przedmiocie przyznania (bądź odmowy przyznania) wynagrodzenia pełnomocnikowi świadczącemu stronie w postępowaniu apelacyjnym lub kasacyjnym pomoc prawną z urzędu, o którym to wynagrodzeniu Sąd II Instancji rozstrzygał po raz pierwszy”. Zdaniem skarżącego zakwestionowany przepis narusza zasadę równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji), prawo do sprawiedliwej procedury oraz rozpatrzenia sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji), a także prawo do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji w związku z zasadą dwuinstancyjności postępowania (art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji). Jak twierdzi skarżący, art. 3942 § 1 k.p.c. w sposób nieuzasadniony różnicuje sytuację prawną radcy prawnego udzielającego pomocy prawnej z wyboru i radcy prawnego udzielającego pomocy prawnej z urzędu, przez co prowadzi do dyskryminacji pełnomocników z urzędu. Radca prawny będący pełnomocnikiem z wyboru może bowiem zaskarżyć rozstrzygnięcie sądu drugiej instancji o kosztach procesu, podczas gdy pełnomocnikowi z urzędu, któremu odmówiono przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, zażalenie nie przysługuje. Zdaniem skarżącego procedura sądowa, w której różnicuje się pozycję prawną podmiotów podobnych, nie spełnia wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji warunku odpowiedniego, czyli zgodnego z zasadami sprawiedliwości, ukształtowania procedury. Zaskarżony przepis – według skarżącego – jest niezgodny z prawem do sądu także w aspekcie prawa do rozpatrzenia sprawy przez niezależny i bezstronny sąd. Niemożność zaskarżenia postanowienia sądu drugiej instancji, który po raz pierwszy orzeka o wynagrodzeniu pełnomocnika udzielającego pomocy prawnej z urzędu, naraża bowiem sąd, który wydał orzeczenie, na „potencjalny zarzut braku niezależności i bezstronności”.
Skarżący zarzucił również, że art. 3942 § 1 k.p.c. narusza art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji. Celem dwuinstancyjnego postępowania – jak podkreśla skarżący – jest zapobieganie pomyłkom i arbitralności sądów orzekających w pierwszej instancji. Dlatego też – jego zdaniem – (przy uwzględnieniu charakteru ochronnego gwarancji przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez pełnomocnika z urzędu) brak kontroli instancyjnej postanowienia sądu drugiej instancji o tychże kosztach w postępowaniu kasacyjnym jest niekonstytucyjny. Skarżący jako radca prawny udzielający pomocy prawnej nie może skutecznie zakwestionować nie tylko wysokości przyznanego wynagrodzenia, lecz także zasadności odmowy jego przyznania. Według skarżącego przesądza to o tym, że zakwestionowany przepis jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 5 marca 2013 r. skarżący został wezwany do uzupełnienia braku formalnego skargi – wskazania ostatecznego – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – rozstrzygnięcia sądu, z wydaniem którego łączy naruszenie konstytucyjnych praw lub wolności. Pismem z 18 marca 2013 r. skarżący odniósł się do powyższego zarządzenia i wskazał, że ostatecznym orzeczeniem w jego sprawie jest postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 5 czerwca 2012 r. oddalające wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych praw i wolności, którego wniesienie zostało uwarunkowane spełnieniem licznych przesłanek wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo o obowiązkach określonych w Konstytucji. W świetle tego przepisu nie ulega zatem wątpliwości, że przedmiotem skargi mogą być jedynie przepisy wykazujące podwójną kwalifikację – prowadzące do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw skarżącego i będące podstawą ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, wydanego w indywidualnej sprawie skarżącego. Zasadnicze znaczenie ma to, by na podstawie przepisu kwestionowanego w skardze zapadło ostateczne orzeczenie naruszające konstytucyjne wolności lub prawa skarżącego. W myśl art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK obowiązkiem skarżącego jest wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone. Prawidłowe wykonanie tego obowiązku polega nie tylko na wskazaniu przepisów konstytucyjnych – w ocenie skarżącego – naruszonych przez kwestionowaną regulacją, lecz także na uprawdopodobnieniu postawionych zarzutów niekonstytucyjności.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że rozpoznawana skarga konstytucyjna nie spełnia warunków formalnych, co przesądza o konieczności odmowy nadania jej dalszego biegu.
Na wstępie Trybunał zauważa, że skarżący błędnie wskazał orzeczenie ostatecznie rozstrzygające o jego prawach. Trybunał podkreśla zatem, że obowiązkiem ciążącym na podmiocie wnoszącym skargę konstytucyjną jest określenie ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego na podstawie przepisów będących przedmiotem skargi, z wydaniem którego skarżący łączy zarzut naruszenia swoich konstytucyjnych praw lub wolności. W rozpoznawanej skardze konstytucyjnej skarżący zarzucił naruszenie art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji przez art. 3942 § 1 k.p.c. w zakresie, w jakim pełnomocnikowi nie przysługuje zażalenie na postanowienie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym. Wezwany zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego do wskazania, które z orzeczeń wydanych w sprawie rozstrzygało o jego wolnościach lub prawach podał, że ostatecznym orzeczeniem jest postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach – I Wydział Cywilny z 5 czerwca 2012 r., którym sąd oddalił wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z powodu sporządzenia opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej po terminie. Trybunał stwierdza zatem, że przedmiotem tego orzeczenia była kwestia przyznania skarżącemu wynagrodzenia tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym. Postanowienie to nie dotyczyło podnoszonej w skardze konstytucyjnej, niedopuszczalności wniesienia zażalenia na postanowienie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez pełnomocnika z urzędu w postępowaniu kasacyjnym na podstawie art. 3942 § 1 k.p.c. Oznacza to, że zaskarżona norma prawna nie była podstawą orzeczenia wskazanego jako ostateczne rozstrzygnięcie. Orzeczenie to nie prowadzi zatem – wbrew temu, co twierdzi skarżący – do naruszenia jego konstytucyjnych praw. Innymi słowy, nie ma związku między, wskazanym jako ostateczne rozstrzygnięcie, postanowieniem sądu oddalającym wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej przez skarżącego jako radcę prawnego z urzędu, a zaskarżonym przepisem oraz podniesionym przez skarżącego naruszeniem praw podmiotowych. W świetle zarzutów sformułowanych w skardze za ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji należałoby uznać bowiem postanowienie o odrzuceniu zażalenia. Trybunał zauważa zatem, że skarżący nieprawidłowo wskazał ostateczne rozstrzygnięcie.
