Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 28 czerwca 2013r.

Sąd Okręgowy w Słupsku IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym :

Przewodniczący SSO Mariola Watemborska

Sędziowie SO: Wanda Dumanowska (spr), Henryk Rudy

Protokolant: Barbara Foltyn

po rozpoznaniu w dniu 28 czerwca 2013 r. w Słupsku

na rozprawie

sprawy z wniosku J. S. (1) i H. S.

z udziałem E. L., J. L. (1), J. L. (2), J. L. (3) i I. R.

o ustanowienie drogi koniecznej

na skutek apelacji uczestników E. L., J. L. (1), J. L. (2) i J. L. (3)

od postanowienia Sądu Rejonowego w Chojnicach z dnia 21 lutego 2013 r. sygn. akt I Ns 576/10

postanawia:

1.  oddalić apelację,

2.  zasądzić od uczestników postępowania:

a)  E. L. i J. L. (1) solidarnie,

b)  J. L. (2) i J. L. (3) solidarnie

na rzecz każdego z wnioskodawców J. S. (1) i H. S. kwoty po 168,50 (sto sześćdziesiąt osiem 50/100 ) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt IV Ca 299/13

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy J. S. (1) i H. S. wnosili o ustanowienie na nieruchomości stanowiącej własność J. L. (2) i J. L. (3), oznaczonej geodezyjnie jako działka (...) i w części oznaczonej jako działka numer (...), dla której Sąd Rejonowy w Chojnicach prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz na nieruchomości stanowiącej własność E. L. i J. L. (1) oznaczonej geodezyjnie jako działka (...), dla której Sąd Rejonowy w Chojnicach prowadzi księgę wieczystą nr (...), na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości oznaczonej geodezyjnie jako działki numer (...), dla której Sąd Rejonowy w Chojnicach prowadzi księgę wieczystą nr (...) (stanowiącej ich własność po ½ części) służebność drogi koniecznej. Domagali się również zasądzenia na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania.

Uzasadniając swoje stanowisko wskazali, iż nieruchomość będąca ich własnością nie ma dostępu do drogi publicznej. W ich ocenie proponowany przebieg drogi koniecznej jest najmniej uciążliwy dla nieruchomości obciążonej z uwagi na fakt, iż przebiega on w miejscu, gdzie jest już ustanowiona taka służebność na rzecz innego właściciela.

Uczestnicy postępowania E. L., J. L. (1), J. L. (2), J. L. (3) wnieśli o oddalenie tak sprecyzowanego wniosku i zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania.

Podnieśli, iż nieruchomość, przez którą ma przebiegać droga konieczna jest piaszczysta i ma podłoże bagienne. Powoduje to trudności w utrzymaniu jej stanu technicznego. Zwiększenie liczby jej uczestników spowoduje dalsze jej „rozjeżdżenie”. Wskazywali na trudności związane z dokonywaniem remontów drogi, co może rodzić konflikty. Wskazywali, iż wnioskodawcy faktycznie wykonywali dojazd do swojej nieruchomości poprzez nieruchomość uczestniczki postępowania I. R..

Sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestniczki postępowania I. R. – właścicielkę nieruchomości oznaczonej, jako działka nr (...).

Uczestniczka postępowania I. R. wniosła o ustanowienie drogi koniecznej zgodnie ze stanowiskiem wnioskodawców. Sprzeciwiła się ustanowieniu drogi koniecznej poprzez jej nieruchomość. Wywodziła, iż tylko grzecznościowo zezwala wnioskodawcom na korzystanie z jej nieruchomości. Wskazywał, iż w większą część roku jej nieruchomość wykorzystywana jest, jako miejsce do składowania drewna.

