Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 59/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 stycznia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Maria Grzelka
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa PKP Spółki Akcyjnej
przeciwko K. Holdingowi Węglowemu Spółce Akcyjnej
i Elektrowni "K." Spółce Akcyjnej
z udziałem interwenienta ubocznego C. Spółki Akcyjnej
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 26 stycznia 2006 r.,
skarg kasacyjnych stron i interwenienta ubocznego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w [...]
z dnia 18 marca 2005 r.,
I. oddala skargi kasacyjne;
II. zasądza na rzecz strony powodowej od każdego
z pozwanych oraz od interwenienta ubocznego kwoty
po 10.000 zł (dziesięć tysięcy złotych) tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd drugiej instancji uwzględnił apelację powodowego przewoźnika
i wyrokiem reformatoryjnym z dnia 18 marca 2005 r. zasądził w pkt 1 sentencji
od pozwanego ad. 1 wysyłającego i od pozwanego ad. 2 odbiorcy przesyłki kwotę
3.284.378,18 zł wraz z ustawowymi odsetkami, z zastrzeżeniem, że zapłata
w całości lub części przez jednego z pozwanych zwalnia w tym zakresie drugiego
do wysokości dokonanej zapłaty. W pozostałej części Sąd odwoławczy oddalił
powództwo, a w pkt 2 sentencji oddalił apelację powódki w pozostałej części. Nadto
orzekł w pkt 3 o kosztach postępowania apelacyjnego.
W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd odwoławczy podzielił trafność
ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd pierwszej instancji i uznał je za własne
w przedmiocie zawarcia umów przewozu, umów specjalnej i rozliczeniowej
zawartych między powódką a nieuczestniczącą w sporze spółką z o.o. P. oraz
umowy spedycji zawartej pomiędzy pozwanym ad. 2 odbiorcą a interwenientem
ubocznym. Za trafne uznał też ustalenia w przedmiocie uznania mocy
obowiązującej Regulaminu Przewozu Przesyłek Towarowych (RPPT) jako wzorca
umowy w rozumieniu art. 384 § 2 k.c., a zatem wiążącego strony umowy przewozu
jako część łączącego je stosunku zobowiązaniowego.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego wskazanie w liście przewozowym, przez
pozwanego ad. 1 wysyłającego, płatnika jako podmiotu opłacającego przewoźne
i przyjęcie tak wypełnionego listu przewozowego przez powodowego przewoźnika
w żadnym razie nie oznacza, że ten ostatni zwolnił nadawcę i odbiorcę z długu
zgodnie z art. 508 k.c., bądź iż zwolnienie z długu nastąpiło przez przejęcie długu
w rozumieniu art. 519 § 1 i § 2 k.c. Sąd ten uznał, że powództwo w stosunku
do pozwanego ad. 1 nadawcy jest uzasadnione w całości na podstawie art. 391
k.c. i § 16 ust. 5 RPPT oraz art. 481 § 1 k.c., bowiem pozwany ten zobowiązany
3
jest do zapłaty przewoźnego, jeżeli zapłaty przewoźnikowi nie dokona wskazany
przez nadawcę w liście przewozowym płatnik.
Jako podstawę zasadności powództwa wobec pozwanego ad. 2 odbiorcy
przesyłki wskazał Sąd Apelacyjny przepis art. 51 prawa przewozowego, uznając go
za mający charakter bezwzględnie obowiązujący, którego strony umowy przewozu
nie mogą zmienić umową. Zgody powódki na zapłatę przewoźnego w systemie
rozliczeniowym przez wskazanego w liście przewozowym płatnika nie uznał Sąd
za równoznaczną z jej rezygnacją z uprawnień wynikających z art. 51 Prawa
przewozowego. Odsetki zasądził Sąd od dnia następnego po dniu doręczenia
odpisu pozwu uznając dzień doręczenia za nie budzące wątpliwości wezwanie
pozwanej do spełnienia świadczenia.
Ustalając wysokość nieuiszczonych należności Sąd Apelacyjny uwzględnił
fakt, że interwenient uboczny zapłacił już powódce łączną kwotę 5.527.095,06 zł,
wskazując, że płaci należności objęte przelewem wierzytelności, które
przysługiwały spółce P. wobec interwenienta ubocznego i zostały przelane przez
spółkę z o.o. P. na rzecz powódki. W ocenie Sądu były to należności tożsame z
wynikającymi z faktur wystawionych za usługi przewozowe, bowiem z jego ustaleń
wynika, że płatnik przekazywał jedynie należności przewozowe pobierane od
interwenienta na rzecz powódki. Uznając, że przedmiotem zapłaty przez
interwenienta były objęte cesją należności za ściśle określone przewozy,
Sąd przyjął, że powódka nie była uprawniona do zaliczenia otrzymanych wpłat
na inne zadłużenia spółki P. wobec powódki. Wskazując na konkretne kwoty,
o które należało pomniejszyć należności wynikające z oznaczonych konkretnymi
numerami faktur odnoszących się do wskazanych z numeru listów przewozowych,
Sąd Apelacyjny stwierdził, że po zaliczeniu tych wpłat do zapłaty pozostała kwota
3.284.378,18 zł, którą zasądził, oddalając w pozostałej części powództwo oraz
apelację.
