Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 214/04
POSTANOWIENIE
Dnia 17 lutego 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Urzędu Skarbowego w E.
przy uczestnictwie (...) Wyższej Szkoły Humanistycznej w E. w likwidacji
o wpis hipoteki przymusowej w księdze wieczystej Nr (...), po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 17 lutego 2005 r.,
zażalenia uczestnika postępowania na postanowienie Sądu Okręgowego w E. z dnia 29
października 2004 r., sygn. akt I Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
Postanowieniem z 29 X 2004 r. odrzucona została apelacja (...) Wyższej szkoły
Humanistycznej w Likwidacji w E., ponieważ z dołączonego do niej pełnomocnictwa
procesowego wynikało, że udzielił go rektor tej szkoły a nie likwidator. Sąd wyraził
zapatrywanie, że wezwanie do usunięcia braków formalnych apelacji miało charakter
proceduralny i dlatego uczestnik powołujący się na umowę przenosząca uprawnienia
organu założycielskiego szkoły nie może oczekiwać merytorycznej oceny jej ważności.
Stan likwidacji szkoły Sąd ustalił na podstawie wpisu w księdze wieczystej.
W zażaleniu skarżąca domagała się uchylenia tego postanowienia zarzucając
naruszenie przepisów postępowania (art. 67 § 1, art. 130 § 1, art. 328 § 2 , art. 233 § 1,
art. 361, art. 370, art. 373 k.p.c.) oraz art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1997 r. o
2
wyższych szkołach zawodowych (Dz. U. Nr 96, poz. 590), art. 1 i 3 ustawy o księgach
wieczystych i hipotece oraz przepisów rozporządzeń wydanych na podstawie
upoważnienia zawartego w tych ustawach.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Problematyka wieczystoksięgowa wynika z przedmiotu sprawy – postępowania o
wpis zmiany hipoteki przymusowej obciążającej użytkowanie wieczyste uczestnika i jego
nieruchomości budynkowych. W aktach i dokumentach księgi wieczystej nr (...)
prowadzonej dla przedmiotowej nieruchomości w Sądzie Rejonowym w E. znajdują się
m. in. odpisy decyzji Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 28 czerwca 2002 r. oraz
wypisu z rejestru niepaństwowych uczelni zawodowych prowadzonych przez ten organ,
poświadczone przez likwidatora, będące podstawą zamieszczenia w dziale II księgi
wieczystej dopisku „w likwidacji” przy nazwie uczestnika. Mają one charakter
dokumentów prywatnych i - co do zasady - mogłyby stanowić podstawę ustalenia
takiego stanu, tj. „w likwidacji”, uczestnika postępowania (por. wyrok S N z 3
października 2000 r. I CKN 804/98, LEX nr 50890 lub wyrok z 30 czerwca 2004 r. IV CK
474/0 Biul. SN 2004/12/8). Natomiast nieprawidłowe było odwołanie się do treści art. 3
ust. 1 u.k.w.h., ponieważ domniemanie wynikające z tego przepisu odnosi się do stanu
prawnego nieruchomości lub prawa, dla którego prowadzona jest księga a nie statusu
uprawnionego; to uchybienie w zakresie uzasadnienia podstawy prawnej ma jednak
mniejsze znaczenie w stosunku do zarzutów naruszenia art. 373 oraz art. 130 § 1 k.p.c.
Wyższa szkoła zawodowa, którą jest uczestnik postępowania, jest tworzona oraz
działa na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach
zawodowych (Dz. U. Nr 96 poz. 590 ze zm.) i – jako osoba prawna (art. 9) - działa przez
swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie (art. 38
k.c.). W myśl art. 15 ust. 1 szczegółowy ustrój uczelni zawodowej oraz inne sprawy
dotyczące jej funkcjonowania, nie uregulowane w ustawie, określa statut uczelni, a
zgodnie z art. 17 ust. 2, statut niepaństwowej uczelni zawodowej określa m. in. sposób
likwidacji uczelni. Przepisy kodeksu cywilnego oraz ustawy kształtującej ustrój i działanie
uczelni nie określają reprezentacji tej osoby prawnej, dlatego podstawy ocen w tym
zakresie należało poszukiwać w statucie.
