Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 199/04
POSTANOWIENIE
Dnia 4 listopada 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku BANKu we Frankfurcie nad Menem
przy uczestnictwie Syndyka Masy Upadłości "BM" Spółki z o.o.
w upadłości oraz BANKu S.A. w W.
o wpis przejścia prawa wpisanego w księdze wieczystej Kw [...],
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 4 listopada 2004 r.,
kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w L.
z dnia 27 listopada 2003 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w L. do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
W postępowaniu o wpis przejścia prawa wpisanego w księdze wieczystej
Sąd pierwszej instancji oddalił wniosek o wpisanie przejścia na wnioskodawcę
hipoteki wpisanej w księdze wieczystej na rzecz uczestnika postępowania – Banku
S.A. (byłego BankuA S.A.). Powołał się na przesłanki określone w art. 2451
k.c. i
stwierdził, że wnioskodawca zamiast umowy przedstawił zaświadczenie
wymienionego uczestnika postępowania, stwierdzające istnienie i wysokość części
tej wierzytelności przysługującej wnioskodawcy, które to zaświadczenie nie
zastępuje umowy wymaganej przez art. 2451
k.c.
Sąd drugiej instancji oddalił apelację wnioskodawcy, kwestionując pogląd
skarżącego, że zakaz wynikający z art. 27 Pr. upadł. dotyczył tylko nowych hipotek,
a więc nie wpisanych jeszcze do księgi wieczystej, natomiast nie miał on
zastosowania w sytuacji zmiany treści istniejącej już hipoteki, a polegającej na
wpisaniu innego podmiotu jako wierzyciela uprawnionego z tytułu tej hipoteki.
Zdaniem Sądu odwoławczego, przejście hipoteki, choć może pozostawać bez
wpływu na stan majątku upadłego, wymaga wpisu do księgi wieczystej, którego art.
27 Pr. upadł. odmawia każdemu wierzycielowi, nie dopuszczając żadnego wyjątku.
W ocenie Sądu drugiej instancji, wierzytelność hipoteczna nie przechodzi na
nabywcę dopóty, dopóki nie zostanie dokonany wpis do księgi wieczystej,
a ponieważ zgodnie z art. 27 Pr. upadł. po ogłoszeniu upadłości nie można uzyskać
wpisu hipoteki, przeto i po ogłoszeniu upadłości nie można nabyć takiej
wierzytelności.
Zarazem Sąd odwoławczy uznał, że brak jest przesłanek do ustalenia, że
skarżący w ogóle nabył wierzytelność hipoteczną i że podstawą tego nabycia jest
art. 518 § 1 pkt 1 k.c. W ocenie tego Sądu, Wnioskodawca nie był poręczycielem,
bo nie zawarł z b. BankiemA mowy poręczenia, lecz udzielił mu gwarancji
bankowej, a zatem jego odpowiedzialność była samoistna, nie związana ze
stosunkiem istniejącym między wierzycielem i dłużnikiem. Przez samą spłatę długu
Wnioskodawca nie mógł wstąpić w prawa wierzyciela z mocy ustawy i już choćby z
3
tego powodu powinien był przedstawić, jako podstawę wniosku, umowę przelewu
wierzytelności i przeniesienia zabezpieczającej ją hipoteki. Sąd odwoławczy
zaaprobował fakt, że Sąd Rejonowy nie oceniał wiarygodności dokumentu w
postaci zaświadczenia z dnia 21 czerwca 2002 r. b. BankuA wobec uznania, że
zawarte w nim oświadczenie nie może zastąpić umowy wymaganej przepisem art.
2451
k.c.
W kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu drugiej instancji z dnia
27 listopada 2003 r., przytoczono obie podstawy kasacyjne.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej wnioskodawca zarzucił nie
zastosowanie art. 65 § 2 k.c. w zw. z art. 876 k.c. i w konsekwencji dokonanie
błędnej wykładni oświadczeń woli wnioskodawcy oraz uczestnika postępowania
wyrażonej w umowie poręczenia, która jest dowodem w niniejszej sprawie.
Nadto wnioskodawca zarzucił nie zastosowanie art. 27 Pr. upadł. w zw. z art. 518
§ 1 pkt 1 k.c. w zw. z art. 97 ukwh., które to przepisy wymagają w jego ocenie
łącznego zastosowania w stanie faktycznym sprawy wynikającym ze
zgromadzonego materiału dowodowego.
Zarzuty zgłoszone w ramach drugiej podstawy kasacyjnej obejmują obrazę
art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. i art. 6268
§ 2 k.p.c., która miała istotny
wpływ na wynik sprawy. W ocenie wnioskodawcy, Sąd odwoławczy wszechstronnie
nie rozważył zgromadzonego materiału dowodowego, a w szczególności nie
wyjaśnił przyczyn odmowy uznania wiarygodności dokumentów złożonych przez
Wnioskodawcę, z których jednoznacznie wynikało, że między nim a Bankiem
będącym uczestnikiem postępowania istniał stosunek prawny wynikający
z poręczenia, a nie – jak przyjął to Sąd II instancji – stosunek prawny z tytułu
gwarancji bankowej. Zdaniem wnioskodawcy, odmowa uznania wiarygodności
dokumentów doprowadziła Sąd do wadliwego ustalenia, że doszło do udzielenia
przez Wnioskodawcę gwarancji bankowej, a nie do zawarcia umowy poręczenia, co
miało istotne znaczenie dla oceny wystąpienia cesji ustawowej w kontekście
przesłanek wymaganych przez art. 518 § 1 pkt 1 k.c.