Dochodzenia przez powódkę roszczenia nie uznał Sąd za przejaw
naruszenia art. 5 k.c., bowiem mimo uiszczenia przez pozwanych należności
płatnikowi, zobowiązanie pozwanych wobec powódki nie wygasło, skoro
wierzytelność powódki nie została zaspokojona.
4
Zasądzenie od pozwanych należności in solidum uzasadnił Sąd Apelacyjny
tym, że pozwani zobowiązani są do spełnienia całego świadczenia, ale na różnych
podstawach.
Powodowy przewoźnik zaskarżył skargą kasacyjną wyrok Sądu
Apelacyjnego w części oddalającej jego apelację w zakresie żądania zasądzenia
kwoty 635.047,84 zł, tj. w części określonej w pkt 2) sentencji oraz w części
rozstrzygającej o kosztach postępowania, tj. w zakresie określonym w części pkt 1)
i w pkt 3) sentencji.
Skarga kasacyjna powódki, oparta na zarzutach mieszczących się w ramach
pierwszej podstawy kasacyjnej, obejmuje zarzuty naruszenia:
- art. 774 i art. 800 k.c. przez ich niezastosowanie i w konsekwencji błędne
uznanie że podmiotowi nie wykonującemu przewozu przysługuje
wierzytelność o zapłatę należności przewozowych czyli „przewoźnego”,
- art. 65 § 2 k.c. przez jego niezastosowanie i w konsekwencji błędne uznanie,
że przedmiotem umowy o przelew wierzytelności wynikających
ze stosunków prawnych łączących cedenta z dłużnikiem były
„wierzytelności wynikające z faktur”, w sytuacji, w której cedent nie
świadczył usług opisanych w treści faktury;
- niezastosowanie art. 62 § 2 w zw. z art. 53 § 1 kodeksu karnego
skarbowego oraz w zw. z art. 22 ust. 1 ustawy o rachunkowości i oparcie
rozstrzygnięcia na nierzetelnie wystawionym dowodzie księgowym, którym
posłużenie się stanowi czyn zabroniony;
- art. 83 § 1 i § 2 k.c. polegającego na jego niezastosowaniu i w konsekwencji
nie uznaniu umowy Interwenienta ze spółką „P.” za umowę pozorną, a w
rezultacie nieważną w części dotyczącej charakteru wierzytelności
przysługującej spółce „P.” wobec Interwenienta.
Pozwany ad. 1 Wysyłający zaskarżył wyrok w części uwzględniającej
powództwo (pkt 1 sentencji) oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania (pkt 3 sentencji), opierając skargę kasacyjną na obu podstawach .
5
Zarzuty mieszczące się w ramach pierwszej z podstaw kasacyjnych
obejmują naruszenie następujących przepisów:
- art. 391 k.c. przez jego błędną wykładnię i uznanie istnienia umowy
gwarancyjnej mimo, że w stosunku do gwaranta osoba trzecia pozostaje
poza jakimkolwiek węzłem prawnym;
- art. 354 k.c. w zw. z art. 355 k.c. poprzez jego niezastosowanie mimo
uchybienia przez powódkę obowiązkowi współdziałania z pozwanym;
- art. 471 k.c. in fine poprzez jego niezastosowanie;
- art. 391 k.c. w zw. z art. 373 § 1 k.s.h. i w zw. z art. 104 k.c. oraz art. 47 pr.
przewozowego poprzez niewłaściwe zastosowanie jako podstawy
odpowiedzialności pozwanego ad. 1;
- art. 4 prawa przewozowego w zw. z art. 786 k.c. i art. 51 pr. przewozowego
oraz art. 384 k.c. poprzez przyjęcie, że § 16 Regulaminu może zawierać
odrębne zasady „odpowiedzialności za zapłatę” od zawartych w prawie
przewozowym;
- art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 4 pr. przewozowego przez jego niezastosowanie i
uznanie uprawnienia przewoźnika do wydania RPPT wykraczającego poza
unormowanie ustawowe;
- art. 384 k.c. poprzez błędną wykładnię uznającą związanie postanowieniami
wzorca sprzecznymi z przepisami szczególnymi;
- art. 51 pr. przewozowego poprzez błędną wykładnię uznającą przepis za
bezwzględnie obowiązujący i nie podlegający umownej modyfikacji;
- art. 65 § 2 k.c. poprzez błędną wykładnię treści umów rozliczeniowej
i specjalnej;
- art. 464 k.c. w zw. z art. 508 in fine i 519 § 2 pkt 1 k.c. poprzez uznanie,
że zapłata przez pozwanych wskazanemu podmiotowi nie zwolniła
pozwanych z długu;
- art. 5 k.c. – poprzez jego niezastosowanie pomimo jaskrawego naruszenia
zasad współżycia społecznego przez powódkę.
