Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 392/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 lutego 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
Protokolant Anna Wasiak
w sprawie z powództwa "C." Spółki Akcyjnej
przeciwko L.S., K.K.
oraz P.W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 2 lutego 2006 r.,
kasacji pozwanego K.K.
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 grudnia 2004 r., sygn. akt [...],
oddala kasację i zasądza od pozwanego K.K. na rzecz
powodowego "C." kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych)
kosztów procesu za instancję kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok
Sądu Okręgowego i zasądził od pozwanego K.K. na rzecz powodowego „C.” kwotę
354.210,60zł (trzysta pięćdziesiąt cztery tysiące dwieście dziesięć złotych
sześćdziesiąt groszy) z ustawowymi odsetkami od dnia 22 czerwca 2001 roku do
dnia zapłaty, przy czym kwota ta płatna jest solidarnie z należnościami
zasądzonymi: od L.S. w nakazie zapłaty z dnia 26 stycznia 2001 roku oraz od P.W.
w punkcie I a wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 15 kwietnia 2003 roku.
Nadto zasądził od pozwanego K.K. na rzecz strony powodowej tytułem częściowego
zwrotu kosztów procesu kwotę 7.081,73zł (siedem tysięcy osiemdziesiąt jeden
złotych siedemdziesiąt trzy grosze) przy czym kwota ta płatna jest solidarnie z
należnościami z tytułu kosztów procesu zasądzonymi: od L.S. w punkcie
IV zaskarżonego wyroku, a od P.W. w punkcie II wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia
15 kwietnia 2003 roku; w pozostałym zakresie apelację oddalił i orzekł o kosztach
procesu za wszystkie instancje.
W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia przytoczył tok postępowania i dokonane
ustalenia.
Strona powodowa „C." S.A. wniosła o zasądzenie solidarnie na jego rzecz od
pozwanych – L.S., K.K. i P.W. kwoty 408.349,81zł z ustawowymi odsetkami od dnia
22 czerwca 2000 r. i kosztami procesu.
W uzasadnieniu powództwa wskazała, że pozwaną L.S. łączyła umowa z „P.",
na podstawie której nabywała ona wyroby alkoholowe.
Płatności za dostarczone towary pozwana zabezpieczyła wystawiając weksel
in blanco (gwarancyjny), który poręczyli pozostali pozwani.
Jednocześnie „P.” ubezpieczyła się od szkody z tytułu nie wykonania przez
pozwaną płatności za dostarczony alkohol w powodowym zakładzie ubezpieczeń.
Ponieważ pozwana L.S. nie zapłaciła za towar dostarczony jej w 1999 r.,
powód wypłacił sprzedawcy odszkodowanie za nie zrealizowane faktury w łącznej
wysokości 322.411,15zł.
3
Następnie „P.” przelała na powodowe „C.” swoją wierzytelność w stosunku do
pozwanej L.S. oraz przekazała posiadany, a nie wypełniony weksel gwarancyjny.
Strona powodowa do nabytej wierzytelności doliczyła odsetki liczone po dniu
zapłaty odszkodowania oraz po zawarciu umowy przelewu i wypełniła weksel na
swoją rzecz, na kwotę dochodzoną pozwem z datą płatności 21 czerwca 2000 r.
Weksel ten nie został przez dłużników wekslowych wykupiony.
W dniu 26 stycznia 2001 r. Sąd Okręgowy w P. wydał nakaz zapłaty,
zasądzający solidarnie od pozwanych dochodzone pozwem należności.
Od nakazu tego wnieśli zarzuty wszyscy pozwani.
Skarżący K.K. sformułował następujące zarzuty:
1. Zasądzenie kwoty wynikającej z weksla bez jej denominacji. Weksel został
bowiem wystawiony (podpisany) przed dniem 1.01.1995 r., a więc
wymieniona w nim kwota wekslowa powinna być zdenominowana do
nowej waluty.
2. Niedopuszczalność obrotu (sprzedaży) weksli gwarancyjnych.
3. Przedawnienie dochodzonych pozwem roszczeń.
Dopiero w kolejnym piśmie procesowym z dnia 20 listopada 2001 r. (k. 115
i nast.) pozwany K.K. podniósł dodatkowo, że udzielenie przez niego poręczenia
wekslowego stanowiło przekroczenie zakresu zwykłego zarządu majątkiem
wspólnym małżeńskim, a więc czynność ta była nieważna.
Wyrokiem z dnia 28 lutego 2002 r. Sąd Okręgowy w P.:
1. uchylił nakaz zapłaty z dnia 26.01.2001 r. w części dotyczącej pozwanych
K.K. oraz P.W. i powództwo w stosunku do obu pozwanych oddalił;
2. utrzymał w mocy nakaz zapłaty w części zasądzającej od pozwanej L.S.
kwotę 405.932,08zł z ustawowymi odsetkami i uchylił nakaz zapłaty w
stosunku do tej pozwanej w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu.
W uzasadnieniu tego wyroku Sąd I instancji przedstawił poczynione
w sprawie ustalenia faktyczne z których wynika, że pozwana L.S. wystawiła w dniu
17 sierpnia 1993 r. weksel in blanco, który poręczyli pozostali pozwani.
4
Pozwana od 17.08.1993 r. do 31 października 2000 r. prowadziła działalność
gospodarczą pod firmą „O.". Przedmiotowy weksel miał zabezpieczać szkodę, jaką
może ponieść kontrahent pozwanej – „P.” na skutek nienależytego wykonywania
przez wystawcę weksla umowy sprzedaży wyrobów spirytusowych.
