Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 19 lutego 2013r

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział I Cywilny w składzie :

Przewodniczący : SSA Elżbieta Uznańska

Sędziowie : SA Andrzej Szewczyk, SA Grzegorz Krężołek [ spr]

po rozpoznaniu w dniu 19 lutego 2013r w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa T. Z.

przeciwko O. - spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w K.

o zapłatę

na skutek zażalenia pełnomocnika powódki ustanowionego z urzędu

od postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 3 października 2012r

sygn. akt : I C 269/12

P o s t a n a w i a

Uchylić zaskarżone postanowienie w części objętej punktem 2 jego sentencji i w tym zakresie sprawę przekazać Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania zażaleniowego.

Sygn. akt : I ACz 115/13

UZASADNIENIE

W punkcie trzecim sentencji wyroku zaocznego Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 21 czerwca 2012r w sprawie o sygnaturze I C 269/12 zostały przyznane od strony pozwanej O. - spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. na rzecz powódki T. Z. , która spór o zapłatę kwoty 126 204, 31 zł wraz z odsetkami wygrała w całości , przyznana należność z tytułu kosztów procesu w kwocie 8 856 złotych.

Sumę te w całości wyczerpywało wynagrodzenie adwokata ustanowionego dla powódki z urzędu.

We wniosku skierowanym do Sądu Okręgowego w Krakowie z daty wpływu września 2012r pełnomocnik powódki zażądał przyznania na swoją rzecz ze środków Skarbu Państwa , tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu kwoty łącznej 11 070 złotych. Na sumę te składały się : przyznana w wyroku kwota kosztów procesu [ 8856 zł ] oraz 2214 zł odpowiadająca powiększonej o podatek od towarów i usług sumie, odpowiadającej wynagrodzeniu pełnomocnika, ustalonej przez komornika M. B. przy Sądzie Rejonowym dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie w sprawie XI Km 1649/12, na kwotę 1800 złotych.

Jak podawała wnioskodawczyni, egzekucja tytułu wykonawczego obejmującego m. in. koszty procesu przyznane od strony pozwanej na rzecz powódki , zainicjowana wnioskiem T. Z. okazała się całości bezskuteczna. Komornik umorzył postępowanie egzekucyjne , ustalając koszty zastępstwa procesowego , które wykonywała na rzecz wierzycielki adwokat E. K. , ustanowiona uprzednio w procesie.

Do wniosku zostały przedłożone potwierdzone za zgodność z oryginałami przez jego autorkę kserokopie wyroku zaocznego z dnia 21 czerwca 2012r Sądu Okręgowego w Krakowie oraz postanowienie komornika w sprawie XI KM 1649/12 , ustające m.in. koszty zastępstwa w postępowaniu wykonawczym.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 3 października 2012r Sąd Okręgowy w Krakowie przyznał od Skarbu Państwa na rzecz adwokata E. K. tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu kwotę 8856 zł , odpowiadającą w całości sumie kosztów procesu jakimi na rzecz T. Z. została w pkt 3 sentencji wyroku z dnia 21 czerwca 2012r obciążona , przegrywająca sprawę jej przeciwniczka procesowa.

W pozostałym zakresie żądanie adwokata oddalił.

W uzasadnieniu rozstrzygnięcia stanął na stawisku , że żądanie pełnomocnika [adwokata ] , ustanowionego z urzędu , przyznania od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu , zgodnie z §21 w z §19 Rozporządzenia MS w sprawie opłat za czynności adwokackie [ …] z dnia 28 września 2002r [ DzU Nr 163 poz. 1348 z późn, zm. ] może obejmować jedynie , przy wykazaniu bezskuteczności ich egzekucji , koszty procesu , którymi został obciążony przeciwnik strony , która korzystała z profesjonalnej pomocy prawnej w ten sposób ustanowionej.

W konsekwencji nie może być tym żądaniem zasadnie objęta należność odpowiadająca wynagrodzeniu tego pełnomocnika za zastępstwo w ramach postępowania egzekucyjnego, prowadzonego z inicjatywy samej strony.