6
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej pozwany ad. 1 zarzucił naruszenie
art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie dowodów zapłaty dokonanej
bezpośrednio powódce i uznanie, że pozwani nie dokonali zapłaty, podczas gdy
zapłata ta została dokonana.
Pozwany ad. 2 odbiorca zaskarżył wyrok w części uwzględniającej wobec
niego powództwo, opierając skargę kasacyjną na obu podstawach. Zarzuty
naruszenia prawa materialnego obejmują naruszenie:
- art. 51 ust. 1 Pr. przewozowego przez błędną wykładnię polegającą na
uznaniu tego przepisu za bezwzględnie obowiązujący, którego przewoźnik w
umowie nie może zmienić lub wyłączyć;
- art. 47 ust. 3 Pr. przewozowego przez niewłaściwe zastosowanie wskutek
uznania braku podstaw do przyjęcia, że uzgodniono, iż jedynym
odpowiedzialnym wobec powoda będzie płatnik;
- art. 65 § 2 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie w wyniku dokonania
jedynie literalnej wykładni postanowień §§ 4 umów specjalnej
i rozliczeniowej;
- art. 750 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie wskutek przyjęcia,
że powoda i spółkę P. nie łączył stosunek wynikający z umowy
o świadczenie usług;
- art. 5 k.c. przez jego niezastosowanie w okolicznościach sprawy.
W ramach drugiej podstawy skargi kasacyjnej zarzucono naruszenie art. 391
k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. wskutek błędnej oceny materiału
dowodowego prowadzącej do przyjęcia zapłaty powodowi przez interwenienta
ubocznego niższej kwoty aniżeli została zapłacona. Zarzut naruszenia art. 328 § 2
k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c. uzasadniono niewyjaśnieniem podstawy prawnej
zaskarżonego wyroku.
Skargą kasacyjną interwenienta ubocznego po stronie pozwanej zaskarżono
wyrok w pkt 1 i 3, opierając skargę na obu podstawach.
Zarzuty błędnej wykładni lub właściwego zastosowania prawa materialnego
obejmują naruszenie:
7
- art. 47 Pr. przewozowego i § 16 ust. 5 RPPT przez ich uznanie
za materialnoprawne źródło odpowiedzialności nadawcy;
- art. 47 ust. 2 przez błędną wykładnię uznającą oddającego przesyłkę do
przewozu za upoważnionego do złożenia oświadczenia gwarancyjnego
w rozumieniu art. 391 k.c.;
- art. 391 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie w stosunku
do pozwanego ad. 1 podczas gdy przepis ten nie znajduje zastosowania;
- art. 51 ust. 1 Pr. przewozowego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie w sytuacji niepoinformowania odbiorcy o wysokości
należności ciążących na przesyłkach przed ich wydaniem oraz uznanie tego
przepisu za bezwzględnie obowiązujący;
- art. 65 § 2 k.c. przez niezastosowanie go do § 16 ust. 5 RPPT jako „normy
umownej” i zaniechanie zbadania jego wykładni literalnej i logicznej, a nadto
przez niewłaściwe zastosowanie do postanowień §§ 4 umów specjalnej
i rozliczeniowej z pominięciem celu tych umów i woli stron;
- art. 464 k.c. przez niezastosowanie;
- art. 471 k.c. w zw. z art. 472 k.c. przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie w sytuacji, w której szkoda powoda była skutkiem
okoliczności, za które pozwani nie ponoszą odpowiedzialności;
- art. 5 k.c. przez niezastosowanie w okolicznościach sprawy.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej interwenient uboczny zarzucił
naruszenie art. 391 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c., uzasadnione
przekroczeniem granic swobodnej oceny materiału dowodowego. Niewyjaśnieniem
podstawy prawnej wyroku oraz błędnym przytoczeniem przepisów prawa mających
stanowić tę podstawę uzasadniono zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art.
391 k.p.c.
Powód oraz interwenient uboczny złożyli odpowiedzi na skargi kasacyjne.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwanego ad. 1 nadawcy powód wniósł
o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego w wysokości
8
10.800 zł. Identycznie sformułował powód swoje wnioski w odpowiedzi na skargę
kasacyjną pozwanego ad. 2 odbiorcy oraz interwenienta ubocznego.