Jednocześnie sporządzono do weksla deklarację wekslową, w której
uprawniono sprzedawcę do wypełnienia weksla do kwoty 4.500.000.000 (starych)
złotych.
Deklaracja ta nie została podpisana przez poręczycieli wekslowych. „P.”
ubezpieczyła się jednocześnie w powodowym „C.” od szkód, jakie mogą wyniknąć z
niewywiązania się przez pozwaną L.S. z umowy zakupu wyrobów spirytusowych.
Pozwana nie zapłaciła należności za zakupiony w 1999 r. towar na łączną
kwotę 322.411,15zł.
Umową z dnia 27.04.2000 r. wynikającą stąd wierzytelność sprzedawca
przelał na powoda.
Nastąpiło to w związku z zapłatą przez powoda odszkodowania z umowy
ubezpieczenia w wysokości równej zobowiązaniu pozwanej L.S. Razem z przelaną
wierzytelnością cedent przekazał nabywcy przedmiotowy weksel in blanco, który
wypełniony został przez stronę powodową na kwotę dochodzoną pozwem.
Sąd I instancji uznał, że powództwo jest w przeważającej części zasadne
w stosunku do pozwanej L. S.
Nie ulega bowiem wątpliwości jej zadłużenie w stosunku do „P.”, wynikające z
dołączonych do pozwu faktur.
Cesja wierzytelności w stosunku do tej pozwanej była zatem ważna.
Zarzut przedawnienia sąd uznał za nieskuteczny w świetle treści art. 70 prawa
wekslowego.
Natomiast za bezzasadne uznał Sąd Okręgowy powództwo skierowane
przeciwko poręczycielom wekslowym.
Sąd ten nie podzielił co prawda zarzutów pozwanych co do niezbywalności
weksla niezupełnego.
5
Uznał jednak, że w okolicznościach sprawy „P.” nie mogła przenieść weksla
na inną osobę z uwagi na zastrzeżenie umowne.
Wniosek taki wyprowadzony został z treści porozumienia wekslowego.
Zdaniem Sądu, uprawniało ono do wypełnienia weksla jedynie pierwszego
posiadacza, tj. „P.".
W konsekwencji weksel nie mógł być wypełniony przez powoda, który nie
mógł też z niego wywodzić roszczeń w stosunku do poręczycieli wekslowych.
W uwzględnieniu apelacji powodowego „C.” wyrokiem z dnia 15 kwietnia
2003 r. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że utrzymał w
mocy nakaz zapłaty z dnia 26.01.2001 r. w całości w stosunku do obu pozwanych
K.K. i P.W. oraz zasądził od nich solidarnie na rzecz powoda koszty procesu za obie
instancje.
Sąd odwoławczy uznał, że doszło do skutecznego przekazania na rzecz
powoda przez „P. praw z weksla gwarancyjnego poręczonego przez pozwanych.
Wyrok sądu II instancji zaskarżył kasacją pozwany K.K.
Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 9 września 2004 r. uchylił orzeczenie Sądu
Apelacyjnego w części dotyczącej pozwanego K. i w tym zakresie przekazał sprawę
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji strony powodowej Sąd
Apelacyjny w pierwszej kolejności wskazał, że sprawa rozpoznawana była
w odrębnym postępowaniu nakazowym.
Powództwo zostało wniesione po dniu 1 lipca 2000 r., zastosowanie znajdują
przepisy o postępowaniu nakazowym w brzmieniu nadanym im ustawą
nowelizacyjną z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach i egzekucji (Dz.U. Nr
48, poz. 554, por. art. 5 ust. 1 oraz art. 6 tej ustawy).
Stosownie do art. 493 § 1 zd. 2 k.p.c. pozwany już w piśmie zawierającym
zarzuty zobowiązany był zgłosić wszystkie zarzuty przeciwko żądaniu pozwu oraz
wskazać wszystkie okoliczności faktyczne na ich potwierdzenie.
6
Natomiast, zgodnie z przepisem art. 495 § 3 zd. 1 k.p.c. okoliczności
faktyczne, zarzuty i wnioski dowodowe nie zgłoszone w piśmie zawierającym
zarzuty od nakazu zapłaty mogą być rozpoznawane jedynie wtedy, gdy, strona
wykaże, że nie mogła z nich skorzystać wcześniej lub gdy potrzeba ich powołania
wynikłą później.
Odnosząc to do realiów rozpoznawanej sprawy odrzucić należy możliwość
rozpoznawania podniesionego przez pozwanego zarzutu, iż udzielenie przez niego
poręczenia wekslowego stanowiło czynność przekraczającą zakres zwykłego
zarządu majątkiem wspólnym małżeńskim (art. 36 § 2 zd. 1, art. 37 § 1 kriop).
Zarzut ten podniesiony został dopiero w piśmie procesowym z dnia
20 listopada 2001 r. (k. 115-117 akt). Przy tym pozwany nie wykazywał w jakikolwiek
sposób, że nie mógł zarzutu tego podnieść wcześniej lub że potrzeba jego powołania
pojawiła się dopiero na tym etapie postępowania. Nadto Sąd Apelacyjny stwierdził,
że do chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej pozwany nie wskazał konkretnych
faktów oraz dowodów na ich poparcie, które uwiarygodniałyby stawiany zarzut
(art. 6 k.c.).
