Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 357/05
POSTANOWIENIE
Dnia 21 grudnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
SSA Aleksandra Marszałek
w sprawie z wniosku Gminy K.
przy uczestnictwie T. Z., D. Z. i H. Z. o wpis, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 21 grudnia 2005 r., kasacji uczestników postępowania od
postanowienia Sądu Okręgowego w G. z dnia 3 listopada 2004 r., sygn. akt III Ca (...),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 3 listopada 2004 r. Sąd Okręgowy w G. oddalił rewizję
uczestników postępowania T. Z. i D. Z. (jako następców prawnych R. Z.) i H. Z. od
dokonanych przez Sąd Rejonowy w K. dnia 24 marca 1995 r. wpisów w prowadzonych
przez ten Sąd księgach wieczystych nr (...) i nr (...), polegających na wykreśleniu wpisu
stwierdzającego przysługiwanie J. Z. prawa pierwokupu na podstawie § 6 umowy
notarialnej z dnia 9 października 1924 r. Powołując się na art. XXX i L przep. wpr. pr.
rzecz. pr. ks. wiecz. Sąd Okręgowy stwierdził, że skutki ujawnienia w księdze wieczystej
prawa pierwokupu przysługującego J. Z. podlegają prawu niemieckiemu, a według zaś
§ 514 k.c. niem. prawo pierwokupu, jeżeli inaczej nie postanowiono i jeżeli nie zostało
ono ustanowione na czas oznaczony, jest niezbywalne i nie przechodzi na
spadkobierców. Zatem wobec śmierci J. Z. w dniu 2 kwietnia 1968 r. przysługujące mu
prawo pierwokupu wygasło.
2
Postanowienie wymienione na wstępie zaskarżyli kasacją uczestnicy
postępowania. Podstawę kasacji stanowi naruszenie 1) prawa materialnego: art. LI w
zw. z art. III pkt 7 przep. wpr. k.c. i art. 922 k.c., art. III pkt 5 i 6 przep. wpr. k.c. w zw. z
art. I i XL przep. wpr. k.z., art. XXVII przep. wpr. pr. rzecz. pr. ks. wiecz. w zw. z art. 292
pkt 2 pr. rzecz., art. XXXIX przep. wpr. k.c., art. XXX przep. wpr. pr. rzecz. pr. ks. wiecz.
w zw. z art. 294 pr. rzecz., art. L w zw. z art. XXVI przep. wpr. pr. rzecz. pr. ks. wiecz.,
art. XXXIX przep. wpr. k.c. oraz 2) przepisów postępowania: art. 365 § 1, art. 316, 6268
§ 2 i art. 244 k.p.c. w zw. z art. 3 u. k.w.h. Skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i wpisu (wykreślenia) dokonanego przez sąd Rejonowy w K. w dniu 24
marca 1995 r. względnie o uchylenie tego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Rozpoznając kasację stosownie do art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o
zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej
– Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania
administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
I. Wbrew zapatrywaniu skarżących okoliczność, że prawomocnym wyrokiem
Sądu Rejonowego w K. z dnia 31 grudnia 1999 r., sygn. akt IC 136/99, oddalone zostało
powództwo o uzgodnienie treści ksiąg wieczystych nr (...) i nr (...) z rzeczywistym
stanem prawnym przez wykreślenie wpisu stwierdzającego przysługiwanie J. Z. prawa
pierwokupu, nie stanowi o wydaniu zaskarżonego postanowienia z naruszeniem art. 365
§ 1 k.p.c. Jak wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 30 września
2003 r., oddalającego apelację od wymienionego wyroku Sądu Rejonowego w K.,
rozstrzygniecie to zapadło na skutek uznania powództwa za bezprzedmiotowe, wobec
nieprawomocnego wówczas, dokonanego w dniu 24 marca 1995 r. wykreślenia w
księgach wieczystych wpisów stwierdzających przysługiwanie J. Z. prawa pierwokupu.
Rozstrzygnięcie to – nie oceniając jego prawidłowości – nie zamyka oczywiście drogi do
rozpoznania przez sąd wieczystoksięgowy wniosku o wpis (art. 38 u.k.w.h.,
obowiązujący w chwili składania w sprawie wniosku; obecnie obowiązujący art. 6262
k.p.c.) i uwzględnienia tego wniosku, jeżeli zachodzą ku temu podstawy.