Natomiast interwenient uboczny w odpowiedzi na skargę kasacyjną powoda
wniósł o oddalenie tej skargi kasacyjnej i zasądzenie kosztów wg norm
przepisowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Wstępnie należy podkreślić, że zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego
zapadł 18 marca 2005 r., co oznacza, że wniesione w niniejszej sprawie skargi
kasacyjne zostały rozpoznane na podstawie art. 3981
-39821
k.p.c.
2. Nie zasługiwała na uwzględnienie skarga kasacyjna powódki wobec braku
w niej usprawiedliwionych podstaw. Sąd odwoławczy zastosował art. 774 k.c., który
jest przecież źródłem obowiązku nadawcy (wysyłającego przesyłkę) zapłaty
przewoźnikowi wynagrodzenia za wykonany przewóz rzeczy. Natomiast Sąd ten
nie miał obowiązku stosowania art. 800 k.c., ponieważ wśród niekwestionowanych
przez powódkę ustaleń faktycznych brak jest ustalenia, aby spedytor sam dokonał
przewozu, co wyłączało potrzebę dokonywania subsumpcji tego przepisu
i określania na jego podstawie zakresu praw i obowiązków spedytora.
Uzasadnienie zarzutu naruszenia obu tych przepisów dowodzi w istocie próby
podważania za ich pomocą skuteczności umowy przelewu wierzytelności zawartej
przez powódkę ze spółką „P.” (k. 898 akt). Zarzut ten nie może odnieść
zamierzonego skutku bez wskazania – jako naruszonych – stosownych przepisów
regulujących cesję. Wspomniana umowa przelewu wierzytelności z dnia 30 grudnia
2002 r., której poprawność brzmienia kontestuje obecnie powódka w niniejszym
postępowaniu, została zawarta z jej udziałem, a więc kwestionowane brzmienie § 1
tej umowy jest zatem również rezultatem stanowiska powódki reprezentowanej
przy zawarciu umowy przez dwóch członków jej Zarządu, mogących przecież
korzystać z pomocy wyspecjalizowanych służb prawnych powodowej Spółki.
Nietrafny okazał się również zarzut naruszenia art. 65 § 2 k.c. przez jego
niezastosowanie, bowiem powódka nawet nie twierdzi, aby dosłowne brzmienie
postanowienia § 1 umowy przelewu wierzytelności było niejasne i wymagało
badania wg wymogów powołanego przepisu. Okoliczność, że spółka „P.” nie była
9
przewoźnikiem nie pozbawiało jej przecież statusu wierzyciela wobec interwenienta
ubocznego, z którym spółkę tę łączyła umowa z dnia 24 lipca 2002 r. (k. 941 akt)
określająca treść wierzytelności spółki „P.” wobec tegoż interwenienta.
Ukształtowana tą ostatnią umową wierzytelność spółki „P.” wobec interwenienta
mogła więc stanowić przedmiot rozporządzenia w umowie przelewu, zawartej z
powódką, a powódka nie może skutecznie kwestionować woli stron umowy, której
nie jest stroną, a która to umowa była źródłem wierzytelności „P.” zbytej następnie
na rzecz powódki.
Nie mogły odnieść zamierzonego skutku zarzuty naruszenia wskazanych
w skardze przepisów kodeksu karnego skarbowego oraz ustawy o rachunkowości.
Uzasadnienie tych zarzutów, a mianowicie oparcie rozstrzygnięcia na nierzetelnie
wystawionym dowodzie księgowym, jest w istocie skierowanym do Sądu
odwoławczego, zarzutem o charakterze procesowym, który nie może być
skutecznie podważany w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej. Nadto zarzut
niezastosowania przepisów k.k.s. oraz ustawy o rachunkowości jest bezzasadny
ponieważ w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku brak jest ustaleń faktycznych
pozwalających na ich subsumpcję, której zresztą władny byłby dokonać Sąd
w postępowaniu karnym, a nie sąd powołany do rozpoznania sprawy cywilnej
w rozumieniu art. 1 k.p.c.
Zarzut niezastosowania art. 83 § 1 i § 2 k.c. należało ocenić jako chybiony,
bowiem konieczność zastosowania tych przepisów wymagałaby istnienia
pozytywnych ustaleń w przedmiocie ukrycia innej czynności prawnej przez strony
umowy łączącej pozwanego interwenienta ubocznego ze spółką „P.” oraz ich
zamiaru dokonania takiego ukrycia. Brak ustaleń w tym przedmiocie
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku oraz niezakwestionowanie przez powódkę
tego braku przy pomocy adekwatnej do tego celu drugiej podstawy kasacyjnej
przesądza o bezzasadności zarzutu niezastosowania wymienionych przepisów k.c.
w świetle wynikających z zaskarżonego wyroku ustaleń faktycznych.
