Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CK 451/04
POSTANOWIENIE
Dnia 12 stycznia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z wniosku M. P. i W. C.
przy uczestnictwie H. S. i S. K.
o ustanowienie drogi koniecznej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 12 stycznia 2005 r.,
kasacji wnioskodawców od postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 6 kwietnia
2004 r., sygn. akt I Ca (...),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w K.
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 27 listopada 2003 r. Sąd Rejonowy w S. oddalił wniosek
M. P. i W. C. o ustanowienie drogi koniecznej przez południową część działki uczestnika
postępowania H. S. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że od daty wydania przez Sąd
Rejonowy w S. w dniu 22 kwietnia 1999 r. postanowienia oddalającego wniosek
poprzednika prawnego wnioskodawców o ustanowienie drogi koniecznej w taki sam
sposób, nie zaszły na nieruchomościach żadne zmiany, które uzasadniałyby obecnie
uwzględnienie wniosku. Powołując się na opinię biegłego geodety, Sąd Rejonowy
stwierdził, że wnioskodawcy posiadają bezpośredni dostęp do drogi publicznej, choć jest
on utrudniony przez wybudowanie stodoły i nowego budynku mieszkalnego. Nie może to
2
jednak w ocenie Sądu stanowić podstawy z art. 145 k.c. do uwzględnienia wniosku,
bowiem wnioskodawcy dokonując zabudowy bez stosownych zezwoleń sami sobie
utrudnili dojazd do drogi publicznej.
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 6 kwietnia 2004 r. Sąd Okręgowy w K.
oddalił apelację wnioskodawców wskazującą na naruszenie art. 227 i 233 § 1 k.p.c. oraz
zarzucającą nie wyjaśnienie istotnych okoliczności faktycznych sprawy przez pominięcie
zarówno bezspornych faktów, takich jak postawienie przez uczestnika płotu
uniemożliwiającego wnioskodawcom wyjazd na drogę publiczną, jak i bezpodstawne
oddalenie ich wniosków dowodowych o przesłuchanie świadka i uczestników
postępowania oraz dopuszczenie dowodu z opinii biegłego do spraw gospodarczych.
Sąd drugiej instancji uznał, iż Sąd Rejonowy dokonał prawidłowej oceny materiału
dowodowego. Podzielił także jego stanowisko, że działka wnioskodawców ma dostęp
zarówno do drogi publicznej, jak i drogi gminnej a jeśli jest to dostęp utrudniony, to na
skutek dokonania przez nich zabudowy bez stosownych zezwoleń, co nie daje podstaw
do żądania ustanowienia drogi koniecznej przez działkę uczestnika. Sąd Okręgowy
stwierdził także, iż stan na gruncie nie uległ zmianie od 1999 r. a jedynie uczestnik
wybudował na swojej nieruchomości ogrodzenie, nie naruszając tym uprawnień innych
osób, zaś wnioskodawcy nie podjęli żadnych działań, by usprawnić komunikację na
swojej działce.
W kasacji opartej na obu podstawach wskazanych w art. 3931
k.p.c.,
wnioskodawcy w ramach pierwszej podstawy zarzucili naruszenie art. 145 k.c. przez
błędną wykładnię, zaś w ramach drugiej podstawy naruszenie art. 227 i art. 233 §1
k.p.c. w wyniku zaakceptowania przez Sąd odwoławczy bezpodstawnego oddalenia
wniosków dowodowych przez Sąd pierwszej instancji oraz rażącego naruszenia zasad
oceny dowodów przy ustalaniu, że nieruchomość wnioskodawców posiada dostęp do
drogi publicznej, ograniczony w wyniku ich samowoli budowlanej oraz że nie zaszły
żadne zmiany na gruncie, które uzasadniłyby ustanowienie drogi koniecznej.
Wnosili o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz ewentualnie także
postanowienia Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania albo zmianę postanowień Sądów obu instancji i uwzględnienie wniosku
oraz zasądzenie w obu przypadkach na rzecz wnioskodawców kosztów postępowania
za wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
W pierwszej kolejności wymagają rozważenia zarzuty kasacji odnoszące się do
naruszenia przepisów postępowania, bowiem ocena prawidłowości zastosowania prawa
materialnego możliwa jest jedynie przy stwierdzeniu, że stan faktyczny, będący
podstawą zastosowania przepisów prawa materialnego, został ustalony prawidłowo,
przy zachowaniu wymogów procedury cywilnej.
W rozpoznawanej sprawie tak nie jest, bowiem trafnie skarżący zarzucają przede
wszystkim rażące naruszenie przez Sądy obu instancji art. 227 k.p.c. przez
bezpodstawne oddalenie ich wniosków dowodowych oraz nie odniesienie się Sądu
drugiej instancji do zgłoszonych w apelacji zarzutów w tym przedmiocie, co stanowi
także naruszenie art. 378 § 1 k.p.c.
Uchybienie to miało istotny wpływ na wynik sprawy, bowiem doprowadziło do nie
wyjaśnienia okoliczności faktycznych o zasadniczym znaczeniu dla jej rozstrzygnięcia.
