Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CK 641/04
POSTANOWIENIE
Dnia 19 stycznia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Bronisław Czech (sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z powództwa P. C.
przeciwko (…) Zakładowi Ubezpieczeń S.A. I Inspektorat w R.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 19 stycznia
2005 r.,
kasacji powoda od postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 27 maja 2004 r.,
sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
W pozwie wniesionym w dniu 14 listopada 2003 r powód P. C. domagał się
zasądzenia na jego rzecz od pozwanego Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń
Inspektorat w R. kwoty 50.000 zł „tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną
krzywdę oraz za koszty poniesione na rzecz opieki nad T. C.".
W uzasadnieniu twierdził, że ponosił skutki rozstroju zdrowia doznanego przez
jego ojca T. R. w rezultacie zakażenia wirusowym zapaleniem wątroby typu C, przy
czym T. R. zmarł w toku procesu o świadczenie z art. 415, 444 i 445 k.c., a
roszczenie o zadośćuczynienie przeszło, z mocy art. 445 § 3 k.c. na powoda jako
spadkobiercę. Utrzymywał, że poniesione przez niego szkody obejmowały kwotę
16.900 zł wyłożoną na przewożenie ojca, żywienie go i opiekę oraz kwotę 28000 zł
stanowiącą równowartość kosztów opiekowania się nim. Napomknął też, że skutkiem
2
śmierci ojca był wstrząs psychiczny rzutujący na pogorszenie stanu zdrowia powoda i
zachodzą przesłanki przyznania odszkodowania na zasadzie przepisu art. 445 § 3
k.c., a ponadto, że poniósł straty wynikłe z konieczności zrezygnowania z osiągania
dodatkowych korzyści materialnych z możliwego zatrudnienia w czasie, kiedy
opiekował się ojcem.
Pozwany, przeciwko któremu pozew wytoczony został, jako stronie umowy
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zawartej ze szpitalem, w którym T. R. miał
doznać szkody na zdrowiu, wniósł o oddalenie powództwa zarzucając
nieudokumentowanie szkody, a także wskazując, że do dochodzenia odszkodowania
z tytułu kosztów wynikających z rozstroju zdrowia i zadośćuczynienia za krzywdy
upoważniony jest wyłącznie poszkodowany, a to ostatnie roszczenie nie przeszło na
spadkobierców z uwagi na umorzenie postępowania w sprawie z powództwa T. R..
Zarzucił również, że powód nie wykazał, by na wskutek śmierci ojca nastąpiło
znaczne pogorszenie sytuacji życiowej uzasadniające odszkodowanie przewidziane
wart. 446 § 3 k.c.
Sąd Okręgowy w R., wyrokiem z dnia 16 lutego 2004 r., oddalił powództwo i
zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 2.400 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu.
Sąd ten ustalił, że w dniu 8 listopada 2001 r T. R. działając przez
pełnomocnika w osobie P. C. wytoczył proces o zasądzenie od pozwanego Zakładu
Ubezpieczeń kwoty 250.000 zł tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania oraz renty
w związku ze szkodami spowodowanymi zakażeniem w czasie dializ wykonywanych
w Szpitalu Wojewódzkim Nr 2 w R.. T. R. zmarł 25 kwietnia 2002 r, po czym do
sprawy w charakterze powoda wstąpił P. C. jako jedyny spadkobierca. Wówczas też
nastąpiła modyfikacja żądania według formuły, że powód „wnosi o kontynuowanie
sprawy w ramach podniesionego roszczenia, które T. R. wniósł za swego życia w
oparciu o art. 415, 444 i 445 k.c. ale ze zmianą na art. 446 k.c.”
W ocenie Sądu Okręgowego wyłącznie legitymowany do dochodzenia
odszkodowania z tytułu wydatków na pokrycie kosztów leczenia wg art. 444 k.c. jest
poszkodowany, choćby koszty te poniosły osoby trzecie. Zadośćuczynienie
natomiast przechodzi na spadkobierców w trybie art. 445 § 3 k.c., a przesłanki w nim
przewidziane nie zaistniały w odniesieniu do powoda. Jego sytuacja życiowa nie
uległa też znacznemu pogorszeniu (w rozumieniu art. 446 § 3 k.c.) na skutek śmierci
ojca.