W tym stanie rzeczy skarga kasacyjna powódki jako pozbawiona
uzasadnionych podstaw podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
10
3). Nie zasługiwała również na uwzględnienie skarga kasacyjna pozwanego
ad. 1 wysyłającego. Nie mógł odnieść zamierzonego przez skarżącego skutku
zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Zarzut ten sprowadza się do kwestionowania
oceny dowodów dokonania zapłaty przedstawionych przez pozwanego ad. 2
odbiorcę i interwenienta oraz podważa ustalenie niedokonania przez pozwanych
zapłaty na rzecz powódki. Ponieważ z mocy art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi
kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów,
przeto skarga kasacyjna w zakresie zgłoszonego zarzutu procesowego okazała się
nieuzasadniona.
W odniesieniu do zarzutów zgłoszonych w ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej trafny okazał się zarzut niewłaściwego zastosowania art. 391 k.c.,
co jednak nie przesądza o wadliwości zaskarżonego wyroku. Powódka domaga się
spełnienia świadczenia pieniężnego a mianowicie zapłaty przewoźnego z tytułu
wykonania przewozu, a nie naprawienia szkody. Tymczasem przepis art. 391 k.c.
jest podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej w razie wystąpienia
określonych w nim przesłanek i dlatego nie mógł być zastosowany do oceny
zasadności roszczenia w kształcie dochodzonym przez powódkę. Konsekwentnie
z tych samych względów nie było podstaw do zastosowania art. 471 k.c., wobec
czego zarzut jego niezastosowania okazał się chybiony.
Nie można też podzielić zarzutu naruszenia art. 4 pr. przewozowego,
uzasadnionego przez skarżącego przyjęciem, że regulamin przewoźnika może
zawierać odrębne od zawartych w prawie przewozowym „zasady odpowiedzialności
za zapłatę”. Po pierwsze Sąd odwoławczy poglądu takiego nie wyraził. Po wtóre,
zarówno z § 16 RPPT jak i z art. 774 k.c. wynika generalna zasada, że do zapłaty
przewoźnikowi wynagrodzenia z tytułu wykonania umowy przewozu zobowiązany
jest jego kontrahent, tj. wysyłający przesyłkę. Natomiast art. 4 pr. przewozowego
zawiera jedynie delegację do wydawania przez przewoźnika regulaminów
określających m. in. warunki przewozu rzeczy, które obejmują również, wiążące
adresatów wzorca, określenie sposobu spełniania świadczeń wynikających z
umowy przewozu, o ile strony nie dokonają w umowie wyraźnej ich modyfikacji.
11
Zarzut błędnej wykładni art. 51 ust. 1 pr. przewozowego przez uznanie
zawartej w nim normy za mającą imperatywny charakter nie może odnieść
zamierzonego skutku w okolicznościach niniejszej sprawy. Brak jest bowiem
jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, że nastąpiło wyłączenie stosowania art. 51 ust.
1 pr. przewozowego, będącego źródłem obowiązku odbiorcy zapłaty
przewoźnikowi. Skutek taki musiałby wyraźnie wynikać z treści listu przewozowego
jako dokumentacyjnego wyrazu zawarcia umowy przewozu a tymczasem w liście
przewozowym wystawionym przez skarżącego doszło jedynie do wskazania
płatnika należności przewozowych (v. uzasadnienie wydanego w tożsamym stanie
faktycznym wyroku SN z dnia 7 grudnia 2005 r., sygn. akt V CK 405/05, niepubl.).
Ponadto nawet hipotetyczne jedynie założenie zasadności zarzutu naruszenia art.
51 pr. przewozowego nie miałoby jakiegokolwiek bezpośredniego wpływu na kształt
obowiązku pozwanego ad. 1 wysyłającego wobec powódki, a wynikającego
z łączącej ich umowy przewozu oraz z art. 774 k.c.
Zarzut naruszenia art. 65 § 2 k.c. przez jego niezastosowanie
i w konsekwencji błędną wykładnię umów: rozliczeniowej i specjalnej jest
bezzasadny, ponieważ pozwany ad. 1 wysyłający nie był stroną tych umów, a więc
ich treść nie może przesądzać o zakresie obowiązków pozwanego ad. 1 wobec
powódki, który to zakres obowiązków określa treść stosunku obligacyjnego
wiążącego oba ostatnio wymieniane podmioty. Z kolei ten węzeł obligacyjny
ukształtowany jest treścią umowy przewozu, odzwierciedloną treścią listu
przewozowego, oraz treścią nie pozostających w sprzeczności z tą umową
przewozu postanowień wzorca umowy w postaci Regulaminu przewoźnika (RPPT).