Postanowieniem z dnia 21 lutego 2013 roku Sąd Rejonowy w Chojnicach ustanowił na nieruchomości stanowiącej własność – na prawach ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej – J. L. (2) i J. L. (3), położonej w Województwie (...), Powiecie (...), w jednostce ewidencyjnej C. G, obręb ewidencyjny Z., oznaczonej jako działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Chojnicach prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz na nieruchomości stanowiącej własność – na prawach ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej – E. L. i J. L. (1), położonej w Województwie (...), Powiecie (...), w jednostce ewidencyjnej C. G, obręb ewidencyjny Z., oznaczonej jako działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Chojnicach prowadzi księgę wieczystą nr (...), na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w Województwie (...), Powiecie (...), w jednostce ewidencyjnej C. G, obręb ewidencyjny Z., oznaczonej geodezyjnie jako działki nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Chojnicach prowadzi księgę wieczystą nr (...), stanowiącej własność J. S. (1) w ½ części i H. S. w ½ części, służebność drogi koniecznej (przejazdu i przejścia) przebiegającą zgodnie z opinią biegłego K. W. z dnia 17 maja 2011 roku (k. 96-99) i zawartą w niej mapką – przebiegającą w całości po działce nr (...) na powierzchni 526 m ² – gdzie jej granicę stanowi proste połączenie punktów 495-492-487-486-491-494-495, przebiegającą w części po działce (...) łącząc punkty 495-494-498-1-495 na powierzchni 63 m ² oraz po działce (...) łącząc punkty 10601-10603-495-1- (...) o powierzchni 50 m ² (punkt 1 sentencji). Nadto zasądził solidarnie od J. S. (1) i H. S. na rzecz E. L., J. L. (1), J. L. (2) i J. L. (3) kwotę 900 zł (punkt 2 sentencji). Sąd I instancji ustalił ponadto, że koszty sądowe wnioskodawcy poniosą w częściach równych, przy czym ich wysokość zostanie wyliczona przez referendarza sadowego (punkt 3 sentencji), a pozostałe koszty postepowania każdy uczestnik i wnioskodawca poniesie w zakresie związanym ze swym udziałem w sprawie (punkt 4 sentencji).

Sąd Rejonowy oparł powyższe orzeczenie na następujących ustaleniach. W dniu 1 lutego 2007 roku doszło do ustanowienia przez B. S. – poprzedniczkę prawną wnioskodawców oraz E. L. i J. L. (1), J. L. (2), J. L. (3) na nieruchomościach, dla których Sąd Rejonowy w Chojnicach prowadzi księgi wieczyste Kw nr (...) – C. służebności gruntowej na rzecz każdoczesnych właścicieli nieruchomości – działki numer (...) objętej księgą wieczystą nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Chojnicach, polegającą na prawie przechodu i przejazdu wszelkimi pojazdami w pasie drogi - o szerokości 5 m - działki numer (...) przez działkę numer (...) wzdłuż granicy z działką numer (...), a następnie przez działkę numer (...), dalej przez działkę numer (...) do drogi publicznej. Właścicielem działki numer (...) objętej księgą wieczystą nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Chojnicach jest T. K..

Nieruchomość należąca do wnioskodawców oznaczona geodezyjnie numerem (...) została podzielona na działki oznaczone numerami (...). Nie ma ona dostępu do drogi publicznej.

Właścicielem nieruchomości stanowiącej oznaczonej geodezyjnie, jako działka 303/1 i numer (...), dla której Sąd Rejonowy w Chojnicach prowadzi księgę wieczystą nr (...) są J. L. (2) i J. L. (3). Właścicielami nieruchomości oznaczonej geodezyjnie, jako działka (...) dla której Sąd Rejonowy w Chojnicach prowadzi księgę wieczystą nr (...) są E. L. i J. L. (1). Właścicielem nieruchomości oznaczonej geodezyjnie jako działki numer (...) dla której Sąd Rejonowy w Chojnicach prowadzi księgę wieczystą nr (...) są wnioskodawcy J. S. (1) i H. S..

Długość drogi przebiegającej przez nieruchomości uczestników postępowania E. L., J. L. (1), J. L. (2), J. L. (3)jest o połowę krótsza niż w przypadku wytyczenia jej przez nieruchomość uczestniczki postępowania I. R.. Kształt i wymiary działki (...), przez którą w przeważającej części przebiegać miałaby droga konieczna oraz jej dotychczasowa funkcja wskazują, iż może być ona wykorzystywana tylko jako droga. Przebiegałaby ona po nieruchomości stanowiącej własność - na prawach ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej – J. L. (2)i J. L. (3)położonej w Województwie (...), Powiecie (...), jednostce ewidencyjnej C.– G, obręb ewidencyjny Z., oznaczonej geodezyjnie jako działka (...)i w części oznaczonej jako działka numer (...)dla której Sąd Rejonowy w Chojnicach prowadzi księgę wieczystą nr (...)oraz na nieruchomości stanowiącej własność - na prawach ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej – E. L.i J. L. (1)położonej w Województwie (...), Powiecie (...), jednostce ewidencyjnej C.– G, obręb ewidencyjny Z., oznaczonej geodezyjnie jako działka (...)dla której Sąd Rejonowy w Chojnicach prowadzi księgę wieczystą nr (...). Łączyłaby ona z drogą publiczną nieruchomość położoną w Województwie (...), Powiecie (...), jednostce ewidencyjnej C.– G, obręb ewidencyjny Z., oznaczoną geodezyjnie jako działki numer (...)dla której Sąd Rejonowy w Chojnicach prowadzi księgę wieczystą nr (...)stanowiącej własność J. S. (1)w ½ części i H. S.w ½ części. Droga ta przebiegałaby w całości po działce (...)na powierzchni 526 m ² i jej granicę stanowiłoby proste połączenie punktów 495-492-487-486-491-494-495, w części po działce (...)łączącej punkty 495-494-498-1-495 na powierzchni 63 m ² oraz w części po działce (...)łączącej punkty 10601- 10603-495-1- 10601 o powierzchni 50 m ².

Wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej w przypadku ustanowienia jej przebiegu w powyższy sposób wyniosłoby jednorazowo 900 zł.

Ustanowienie służebności drogi koniecznej poprzez działkę nr (...) stanowiłoby uciążliwość dla jej właściciela.

Sąd I instancji ustalił ponadto, że właściciele nieruchomości oznaczonych jako działki nr (...)– T. K., nr (...) J. S. (2)i E. S., nr (...)- R. K., dostęp do drogi publicznej realizują poprzez nieruchomość uczestniczki postępowania I. R..

Wnioskodawcy dojazd do drogi publicznej wykonywali poprzez nieruchomość I. R.– pomiędzy działkami oznaczonymi geodezyjnie jako nr (...), a (...)- działką oznaczoną numerem (...). Jest tam kilka możliwości przejazdu – kilka dróg. Prowadzą one w większej swojej części przez las, są wąskie, piaszczyste, są na nich korzenie.

Połączenie nieruchomości wnioskodawców z drogą publiczną może odbywać się również poprzez nieruchomość uczestniczki postępowania od działki (...), pomiędzy działkami (...), a (...)dalej w kierunku północnym pomiędzy drzewami, przecięciem działki nr (...). Może zakończyć swój bieg na tejże działce. Może też biec dalej poprzez działkę (...), wzdłuż granicy, przecięciem działki (...), po działce (...)w linii prostej, a dalej po działce (...)lekkimi łukami aż do drogi, działką (...). Od działki nr (...)do działki (...)„droga” przebiega przez las i jest przejezdna dla pojazdów samochodowych. Na działce (...)długość drogi wynosi 170 m, na działce (...)m, na działce (...)m, na działce (...)m, przeciętna szerokość drogi wynosi 3 metry.

Działka oznaczona numerem (...) stanowi własność Gminy C. i oznaczona jest jako droga. Działka oznaczona numerem (...) stanowi własność Skarbu Państwa – gospodarz zasobem Gmina C. i oznaczona jest jako droga.

W przypadku ustanowienia służebności drogi koniecznej od działki nr (...) do działki (...), wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej w przypadku ustanowienia jej przebiegu w powyższy sposób wyniosłoby jednorazowo 990 zł.

W przypadku ustanowienia służebności drogi koniecznej od działki nr (...) do działki (...), wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej w przypadku ustanowienia jej przebiegu w powyższy sposób wyniosłoby jednorazowo 950 zł.

Uczestnicy postępowania E. L. i J. L. (1), J. L. (2), J. L. (3) dojeżdżają do swoich budynków mieszkalnych całości po działce (...), w części po działce (...) oraz w części po działce (...).

Poprzez te działki przebiega istniejąca już służebność drogi koniecznej ustanowiona na rzecz nieruchomości, której właścicielem jest aktualnie T. K.. Jest tam ostry zakręt w pobliżu miejsca, gdzie zaczyna się nieruchomość wnioskodawców. Droga częściowo przebiega po terenie o podłożu torfowym, utwardzonym przez E. L. m.in. gruzem i piaskiem. Podczas opadów tworzy się tam niecka. Droga wymaga regularnych napraw. Obok drogi stanowiącej działkę (...) była „łączka”, która pozawożeniu pisakiem i popiołem przez ówczesnego właściciela, po dużych opadach deszczu „zapadła” się.

