Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 220/05
POSTANOWIENIE
Dnia 24 listopada 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku J. B.
przy uczestnictwie nieznanych z miejsca pobytu M. D., D. z B. S., D. vel D. z B. B., S.
(S.) B., I. vel I. z B. W., Z. z B. H. działających przez kuratora J. B. o zasiedzenie -
przemilczenie, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 listopada 2005
r., kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w K. z dnia 16 grudnia
2004 r., sygn. akt II Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w K.
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
W nieruchomościach obejmujących działki:
- nr (…)1 przy ul. S., objętej lwh. gm. K. obecnie Kw nr (…),
- nr (…)0 obr. 13, objętej Kw nr (…) (dawna lwh. (…)8),
- nr (…)/11, objętej lwh. (…)2 oraz lwh. (…)0 gm. K.,
mają swoje udziały, wpisane we właściwych księgach wieczystych, nieznani z miejsca
pobytu uczestnicy postępowania M. D., D. z B. S., D. vel D. z B. B., S. vel S. B., I. vel I.
z B. W. i Z. z B. H., reprezentowani przez kuratora adw. J. B.
Wnioskodawca J. B. wnosił o stwierdzenie, że M. B. i J. B. nabyli z dniem 27
grudnia 1955 r. na podstawie art. 36 ustawy z dnia 6 maja 1945 r. o majątkach
2
opuszczonych i porzuconych (Dz. U. Nr 17, poz. 97, ze zm.), zwanej dalej „ustawą”, po
połowie, udziały należące do tych uczestników postępowania.
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 14 maja 2004 r. oddalił wniosek. Sąd ten
ustalił, że na podstawie postanowienia Sądu Grodzkiego w K. z dnia 3 listopada 1945 r.
II 4 CO (…), wydanego na podstawie art. 31 ustawy, zaopatrzonego klauzulą
wykonalności z dnia 27 grudnia 1945 r., przywrócone zostało posiadanie
przedmiotowych nieruchomości na rzecz M. B. i J. B. Jednakże osoby te nie nabyły
własności tych nieruchomości na podstawie art. 36 ust. 1 ustawy, gdyż wnioskodawca
nie wykazał, że były one posiadaczami tych nieruchomości w okresie 10 lat, o jakim
mowa w tym przepisie ustawy.
Apelacja wnioskodawcy od tego orzeczenia została oddalona postanowieniem
Sądu Okręgowego w K. z dnia15 grudnia 2004 r. Sąd ten uznał wprawdzie za błędny
pogląd prawny Sądu Rejonowego, że przesłanką nabycia własności na podstawie art.
36 ustawy jest samoistne posiadanie nieruchomości przez okres 10 lat przez osoby na
rzecz których nastąpiło przywrócenie posiadania opuszczonych nieruchomości,
jednakże, mimo to, doszedł do wniosku, że samo rozstrzygnięcie oddalające wniosek
ostatecznie odpowiada prawu. Zdaniem Sądu Okręgowego, wbrew obowiązkowi
wynikającemu z art. 6 k.c., wnioskodawca nie wykazał bowiem, że M. i J. B. należeli do
kręgu osób wymienionych w art. 20 ustawy, a następnie w art. 16 dekretu z dnia
8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87, ze
zm.), zwanego dalej „dekretem” – „uprawnionych do przywrócenia im posiadania
nieruchomości w zakresie udziału uczestników, mogących nabyć własność ich udziałów
na podstawie art. 33 ust. 1 dekretu z upływem 10 – letniego przedawnienia
(zasiedzenia) liczonego od daty uprawomocnienia się postanowienia o przywróceniu
posiadania”.
Postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżył pełnomocnik wnioskodawcy kasacją,
zarzucając naruszenie art. 19, art. 20, art. 22, art. 35 i art. 36 ustawy. Zaznaczył przy
tym, że gdyby przyjąć, iż do regulacji prawnej przedmiotowych nieruchomości przepisy
tej ustawy nie mają zastosowania, lecz przepisy dekretu, zarzucił naruszenie art. 15, art.