Nie jest również trafny zarzut naruszenia art. 464 k.c., a oparty na treści
postanowień umowy specjalnej, której pozwany ad. 1 nie był stroną. Przepis objęty
zarzutem naruszenia precyzyjnie określa przesłanki zwolnienia dłużnika
z obowiązku świadczenia wobec wierzyciela, a tymczasem pozwany ad. 1 nie
wskazuje na istnienie w zaskarżonym wyroku ustaleń przesądzających
o wystąpieniu przesłanek uzasadniających obowiązek zastosowania art. 464 k.c.
Wbrew zarzutom pozwanego ad. 1 okoliczności sprawy nie uzasadniają
zastosowania art. 5 k.c. Faktem jest, że przewoźnik nie otrzymał wynagrodzenia za
12
wykonany przewóz przesyłek węgla, a nie doszło ani do umownego wyłączenia
obowiązku nadawcy zapłaty przewoźnikowi wynagrodzenia z tytułu wykonania
umowy przewozu (art. 774 k.c. w związku z art. 353 § 1 k.c.), ani też do zwolnienia
przez powódkę pozwanego odbiorcy z jego obowiązku wynikającego z art. 51 ust. 1
pr. przewozowego, który to obowiązek odbiorcy aktualizuje się w chwili spełnienia
się w stanie faktycznym przesłanek określonych tym ostatnim przepisem. W tym
stanie rzeczy nie sposób więc uznać żądania przewoźnika za sprzeczne
z zasadami współżycia społecznego wobec bezspornego faktu nieuzyskania
przezeń należnego mu wynagrodzenia, oraz w sytuacji, w której można wymagać
od pozwanych, będących profesjonalnymi uczestnikami obrotu gospodarczego,
profesjonalnego zabezpieczenia swoich interesów w stosunkach kontraktowych.
4). Brak było również uzasadnionych podstaw do uwzględnienia skargi
kasacyjnej pozwanego ad. 2 odbiorcy przesyłki.
Zarzuty naruszenia przepisów procesowych art. 391 k.p.c., art. 382 k.p.c.
i art. 233 § 1 k.p.c. okazały się bezzasadne. Dotyczą one bowiem ustalenia faktu
w postaci zapłaty powódce określonej kwoty oraz oceny dowodów w postaci listów
przewozowych i faktur, będącej podstawą poczynionego ustalenia. Tymczasem
ustawodawca w art. 3983
§ 3 k.p.c. jednoznacznie przesądził o tym, że podstawą
skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów
lub oceny dowodów.
Jako bezzasadny należało również ocenić zarzut naruszenia art. 328 § 2
k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c., którego uzasadnienie wskazuje nadto na jego
wewnętrzną sprzeczność. Nie można bowiem równocześnie zarzucać błędnego
przytoczenia przepisów prawa stanowiących podstawę prawną rozstrzygnięcia
i niewyjaśnienia podstawy prawnej wyroku w sytuacji, w której Sąd wskazał
argumenty uzasadniające zastosowanie przepisu.
Sąd Apelacyjny wyraźnie stwierdził, że powództwo wobec pozwanej ad. 2
Elektrowni jest uzasadnione na postawie art. 51 pr. przewozowego w następstwie
przyjęcia przez pozwaną przesyłki i listu przewozowego. Okoliczność, że pozwana
ad. 2 kwestionuje prawidłowość przyjętej podstawy prawnej rozstrzygnięcia nie
świadczy o naruszeniu art. 328 § 2 k.p.c.
13
Zarzut błędnej wykładni art. 51 ust. 1 pr. przewozowego nie okazał się trafny
z przyczyn przytoczonych już wcześniej w części dotyczącej oceny zarzutów skargi
kasacyjnej pozwanego ad. 1. Zarzut błędnej kwalifikacji charakteru normy prawnej
zawartej w tym przepisie nie może odnieść oczekiwanych przez skarżącą skutków
wobec braku jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, że doszło do skutecznego
zwolnienia przez powódkę pozwanej ad. 2 z obowiązku wynikającego z art. 51 ust.
1 pr. przewozowego. W nawiązaniu do wywodów skarżącej na s. 12 i 13 skargi
kasacyjnej oraz powołanego tam poglądu wyrażonego w piśmiennictwie, należy
stwierdzić, ze przepis art. 51 ust. 1 pr. przewozowego nie określa bynajmniej
wymogów wydania odbiorcy przesyłki przez przewoźnika. Określa on jedynie
zachowania odbiorcy, których wystąpienie skutkuje aktualizacją obowiązku
odbiorcy określonego tym przepisem, a nie przepisem art. 786 k.c.
Dyspozycje norm z obu wymienionych artykułów różnią się przecież
wyraźnie między sobą, ale przepis art. 786 k.c. nie znajduje zastosowania wobec
regulacji wynikającej z art. 90 pr. przewozowego.