Nieruchomość uczestniczki postępowania I. R. w miejscu jej styku z nieruchomością wnioskodawców służy jako wjazd do stodoły, miejsce składowania węgla i drewna, służy też do przechodu i przejazdu. Poprzez działkę tej uczestniczki doprowadzona została kanalizacja i wodociąg do nieruchomości wnioskodawców. Na działce (...) i działkach sąsiednich stoją lampy.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd I instancji, powołując się na treść art. 145 k.c. uznał, że żądanie wnioskodawców zasługuje na uwzględnienie przy uwzględnieniu wariantu wynikającego ze sporządzonej na potrzeby postepowania opinii biegłego. W jego ocenie, ustanowienie drogi koniecznej w ten właśnie sposób jest zgodne ze społeczno-gospodarczym interesem. Taki sposób ustalenia drogi odpowiada potrzebom nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej i w jak najmniejszym możliwym stopniu obciąża grunty, przez które służebność będzie przebiegać. Jako droga konieczna wykorzystane zostały bowiem nieruchomości w zakresie, w jakim przebiega przez nie już wcześniej ustanowiona droga konieczna, wykorzystywana aktualnie przez T. K.. W ocenie Sądu Rejonowego winno to sprzyjać unikaniu powstawania konfliktów sąsiedzkich i nie stanowić szczególnej uciążliwości dla właścicieli nieruchomości obciążonych. Jest to też najkrótszy odcinek, który łączy nieruchomość wnioskodawców z droga publiczną. Sąd podkreślił, że w przypadku ustanowienia drogi koniecznej na nieruchomości stanowiącej własność I. R., długość drogi koniecznej byłaby większa, a ponadto powodował obciążenie kolejnej nieruchomości, podczas gdy w niniejszej sprawie doszło do obciążenia „drogą konieczną” nieruchomości w zakresie, w jakim na niej wcześniej już „droga konieczna funkcjonowała” tyle tylko, iż ustanowiona na rzecz innej nieruchomości władnącej.

Na podstawie art. 108 § 1 zd. 2 k.p.c., Sąd Rejonowy rozstrzygnął jedynie o zasadzie poniesienia przez strony kosztów sądowych, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Co do pozostałych kosztów postępowania oparł się na zasadzie orzekania o kosztach w postępowaniu nieprocesowym wyrażonej w art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z którą, każdy uczestnik postępowania ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie.

Mając powyższe na uwadze Sąd ustalił, iż pozostałe koszty postępowania każdy wnioskodawca i uczestnik w zakresie związanym ze swym udziałem w sprawie, orzekając jak w punkcie IV sentencji postanowienia.

Uczestnicy postępowania J. L. (3), J. L. (2), J. L. (1) i E. L. zaskarżyli powyższe orzeczenie apelacją w zakresie rozstrzygnięć zawartych w punktach 1 i 2 sentencji. Skarżonemu orzeczeniu zarzucili:

⚫

naruszenie art. 145 k.c. poprzez przyjęcie, że ustanowienie służebności nastąpiła z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej, interesu społeczno-gospodarczego oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które owa droga ma prowadzić;

⚫

błędne ustalenie, że ustanowienie służebności drogi koniecznej przez działkę nr (...) stanowiłoby uciążliwość dla jej właściciela podczas, gdy z zeznań świadków, uczestników postępowania i opinii jej właściciela wynika, iż od zawsze dostęp do działki nr (...) był realizowany przez działkę (...) i żaden z jej właścicieli nie sprzeciwiał się temu;

⚫

błędne ustalenie, że wnioskodawcy wykonywali dojazd do drogi publicznej poprzez nieruchomość I. R.– pomiędzy działkami oznaczonymi geodezyjnie, jako (...)a (...)– działkę nr (...)ustalając dalszy przebieg wykonywania dojazdu do drogi publicznej w jednym z dwóch wariantów, a mianowicie dalej w kierunku północnym, miedzy drzewami, przecięcie działki nr (...), kończąc swój bieg na tejże działce, co jest sprzeczne z treścią dowodu z opinii biegłego geodety K. W.(załącznik - szkic śladów przejazdu), z której jednoznacznie wynika, iż sposób dojazdu wykonywany przez wnioskodawców odpowiada wariantowi nr 2;

⚫

zaniechanie oceny dowodu z dokumentacji fotograficznej sporządzonej podczas oględzin, co pozwoliłoby na ustalenie braku uciążliwości w dotychczasowym wykonywaniu dojazdu do drogi publicznej;

⚫

naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., poprzez uznanie, że ustalenie wnioskodawcom nowego dostępu do drogi publicznej, obok faktycznie w sposób niezakłócony wykonywanego dotychczasowego dostępu prekaryjnego do drogi publicznej stanowi realizacje przesłanek art. 145 § 2 k.c.