16, art. 18, art. 32 i art. 33 dekretu, a także art. 6 k.c. Na tej podstawie wniósł o zmianę
orzeczeń Sądów obu instancji przez uwzględnienie wniosku, ewentualnie o ich
uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Jest rzeczą bezsporną, że przywrócenie posiadania przedmiotowych
nieruchomości na rzecz M. i J. B. nastąpiło pod rządami ustawy z dnia 6 maja 1945 r.
Skoro zaś wydany w dniu 8 marca 1946 r. dekret nie stanowił inaczej, do skutków
prawnych postanowienia sądu o przywróceniu posiadania stosuje się przepisy ustawy.
Kwestia ta w rozpoznawanej sprawie pozostaje o tyle bez znaczenia, że oba te akty
prawne przewidują nabycie własności przez posiadaczy na rzecz których przywrócono
posiadanie w drodze tzw. przemilczenia, z upływem 10 lat od daty uprawomocnienia się
postanowienia w przedmiocie przywrócenia posiadania (art. 35 ust.1 ustawy i art. 33
ust.1 i 2 dekretu). W niniejszej sprawie należy zatem przyjąć, że bieg tego terminu
rozpoczął się w dniu 27 grudnia 1945 r.
Skarżący ma rację, iż Sąd Okręgowy bezpodstawnie zakwestionował legitymację
J. B. i M. B. z art. 20 ustawy do wystąpienia w 1945 r. z wnioskiem o przywrócenie na
ich rzecz posiadania spornych nieruchomości. Oznacza to bowiem zakwestionowanie
merytorycznej trafności prawomocnego orzeczenia Sądu Grodzkiego w K. z dnia 3
listopada 1945 r., co jest niedopuszczalne. Zgodnie z treścią tego orzeczenia
przywrócenie przedmiotowych nieruchomości, jako opuszczonych, nastąpiło na rzecz J.
i M. B. i jest to wiążące dla Sądów w niniejszej sprawie (art. 365 k.p.c.).
Stosownie do treści art. 36 ust. 1 ustawy osoby, którym przywrócono posiadanie,
nabywają tytuł własności majątku przez przedawnienie (zasiedzenie) 10 – letnie, licząc
od daty uprawomocnienia się postanowienia o przywróceniu posiadania. Z woli
ustawodawcy bieg tego terminu na ich rzecz rozpoczyna się z tą datą niezależnie od
tego, czy osoby faktycznie przejęły w posiadanie nieruchomość opisaną w
postanowieniu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 1959 r., IV CO
3/59, OSNCK 1961, nr 1, poz. 10). Inną kwestią jest to, w jakich udziałach nastąpi
nabycie przez te osoby własności nieruchomości na skutek upływu okresu
przemilczenia. Jest bowiem rzeczą oczywistą, że tą drogą nie mógł zostać nabyty
ewentualny udział w przedmiotowych nieruchomościach należący do J. czy M. B., gdyż
właściciel nie może nabyć tytułu do tej części, do której ten tytuł już mu przysługuje.
Jeżeli zastrzeżenie Sądu Okręgowego co do zasadności wniosku rozumieć w takim
kontekście, to trzeba temu przyznać rację. W takim razie jednak Sąd ten powinien był
ustalić która z osób, na rzecz których nastąpiło przywrócenie posiadania w 1945 r. i w
jakich częściach była w tamtym czasie ich współwłaścicielem i te części wyłączyć ze
skutków prawnych działania instytucji przemilczenia z art. 36 ust. 1 ustawy, gdyż skutki
te rozciągają się tylko na udziały pozostałych współwłaścicieli, nie wymienionych w
4
postanowieniu o przywróceniu posiadania. Nie dokonując tych ustaleń Sąd Okręgowy w
istocie uchylił się od rozpoznania meritum sprawy, co uzasadnia uwzględnienie kasacji
(art. 39313
w zw. z art. 108 § 2 k.p.c.).