W ocenie skarżącego przepis art. 27 Pr. upadł. znajduje zastosowanie także do
wierzyciela uzyskującego ten status w wyniku cesji ustawowej, a zarazem przepis
4
ten nie stanowi przeszkody dla dokonywania zmian hipotek wpisanych już
wcześniej do ksiąg wieczystych, a więc przed ogłoszeniem upadłości. Ratio legis
art. 27 Pr. upadł. stanowi jedynie powstrzymanie obciążania majątku upadłego
nowymi hipotekami po ogłoszeniu upadłości, wywodzi wnioskodawca.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uwzględniając granice rozpoznawanej kasacji, wniesionej od postanowienia
Sądu odwoławczego z dnia 27 listopada 2003 r., a wyznaczone zarzutami
zgłoszonymi w ramach obu podstaw kasacyjnych, Sąd Najwyższy uznał tę kasację
za opartą na usprawiedliwionych podstawach.
Zakres kognicji Sądu wieczystoksięgowego określony w art. 6268
§ 2 k.c.,
obejmujący m.in. obowiązek badania dołączonych do wniosku dokumentów, ma ten
skutek, że ocena ich wiarygodności i mocy dowodowej powinna odbywać się wg.
własnego przekonania Sądu, ale zarazem i na podstawie wszechstronnego
rozważenia zebranego materiału, a więc dokonanego z uwzględnieniem
precyzyjnej analizy treści załączonych do wniosku dokumentów.
Rację ma więc skarżący twierdząc, że ustalenie Sądu drugiej instancji, iż
wnioskodawca nie zawarł z BankiemA umowy poręczenia, a jedynie udzielił mu
gwarancji bankowej, dowodzi naruszenia wynikającego z przepisu art. 233 § 1
k.p.c. obowiązku Sądu wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, skoro
treść wymagających wszechstronnej oceny i załączonych do wniosku dokumentów
może prowadzić do zgoła odmiennego wniosku. I choć sam zapis w pkt. 2
zaświadczenia BankuA z dnia 21 czerwca 2002 r. o przeniesieniu wierzytelności w
trybie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. na Wnioskodawcę (k. 307) nie przesądza jeszcze o
wystąpieniu skutku w postaci cesji ustawowej, to jednak oceny i kwalifikacji
stosunku prawnego łączącego oba wymienione podmioty nie można dokonać w
sposób wszechstronny i wyczerpujący bez uprzedniej starannej analizy
postanowień dokumentu „Zmiana Nr 1 do Umów gwarancji” (k. 351 akt), a
zwłaszcza postanowienia pkt. 3 tego dokumentu zatytułowanego „Cesja
wierzytelności” (k. 353 – 354 akt). Przedmiotem badania i wszechstronnej oceny
musi być również zapis w pkt. B Preambuły, zamieszczonej w dokumencie
„Poprawka Nr 2 do Umów gwarancji” (k. 358 akt), z którego jednoznacznego
5
brzmienia wynika, że wspólną intencją stron było udzielenie BankowiA gwarancji w
formie poręczenia. Brak w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia odniesienia
się do wymienionych dowodów uzasadnia trafność zarzutu naruszenia art. 233 § 1
k.p.c. wskutek dokonania oceny materiału dowodowego z uchybieniem obowiązku
jego wszechstronnego rozważenia.
Zawarte w wymienionych dokumentach oświadczenia woli stron wymagają
z kolei dokonania ich wykładni z zastosowaniem reguł wynikających z art. 65 § 2
k.c., co pozwoli dopiero na prawidłową ocenę kwalifikacji łączącego oba Banki
stosunku prawnego i z kolei umożliwi ocenę czy przyjęta dotychczas przez Sąd
odwoławczy jego kwalifikacja nie została dokonana pochopnie, a co najmniej
przedwcześnie.
Wynik ustaleń poczynionych przy prawidłowym zastosowaniu wskazanych
wcześniej przepisów procesowych będzie miał z kolei rozstrzygające znaczenie dla
oceny, czy wnioskodawca stał się wierzycielem z mocy cessio legis, jako że dla
zastosowania przepisu art. 518 § 1 pkt 1 k.c. decydujące znaczenie ma
okoliczność, czy wnioskodawca płacił cudzy dług, za który jest odpowiedzialny
osobiście w wyniku ewentualnego zawarcia umowy poręczenia, czy też przesłanka
określona tym przepisem nie wystąpiła wobec odpowiedzialności wnioskodawcy
wynikającej z ewentualnego udzielenia przezeń gwarancji bankowej.