Zażaleniem wniesionym od tego postanowienia pełnomocnik T. Z. objęła tę jego część , którą oddalono żądanie zawarte we wniosku.

We wniosku środka odwoławczego domagała się uchylenia go w tej części , a nadto przyznania na swoją rzecz kosztów postępowania zażaleniowego.

Nie formułując w sposób wyraźny zarzutów zażalenia powtórzyła swoją argumentację jaką powołała w motywach wniosku o przyznanie należnego jej wynagrodzenia.

Dodatkowo twierdziła , odwołując się w szczególności do brzmienia art. 770 kpc , że suma wynagrodzenia za czynności podejmowane w ramach postępowania egzekucyjnego , prowadzonego przeciwko spółce (...) na podstawie tytułu wykonawczego w ramach którego częścią egzekwowanego świadczenia były koszty procesu , należy do kosztów celowych wywołanych tym postępowaniem. W sytuacji w której nie można ich było wyegzekwować wobec dłużnika, w ramach postepowania wykonawczego winny one powiększyć kwotę należną pełnomocnikowi od Skarbu Państwa.

Rozpoznając zażalenie Sąd Apelacyjny rozważył :

Orzeczenie Sądu niższej instancji , w zakresie w jakim jest kwestionowane środkiem odwoławczym należy uznać za wadliwe ale przede wszystkim nie przyczyn na jakie powołuje się jego autorka.

Jest ono bowiem przedwczesne i zapadło bez wyjaśnienia zasadniczych okoliczności , których rozważenie jest niezbędne przed rozstrzygnięciem o żądaniu zawartym we wniosku.

Motywy postanowienia objętego kontrola instancyjną dają podstawę do stwierdzenia , że u podstaw wyrażonej przez Sąd Okręgowy oceny , iż do sumy należnej pełnomocnikowi , będącemu adwokatem , od Skarbu Państwa z tytułu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej , których egzekucja od przeciwnika okazała się nieskuteczna nie przynależy wynagrodzenie za pomoc prawną w postępowaniu egzekucyjnym, nalazło się zapatrywanie , że sumę tych kosztów w całości wyczerpuje ta , którą Sąd zasądził od przeciwnika procesowego strony profesjonalnie zastąpionej z urzędu w ramach wzajemnego rozliczenia pomiędzy nimi kosztów procesu.

Przyjęcie takiego stanowiska jest błędne gdyż niezasadnie zrównuje i utożsamia wynagrodzenie za pomoc prawną z urzędu z innymi składnikami , które łącznie tworzą koszty procesu [ art. 98 kpc ] i są rozliczane pomiędzy stronami według reguł wskazanych w ustawie procesowej.

Tego rodzaju zrównanie może nastąpić tylko wyjątkowo wówczas gdy należnością z tego tytułu może być obciążony przeciwnik procesowy strony zastąpionej z urzędu. Co więcej , jeżeli suma tego świadczenia zostanie skutecznie przez uprawnionego w sposób szczególny z mocy art. 122 kpc do ich osobistego wyegzekwowania w drodze postępowania wykonawczego przez pełnomocnika uzyskana, to wówczas jego roszczenie wobec Skarbu Państwa z tytułu kosztów pomocy prawnej z urzędu ulega zaspokojeniu.

/ por. bliżej stanowisko SN zawarte w postanowieniu z dnia 18 maja 2011r , sygn. III CZ 25/11 , powołanym za zbiorem Lex nr 864008 /

Natomiast wtedy gdy wynik sprawy nie daje podstaw do obciążenia należnością odpowiadającą temu wynagrodzeniu przeciwnika procesowego osoby zastąpionej albo też takie obciążenie nie doprowadziło do zaspokojenia należności z tego tytułu , gdyż egzekucja świadczenia okazała się nieskuteczna w grę musi wchodzić poniesienie ciężaru z tym związanego przez Skarb Państwa.