W tymże piśmie zawierającym zarzuty (k. 40) pozwany powołał trzy zarzuty,
a mianowicie: niezastosowanie przez sąd przewalutowania sumy wekslowej na
nowe polskie złote, przedawnienia oraz niezbywalności weksli gwarancyjnych.
Ten ostatni zarzut formułowany był przy tym ogólnie, jako ocena i wykładnia stanu
prawnego w aspekcie dopuszczalności obrotu wekslami gwarancyjnymi
(niezupełnymi).
Zdaniem Sądu Apelacyjnego żaden z tych zarzutów nie okazał się zasadny.
Jeżeli chodzi o zarzut dotyczący naruszenia ustawy z dnia 7 lipca 1994 r.
o denominacji złotego, to został on już, i to na niekorzyść pozwanego, rozstrzygnięty
w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2004 r.
Dokonaną tam wykładnią przepisów prawa Sąd Apelacyjny jest obecnie
związany z uwagi na treść art. 39317
k.p.c.
W sprawie nie ma też podstaw do przyjęcia zasadności zarzutu
przedawnienia.
7
Sąd Apelacyjny stwierdził, że oczywiście nie może być mowy o upływie
terminów przedawnienia wekslowego. Zachowane bowiem zostały terminy zarówno
trzyletni, jak i roczny od daty płatności weksla, o jakich mowa w przepisach art. 70
prawa wekslowego. Nie doszło też do przedawnienia roszczenia ze stosunku
podstawowego. Należności, na jakie uzupełniony został weksel, wynikają z umowy
sprzedaży wyrobów spirytusowych przez „P.” na rzecz L.S., a konkretnie z braku
zapłaty za faktury dołączone do pozwu (k. 8-13 akt).
Formalna i materialnoprawna wiarygodność tych dokumentów nie była przez
pozwanego kwestionowana.
Wynika z nich, że kupujący nie zapłacił za towary sprzedane mu w lutym
1998 r. z terminami płatności ceny w marcu 1999 r.
Dwuletni termin przedawnienia roszczeń sprzedawcy mijał zatem w marcu
2001 r. (art. 554 k.c., art. 120 § 1 zd. 1 k.c.).
Chybiony jest także - zdaniem Sądu Apelacyjnego - zarzut
o niedopuszczalności obrotu wekslami gwarancyjnymi. W judykaturze i doktrynie
utrwalona jest wykładnia, zgodnie z którą weksel in blanco może być przedmiotem
obrotu jeszcze przed jego wystawieniem. Istotne ograniczenie przy obrocie tego
weksla polega jedynie na tym, że może on być przez nabywcę wypełniony tylko
zgodnie z zawartym porozumieniem wekslowym. Z powołaniem się na wypowiedzi
w judykaturze i doktrynie Sąd Apelacyjny wskazał, że weksel in blanco nie
zaopatrzony w indos może być przeniesiony tylko według przepisów o przelewie
wierzytelności.
Dokonując z urzędu oceny prawnej treści porozumienia wekslowego,
podpisanego przez wystawcę weksla (k. 108) Sąd Apelacyjny stwierdził, że:
ocena taka i związana z nią wykładnia woli stron tego porozumienia (art. 65 k.c.), jest
bowiem elementem procesu subsumpcji ustalonego stanu faktycznego pod właściwe
przepisy, który to proces należy do sfery stosowania przez sąd z urzędu prawa
materialnego.
Zdaniem tego Sądu żadna ze stron nie podniosła w szczególności, aby
intencją jej, wyrażoną wobec kontrahenta, było zastrzeżenie, wyłączające możliwości
przelania praw do uzupełnienia weksla na inną osobę. Przeciwnie – jak to dowodził
Sąd Apelacyjny – o braku takiego zastrzeżenia świadczy wyraźnie i jednoznacznie
8
to, że dłużnicy wekslowi podpisali weksel, na którym nie było wpisanej osoby
remitenta. Logiczne jest, że brak uzupełnienia weksla w tej części przy jego
wystawieniu wynikał z założenia, że dopuszczalne będzie przekazanie praw do
weksla na inny podmiot.
W świetle zasad logicznego rozumowania i treści przeprowadzonych
w sprawie dowodów nie ma - zdaniem Sądu II instancji - dostatecznie
usprawiedliwionych przesłanek do przyjęcia że zgodnym zamiarem stron było
wprowadzenie tego rodzaju rozróżnienia między tymi uprawnieniami.
Za istnieniem dorozumianego zastrzeżenia umownego co do
niedopuszczalności przeniesienia praw do weksla nie przemawia też wskazanie
w deklaracji wekslowej jako uprawnionego do uzupełnienia weksla – „P.”.
Dokument ten nie posługuje się określeniem praw tego podmiotu jako
wyłącznych.
Zauważył przy tym Sąd Apelacyjny, że weksel zabezpieczał wykonanie
konkretnej umowy (umów) sprzedaży. Oczywiste jest w tej sytuacji i zgodne
z praktyką obrotu, że jako uprawnionego do wypełnienia weksla w deklaracji
wskazano sprzedawcę jako posiadacza weksla. Wynika to właśnie z gwarancyjnego
charakteru weksla. Strony nie zakładały przecież, jak należy przyjąć, że umowa nie
zostanie przez kupującego wykonana. Nie było zatem potrzeby, aby szczegółowo
regulować w porozumieniu wekslowym sprawy związane z przelewem praw do
weksla.