3
W związku z apelacją powoda Sąd Apelacyjny postanowieniem zaskarżonym
kasacją, uchylił zaskarżony wyrok i odrzucił pozew oraz nie obciążył powoda
kosztami zastępstwa procesowego na rzecz pozwanego.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że z uwagi na okoliczności ujawnione
w postępowaniu pierwszoinstancyjnym należało rozważyć związek pomiędzy
roszczeniami zgłaszanymi w toczącej się przed Sądem Okręgowym sprawie
z powództwa T. R. przeciwko (…) Zakładowi Ubezpieczeń S.A. Inspektorat I w R.
[sygn. akt I C (…) kontynuowanej następnie przez P. C. przeciwko (…) Zakładowi
Ubezpieczeń S.A. i dopozwanemu Skarbowi Państwa - Szpitalowi Wojewódzkiemu
Nr (…) w R. [sygn. akt (…)], a żądaniami sformułowanymi w niniejszej sprawie. W
sprawie sygn. akt I C (...) postępowanie zostało umorzone przy czym Sąd Okręgowy
w sentencji postanowienia jako powoda wymienił T. R., a orzeczenie to
uprawomocniło się na skutek odrzucenia zażalenia jako wniesionego przez P. C.,
który utracił umocowanie do reprezentowania ojca.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w niniejszym procesie powód, powołując się na
art. 446 k.c. dochodzi w istocie odszkodowania obejmującego zwrot kosztów leczenia
w rozumieniu art. 446 § 1 k.c.. Do kosztów tych zalicza się bowiem m. in. koszty
związane z koniecznością specjalnej opieki i pielęgnacji, przewozem chorego do
szpitala i na zabiegi, zakupem leków i specjalnego odżywiania. Roszczenie to zostało
sformułowane jednoznacznie, czego dowodzi chociażby ścisłe wyliczenie sumy
odszkodowania (44.900 zł).
W poprzedniej sprawie, sygn. akt I C (...), powód nie wymieniał expressis
verbis w swych żądaniach kosztów leczenia ojca jednakże wielokrotnie podkreślał, że
opiera powództwo o przepisy art. 446 § 1 - 3 k.c.
Roszczenia te pozostały niedookreślone, jednakże powód nie został wezwany
o uzupełnienie tych braków formalnych pozwu przez wydanie zarządzenia na
zasadzie art. 130 § 1 k.p.c. w związku z art. 187 § 1 k.c. Brak jest w tej sytuacji
podstaw, by przyjmować, że roszczenie powoda sformułowane w ten sposób nie
obejmowało określonego w powoływanym przez niego przepisie art. 446 § 1 k.c.
odszkodowania z tytułu poniesionych kosztów leczenia zwłaszcza, gdy zważy się,
że powód działający bez profesjonalnego pełnomocnika nie został rozpytany na tę
okoliczność.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie można też uznawać, że postępowanie
w przedmiocie roszczeń powoda wywodzonych z treści art. 446 k.c. zostało w tamtej
4
sprawie prawomocnie zakończone ze skutkiem z art. 366 k.p.c. tym bardziej,
że postanowieniem z 16 grudnia 2002 r były objęte jedynie te roszczenia, które
zostały sformułowane pierwotnie przez T. R. Sąd Okręgowy dał temu wyraz
stwierdzając w uzasadnieniu postanowienia o umorzeniu postępowania, że osoby
uprawnione do roszczeń z art. 446 § 1-3 k.c. winny dochodzić swoich praw w drodze
odrębnego procesu.
Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny przyjął, że w sprawie
z powództwa P. C. przeciwko (…) Zakładowi Ubezpieczeń S.A. [i Skarbowi Państwa
- Szpitalowi Wojewódzkiemu Nr (…) w R.] zawisł spór z momentem doręczenia
pozwu, przy czym dotyczy on tego samego roszczenia, które dochodzone jest w
niniejszym procesie przeciwko (…) Zakładowi Ubezpieczeń S.A. Inspektorat w R..
Zawisłość sporu uniemożliwia rozpatrywanie sprawy o to samo roszczenie pomiędzy
tymi samymi stronami. Z tych względów pozew w sprawie, która później niż pierwsza
stała się sprawa zawisłą musi ulec odrzuceniu zgodnie z treścią art. 199 § 1 pkt. 2 in
principio k.p.c..
Powód w kasacji, zarzucając naruszenie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., wniósł
o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu w R. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sytuacja procesowa jaka zaistniała w sprawie obecnej i poprzedniej jest
konsekwencją z jednej strony niezrozumienia przez powoda P. C. istoty
postępowania w tych sprawach i przysługujących mu roszczeń, o czym świadczy
treść jego pism procesowych zawierających nieprecyzyjne i wewnętrznie sprzeczne
oświadczenia, a z drugiej strony - wadliwym działaniem sądów (brak odebrania od
powoda odpowiednich oświadczeń, po udzieleniu mu stosownych pouczeń w
zakresie przewidzianym art. 5 k.p.c.). W tej sytuacji nie bardzo wiadomo jaki jest
przedmiot powództwa w sprawie niniejszej.
W poprzedniej sprawie Sądu Okręgowego w R., sygn. akt I C (...), powodem
był T. R., a jego pełnomocnikiem – P. C.. T. R. zmarł 25 kwietnia 2002 r. Z tej
przyczyny pełnomocnictwo P. C. wygasło (art. 96 k.p.c.). P. C. mógł wstąpić do
procesu i kontynuować go z tytułu spadkobrania w odniesieniu do zadośćuczynienia
pieniężnego za doznaną krzywdę przez T. R. (art. 445 § 3 k.c.), jako jedyny
spadkobierca. W związku z tym złożył on wewnętrznie sprzeczne oświadczenie, że
„wnosi o kontynuowanie sprawy w ramach podniesionego roszczenia, które T. R.
5
wniósł za swego życia w oparciu o art. 415, 444 i 445 k.c. ale ze zmianą na art. 446
k.c." Sąd Okręgowy w R. postanowieniem z dnia 16 grudnia 2002 r. umorzył
postępowanie, wskazując T. R. jako powoda. Postanowienie to uprawomocniło się.
W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Okręgowy przyjął, że P. C. „nie wystąpił z
roszczeniami w oparciu o przepis art. 445 § 3 k.c., zmieniając podstawę żądania na
art. 446 § 1-3 k.c. Roszczenia o zwrot kosztów leczenia i pogrzebu nie należy do
spadku po zmarłym poszkodowanym lecz jest samodzielnym roszczeniem tego kto
koszty poniósł. Osoby uprawnione do roszczeń z art. 446 § 1-3 k.c. winny dochodzić
swoich praw w drodze odrębnego procesu.” Wynika z tego, że Sąd przyjął iż P. C.
nie wystąpił w poprzedniej sprawie z roszczeniami z art. 446.
Umorzeniu postępowania w sprawie z powództwa P. C. nie przysługuje
powaga rzeczy osądzonej (art. 366 i 199 § 1 pkt 2 k.p.c.). T. R. mógłby zatem po
takim umorzeniu wytoczyć powództwo o roszczenie z art. 445 § 3 k.c.
Skoro w poprzedniej sprawie Sąd przyjął, że P. C. nie wystąpił z roszczeniami
z art. 446 k.c., bo domagał się tego samego, co jego ojciec T. R., to wniesieniu
powództwa w sprawie niniejszej nie można postawić zarzutu zawisłości sporu (art.
199 § 1 pkt 2 k.p.c.) w poprzedniej sprawie.
Dlatego Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie (art. 39313
§ 1
k.p.c.). Pozostaje zatem rozpoznanie sprawy na skutek apelacji powoda.