Niezależnie od powyższego Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w sprawie skarżącego nie doszło do naruszenia praw wynikających z art. 32, art. 45 ust. 1 i art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji przez art. 3942 § 1 k.p.c., co przesądza o konieczności odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Przedstawiony w skardze zarzut dotyczy niemożności wniesienia zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej przez radcę prawnego z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
Trybunał zwraca uwagę na to, że radcy prawnemu ustanowionemu z urzędu przysługuje prawo domagania się przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej w wysokości określonej w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013, poz. 490). Pomoc ta jednak musi być udzielana zgodnie z zasadami profesjonalizmu. Podejmowanie czynności przez radcę prawnego (bądź adwokata) z naruszeniem tych zasad oznacza de facto nieudzielenie pomocy prawnej, a w związku z tym nie ma podstaw do skutecznego dochodzenia kosztów (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z: 12 lutego 1999 r., sygn. akt II CKN 341/98, OSNC 1999, nr 6, poz. 123; 20 września 2007 r., sygn. akt II CZ 69/07, OSNC 2008, nr 3, poz. 41; 12 lutego 2009 r., sygn. akt I UK 339/08, niepubl. oraz 11 maja 2011 r., sygn. akt II CSK 699/10, OSNC Zb. Dod. 2011, C, poz. 72).
W sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, sąd oddalił wniosek skarżącego z powodu złożenia opinii o braku podstaw do sporządzenia skargi kasacyjnej z naruszeniem terminu wskazanego w art. 118 § 5 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem „[j]eżeli adwokat lub radca prawny ustanowiony w związku z postępowaniem kasacyjnym lub postępowaniem ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, nie stwierdza podstaw do wniesienia skargi, jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym stronę oraz sąd, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zawiadomienia go o wyznaczeniu. Do zawiadomienia adwokat lub radca prawny dołącza sporządzoną przez siebie opinię o braku podstaw do wniesienia skargi. Opinia nie jest załączana do akt sprawy i nie jest doręczana stronie przeciwnej”. W razie stwierdzenia, że została ona sporządzona z naruszeniem zasad należytej staranności, sąd – w myśl art. 118 § 6 k.p.c. – zawiadamia o tym właściwy organ samorządu zawodowego. W takim przypadku właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych są zobowiązane do wyznaczenia innego adwokata lub radcy prawnego.
Trybunał zwraca uwagę na to, że termin, o którym mowa art. 118 § 5 k.p.c., został wskazany przez ustawodawcę ze względu na konsekwencje, jakie dla strony mogą wynikać ze stwierdzenia przez pełnomocnika braku podstaw do sporządzenia skargi kasacyjnej. W doktrynie podkreśla się, iż „określenie (…) terminu wniesienia opinii ma umożliwić stronie ewentualne ustanowienie pełnomocnika z wyboru jeszcze przed upływem terminu dokonania czynności, jeżeli nie zgodzi się ona ze stanowiskiem pełnomocnika” (H. Ciepła, komentarz do art. 118, [w:] KPC. Komentarz do art. 1–366, K. Piasecki, Warszawa 2010, s. 531).
Biorąc powyższe ustalenia pod uwagę, Trybunał podkreśla, że wynagrodzenie radcy prawnego ustanowionego pełnomocnikiem z urzędu przysługuje za udzielenie pomocy prawnej. W przypadku gdy pełnomocnik dokonał czynności z naruszeniem zasad profesjonalizmu, nie można uznać, że spełnił obowiązek świadczenia pomocy prawnej, w związku z czym nie ma podstaw do zasądzenia mu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. W sprawie skarżącego sąd oddalił wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym, ponieważ skarżący sporządził opinię o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej po upływie ustawowego terminu. Nieterminowe dokonanie czynności przez pełnomocnika, czego skutkiem może być pozbawienie strony możliwości wniesienia skargi kasacyjnej, sąd uznał za „nieudzielenie pomocy prawnej”. Trybunał stwierdza zatem, że w sprawie skarżącego nie doszło do naruszenia praw lub wolności przez zaskarżony przepis (w zakresie, w jakim nie przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym), ponieważ działania podjęte przez skarżącego jako pełnomocnika z urzędu nie były „udzieleniem pomocy prawnej”, a więc – zgodnie z powyższym – nie spełnił on przesłanki przyznania kosztów i ich ewentualnego dalszego dochodzenia – czyli obowiązku świadczenia pomocy prawnej. Rozpoznawana skarga konstytucyjna nie wypełnia zatem wymogów formalnych, co – na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji w związku z art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – oznacza konieczność odmowy nadania jej dalszego biegu.
W związku z powyższym należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.