Pełnomocnik wnioskodawców w piśmie procesowy z dnia 19 listopada 2003 r.
wnosił o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka M. K. oraz dowodu z opinii biegłego
do spraw gospodarczych celem wykazania, że wnioskodawcy mają dostęp do drogi
publicznej tylko szlakiem wskazanym w opinii biegłego geodety. Sąd Rejonowy oddalił
ten wniosek nie uzasadniając w żaden sposób swojego stanowiska w tym przedmiocie,
podobnie jak oddalił i nie uzasadnił dlaczego, zgłoszony przez pełnomocnika
wnioskodawców na rozprawie w dniu 27 listopada 2003 r. wniosek o dopuszczenie
dowodu z przesłuchania uczestników postępowania i postanowił dowód ten pominąć,
choć dopuścił już go na rozprawie w dniu 14 października 2003 r. Stanowi to nie tylko
rażące naruszenie art. 227 k.p.c., uniemożliwiające stronie wypełnienie jej
podstawowego obowiązku procesowego, jakim jest konieczność udowodnienia faktów
mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie, lecz również naruszenie art. 217
k.p.c. Jak wielokrotnie wskazywał już Sąd Najwyższy, niedopuszczalne jest oddalenie
wniosków dowodowych strony, jeżeli okoliczności, na jakie dowody powołano, nie
zostały wyjaśnione z wynikiem zgodnym z twierdzeniami strony, która dowód zgłosiła.
Narusza to bowiem podstawowe prawo procesowe strony oraz jej obowiązek wykazania
faktów, z których wywodzi swoje roszczenia i prowadzi do nie wyjaśnienia okoliczności
faktycznych sprawy istotnych dla jej rozstrzygnięcia, co z kolei z reguły prowadzi do
wadliwego zastosowania prawa materialnego (porównaj między innymi orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 2 października 1950 r., C 223/50, OSN 1950/1/2, z dnia 19
września 1969 r. II CR 308/69, OSNCP 1970/7-8/130, z dnia 12 października 1972 r. II
CR 388/72, nie publ.).
4
W rozpoznawanej sprawie wniosek o ustanowienie drogi koniecznej oparty był na
twierdzeniu, że od chwili wydania przez Sąd Rejonowy w S. w 1999 r. postanowienia o
oddaleniu takiego samego wniosku, uległy zmianie okoliczności faktyczne i stan na
gruncie w wyniku wybudowania przez uczestnika w 2002 r. płotu, który uniemożliwia
wnioskodawcom wyjazd na mostek prowadzący na drogę publiczną. Z uwagi na to, że
ustalenie, iż wnioskodawca ma dostęp do drogi publicznej właśnie przez ten mostek,
stanowiło podstawę oddalenia wniosku w 1999 r., ustalenie okoliczności faktycznych
stanowiących podstawę nowego wniosku, było istotą obecnego sporu i bez ich
wyjaśnienia niemożliwe było jego prawidłowe rozstrzygniecie. Ustalenia i ocenę Sądów
obu instancji, iż żadnych zmian na gruncie od 1999 r. nie było a ustawienie płotu przez
uczestnika nie utrudnia wnioskodawcom wyjazdu na drogę publiczną, należy uznać nie
tylko za całkowicie dowolne, jako nie oparte na jakichkolwiek dowodach, lecz także
sprzeczne z jedynym przeprowadzonym w sprawie dowodem, jakim jest opinia biegłego
geodety H. S. Stwierdził on bowiem, iż dostęp z drogi głównej na południową część
działki wnioskodawców jest niemożliwy nie tylko ze względu na zabudowania
wzniesione przez wnioskodawców (które istniały już w 1999 r.), lecz również z uwagi na
postawienie przez uczestnika postępowania trwałego ogrodzenia, którego wówczas nie
było, zaś dostęp z działki wnioskodawców do drogi gminnej jest niedogodny ze względu
na szerokość tej drogi wynoszącą miejscami tylko 2 metry. W świetle tak sformułowanej
opinii biegłego, ustalenia Sądów obu instancji, poczynione z powołaniem się na tę
opinię, iż nieruchomość wnioskodawców posiada odpowiedni dostęp do drogi publicznej
a ogrodzenie postawione przez uczestnika nie ogranicza tego dostępu, należy uznać nie
tylko za dowolne, lecz także za poczynione z naruszeniem zasad oceny dowodów
wskazanych w art. 233 § 1 k.p.c., co słusznie zarzucają skarżący. Zasady te bowiem
wymagają przede wszystkim rzetelności przy ocenie każdego dowodu a ocena
wskazanej wyżej opinii biegłego dokonana przez Sądy obu instancji pozbawiona jest tej
cechy, skoro doprowadziła do rezultatu sprzecznego z treścią opinii.
Z uwagi na to, że uzasadnione okazały się zarzuty kasacji naruszenia przepisów
postępowania dotyczących zasad ustalania stanu faktycznego sprawy, ustalona przez
Sądy obu instancji podstawa faktyczna rozstrzygnięcia musi być uznana za ustaloną
wadliwie, co nie pozwala na merytoryczną ocenę kasacyjnego zarzutu naruszenia prawa
materialnego- art. 145 k.c. Dopiero bowiem prawidłowe ustalenie istotnego dla
rozstrzygnięcia sprawy stanu faktycznego, bez naruszenia zasadniczych w tym
5
przedmiocie przepisów postępowania, pozwoli na prawidłową ocenę materialnoprawną
wniosku o ustanowienie drogi koniecznej, w świetle regulacji zawartej w art. 145 k.c.
Biorąc wszystko to pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
§ 1 kpc
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego (art.
108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 39319
k.p.c.).