Uzasadnienie zarzutu naruszenia art. 47 ust. 3 pr. przewozowego poprzez
niewłaściwe zastosowanie w kontekście wskazanym w skardze kasacyjnej
przesądza o jego bezzasadności. Przepis ten nie jest bowiem podstawą, jak
to usiłuje sugerować skarżąca, do ustalania treści konkretnej umowy przewozu,
a w szczególności oceny poczynionych w niej określonej treści uzgodnień.
Do tego celu, w razie istnienia rozbieżności stanowisk między stronami umowy,
służy art. 65 § 2 k.c. Natomiast art. 47 ust. 3 pr. przewozowego rozstrzyga jedynie
generalnie o tym, że list przewozowy jest dowodem zawarcia umowy przewozu,
a nadto wskazuje na różne możliwe formy (postacie) tego dokumentu.
Bezprzedmiotowy dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy jest zarzut
naruszenia art. 750 k.c., a uzasadniony wadliwą kwalifikacją umowy pomiędzy
powódką a spółką „P.”. Treść stosunku zobowiązaniowego między tymi podmiotami
nie ma bowiem bezpośredniego wpływu na istnienie i zakres obowiązku odbiorcy
przesyłki wobec przewoźnika, bowiem w relacji między ostatnio wymienionymi
podmiotami o obowiązku odbiorcy rozstrzyga art. 51 ust. 1 pr. przewozowego,
14
chyba, że odbiorca wykaże, że przewoźnik zwolnił go z wykonania wynikającego z
tego przepisu obowiązku.
Argumenty przemawiające za bezzasadnością zarzutów naruszenia art. 65
§ 2 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie oraz art. 5 k.c. poprzez jego
niezastosowanie, zostały przedstawione wcześniej w części poświęconej ocenie
tożsamych zarzutów zgłoszonych w skardze kasacyjnej pozwanego ad. 1.
Można jedynie dodać, że treść zarzutów poczynionych na s. 16 – 18 uzasadnienia
skargi kasacyjnej pozwanej ad. 2 nie polega na kwestionowaniu dokonanej przez
Sąd Apelacyjny wykładni art. 5 k.c., bądź na jego niezastosowaniu w sytuacji
istnienia dostatecznych ustaleń faktycznych uzasadniających dokonanie aktu
subsumpcji, natomiast argumentacja pozwanej sprowadza się do podnoszenia
zarzutów o procesowym charakterze w postaci zarzutu zaniechania przez Sąd
oceny skutków działań powódki oraz podejmowania próby kreacji własnych,
pożądanych przez skarżącą ustaleń (s. 17 uzasadnienia skargi kasacyjnej).
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną pozwanej ad.
2, działając na podstawie art. 39814
k.p.c.
5). Sąd Najwyższy nie dopatrzył się również podstaw do uwzględnienia
skargi kasacyjnej interwenienta ubocznego.
Zarzuty procesowe naruszenia art. 391 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. i art. 233
§ 1 k.p.c., rozwinięte szczegółowo na s. 36 uzasadnienia skargi kasacyjnej
sprowadzają się do kwestionowania ustalenia faktów w postaci zapłaty powódce
określonej kwoty wynagrodzenia oraz dotyczą wadliwej oceny dowodów w postaci
listów przewozowych o określonych szczegółowo numerach. Zgłoszonych w tym
zakresie zarzutów nie można uznać za uzasadnioną podstawę skargi kasacyjnej,
wobec wyraźniej odmiennej woli ustawodawcy wyrażonej w art. 3983
§ 3 k.p.c.
Natomiast jako nietrafne należało ocenić zarzuty naruszenia art. 328 § 2
k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c., rozwinięte szerzej na s. 37-38 uzasadnienia skargi
kasacyjnej. Sąd Apelacyjny przytoczył w uzasadnieniu przepis prawa materialnego
będący podstawą prawną rozstrzygnięcia wobec pozwanego ad. 2 odbiorcy
przesyłki oraz wyjaśnił na s. 13 i 14 uzasadnienia wyroku powody zastosowania art.
51 ust. 1 pr. przewozowego jako podstawy prawnej uwzględnienia powództwa
15
wobec tegoż pozwanego odbiorcy. Zarzut błędnego – w ocenie skarżącego –
zastosowania lub wykładni przepisu prawa materialnego wskazanego
w uzasadnieniu wyroku nie dowodzi zasadności zarzutu naruszenia art. 328 § 2
k.p.c., a co najwyżej może podlegać weryfikacji w ramach kontroli zarzutów
zgłoszonych w ramach adekwatnej do tego celu pierwszej podstawy kasacyjnej.
Odnosząc się do zgłoszonych przez interwenienta ubocznego zarzutów
naruszenia prawa materialnego, podzielić należy trafność zarzutu naruszenia art.