Jego odpowiedzialność za jego spełnienie ma przy tym charakter obowiązku publiczno prawnego , pozostając z przyczyn wskazanych wyżej, odpowiedzialnością subsydiarną.

/ por. bliżej w tej kwestii także uwagi zawarte w judykacie Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2012r , sygn. V CZ 161/11, powołanym za zbiorem Lex nr 1164758 /

Tym samym nie może być ona oceniana wedle tych samych reguł jakie przynależą ocenie należności zaliczanych do kosztów procesu , a samo świadczenie spełniane przez Skarb Państwa w oparciu o podstawę ustawową z art. 29 ust.1 ustawy z dnia 26 maja 1982r Prawo o adwokaturze [ jedn. tekst DzU z 2009 Nr 146 poz. 1188 z późn. zm] i wydane na jego podstawie Rozporządzenie MS w sprawie opłat za czynności adwokackie [ …] z dnia 28 września 2002r [ Dz U Nr 163 poz. 1348 z poźn. zm ] nie może być uznane za będące składową tych kosztów.

Kolejnym zagadnieniem wymagającym rozważenia wobec poglądu wyrażonego w zażaleniu , jest to , jaki jest zakres rzeczowy tego obowiązku , który implikuje sposób określenia jego wysokości. W szczególności czy można do niego zaliczyć także wynagrodzenia pełnomocnika [ adwokata] z urzędu działającego za stronę zastąpioną w procesie , także w postępowaniu egzekucyjnym , które okazało się nieskuteczne , a wynik którego był przesłanką do sformułowania żądania pełnomocnika T. Z. w sprawie niniejszej.

Sięgając do tekstu przepisów rozdziału 6 powołanego wyżej Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości nie można podzielić jako trafnego wniosku prawnego Sądu niższej instancji , że brzmienie §21 odwołujące się do postanowień §19 ogranicza zakres rzeczowy , a co za tym idzie ilościowy przyznanego od Skarbu Państwa świadczenia z tytułu pomocy prawnej jedynie do takiego jego rozmiaru , który wyznaczony jest wielkością kwoty jaka , przyznana od przeciwnika strony zastąpionej z urzędu , w ramach zakończonego prawomocnie procesu , nie została wyegzekwowana skutecznie [ w całości lub części ] od dłużnika.

Pogląd ten nie uwzględnia bowiem dostatecznie brzmienia relewantnych dla rozstrzygnięcia norm zawartych w Rozporządzeniu. Jego paragraf 21 w zdaniu ostatnim czyni warunkiem uzyskania świadczenia z tytułu wynagrodzenia za pomoc prawna z urzędu ze środków budżetowych Skarbu Państwa od bezskuteczności egzekucji skierowanej przeciwko temu , kto tą należnością na rzecz strony zastąpionej , wygrywającej sprawę , został obciążony.

By spełnienie tego warunku normatywnego wykazać należy zatem to postępowanie przeprowadzić , przy czym zakres egzekwowanych świadczeń będzie uzależniony od tego , kto będzie jego inicjatorem , pełnomocnik czy sama strona, która spór z dłużnikiem wygrała.

O ile bowiem będzie to pełnomocnik [ ustanowiony z urzędu ] to nie może on wykraczać poza ten o jakim mowa w art. 122 kpc. W przypadku strony tego rodzaju ograniczenie nie będzie miało miejsca. W obu natomiast sytuacjach wyłącznie od woli inicjatorów postępowań zależeć będzie za pomocą jakich środków egzekucyjnych [sposobów egzekucji ] zmierzać będą do przymusowej realizacji tytułu wykonawczego.

Wszczęcie i prowadzenie postępowania wykonawczego związane jest koniecznością poniesienia opłat i pokrywania wydatków. Przynależą do nich także koszty profesjonalnego zastępstwa.

Co do zasady wydatkowane na ten cel środki o ile ich rozmiar mieści się w pojęciu kosztów celowych mają by zwrócone przez dłużnika , a podlegają one ściągnięciu wraz z egzekwowanym świadczeniem [ argument z art. 770 kpc. ]

Reguła ta nie może mieć zastosowanie do sytuacji takiej jaka miała miejsce w rozpoznawanej sprawie , skoro postępowanie egzekucyjne okazało się nieskuteczne.

