Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 515/03
POSTANOWIENIE
Dnia 3 listopada 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Domu Pomocy Społecznej […]
i Starosty […]
przy uczestnictwie Lecznicy dla Nerwowo Chorych sp. z o.o. reprezentowanej
przez kuratora T.B., B.B. i W.B.
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 3 listopada 2004 r.,
na rozprawie
kasacji Skarbu Państwa - Starosty […]
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 16 maja 2003 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie w punktach 1 i 3 (pierwszym
i trzecim) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w K. zmienił postanowienie
Sądu Rejonowego w K. z dnia 17 października 2001 r. i oddalił wniosek Skarbu
Państwa – Domu Pomocy Społecznej i Starosty o stwierdzenie nabycia przez
Skarb Państwa, w trybie zasiedzenia, własności nieruchomości bliżej opisanej we
wniosku. Sąd Okręgowy ustalił, że Skarb Państwa wszedł w samoistne posiadanie
przedmiotowej nieruchomości na podstawie orzeczenia Prezydium Wojewódzkiej
Rady Narodowej Wydziału Rolnictwa i Leśnictwa z dnia 12 marca 1951 r. i
protokołu przejęcia. Wobec tego, niezależnie od wątpliwości prawnych, odnośnie
charakteru tego orzeczenia, jako mającego moc dokumentu w znaczeniu
materialnym i formalnym, należało przyjąć, zdaniem Sądu, że władztwo Skarbu
Państwa realizowane było w ramach imperium, które nie mogło doprowadzić do
zasiedzenia. Gdyby uznać, że w/w orzeczenie zaświadcza o przejęciu
nieruchomości na własność Państwa to tym bardziej wnioskodawca, będąc
właścicielem nie mógłby domagać się stwierdzenia nabycia własności przez
zasiedzenie. Sąd Okręgowy ustalił ponadto, że przez okres 3 lat, począwszy od
dnia 1 listopada 1947 r., nieruchomość była przedmiotem dzierżawy gminy miasta
Krakowa (czego skutki należy ocenić w stosunku do Skarbu Państwa w oparciu
o przepisy ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy
państwowej), jednakże następnie nie doszło do przekształcenia tego posiadania
zależnego w posiadanie samoistne. Zmiana charakteru posiadania miała miejsce
w ramach władztwa imperium.
W kasacji wnioskodawca zarzucił powyższemu postanowieniu naruszenie
art. 172 § 1 i 2 k.c. przez jego niezastosowanie oraz naruszenie przepisów
postępowania art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. przez oddalenie wniosku o zawieszenie
postępowania do czasu rozstrzygnięcia w postępowaniu administracyjnym kwestii
nieważności orzeczenia PWRN z dnia 12 marca 1951 r. Wnosił
o uchylenie postanowienia co do oddalenia wniosku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K. lub Sądowi Rejonowemu w K.
3
Sąd Najwyższy uznał kasację za usprawiedliwioną.
Za punkt wyjścia dla swoich rozważań Sąd Okręgowy wziął ustalenie, że
została wydana decyzja o przejęciu przez Skarb Państwa, w trybie reformy rolnej,
nieruchomości w B. oraz, że na podstawie tej decyzji Skarb Państwa stał się
właścicielem, względnie, w przypadku uznania tej decyzji za wadliwą, musiałby
zostać potraktowany jako władający z tytułu funkcji publicznych, a nie jako
samoistny posiadacz; w obydwu przypadkach stwierdzenie zasiedzenia byłoby
niedopuszczalne.
Stanowisko wyrażone w zaskarżonym postanowieniu jest błędne.