Skarżący wnieśli o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego, zmianę zaskarżonej części postanowienia poprzez ustanowienie służebności drogi koniecznej o przebiegu odpowiadającym przejazdowi nr 2 oznaczonemu w opinii biegłego geodety K. W. i ustalenie wynagrodzenia za tak ustanowioną służebność w kwocie 990 zł. Ewentualnie wnieśli o uchylenie postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Nadto domagali się zasadzenia na swoją rzecz od wnioskodawców zwrotu kosztów postępowania za obie instancje.

Wnioskodawcy w odpowiedzi na apelację wnieśli o jej oddalenie i zasadzenie od uczestników na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania.

Sąd II-ej instancji zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z dyspozycją art. 382 kpc sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Oznacza to, postępowanie przed sądem II-ej instancji ma w zasadzie cechy apelacji nieograniczonej, bowiem sąd opiera swoje merytoryczne orzeczenie zarówno na własnych ustaleniach, jak i na ustaleniach sądu I-ej instancji. Jednak regułą jest, że sąd II-ej instancji opiera się na materiale zebranym w sądzie niższym i nie powtarza przeprowadzonych już dowodów, lecz tylko uzupełnia niezbędne postępowanie dowodowe w zakresie wynikającym z zarzutów apelacyjnych. Istotę postępowania apelacyjnego dobrze oddaje teza orzeczenia Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 1935 r., C III 479/34 (OSN 1935, poz. 496), że postępowanie apelacyjne jest merytorycznym sądzeniem sprawy, wyrok sądu odwoławczego więc musi się opierać na jego własnych i samoistnych ustaleniach zarówno faktycznych, jak i prawnych, choćby przez odpowiednio jasne stwierdzenie, że sąd odwoławczy przyjmuje ustalenia i poglądy prawne sądu I-ej instancji jako własne.

Regułę tę potwierdzają utrwalone poglądy współczesnej doktryny oraz bogaty dorobek judykatury. Z zebranego w sądzie I-ej instancji materiału sąd apelacyjny korzysta w ten sposób, że stosownie do swego uznania może podzielić ustalenia sądu I-ej instancji lub ponowić przeprowadzone dowody w całości lub w części. Przy wyborze sposobu korzystania z materiału zebranego przez sąd I-ej instancji powinien się kierować celowością i ekonomią postępowania (vide: S. Rudnicki, Nowy środek odwoławczy: apelacja, s. 50). W orzeczeniu z 23 lutego 1998 r., III CKN 284/97 (niepubl.) Sąd Najwyższy stwierdził, że gdy sąd II-ej instancji nie uzupełnia postępowania dowodowego, ani - po rozważeniu zarzutów apelacyjnych - nie znajduje przesłanek do zakwestionowania ustaleń faktycznych orzeczenia I-ej instancji, może te ustalenia przyjąć za podstawę faktyczną swego orzeczenia; wystarczające jest wówczas, aby stanowisko to znalazło odzwierciedlenie w treści uzasadnienia sądu odwoławczego.

Wobec powyższego na wstępie rozważań wskazać należy, iż Sąd Rejonowy prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe i na jego podstawie dokonał ustaleń, które są wyczerpujące, pozwalając również na rozstrzygnięcie apelacji, dlatego Sąd Okręgowy przyjmuje je za własne, bowiem nie zachodzi potrzeba ich powtarzania. Nadto na pełną aprobatę zasługuje przedstawiona w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku ocena prawna zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Przechodząc do rozważań szczegółowych zarzutów apelacji stwierdzić należy, iż apelujący uczestnicy postępowania kierują szereg zarzutów pod adresem zaskarżonego rozstrzygnięcia, jednakże w realiach przedmiotowej sprawy za kwestię o pierwszorzędnym znaczeniu należy uznać dokonanie oceny, czy należąca do domagających się ustanowienia drogi koniecznej wnioskodawców, nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, co jest przesłanką konieczną w świetle art. 145 kc.

Artykuł 145 kc, przewidujący możliwość ustanowienia drogi koniecznej odnosi się do sytuacji, w której nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarczych. Ustawa przyznaje właścicielowi znajdującemu się w takiej sytuacji roszczenie o ustanowienie za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej, czyli roszczenie o ustanowienie drogi koniecznej. Roszczenie to skierowane jest przeciwko właścicielowi gruntu sąsiedniego (gruntów sąsiednich), przez który ma prowadzić droga konieczna. Przesłankami powstania tego roszczenia jest nie tylko całkowity brak dostępu do drogi publicznej lub budynków gospodarskich ale też dostęp "nieodpowiedni".

