Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 291/05
POSTANOWIENIE
Dnia 9 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku B. W.
przy uczestnictwie T. W.
o podział majątku dorobkowego, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9
grudnia 2005 r., kasacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Okręgowego w K. z
dnia 13 grudnia 2004 r., sygn. akt II Cz (…),
oddala kasację i nie obciąża wnioskodawczyni kosztami postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
W postępowaniu z wniosku B. W. z udziałem T. W. o podział majątku
dorobkowego strony na rozprawie w dniu 18 czerwca 2003 r. zawarły ugodę. W ugodzie
ustaliły, że poza innymi składnikami majątku dorobkowego w jego skład wchodzi także
prawo najmu lokalu mieszkalnego komunalnego o wartości 105.847 zł oraz dokonały
podziału tego majątku, który w części obejmującej ruchomości oraz udział w
nieruchomości przypada na własność uczestnika, zaś prawo najmu lokalu przypada
wnioskodawczyni. Tytułem spłaty wnioskodawczyni zobowiązała się uiścić na rzecz
uczestnika kwotę 46.000 zł. W następstwie zawarcia ugody, postanowieniem z tej samej
daty Sąd Rejonowy umorzył postępowanie.
W piśmie z dnia 23 czerwca 2003 r. wnioskodawczyni uchyliła się od skutków
prawnych ugody, zawartej pod wpływem błędu co do jej treści, dotyczącego
2
prawidłowości określenia wartości prawa najmu lokalu. W zażaleniu na postanowienie o
umorzeniu postępowania zarzucała, że zostało ono wydane w wyniku zawarcia ugody
sprzecznej z prawem i zasadami współżycia społecznego.
Sąd Okręgowy w K. uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał Sądowi
Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Postanowieniem z dnia 28 maja 2004 r. Sąd Rejonowy umorzył postępowanie.
W jego uzasadnieniu wskazał, że uchylenie się od skutków ugody sądowej
zawartej pod wpływem błędu może nastąpić – zgodnie z art. 918 § 1 k.c. - jedynie
wówczas, gdy strony działały pod wpływem błędu, co do stanu faktycznego, który
uważały za niewątpliwy, a spór nie powstałby, gdyby w chwili zawierania ugody
wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy. W takiej sytuacji, wyczerpującej hipotezę art. 918
k.c., zawarcie ugody było zbędne, a strona w powołaniu się na błąd w tej postaci może
uchylić się od skutków prawnych jej zawarcia, aby zlikwidować niezasadną więź prawną
rodzącą zobowiązanie. Jeżeli zatem stan faktyczny, lub chociażby niektóre jego
elementy były pomiędzy stronami w chwili zawierania ugody sporne lub wątpliwe
uchylenie się od skutków prawnych ugody z powodu błędu jest niemożliwe, gdyż
właśnie zawarcie ugody usunęło te wątpliwości. Taka właśnie sytuacja – jak stwierdził -
ma miejsce w przedmiotowej sprawie, w której istniał miedzy stronami spór zarówno co
do tego co wchodzi w skład majątku dorobkowego małżonków jak i co do wartości jego
składników. Zgodnie z zeznaniami wnioskodawczyni, wszystkie okoliczności, których
dotyczy ugoda były sporne i nadal są sporne. Z tych przyczyn wnioskodawczyni nie
może skutecznie uchylić się od skutków prawnych zawartej ugody z powołaniem się na
błąd.
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 13 grudnia 2004 r. oddalił zażalenie
wnioskodawczyni na powyższe postanowienie, podzielając ustalenia faktyczne oraz ich
ocenę prawną przyjęte za jego podstawę przez Sąd Rejonowy. Dodatkowo wskazał, że
błąd na który się powołuje wnioskodawczyni wyraźnie odnosi się do treści ugody, a nie
do stanu faktycznego. Stanem faktycznym jest bowiem ogół zdarzeń prawnych
decydujących o powstaniu i istnieniu określonego stosunku prawnego oraz o potrzebie
jego uregulowania w drodze ugody. W przedmiotowej sprawie stanowił je ogól
okoliczności związanych z powstaniem, istnieniem, zakresem wspólności ustawowej.