391 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie w niniejszej sprawie. Argumenty
przemawiające zarówno za trafnością tego zarzutu, jak również za brakiem wpływu
jego zasadności na wynik rozstrzygnięcia wobec pozwanego odbiorcy
przedstawiono już wcześniej w wywodach poświęconych ocenie zarzutów
naruszenia tego samego przepisu, a zaprezentowanych w skargach kasacyjnych
obu pozwanych.
W związku z powyższym bezprzedmiotowym, z punktu widzenia oceny
trafności rozstrzygnięcia, staje się zarzut naruszenia art. 47 ust. 2
pr. przewozowego. Skoro bowiem źródłem obowiązku zapłaty przez pozwanego
ad. 2 odbiorcę jest przepis art. 51 ust. 1 pr. przewozowego, a nie zwalczane
zastrzeżenie gwarancji w umowie przewozu, to zbędnym staje się badanie, czy
oświadczenie gwarancyjne w imieniu nadawcy przesyłki mogła czy nie mogła
skutecznie złożyć osoba oddająca przewoźnikowi przesyłkę do przewozu.
Okoliczność ta jest bowiem indyferentna dla oceny istnienia obowiązku odbiorcy
zapłaty przewoźnikowi należności ciążących na przesyłce i to niekoniecznie
oznaczonych tylko w liście przewozowym.
Szczególny przepis art. 51 ust. 1 pr. przewozowego wyłącza zastosowanie
art. 786 k.c. w zw. z art. 90 pr. przewozowego (zob. wyrok SN z dnia 8 czerwca
2005, sygn. akt V CK 286/05, niepubl.). Dlatego powołanego na s. 20 uzasadnienia
skargi kasacyjnej poglądu wyrażonego w piśmiennictwie o braku obowiązku
odbiorcy zapłaty przewoźnikowi tych należności, które nie zostały wskazane
w liście przewozowym, nie podzielił skład Sądu Najwyższego orzekający
w niniejszej sprawie. O zastosowaniu przepisu art. 51 ust. 1 pr. przewozowego
rozstrzyga bowiem określone w tym przepisie zachowanie się odbiorcy przesyłki,
16
którego uprawnieniem – co należy wyraźnie podkreślić – a nie obowiązkiem jest
przyjęcie przesyłki i listu przewozowego. Jednak skorzystanie przez odbiorcę z tego
uprawnienia skutkuje aktualizacją jego zobowiązania określonego tym przepisem,
jeżeli przewoźnik nie zwolnił go z tego obowiązku. Samo tylko wskazanie przez
nadawcę przesyłki w wystawionym przez niego liście przewozowym osoby trzeciej
jako opłacającej należności przewozowe (płatnika) nie jest równoznaczne
ze zwolnieniem nadawcy lub odbiorcy przesyłki z obowiązku ich zapłaty, jeżeli
skutek taki nie został wyraźnie zastrzeżony między stronami umowy przewozu oraz
między przewoźnikiem a odbiorcą przesyłki (wyrok SN z dnia 8 czerwca 2005 r.,
sygn. V CK 286/05, niepubl., wyrok SN z dnia 7 grudnia 2005, sygn. V CK 405/05,
niepubl., wyrok z dnia 20 grudnia 2005, sygn. V CK 413/05, niepubl.).
Tymczasem z zapisów poczynionych przez nadawcę w rubrykach 17 i 21
listów przewozowych wynika tylko tyle, że nadawca wskazał płatnika mającego
płacić przewoźne, natomiast zapisy te nie obejmują żadnych adnotacji mających
wskazywać na to, aby strony umowy przewozu uzgodniły w ten sposób zwolnienie
nadawcy z obowiązku zapłaty wynagrodzenia za przewóz lub odbiorcy z obowiązku
zapłaty przewoźnikowi należności ciążących na przesyłce.
O bezzasadności dalszych zarzutów naruszenia prawa materialnego, tj. art.
65 § 2 k.c., art. 464 k.c., art. 471 k.c. oraz art. 5 k.c. przesądza wcześniej
przedstawiona argumentacja na odparcie tożsamych zarzutów przytoczonych
w skargach kasacyjnych obu pozwanych.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy oddalił jako pozbawioną uzasadnionych
podstaw skargę kasacyjną interwenienta ubocznego, działając na podstawie art.
39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
i art. 99 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt. 7 i § 12 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.). Sąd Najwyższy dokonał
stosunkowego rozdzielenia tych kosztów na podstawie art. 100 k.p.c.,
uwzględniając okoliczność, że żądania strony powodowej zostały uwzględnione
17
w 81 %, natomiast dla pozwanych i interwenienta ubocznego proces zakończył
powodzeniem w 19 %.