Oceny, czy spełniona została przesłanka określona w art. 145 § 1 kc, Sąd musi dokonać z uwzględnieniem okoliczności konkretnego wypadku, bowiem ustanowienie drogi koniecznej prowadzi do ograniczenia prawa własności właściciela nieruchomości obciążonej. Oznacza to - jak wskazał SN w postanowieniu z 10 maja 1977 r. ( III CRN 90/77, sip. Legalis) -, że osoba ubiegająca się o ustanowienie drogi koniecznej powinna przede wszystkim wykorzystać istniejące możliwości dojazdu do drogi publicznej przez własne grunty. W wypadku gdy taka możliwość istnieje, żądanie obciążenia gruntów sąsiada powinno ograniczyć się do rozmiarów niezbędnych dla uzyskania połączenia swojej działki niemającej dostępu do drogi publicznej z inną własną działką mającą taki dostęp.

W judykaturze podkreśla się, iż uznanie, że nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej (lub budynków gospodarczych) jest możliwe, jeżeli spełnione zostały dwie przesłanki. Po pierwsze, suma kosztów wykonania i utrzymywania urządzenia koniecznego do doprowadzenia do stanu odpowiedniego istniejącego dojazdu byłaby znacznie wyższa od uszczerbku nieruchomości, przez które droga konieczna ma prowadzić, a który polega na wyjęciu spod eksploatacji pasa gruntu na tę drogę. Po drugie, zwiększenie użyteczności nieruchomości wskutek ustanowienia służebności drogowej przewyższa uszczerbek gruntów, przez które droga ma prowadzić (vide: postanowienie SN z 29 grudnia 1970 r., III CRN 412/70, sip. Legalis). Nadto przyjmuje się, że nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, jeśli nie można z tej drogi korzystać w zakresie koniecznym do prawidłowego sposobu użytkowania tej nieruchomości. Użytkowanie nieruchomości jest prawidłowe, gdy odpowiada jej charakterowi (właściwości gleby, wielkości), jej otoczeniu i gdy sposób użytkowania jej jest racjonalny. Przy ocenie prawidłowego sposobu użytkowania nieruchomości chodzi nie tylko o dotychczasowe użytkowanie, lecz także o to, czy w ogóle określone używanie nieruchomości pozwala uznać za konieczne posiadanie dostępu do drogi publicznej (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2012 r., IV CSK 423/12, sip. Legalis).

Pojęcie "odpowiedniego dostępu" do drogi publicznej szeroko analizował SN w wyroku z 15 czerwca 2010 r. ( II CSK 30/10, sip. Legalis). W uzasadnieniu wskazał, że uwzględniając in concreto okoliczności każdego przypadku należy uznać, że brak odpowiedniego dostępu nieruchomości do drogi publicznej występuje dopiero wtedy, gdy nie ma bezpośrednio dostępu z nieruchomości do drogi publicznej, jak też nie ma takiego dostępu do drogi publicznej przez drogę innego rodzaju (drogę wewnętrzną), ale faktycznie i trwale istniejącą, o odpowiedniej szerokości i ukształtowaniu, umożliwiającą nieprzerwany i nieskrępowany dostęp ogółowi osób, nawet wówczas, gdy droga ta jest wydzielona z działek stanowiących własność podmiotów prywatnych, za zgodą ich właścicieli. Odwołał się przy tym do dotychczasowego orzecznictwa przywołując orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 07 lutego 1958 r., 4 CR 1021/57 (OSNC 1959, nr 2, poz. 51) oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 07 lipca 1999 r., II CKN 786/98, z dnia 19 marca 2002 r., IV CKN 895/00, i z dnia 02 lipca 2009 r., V CSK 480/08 (sip. Legalis).

Konstatując powyższe należy więc przyjąć, że dopóki jest droga, przez którą można uzyskać dostęp do drogi publicznej, dopóty nieruchomość ta ma zapewniony odpowiedni dostęp do tej drogi i jej właściciel nie jest uprawniony do żądania ustanowienia służebności drogi koniecznej, a jeśli służebność już jest ustanowiona, są podstawy do żądania jej zniesienia lub ograniczenia.