Czyni to aktualną odpowiedź na pytanie czy w sytuacji gdy spełnienie świadczenia z tytułu wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu przejmuje Skarb Państwa , stanowią jego element te koszty , które poniesione zostały celowo , by zaspokoić to świadczenie w ramach postępowania egzekucyjnego , które okazało się nieskuteczne .

Należy na nie udzielić odpowiedzi twierdzącej, a za zasadnością takiego stanowiska przemawiają następujące argumenty :

Po pierwsze , o czym była już uprzednio mowa , warunkiem normatywnym skutecznego ubiegania się o spełnienie świadczenia z tytułu wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu ze środków Skarbu Państwa jest wykazanie [udowodnienie] ] , że egzekucja należności z tego tytułu od obciążonego obowiązkiem jej zapłaty dłużnika , przeciwnika procesowego strony zastąpionej z urzędu , który przegrał proces jest bezskuteczna. Wykazanie tej bezskuteczności zastępuje w tym przypadku oświadczenie o braku zapłaty wynagrodzenia o jakim mowa w §20 Rozporządzenia, które warunkuje powstanie subsydiarnej odpowiedzialności Skarbu Państwa.

Po wtóre brzmienie normy §21 Rozporządzenia , które wprost odnosi się do rozważanej w sprawie niniejszej sytuacji faktycznej , wbrew stanowisku Sądu Okręgowego , przekonuje w sposób dostateczny o tym , że ma ona zastosowanie także do tych kosztów , które zostaną poniesione w ramach tego [ nieskutecznego] postępowania wykonawczego.

W normie tej użyto następującego sformułowania : [ …] „ w sprawie cywilnej , w której kosztami procesu obciążono przeciwnika strony zastąpionej przez adwokata ustanowionego z urzędu” [ …]

Takie sformułowanie opisujące zakres rzeczowy w jakim subsydiarny obowiązek spełnienia świadczenia na rzecz pełnomocnika [ adwokata ] z urzędu przez Skarb Państwa będzie miał zastosowanie , daje podstawę do stwierdzenia , że użyte w nim pojęcie sprawy cywilnej należy rozumieć szeroko obejmując nim także postępowanie egzekucyjne.

Pomijając znane doktrynie spory dotyczące samego rozumienia pojęcia „sprawy cywilnej” / por. w tej materii dla przykładu uwagi T. Zembrzuskiego w : Kodeks postępowania cywilnego - komentarz t. 1 s. 20-26 - wydawnictwo Wolters Kluwer business 2011r oraz powołaną tam literaturę / zauważyć należy , że przepis ten mówi nie tylko o sprawie cywilnej ale , także niejako w ramach tego pojęcia o procesie , w którym przeciwnik strony zastąpionej z urzędu , został obciążony jego kosztami.

Zakładając , że użycie tych określeń nie było przypadkowe należy im przypisać, na potrzeby dokonywanej jego wykładni znaczenie , prowadzące do konstatacji , że w przepisie tym jest mowa o sprawie cywilnej w rozumieniu art. 1 kpc dotycząc każdego z jej stadiów w tym rozpoznawczego [ proces , postępowanie nieprocesowe ] oraz wykonawczego do którego przynależy postępowanie egzekucyjne prowadzone przez Sąd lub komornika.

Dodatkowym argumentem za tak oznaczonym zakresem zastosowania omawianej normy jest treść §19 Rozporządzenia także należącego do tej samej jednostki redakcyjnej tego aktu tj. rozdziału 6.

Przepis ten , określając składniki , które tworzą wynagrodzenie należne pełnomocnikowi [ adwokatowi] ustanowionemu urzędu , mówi o opłacie oraz udokumentowanych niezbędnych wydatkach adwokata , przy czym bliżej , pierwsze z tych pojęć określone jest w §2 Rozporządzenia, który czyni ją podstawowym składnikiem należnego adwokatowi wynagrodzenia za pomoc prawną.