Natomiast błąd co do treści ugody, albo nawet dotyczący stanu faktycznego w
powyższym znaczeniu, ale dotyczący okoliczności spornych i niepewnych pozbawiony
jest znaczenia dla uchylenia się od skutków ugody. Strony pozostawały w sporze
3
odnośnie do wartości prawa najmu, a wnioskodawczyni wielokrotnie, w tym także na
rozprawie bezpośrednio przed zawarciem ugody kwestionowała prawidłowość jej
wyliczenia. W ocenie Sądu Okręgowego nie ma dostatecznych podstaw twierdzenie
wnioskodawczyni, iż wartość prawa najmu została w sprawie błędnie wyliczona.
Powołana przez nią uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2002 r. (III CZP 28/02)
nie określa rzeczywistej wartości przedmiotowego prawa, a jedynie wskazuje jeden ze
sposobów jej wyliczenia. Nic też nie wskazuje, że wyliczona w sposób wskazany w tej
uchwale wartość prawa byłaby niższa niż strony ustaliły to w ugodzie. Przyjmując czas
trwania najmu na 15 lat, oraz różnicę czynszów wolnorynkowego i regulowanego w
wysokości 588 zł, wartość ta wynosi 105.847 zł.
Postanowienie Sądu Okręgowego wnioskodawczyni zaskarżyła kasacją,
zarzucając naruszenie art. 918 k.c. oraz art. 385 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. Wnosiła o
jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przesłanki prawne istotnego błędu przy zawieraniu ugody podlegają ocenie w
oparciu o art. 918 k.c., który jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 84 k.c. W
porównaniu z szerokim ujęciem błędu co do treści czynności prawnej w rozumieniu art.
84 k.c., błąd w przypadku ugody musi dotyczyć stanu faktycznego, który według treści
ugody strony uważały za niewątpliwy. Ten niewątpliwy stan faktyczny musi pozostawać
w związku przyczynowym ze sporem albo niepewnością w tym sensie, że gdyby w chwili
zawarcia ugody stronom znany był prawdziwy stan rzeczy, spór albo niepewność nie
powstałyby, wobec czego zawarcie ugody byłoby zbędne. Innymi słowy chodzi o
sytuację, w której strony składały oświadczenia sądząc błędnie, że zawarły ważną
ugodę sądową, którą załatwiły swój spór i dalsze prowadzenie sprawy będzie
niepotrzebne, podczas gdy z przyczyn tkwiących w stanie faktycznym sprawy, który
uważały za niesporny, tak nie było.
Oparta na powyższych przesłankach wykładnia art. 918 § 1 k.c. trafnie
doprowadziła Sąd Okręgowy, w okolicznościach sprawy, do wniosku potwierdzającego
stanowisko Sądu Rejonowego o niedopuszczalności uchylenia się przez
wnioskodawczynię od skutków prawnych zawartej ugody.
Nie zachodzi tym samym zarzucane w kasacji - bez szerszego zresztą
rozwinięcia zarzutu - naruszenie tego przepisu w postaci jego błędnej wykładni, a w
4
konsekwencji także przepisów art. 385 i art. 397 § 2 k.p.c. przyznających sądowi drugiej
instancji kompetencję do oddalenia bezzasadnego zażalenia.
Zgodnie z art. 203 § 4 w zw. z art. 223 § 2 k.p.c. sąd może uznać ugodę za
niedopuszczalną i dalej rozpatrywać sprawę celem jej merytorycznego rozstrzygnięcia,
gdy jest ona sprzeczna z zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia
prawa. Sygnalizujące jedynie tę kwestię, zawarte w uzasadnieniu kasacji, twierdzenie
skarżącej o niedopełnieniu przez Sąd Okręgowy obowiązku „kontrolnego nadzoru nad
prawidłowością zawieranej przez strony ugody”, wywodzonego tu błędnie z art. 184
k.p.c., nie poparte przytoczeniem podstawy naruszenia wymienionych przepisów
postępowania pozostawia ją poza zakresem kontroli kasacyjnej.
Z powyższych przyczyn kasacja podlegała oddaleniu (art. 39312
k.p.c. w zw. z art.
3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego ... Dz. U
z 2005 r. Nr 13, poz. 98). O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na
podstawie art. 102 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39319
k.p.c. i art. 3 powołanej wcześniej
ustawy.