Oceniając niniejszą sprawę z tego punktu widzenia stwierdzić należy, iż apelujący nie kwestionują braku odpowiedniego dojazdu do nieruchomości wnioskodawców, twierdza jednak, iż istnieją inne możliwości ustanowienia drogi koniecznej. Powołują się przy tym na nadmierne obciążenie swojej działki i nie uwzględnienie interesu społeczno – gospodarczego, pomijając przesłanki wynikające z art. 145 § 2 zd. 2 kc. Trudno zgodzić się z tymi argumentami skoro przez przedmiotową działkę do wielu lat, przebiega droga przychodu i przejazdu, ustanowiona dla sąsiedniej działki – nieruchomości władnące, należącej do T. K..

Spełnienie przesłanek ustawowych z art. 145 § 1 kc uzasadnia wystąpienie do sądu z wnioskiem o ustanowienie drogi koniecznej - wskazując właścicieli wszystkich nieruchomości, przez które mogłaby prowadzić droga, aby nieruchomość wnioskodawcy mała odpowiedni dostęp do drogi publicznej. Przed wydaniem postanowienia o ustanowieniu drogi koniecznej sąd powinien przeprowadzić dowód z oględzin nieruchomości, chyba że okoliczności istotne dla wytyczenia drogi koniecznej są niesporne i niewątpliwe albo że przeprowadzenie dowodu z innych przyczyn nie jest potrzebne ( art. 626 § 1 i 2 kpc).

Sąd Rejonowy spełnił powyższe wymogi, bowiem w dniu 21 stycznia 2011r. przeprowadził dowód z oględzin nieruchomości a następnie dowód z opinii biegłego z dziedziny geodezji na okoliczność ustalenie przebiegu drogi koniecznej zapewniającej wnioskodawcom dostęp do drogi publicznej, z uwzględnieniem by była ona najmniej uciążliwa dla nieruchomości obciążonej.

Konstatując zebrany materiał dowodowy Sąd Rejonowy zasadnie stwierdził, iż długość drogi koniecznej, przebiegającej przez nieruchomości uczestników postępowania E. L. i J. L. (1), J. L. (2), J. L. (3), jest o połowę krótsza niż w przypadku wytyczenia jej przez nieruchomość uczestniczki postępowania I. R.. Kształt i wymiary działki (...), przez którą w przeważającej części przebiegać ma droga konieczna oraz jej dotychczasowa funkcja wskazują, iż może być ona wykorzystywana tylko jako droga. Przebiega ona po działce (...) na powierzchni 526 m ^2, po działce nr (...) na powierzchni 63 m ² i w części po działce (...) o powierzchni 50 m ². Jej łączna długość wynosi 120 m ². Uczestnicy postępowania E. L. i J. L. (1), J. L. (2), J. L. (3) dojeżdżają do swoich budynków mieszkalnych całości po działce (...), w części po działce (...) oraz w części po działce (...).

Przy czym należy podkreślić, iż Sąd Rejonowy analizował, uwzględniając całokształt zgromadzonego materiału dowodowego, inne możliwości przebiegu drogi koniecznej, w tym również drogi według wariantu nr 2, wskazanego w opinii biegłego geodety, na który powołują się uczestnicy postępowania, i stwierdził, że jej długość wynosiłaby 240 m ², czyli byłaby 2 razy dłuższa, niż droga ustanowiona w zaskarżonym postanowieniu, ujęta w opinii biegłego jako wariant nr 1. Dalej wskazał, iż nieruchomość uczestniczki postępowania I. R. (oznaczona jako działka nr (...)) w miejscu jej styku z nieruchomością wnioskodawców służy jako wjazd do stodoły, miejsce składowania węgla i drewna oraz do przechodu i przejazdu. Poprzez działkę tę doprowadzona została kanalizacja i wodociąg do nieruchomości wnioskodawców.

Stanowisko to, zdaniem Sądu II-ej instancji, w pełni zasługuje na akceptację. Podzielić należy pogląd Sądu Rejonowego, iż ustanowienie drogi koniecznej nastąpiło z uwzględnieniem interesu społeczno-gospodarczego oraz, że sposób ustalenia drogi odpowiada potrzebom nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej i nastąpił najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga będzie przebiegać. Przebieg drogi koniecznej został bowiem ustalony przez nieruchomości, przez które przebiega już wcześniej ustanowiona droga konieczna, wykorzystywana aktualnie przez T. K..