Przyjmowana w odniesieniu do osób prawnych teoria organów powoduje, że ich
działanie jest uznawane za działanie samych osób i odwrotnie, działanie osoby
podającej się za organ bezpodstawnie, nie wywołuje zamierzonych skutków a zawarte w
ten sposób umowy lub jednostronne oświadczenie woli są nieważne. Gdyby rektor
3
uczestnika nie był jego organem w ogóle lub tylko w okresie likwidacji uczelni, nie
doszłoby do ustanowienia pełnomocnika, apelacja pochodziłaby od osoby
nieuprawnionej i jako niedopuszczalna podlegałaby odrzuceniu bez postępowania
sanacyjnego, bez względu na to, czy osoba niebędąca organem sporządziłaby ją
osobiście, czy przez pełnomocnika . W rozpoznawanej sprawie sytuacja się komplikuje,
ponieważ działanie w imieniu szkoły podjął pełnomocnik. Obowiązek dołączenia
pełnomocnictwa przy pierwszym piśmie wynika wprost z art. 126 § 3 k.p.c. i jego
niedopełnienie uważa się za brak formalny. W związku z tym w orzecznictwie wyrażono
zapatrywanie, iż kontroli, czy pozew został wniesiony przez należycie umocowanego
pełnomocnika procesowego, dokonuje się na podstawie art. 130 § 1 i 2 k.p.c. (uchwała
S N z 27 listopada 2003 r., III CZP 74/03, Prok. i Pr. 2004/5/40). Oparto je na
założeniu, że warunek formalny w postaci załączenia do pisma pełnomocnictwa może
być spełniony tylko w razie załączenia takiego dokumentu, z którego wynika skuteczne
umocowanie osoby podającej się za pełnomocnika do występowania w imieniu
mocodawcy w danej sprawie. Zapatrywania tego nie można przyjąć w okolicznościach
rozpatrywanej sprawy. Mimo bogactwa semantycznego pojęcia „formy” a więc i
niejednoznaczności, w języku prawnym forma pisma pozostaje w opozycji do jego treści.
Dlatego dokonywana przez przewodniczącego w sądzie pierwszej instancji a
subsydiarnie w sądzie odwoławczym (art. 370 i 373 k.p.c.) kontrola apelacji pod kątem
warunków formalnych ogranicza się do znamion zewnętrznych, wymienionych w art. 126
i 368 k.p.c. Można wprawdzie w drodze wnioskowania dowodzić, że nieważne
ustanawianie pełnomocnika prowadzi do niedołączenia pełnomocnictwa w rozumieniu
art. 89 § 1 k.p.c. ale jest oczywiste, że wątpliwości, czy oświadczenie woli ustanawiające
pełnomocnika złożył mocodawca (także inne – np. dotyczące wad takiego
oświadczenia) wykraczają poza wymagania formalne apelacji. Dowodem
potwierdzającym wobec sądu istnienie umocowania pełnomocnika do działania w
imieniu strony jest dokument pełnomocnictwa albo jego wierzytelny odpis. Dlatego
należy się zgodzić z poglądem, że przez pojęcie formy pełnomocnictwa procesowego
należy rozumieć wymaganie dotyczące potwierdzenia (ucieleśnienia) oświadczenia woli
mocodawcy (postanowienie S N z 10 lipca 2003 r. III CZP 54/03, Prok. i Pr. 2004/4/33),
że skuteczność oświadczeń woli wywołujących skutki materialnoprawne reguluje to
prawo a nie przepisy postępowania nakazujące m.in. określać w wezwaniu rodzaj braku
formalnego (np. postanowienie S N z 30 lipca 1998 r. III CZ 92/98, niepubl.). Nie był w
stanie zadośćuczynić temu wymaganiu Sąd Okręgowy polecając sądowi pierwszej
4
instancji ( z uchybieniem powołanego przepisu § 107 ust. 2 Regulaminu wewnętrznego
urzędowania sądów powszechnych – ze względu na odmienne unormowanie ustawowe
– art. 373 zdanie pierwsze k.p.c.) „wezwanie osoby reprezentującej skarżącą Uczelnię
do wykazania uprawnienia do występowania w imieniu /.../ po postawieniu jej w stan
likwidacji”.
Przytoczone wyżej stwierdzenia nie podważają kompetencji sądu
(przewodniczącego) do kontroli skuteczności materialnej składanego pełnomocnictwa,
skoro ustalenie negatywne prowadziłoby również do wady postępowania określanej jako
brak należytego umocowania reprezentanta (art. 379 pkt 2 k.p.c.).
Ponieważ pismo uczestnika odpowiadającego na wezwanie do uzupełnienia
braków, odwołujące się do umowy „cesji uprawnień założycielskich” na P.(…) spółkę z
o.o. nie wniosło żadnych informacji odnośnie do reprezentacji istniejącej uczelni,
koniecznym było w razie utrzymywania się wątpliwości, zażądanie od uczestnika lub
ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego statutu uczelni i samodzielne
ustalenie, czy apelacja została wniesiona przez osobę uprawnioną, natomiast nie było
podstaw do zastosowania art. 373 k.p.c. Dlatego uznając zażalenie za usprawiedliwione
Sąd Najwyższy na podstawie art. 39318
§ 2 i 3 k.p.c. w związku z art. 39319
k.p.c. i art.
386 § 4 k.p.c. orzekł jak wyżej.