Taka treść deklaracji jednak, w konfrontacji z innymi wymienionymi wyżej
okolicznościami towarzyszącymi jej podpisaniu nie dawała – zdaniem Sądu -
podstaw do przyjęcia, że przelew praw do weksla był niedopuszczalny.
Przekazanie praw związanych z wekslem na zakład ubezpieczeń było tym
bardziej oczywiste, jeżeli zważyć na treść przepisu art. 828 § 1 zd. 1 k.c.
Przelanie praw do wypełnienia tego weksla nie było równoznaczne, jak to
sugeruje pozwany z „puszczeniem weksla w obieg".
Zgodnie z umową przelewu weksel w dalszym ciągu zabezpieczał ściśle
określone wierzytelności, wymienione w deklaracji wekslowej.
Zachowana została zatem jego funkcja stricte gwarancyjna.
9
Nie ma zatem mowy o działaniu przez cedenta z nadużyciem zaufania
dłużników wekslowych, czy też w sposób sprzeczny z zasadami współżycia
społecznego (art. 5 k.c.).
Nie uznał także Sąd za trafne zarzutów pozwanego, że weksel wypełniony
został na należności nie wynikające z deklaracji wekslowej.
Niesporne było, że wystawca weksla nie wywiązał się z obowiązku zapłaty za
nabyte artykuły alkoholowe, co spowodowało po stronie sprzedawcy szkodę
w rozumieniu deklaracji wekslowej równą tej cenie i narosłym odsetkom ustawowym
za zwłokę.
Szkoda ta, co jest niesporne, nie została przez wystawcę weksla wyrównana.
Zapłata odszkodowania przez zakład ubezpieczeń nie zwalniała kupującego
z wymienionego długu. Jedynie odpowiadająca temu długowi wierzytelność, w tym
wekslowa przeszła na ubezpieczyciela.
Pozwany jako poręczyciel wekslowy co do zasady odpowiada zatem za
zapłatę weksla na podstawie przepisu art. 32 zd. 1 prawa wekslowego.
Odpowiedzialność ta jest solidarna z innymi dłużnikami wekslowymi.
Skoro w uzasadnieniu swego wyroku z dnia 9 września 2004 r. Sąd Najwyższy
stwierdził, że powód mógł wypełnić weksel tylko do wysokości „szkody” poniesionej
przez uprawnionego – pierwotnego posiadacza weksla (art. 509 § 1 k.c.), to
ograniczało możliwość uzupełnienia weksla do wysokości kwoty wypłaconej
w ramach umowy ubezpieczenia odszkodowania tj. 354.210,60zł.
Zarówno fakt zapłaty przez powoda takiego odszkodowania, jak
i prawidłowość jego wyliczenia nie były przez pozwanego kwestionowane.
Odsetki ustawowe od należności wekslowej Sąd Apelacyjny uwzględnił
od daty płatności weksla (art. 48 pkt. 2 prawa wekslowego).
Kasację wniósł pozwany K.K.. Skarżący z powołaniem się na art. 3931
pkt 1 i 2
k.p.c. w związku z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy –
kodeks postępowania cywilnego... (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) zarzucił:
1. Naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy,
a mianowicie:
10
1.1. art. 233 § 1 oraz 328 § 2 k.p.c. przez nie wyjaśnienie wszystkich istotnych
okoliczności sprawy; przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów; tendencyjnie
wybiórcze, a nie wszechstronne rozważenie materiału sprawy i oparcie
rozstrzygnięcia na nieprawdziwych przesłankach, a w szczególności:
(a) nie wyjaśnienie w sposób nie budzący wątpliwości wszystkich okoliczności
powstania porozumienia wekslowego, zwłaszcza, czy istniało w chwili wystawienia
weksla in blanco;
(b) wysunięcie nieprawdziwych w świetle zebranego w sprawie materiału przesłanek
rozumowania, a więc całkowicie dowolne ustalenie, że „żadna ze stron nie podniosła
w szczególności, aby intencją jej, wyrażoną wobec kontrahenta, było zastrzeżenie,
wyłączające możliwość przelania praw do uzupełnienia weksla na inną osobę".
(c) brak jednoznacznego ustalenia treści oświadczenia woli stron w przedmiocie
umowy kupna - sprzedaży, o której mowa jest w porozumieniu wekslowym,
w szczególności czasu jej zawarcia;
(d) nienależyte rozważanie zarzutów pozwanego, jak zarzutu przedawnienia, czy złej
wiary powoda.