Gdyby się ewentualnie okazało, że wnioskodawca stał się wierzycielem
w wyniku wystąpienia skutecznej cessio legis, to wówczas dopiero wchodzi
w rachubę ocena skutków wynikających z art. 27 Pr. upadł. a zwłaszcza
interpretacji czasowego i przedmiotowego zakresu wynikającego z tego przepisu
zakazu. Użyte w tym przepisie słowo „wierzyciel” oznacza każdego wierzyciela, bez
względu na charakter zdarzenia skutkującego uzyskaniem takiego statusu, a więc
zarówno w razie stania się wierzycielem w następstwie zawarcia stosownej umowy
przelewu, jak też w wyniku wystąpienia cesji ustawowej, jeśli zaszły przesłanki
z art. 518 § 1 pkt 1 k.c. Kwestia ich wystąpienia wymaga jednak dopiero
poczynienia niezbędnych, a udokumentowanych ustaleń.
Zasadnie zarzucił skarżący błędną wykładnię art. 27 Pr. upadł., trafnie
wywodząc, że zakaz wynikający z tego przepisu nie obejmował dokonania wpisu
6
zmian tych hipotek, które były wpisane już do księgi wieczystej jeszcze przed
ogłoszeniem upadłości dłużnika.
Wynikająca z wymienionego przepisu przeszkoda w uzyskaniu przez
każdego wierzyciela przeciwko upadłemu dłużnikowi wpisu do ksiąg wieczystych po
ogłoszeniu jego upadłości powinna być rozumiana jako ustawowy zakaz dokonania
wpisu, m.in. nowo powstałej hipoteki na nieruchomości stanowiącej własność
upadłego dłużnika, chociażby sam wniosek o wpis hipoteki został złożony przed
ogłoszeniem upadłości (zob. uchwała SN z dnia 18 lutego 1994 r., III CZP 4/94,
OSNC 1994/9/170). W uzasadnieniu tej uchwały wyraźnie stwierdzono, że funkcja
jurydyczna art. 27 Pr. upadłościowego polegała na zamrożeniu reszty majątku
upadłego. Również w późniejszym okresie podtrzymano w orzecznictwie to
stanowisko, stwierdzając, że po ogłoszeniu upadłości dłużnika nie jest
dopuszczalne, wpisanie hipoteki na nieruchomości upadłego także wówczas, gdy
wniosek o wpis został złożony przed ogłoszeniem upadłości (zob. postanowienie
SN z dnia 22 stycznia 2002 r., IV CKN 1805/00, LEX nr 54445). Trafne wskazanie
na funkcję jurydyczną art. 27 pr. upadłościowego, jako polegającą na zamrożeniu
reszty majątku upadłego musi jednak prowadzić do wniosku, że realizacja tej funkcji
następuje poprzez zapobieżenie dokonaniu wpisu nowej hipoteki na składniku
majątku upadłego już po ogłoszeniu jego upadłości. Nie ma ona natomiast na celu
zakazu modyfikacji jedynie treści istniejącego już wpisu hipoteki, w przedmiocie
zmiany osoby wierzyciela hipotecznego, w odniesieniu do wpisu dokonanego
jeszcze przed ogłoszeniem upadłości dłużnika. Ta ostatnia sytuacja występuje
właśnie w przedmiotowej sprawie. Zmiana osoby wierzyciela hipotecznego hipoteki
wpisanej jeszcze przed ogłoszeniem upadłości dłużnika nie sprzeciwia się realizacji
funkcji jurydycznej art. 27 pr. upadłościowego, polegającej na zamrożeniu reszty
majątku upadłego, jeśli obciążenie majątku wynikające z wpisu ograniczonego
prawa rzeczowego istniało już przed ogłoszeniem upadłości dłużnika. Z punktu
widzenia ochrony interesów wierzycieli upadłego dłużnika istotna jest bowiem nie
tyle osoba konkretnego wierzyciela hipotecznego, a istotnym jest samo istnienie
obciążenia majątku upadłego, które powstało w następstwie wcześniej wpisanej
hipoteki, bo jeszcze przed ogłoszeniem upadłości dłużnika. Taką interpretację art.
27 pr. upadłościowego przyjął Sąd Najwyższy w nie publikowanym dotychczas
7
postanowieniu z dnia 11 maja 2004 r., sygn. akt II CK 280/03, w uzasadnieniu
którego wyraźnie stwierdził, że przyjęta we wcześniejszym orzecznictwie
interpretacja przepisu art. 27 pr. upadłościowego dotyczy takich stanów
faktycznych, w których upadłość uczestnika postępowania została ogłoszona przed,
a nie po dokonaniu wpisu hipotek przez sąd wieczystoksięgowy. W wymienionym
ostatnio postanowieniu SN określono wręcz jako błędną wykładnię art. 27 Pr.
upadłościowego, a polegającą na bezzasadnym przyjęciu, ze postanowienie
o ogłoszeniu upadłości wydane po wpisie hipoteki stanowiło przeszkodę
materialnoprawną do dokonania wpisu.
Zarzut kasacji w przedmiocie błędnej wykładni przepisu art. 27 pr.
upadłościowego okazał się więc trafny.
W tym stanie rzeczy, wobec oparcia kasacji na usprawiedliwionych
podstawach, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39313
§ 1
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.