Podzielić tez należy ocenę Sądu Rejonowego, iż ustalony przebieg drogi koniecznej winien niwelować powstawanie konfliktów sąsiedzkich, bowiem ze wskazanych wyżej przyczyn nie stanowi szczególnej uciążliwości dla właścicieli nieruchomości obciążonej - apelujących. Jak podkreślił Sąd Rejonowy jest to też najkrótszy odcinek, który łączy nieruchomość wnioskodawców z droga publiczną. W przypadku ustanowienia drogi koniecznej według wariantu 2, czyli na nieruchomości stanowiącej własność I. R., długość drogi koniecznej byłaby dwukrotnie większa, a ponadto powodowałoby to konieczność obciążenia kolejnej nieruchomości, podczas gdy w niniejszej sprawie doszło do obciążenia „drogą konieczną” nieruchomości w zakresie w jakim na niej wcześniej już „droga konieczna funkcjonowała” tyle tylko, iż ustanowiona na rzecz innej nieruchomości władnącej.

Podkreślić dalej należy, iż w niniejszej sprawie został zgromadzony obszerny materiał dowodowy, zwłaszcza w wyniku uzupełnienia dowodu z opinii biegłego geodety o wskazanie innych wariantów przebiegu drogi umożliwiającej wnioskodawcom dostęp do drogi publicznej. Uzasadnienie zaskarżonego postanowienia, odwołujące się do wyników postępowania dowodowego przed Sądem pierwszej instancji wskazuje, że w układzie topograficznym sąsiednich nieruchomości nie ma rozwiązania, które spełniałoby wszystkie kryteria z art. 145 § 1 kc i mogło zadowolić zainteresowanych.

Dodać należy, iż Sąd Okręgowy podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z 13 lutego 1985 r. ( III CRN 311/84, sip. Legalis), że przeprowadzenie drogi koniecznej może i musi nastąpić przy uwzględnieniu potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Ustanowienie drogi koniecznej przez działkę stanowiącą siedlisko jest w ogóle, a przynajmniej w zasadzie, wykluczone jako sprzeczne z interesem społeczno-gospodarczym nieruchomości mającej być taką służebnością obciążoną. Tym samym wybranie wariantu nr 2, jako właściwego do ustanowienia przebiegu drogi koniecznej w niniejszej sprawie, przy sprzeciwie uczestniczki postepowania I. R., należało co do zasady wykluczyć.

Reasumując, nie można dostrzec w przyjętym rozstrzygnięciu naruszenia prawa materialnego. Ustawodawca decydując się na wprowadzenie w art. 145 § 1 kc pojęć ocennych, jak "odpowiedni dostęp" lub "najmniejsze obciążenie" pozostawił sądom ich konkretyzację na tle okoliczności każdej sprawy. Zaskarżone postanowienie nie narusza zasad logiki ani doświadczenia życiowego, opiera się na szczegółowo analizowanym materiale dowodowym, dlatego nie ma podstaw do uznania, że narusza prawo materialne. Ustanawiając drogę konieczną, Sąd Rejonowy wziął pod uwagę interes społeczno-gospodarczy i uwzględnił zarówno interes nieruchomości, na rzecz której służebność jest ustanawiana, jak i interes nieruchomości, która ma zostać obciążona. Oznacza to, iż uwzględnił zarówno to, aby nieruchomość władnąca uzyskała właściwy dostęp do drogi publicznej, ale z możliwie najmniejszym ograniczeniem prawa własności nieruchomości obciążonej.

Sądowi Okręgowemu znane są dominujące w judykaturze poglądy, że uwzględnianie interesu społeczno-gospodarczego przy przeprowadzaniu drogi koniecznej sprowadza się do takiego wytyczania drogi, które eliminować będzie zarzewie konfliktów i przyszłe spory (vide: postanowienie SN z 21 marca 1983 r., III CRN 14/83 i postanowienie SN z 13lutego 1985 r., III CRN 311/84, sip. Legalis), ale za Sądem Rejonowym należy wskazać, iż ustalony przebieg drogi koniecznej, z uwagi na jej usytuowanie i dotychczasowe wykorzystanie, nie powinien być sam w sobie zarzewiem konfliktów sąsiedzkich.

Wobec powyższego, należało oddalić wniosek odwodowy zgłoszony w apelacji o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego i na mocy art. 385 kpc orzec jak w punkcie 1 sentencji.

O kosztach postepowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 3 kpc, uznając, iż apelujący przegrali postepowanie na tym etapie, a ich interesy były sprzeczne z interesami wnioskodawców.