1.2. naruszenie art. 39317
k.p.c. przez zignorowanie przez Sąd wykładni prawa
dokonanej przez Sąd Najwyższy w wyroku z 9 września 2004 r., w szczególności:
(a) poprzez pominięcie wykładni art. 37 § 1 i § 2 k.r.op. dokonaną przez Sąd
Najwyższy w toku rozpoznania merytorycznego zarzutu pozwanego ad. 2) braku
zgody współmałżonka na udzielenie przez niego poręczenia wekslowego; Sąd
Apelacyjny to zignorował i odrzucił ten zarzut z powodów formalnych;
(b) poprzez zignorowanie dyrektyw wykładni porozumienia wekslowego, jak i natury
weksla in blanco dokonanej przez Sąd Najwyższy, który stwierdził, że pomimo, że
nie ma sformułowanego zakazu przenoszalności weksla in blanco, to jednak z
powodu zasady zaufania, na jakiej opiera się podpisanie i wręczenie weksla
niezupełnego, jeśli pomimo tej jego natury do obrotu go wprowadzono, to nie
powinno się tego obrotu ułatwiać, a nadto przez nie respektowanie wskazanej przez
Sąd Najwyższy wykładni porozumienia wekslowego in favorem debitoris (na korzyść
dłużnika)
11
(c) zignorowanie przez Sąd Apelacyjny nakazu sformułowanego przez Sąd
Najwyższy, by w celu ocenienia zasad postępowania przez Sąd w przypadku
zgłoszenia zarzutu oraz dopuszczalności jego rozpoznania merytorycznego,
zastosować art. 230 k.p.c., który w przypadku, gdy strona nie wypowie się co do
twierdzeń strony przeciwnej faktach, daje sądowi uprawnienie do uznania tych
faktów za przyznane;
1.3. naruszenie art. 495 § 3 k.p.c. w związku z art. 493 § 1 zd. 2 k.p.c. poprzez
uznanie za niemożliwe rozpoznania zarzutu pozwanego ad 2) nieważności
poręczenia wekslowego wobec braku zgody współmałżonka na to poręczenie
wekslowe, który to zarzut pozwanego zgłoszony w Sądzie Okręgowym był
uprzednio przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Sąd Apelacyjny
w wyroku z 15 kwietnia 2003 r. oraz przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9
września 2004 r. a więc tym samym w toku poprzedniego postępowania zostało
przez Sądy uznane, iż zachodzą pozytywne przesłanki do rozpoznania tego zarzutu.
2. Naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnie lub niewłaściwe
zastosowanie, w tym:
2.1. naruszenie art. 509 k.c. przez ustalenie, że powód nabył skutecznie na drodze
umowy przelewu wierzytelności od pierwotnego posiadacza weksla gwarancyjnego
in blanco upoważnienie do jego wypełnienia, w sytuacji:
(a) gdy sprzeciwiało się to zastrzeżeniu umownemu, albowiem upoważnienie to
przyznane zostało przez wystawcę tylko pierwszemu posiadaczowi weksla;
(b) w momencie zawierania umowy przelewu upoważnienie do wypełnienia weksla in
blanco nie odnosiło skutku, gdyż po stronie pierwszego posiadacza weksla (cedenta)
nie występowała żadna szkoda, od której rzeczywistego istnienia uwarunkowane
było - zgodnie z porozumieniem wekslowym - uprawnienie do wypełnienia weksla in
blanco, a więc sam cedent nie miał w tym momencie tego uprawnienia;
(c) wpisana na wekslu suma zobowiązania nie odnosiła się do umowy kupna-
sprzedaży, o której mowa jest w porozumieniu wekslowym, lecz dotyczyła
zobowiązania powstałego w ponad 6 lat po wystawieniu weksla.
2.2. naruszenie art. 65 § 1 i § 2 k.c.
12
(a) naruszenie wynikającej z tego przepisu dyrektywy wykładni nakazującej przy
ustalaniu woli stron brania pod uwagę wszystkich elementów składających się na
oświadczenie woli stron, tj. wyrażeń, zdań, fraz (złamanie dyrektywy wykładni
całościowej);
(b) naruszenie wynikającej z tego przepisu dyrektywy wykładni, zgodnie z którą
zakazane jest pomijanie w ustalaniu treści złożonych przez strony oświadczeń woli,
jakiegokolwiek elementu składającego się na oświadczenia stron (złamanie
dyrektywy wykładni zakazującej wykładni wybiórczej);
(c) wykładanie treści porozumienia wekslowego na podstawie treści zapisów weksla,
a nie na oświadczeniu woli stron, nadto wyłącznie na korzyść wierzyciela (in
favorem creditoris).
2.3. naruszenie art. 101 w związku z art. 10 Prawa wekslowego, tj. naruszenie
zasady obligatoryjności porozumienia wekslowego przy wekslu in blanco przez
ustalenie odpowiedzialności wekslowej skarżącego pomimo nie istnienia weksla
(a istnienia jedynie jego pozoru), z którego odpowiedzialność ta miała by wynikać
2.4. Naruszenie art. 10 w związku z art. 101 Prawa wekslowego przez uznanie, że
porozumienie wekslowe wiąże strony stosunku wekslowego niezależnie od chwili
(momentu czasowego), na jaki można stwierdzić jego zaistnienie (chwili na jaką
można stwierdzić złożenie przez strony stosunku wekslowego oświadczeń
w przedmiocie porozumieniu wekslowego).
2.5. naruszenie art. 10 w związku z art. 30 i 32 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r.
Prawo wekslowe (Dz. U. z dnia 11 maja 1936 r.) przez
(a) uznanie za ważny i rodzący ważne zobowiązanie poręczyciela weksel
gwarancyjny in blanco wypełniony przez powoda jako nabywcę tego weksla od jego
pierwszego posiadacza w sytuacji:
1° - braku jednoznacznego wykazania, że załączona do pozwu deklaracja wekslowa
(„Oświadczenie wekslowe") istniała w chwili składania przez pozwanego
poręczyciela oświadczenia (podpisu) służącego zaciągnięciu zobowiązania
wekslowego;
13
2° - wypełnienia weksla niezgodnie z treścią porozumienia wekslowego;
3° - złej wiary powoda jako nabywcy weksla in blanco;
4° - braku podpisu poręczycieli na deklaracji wekslowej i w związku z tym braku
wyraźnego oświadczenia poręczycieli co do wysokości poręczanej kwoty
zobowiązania, jak też ich zgody na umieszczenie w treści weksla klauzuli „bez
protestu";
5° - oczywistego wypełnienia weksla po upływie terminów przedawnienia roszczeń
z umowy, o której mowa jest w porozumieniu wekslowym i której wykonanie weksel
miał zabezpieczać.