Okoliczność, że podstawą przejścia własności nieruchomości na kolejnych
właścicieli było przemilczenie (nie zasiedzenie, jak twierdzą skarżący) i komunalizacja,
oraz że kolejni właściciele nieruchomości nie podejmowali żadnych czynności
zmierzających do zbycia nieruchomości, nie spowodowała wygaśnięcia praw
3
rzeczowych obciążających nieruchomość ani praw i roszczeń osobistych ujawnionych w
księdze wieczystej i wygaśnięcia prawa pierwokupu przysługującego J. Z.. Wymienione
zdarzenia nie mają znaczenia dla jedynej istotnej w sprawie okoliczności – czy wobec
śmierci uprawnionego wygasło przysługujące mu prawo pierwokupu. Zarzuty kasacji
naruszenia art. 316, 6268
§ 2 i art. 244 k.p.c. w zw. z art. 3 ust. k.w.h., które skarżący
zdają się wiązać z wymienionymi okolicznościami, nie mogą zatem uzasadniać
uwzględnienia kasacji.
II. Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy miało ustalenie, czy mimo
zmieniającego się stanu prawnego prawo pierwokupu ustanowione na rzecz J. Z. nie
wygasło jeszcze przed jego śmiercią, a jeżeli wówczas nie wygasło, to czy wygasło z
chwilą śmierci J. Z.. Pozytywna odpowiedź na pierwsze pytanie, niezależnie od tego,
czy było to prawo rzeczowe, czy prawo obligacyjne, wynika z jednej strony z przepisów
art. XXVI przep. wpr. pr. rzecz. pr. ks. wiecz. i art. XXXVII przep. wpr. k.c., a z drugiej
strony – z art. XXXIX przep. wpr. k.z. i art. XLIX § 1 przep. wpr. k.c. Z przepisów art.
XXXI przep. wpr. pr. rzecz. pr. ks. wiecz. i art. XL przep. wpr. k.c., wynika zaś, że do
oceny, czy prawo pierwokupu, jako prawo rzeczowe, wygasło na skutek śmierci J. Z.
w czasie obowiązywania kodeksu cywilnego, mają zastosowanie przepisy kodeksu
cywilnego niemieckiego (k.c. niem.), obowiązujące na ziemiach zachodnich i północnych
Polski w czasie powstania tego prawa. To samo w odniesieniu do prawa pierwokupu,
jako prawa obligacyjnego, wynika art. XL § 1 przep. wpr. k.z. i art. XLIX przep. wpr. k.c.
Śmierć uprawnionego jest bowiem zdarzeniem, które stosownie do tych przepisów jest
związane z istotą prawa pierwokupu (czy jest ono prawem dziedzicznym czy też nie).
Według prawa niemieckiego prawo pierwokupu jest prawem obligacyjnym (§ 504-
514 k.c. niem.). Pierwokup ustanowiony na nieruchomości może też być prawem
rzeczowym – ograniczoną służebnością osobistą (§ 1094 - 1104 k.c. niem.). Według §
514 k.c. niem., mającego wprost zastosowanie do prawa pierwokupu, jako prawa
obligacyjnego, prawo to jest niezbywalne i nie przechodzi na spadkobierców
uprawnionego, o ile inaczej nie postanowiono; jeżeli prawo zostało ustanowione na czas
określony poczytuje się w razie wątpliwości, że podlega ono dziedziczeniu. Stosownie
do § 1098 k.c. niem. wymieniony ostatnio przepis znajduje zastosowanie także do prawa
pierwokupu będącego ograniczoną służebnością osobistą. Zatem skoro z ustaleń
poczynionych w sprawie nie wynika, że zostało postanowione, iż prawo pierwokupu
ustanowione na rzecz J. Z. przechodzi na jego spadkobierców i że prawo to zostało
ustanowione na czas określony – bez względu na to, czy było to prawo obligacyjne, czy
4
prawo rzeczowe, czego w sprawie nie ustalono – wygasło ono z chwilą śmierci
uprawnionego.
Zaskarżone postanowienie wydane więc zostało także bez naruszenia prawa
materialnego. Przepisy, których naruszenie zarzucili skarżący, bądź nie znajdowały
zastosowania w rozpoznawanej sprawie, bądź wyłożone i zastosowane zostały przez
Sąd Okręgowy niewadliwie.
Kasację, jako nie mającą usprawiedliwionych podstaw, należało przeto oddalić
(art. 39312
k.p.c., obowiązujący przed zmianą dokonaną ustawą z dnia 22 grudnia 2004
r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – prawo o ustroju
sądów powszechnych, Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98, mający zastosowanie
do rozpoznawanej kasacji na podstawie art. 3 tej ustawy).