Z dowodów na kartach 376, 377 i 378 nie wynika, aby orzeczenie PWRN
z dnia 12 marca 1951 r. było ostateczne, ani żeby zostało doręczone
zainteresowanym, ani w ogóle żeby dotyczyło odjęcia praw Spółce z o.o. ”Lecznica
dla Nerwowo Chorych” i przejęcia posiadania nieruchomości od Spółki. Z treści
odpisu pisma PWRN z dnia 27 marca 1951 r. (k. 375) wynika, że przedmiotowa
nieruchomość w dacie wydania w/w orzeczenia znajdowała się już we władaniu
Skarbu Państwa – Ministra Rolnictwa i Leśnictwa oraz, że orzeczenie z dnia 12
marca 1951 r. służyć miało jedynie za podstawę „wewnętrznego” przekazania
pomiędzy resortem Ministra Rolnictwa a resortem Ministra Pracy władania, które w
odniesieniu do tej nieruchomości już trwało, przy czym tytuł pod którym zostało
rozpoczęte nie został wskazany. Na istnienie takiego tytułu mogłoby natomiast
wskazywać, zawarte w protokole na k. 378 sformułowanie „przekazuje w
dzierżawne użytkowanie”. Pozostawałoby to w zgodności z ustaleniem Sądu
Okręgowego, że od dnia 1 listopada 1947 roku przedmiotowa nieruchomość
została oddana przez Spółkę w dzierżawę. Uzyskanie przez Skarb Państwa
faktycznego władania nieruchomością na podstawie umowy dzierżawy i
przekazywanie sobie przez jednostki organizacyjne Skarbu Państwa władania w
ramach trwającego stosunku dzierżawy wykluczałoby status Skarbu Państwa jako
samoistnego posiadacza, ale nie wykluczałoby, że po upływie okresu dzierżawy
Skarb Państwa mógłby stać się posiadaczem samoistnym. W tym też kierunku szły
twierdzenia wnioskodawcy, przy czym – co istotne – także uczestniczka
postępowania – Spółka, do czasu odnalezienia archiwalnych dokumentów,
4
zaprzeczała jedynie, iż dzierżawa ustała już w 1950 roku, natomiast przyznawała,
że Skarb Państwa był dzierżawcą przedmiotowej nieruchomości od 1947 roku.
Przy braku podstaw do przyjęcia, że wydane zostało orzeczenie skutkujące
utratą własności przez Spółkę i uzyskaniem własności przez Skarb Państwa i przy
ustaleniu Sądu Okręgowego że Skarb Państwa objął nieruchomość w posiadanie
na mocy umowy dzierżawy zawartej z właścicielką, przesądzające znaczenie miała
ocena zgromadzonego materiału dowodowego pod kątem wyjaśnienia, czy
i ewentualnie kiedy, Skarb Państwa przestał być dzierżawcą i stał się posiadaczem
samoistnym. Sąd Okręgowy nie zajął stanowiska w tej kwestii. Nie daje się
wykluczyć, że wynik ustaleń i rozważań Sądu byłby dla wnioskodawcy pozytywny.
W tej sytuacji Sąd Najwyższy nie był w stanie odmówić zasadności kasacji co do
naruszenia art. 172 k.c. Z tego względu zaskarżone postanowienie zostało
uchylone w pkt 1 i 3, a sprawa przekazana Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania (art. 39313
§ 1 k.p.c.).
Zarzut uchybienia przepisom postępowania nie podlegał uwzględnieniu.
Gdyby zostało wydane orzeczenie administracyjne o przejęciu nieruchomości przez
Skarb Państwa, skutkujące uzyskaniem prawa własności przez Skarb Państwa, to
wszczęcie postępowania o stwierdzenie nieważności w/w orzeczenia nie
obligowałoby Sądu do zawieszenia postępowania w trybie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c.
Orzeczenie rozstrzygające tę kwestię nie miałoby wpływu na wynik sprawy także
wtedy gdyby stwierdzało nieważność. Po takim orzeczeniu Skarb Państwa nie
mógłby być traktowany jako samoistny posiadacz nieruchomości. Jak to trafnie
przyjął Sąd Okręgowy, władanie Skarbu Państwa w okresie, w którym był on
uznawany za właściciela, musiałoby być odczytane jako imperium i nie
prowadziłoby do zasiedzenia.
Powyższy zarzut Sąd Najwyższy rozważył jedynie dla porządku ponieważ,
w świetle wskazanego wcześniej braku decyzji o przejęciu zarzut ten w istocie był
bezprzedmiotowy.
Uchylenie zaskarżonego postanowienia nastąpiło w stosunku do wszystkich
uczestników postępowania mimo, że – jak prawidłowo ocenił to Sąd Okręgowy –
uczestnicy B.B. i W.B. nie mają interesu prawnego
5
w niniejszej sprawie. W dotychczasowym postępowaniu uczestnicy ci, mimo
nieposiadania statusu zainteresowanych (art. 510 k.p.c.) i wynikającej z tego
niedopuszczalności merytorycznego względem nich orzekania (art. 355 § 1 k.p.c.
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) nie zostali jednak formalnie wyeliminowani z udziału
w postępowaniu.
O kosztach orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.