2.6. Naruszenie art. 7 oraz art. 32 prawa wekslowego w związku z art. 37 § 2
Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego przez uznanie za ważne poręczenie wekslowe
w formie podpisu na wekslu, udzielonego przez pozwanego K.K. bez zgody
współmałżonka, które to poręczenie oczywiście przekracza zakres czynności
zwykłego zarządu majątkiem wspólnym małżonków.
Dodatkowo skarżący zarzucił:
2.7. Naruszenie art. 5 k.c. przez nie uznanie, że wypełnienie weksla in blanco,
wystawionego dla zabezpieczenia roszczeń związanych z prowadzeniem
działalności gospodarczej, w terminie znacznie odległym od daty wystawienia weksla
i przekraczającym znacznie termin przedawnienia roszczeń związanych
z prowadzeniem działalności gospodarczej, nie jest sprzeczne ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem tego prawa i zasadami współżycia społecznego.
Wskazując na powyższe pozwany K.K. wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego przez oddalenie apelacji strony powodowej z zasądzeniem na rzecz
skarżącego kosztów procesu w instancji apelacyjnej i kasacyjnej, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego oraz przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego jej rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach procesu
według norm przepisanych.
W złożonej odpowiedzi na kasację powodowe „C.” S.A. wnosiło o jej oddalenie
z zasądzeniem kosztów procesu za instancję kasacyjną.
14
Sąd Najwyższy – po uwzględnieniu postanowień art. 3 ustawy z dnia
22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego... (Dz.U.
z 2005 r. Nr 13, poz. 98) zważył, co następuje: Zważywszy, że właściwe
zastosowanie przepisów prawa materialnego i konsekwencji stąd wynikających
uwarunkowane jest prawidłowością ustaleń faktycznych, w pierwszej kolejności
wymaga rozważenia podstawa kasacji przewidziana w art. 3931
pkt 2 k.p.c. (według
jego numeracji i brzmienia obowiązującego w dacie wydania zaskarżonego wyroku).
O ile wadliwość podstawy prawnej może być wynikiem zarówno naruszeniem
przepisów prawa materialnego, jak i uchybień procesowych, to wadliwość podstawy
faktycznej jest zawsze wynikiem uchybienia procesowego. Podstawa przewidziana
w powołanym art. 3931
pkt 2 k.p.c. wyróżnia się cechami tylko jej właściwymi.
Rozstrzygającym jest – jak wskazuje brzmienie tego przepisu – nie zarzucany
sposób naruszenia, lecz jego skutki mierzone wpływem na wynik sprawy. Musi to być
wpływ istotny. Ustawa z góry eliminuje każdy inny – nie mający takiego charakteru –
wpływ. Oznacza to, że uwzględnienie skargi kasacyjnej opartej na omawianej
podstawie z art. 3931
pkt 2 k.p.c. wymaga, aby – poza naruszeniem przepisów
postępowania – skarżący w kasacji wykazał, że następstwa stwierdzonych
wadliwości postępowania były tego rodzaju (lub skali), iż kształtowały lub
współkształtowały treść zaskarżonego w sprawie orzeczenia (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 10 lutego 1997 r., I CKN 57/96 – OSNC 1997, nr 6-7, poz. 82).
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. i biorąc za punkt wyjścia
określoną chronologię zdarzeń przewidzianą w kodeksie postępowania cywilnego
w ramach której ciąg procesu myślowego i decyzyjnego sądu orzekającego –
niezależnie od szczebla instancji – kończy się z chwilą sporządzenia sentencji
orzeczenia. Natomiast pisemne uzasadnienie stanowi jeśli nie odwzorowanie, to
sprawozdanie możliwie wiernie odzwierciedlające ten proces. Ma zatem charakter
czynności następczej (wtórnej) w stosunku do samego podjęcia decyzji.
Nie rozważając bardziej szczegółowo jakie braki w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku można by potraktować jako mające istotny wpływ na wynik sprawy –
w orzecznictwie przyjmuje się, iż zarzut wadliwego sporządzenia uzasadnienia
zaskarżonego orzeczenia może okazać się zasadny wówczas gdy z powodu braku
w uzasadnieniu elementów wymienionych w art. 328 § 2 k.p.c. zaskarżone
orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej. To, czy w istocie sprawa została
wadliwie, czy prawidłowo rozstrzygnięta nie zależy od tego jak zostało napisane
15
uzasadnienie, co znajduje potwierdzenie w art. 39312
k.p.c. w myśl którego Sąd
Najwyższy oddala kasację także wtedy, gdy mimo błędnego uzasadnienia
orzeczenie odpowiada prawu. Podstawą zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. nie
może być argumentacja uzasadnienia podważająca czy wręcz odrzucająca
stanowisko strony skarżącej. Kasacja – w omawianym zakresie podważa stopień
szczegółowości przytoczonej przez Sąd Apelacyjny argumentacji bądź zasadność
sformułowań o charakterze przesądzającym zamiast rozbudowanej warstwy
motywacyjnej uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Skarżący nie sprecyzował
którego z elementów konkretnie zabrakło, w uzasadnieniu kwestionowanego
rozstrzygnięcia, a obszerne wywody kasacji, nie stanowią o słabości argumentacji
zawartej w podważanym uzasadnieniu, ani też nie mogą przesądzać, iż sporządzone
uzasadnienie stanowiące zmaterializowany substrat procesu decyzyjnego wcześniej
powziętego przez właściwy Sąd jest wadliwe.