Nie można przy tym tracić z pola widzenia tego , że limitując wysokość tej opłaty na podstawie §19 pkt 1 Rozporządzenia, w odniesieniu do należności przypadającej na rzecz adwokata ustanowionego z urzędu , wskazano jednak ,że stawka minimalna , będąca punktem wyjścia dla określenia wysokości opłaty ma być oznaczona zgodnie z postanowieniami zawartymi w rozdziałach 3-5 Rozporządzenia , a zatem także części tego aktu poświęconej określeniu stawek minimalnych za udział adwokata w postępowaniu egzekucyjnym [ Rozdział 3 §11 ]

Wszystko to , co powiedziano dotąd uzasadnia stanowisko , że co do zasady, świadczenie z tytułu wynagrodzenia należne od Skarbu Państwa adwokatowi za pomoc prawną udzieloną z urzędu w sytuacji , gdy jego egzekucja wobec dłużnika , który przegrał spór ze stroną zastąpioną okazała się nieskuteczna obejmuje także koszty poniesione w ramach tego postępowania wykonawczego.

Przyjęcie tej zasady nie decyduje jeszcze o tym , w jakim zakresie powstaje po stronie Skarbu Państwa obowiązek spełnienia tego świadczenia.

Zakres ten bowiem zależy od oceny , której obowiązany jest dokonać każdorazowo rozstrzygający o tego rodzaju żądaniu Sąd , a kryterium jakie powinien zastosować jest kryterium celowości ich poniesienia.

Jest bowiem oczywistym , że Skarb Państwa odpowiadając subsydiarnie nie może spełniać obciążającego go obowiązku w szerszym rozmiarze niż miałby to czynić dłużnik. Granicę tej odpowiedzialności dłużnika egzekwowanego w zakresie kosztów postępowania wykonawczego wyznacza norma art. 770 kpc , posługująca się kryterium kosztów celowych.

Ocena ta ma tym bardziej istotne znaczenie gdy zważyć , że w takich okolicznościach faktycznych jakie sa relewantne dla niniejszej sprawy koszty tego postępowania mogą być różne w zależności od tego , kto , wierzyciel czy adwokat realizujący szczególne uprawnienie osobiste wynikające z art. 122 kpc , wszczyna na tego rodzaju postepowanie , jaki jest zakres żądania wniosku egzekucyjnego oraz wskazane w nim sposoby egzekucji , którymi przecież sądowy organ egzekucyjny jest związany.

To uzależnienie od woli autora wniosku egzekucyjnego określenia jego zakresu mającego być realizowanym przymusowo świadczenia jak i określenia [ sposobów ] , które do zrealizowania tytułu wykonawczego mają doprowadzić rozszerza zakres tej oceny Sądu także do stwierdzenia czy rzeczywiście postępowanie egzekucyjne jest bezskuteczne , a nie tylko nieskutecznymi okazały się te sposoby egzekucji jakie oznaczył wierzyciel w żądaniu wszczęcia postępowania wykonawczego.

Wymaga ona z reguły sięgnięcia do akt postępowania egzekucyjnego , a co najmniej wymagania od autora wniosku o przyznanie wynagrodzenia oświadczenia co do okoliczności na podstawie których tego rodzaju ocena będzie możliwa o ile oczywiście Sąd nada temu oświadczeniu wnioskodawcy - profesjonalnemu pełnomocnikowi walor wiarygodności

Zupełne jej pominiecie przez Sąd I instancji, wobec przyjęcia odmiennego od prezentowanego, stanowiska prawnego co zakresu zastosowania norm rozdziału 6 Rozporządzenia z dnia 28 września 2002r powoduje ,że w części wyznaczonej zakresem środka odwoławczego postanowienie Sądu I instancji podlegało uchyleniu , o którym Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 386 §4 kpc i 108 §2 w zw z art 397 §2 kpc.