Zarzut przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów został sprecyzowany
w ten sposób, że Sąd Apelacyjny jako przesłanki swojego rozumowania wziął pod
uwagę okoliczności nieprawdziwe wyrażające się w stwierdzeniu tego Sądu jakoby:
1) „żadna ze stron nie podniosła w szczególności, aby intencją jej, wyrażoną
wobec kontrahenta, było zastrzeżenie, wyłączające możliwość przelania praw
do uzupełnienia weksla na inną osobę”,
2) „do chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej pozwany nie wykazał konkretnych
faktów oraz dowodów na ich poparcie, które uprawdopodobniały by stawiany
zarzut (art. 6 k.c.)” – chodzi o zarzut pozwanego K. o braku zgody jego
współmałżonka na poręczenie wekslowe.
Przyjmuje się, że granice swobodnej oceny dowodów w świetle art. 233 § 1 k.p.c.
wyznaczają zasady logicznego rozumowania, nakaz opierania się na dowodach
przeprowadzonych prawidłowo, z zachowaniem wymagań dotyczących źródeł
dowodzenia oraz bezstronności, nakaz wszechstronnego rozważenia zebranego
materiału dowodowego, konieczność wskazania, na podstawie których dowodów
dokonano ustaleń, a którym dowodom odmówiono wiarygodności i mocy
(por. m.in. uzasadnienie post. Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1996 r.,
III CKN 8/96 – OSNC 1997, nr 3, poz. 30 i wyroku z dnia 14 stycznia 2000 r.,
I CKN 1169/99 – OSNC 2000, nr 7-8, poz. 139 a także wyrok z dnia 10 kwietnia
16
2000 r., V CKN 17/00 – OSN 2000, nr 10, poz. 189). Rozważając kwestię
upoważnienia do uzupełnienia weksla in blanco Sąd Apelacyjny – jak trafnie
wytknął skarżący – na wstępie stwierdził że „... żadna ze stron nie podniosła
w szczególności, aby intencją jej, wyrażoną wobec kontrahenta, było
zastrzeżenie, wyłączające możliwość przelania praw do uzupełnienia weksla na
inną osobę”. Następnie w odniesieniu do oświadczeń woli – ujętych w formie
pisemnej i wyrażonych w dokumentach załączonych do akt sprawy – sens
złożonych oświadczeń – ustalał przyjmując za podstawę wykładni przede
wszystkim tekst tych dokumentów bez naruszenia art. 65 k.c. Nie istnieją żadne
podstawy do podważenia wniosku Sądu Apelacyjnego o dopuszczalności
przekazania praw do weksla na inny podmiot, pomimo że powyżej przytoczone
twierdzenie upada w konfrontacji ze stanowiskiem pozwanej L.S. (k – 44).
Pozwana zarzuciła także, iż wystawiony przez nią weksel służył jako
zabezpieczenie gwarancji i jako taki nie podlegał sprzedaży. Jednakże upadek
jednego z argumentów nie wywiera takiego skutku w stosunku do pozostałych
wywiedzionych z innego środka dowodowego. Przyszła wierzytelność z weksla in
blanco, określana w literaturze przedmiotu, a także judykaturze jako
wierzytelność warunkowa, jest powszechnie uważana za przenaszalną.
Dopuszcza się przy tym – ponieważ uzyskanie samej wierzytelności z weksla in
blanco byłoby pozbawione praktycznego znaczenia – przeniesienie wraz z nią
także upoważnienia do uzupełnienia weksla in blanco, chyba że co innego wynika
z treści upoważnienia (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1998
r., III CKN 342/97 – OSNC 1998, nr 9, poz. 141). Zasadnie Sąd Apelacyjny
wykluczył, iż wypełnienie weksla podpisanego in blanco nastąpiło niezgodnie z
wolą dłużnika i odwołał się do stanowiska Sądu Najwyższego zawartego w
wyroku z dnia 8 maja 1997 r., II CKN 158/97 (OSNC 1997, nr 10, poz. 186)
wskazującego, że wypełnienie weksla podpisanego in blanco może być tylko
wówczas uważane za niezgodne z wolą dłużnika, jeżeli sprzeciwia się ono
wyraźnie oświadczonej wobec wierzyciela woli dłużnika. Sytuację taką w
rozpoznawanej sprawie zasadnie Sąd Apelacyjny wykluczył. Stosunek pomiędzy
podpisanym na wekslu in blanco a odbiorcą tego weksla opiera się na zaufaniu
podpisanego (dłużnika). Udzielając wierzycielowi upoważnienia do wykorzystania
weksla niezupełnego, bierze on za siebie ryzyko. Ten element zaufania i pozycja
dłużnika powoduje, co podkreślał Sąd Najwyższy w poprzednim wyroku z dnia
17
9 września 2004 r. (k – 307 in.), że dłużnik zasługuje na silniejszą ochronę
prawną, wyrażającą się w postulacie wykładni porozumienia wekslowego na jego
korzyść, lecz w sytuacji, gdy możliwe są dwie lub więcej interpretacje oświadczeń
woli stron, którą jednakże Sąd Apelacyjny wykluczył. Wystawienie weksla
in blanco stanowi jedno z najważniejszych form zabezpieczenia osobistego
wierzytelności. Znaczenie tej funkcji, jak i konsekwencji wynikających
z formalnego charakteru zobowiązania wekslowego byłyby podważone gdyby
przyjąć wywody kasacji oparte na obu podstawach wymienionych w art. 3931
k.p.c.
Do podnoszonego zarzutu nieważności poręczenia wekslowego opartemu na
przesłankach z art. 36 i 37 k.r.o. ustosunkował się w płaszczyźnie wskazanych
przepisów Sąd Najwyższy w powołanym orzeczeniu z dnia 9 września 2004 r.,
stwierdzając w konkluzji – obszernych wywodów – że sytuacja procesowa w zakresie
odnoszącym się do tego zagadnienia wymaga oceny prawnej skuteczności tego
zarzutu, przy uwzględnieniu kwestii obowiązków dowodowych stron, co do
okoliczności istotnych dla właściwej jego oceny. Przy bezspornym ustaleniu, że
zarzut ten podniesiony został dopiero w piśmie procesowym z dnia 20 listopada
2001 r. – Sąd Apelacyjny dokonał tej oceny prawnej skuteczności zarzutu bez
naruszenia art. 39717
k.p.c. Przepis art. 495 § 3 k.p.c. stwarza możliwość, stanowiącą
wyjątek w postaci, rozpoznania zarzutów niezgłoszonych w piśmie zawierającym
zarzuty po spełnieniu przesłanek w tym przepisie wskazanym, czego skarżący nie
wykazał i bezpowrotnie utracił to uprawnienie.
Podstawą ustaleń faktycznych w sądzie drugiej instancji stanowią następujące
elementy:
- materiał zebrany w toku postępowania w pierwszej instancji,
- materiał zebrany przez sąd drugiej instancji z zachowaniem reguł z art. 381
i 368 § 1 pkt 4 k.p.c. ograniczających dopuszczalność powołania nowych
faktów i dowodów, uzupełniających materiał zgromadzony w instancji niższej,
- fakty powszechnie znane (art. 213 § 1, 228 § 1 k.p.c.), fakty znane sądowi
orzekającemu z urzędu (art. 228 § 2 k.p.c.), fakty przyznane (art. 229 k.p.c.),
fakty niezaprzeczone, domniemania prawne (art. 234 k.p.c.).
Skarżący w kasacji, adresatem licznie wysuwanych zarzutów mających za
przedmiot brak wyjaśnienia, ustalenia, dociekania bądź też rozwiania wszelkich -
18
nasuwających się autorowi kasacji – wątpliwości - czyni Sąd orzekający, nie bacząc
na przepisy k.p.c. (m.in. art. 3, 227 k.p.c.) i art. 6 k.c. Pomija istotne cechy modelu
postępowania kontradyktoryjnego w ramach którego to strony prowadzą spór przed
sądem. W świetle nie budzącego wątpliwości obowiązku przestawienia przez stronę
dowodów i ciężaru udowodnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy,
trafnym jest wskazanie, iż nie istnieją żadne uzasadnione powody, aby to sąd
orzekający uznawał za istotne dla sprawy fakty, które w toku postępowania - nie były
istotnymi dla stron procesu. Z powyższego wynika, że zarzuty kasacji wywiedzione
w ramach podstawy przewidzianej w art. 3931
pkt 2 k.p.c. nie zasługują na
uwzględnienie.
Podstawa kasacji przewidziana w art. 3931
pkt 1 k.p.c. obejmuje dwa rodzaje
naruszeń prawa materialnego: błędne rozumienie treści lub znaczenie normy
prawnej (błędna wykładnia) oraz błędne subsumowanie faktów ustalonych
w procesie pod stan faktyczny abstrakcyjny określony w procesie (niewłaściwe
zastosowanie). Każdy z tych rodzajów naruszeń rządzi się własnymi regułami.
Nie ulega wątpliwości, że skarżący powinien wyraźnie każdą z tych postaci wskazać
i przytoczyć zarzuty odnoszące się odpowiednio do każdej z nich.
Skarżący zarzucił naruszenie: art. 509 k.c. „... przez ustalenie, że powód nabył
skutecznie na drodze umowy przelewu wierzytelności ...” i naruszenie art. 10 w zw.
z art. 101 prawa wekslowego”... przez uznanie, że porozumienie wekslowe wiąże
strony stosunku wekslowego niezależnie od chwili (momentu czasowego), na jaki
można stwierdzić jego zaistnienie...”; naruszenie art. 10 w zw. z 30 i 32 ustawy
z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. z dnia 11 maja 1936 r.) przez
uznanie za ważny weksel gwarancyjny in blanco wypełniony przez powoda
w warunkach wskazujących na liczne wadliwości przez skarżącego przytoczone.
Wykazywanie wadliwości dokonywanych ustaleń faktycznych nie może być
potraktowane jako stanowiące uzasadnienie podstawy kasacji przewidzianej w art.
3931
pkt 1 k.pc..c Dla oceny przez Sąd Najwyższy, rozpoznający kasację, trafności
zarzutu naruszenia prawa materialnego miarodajny jest stan faktyczny sprawy,
będący podstawą wydania zaskarżonego wyroku (orz. Sądu Najwyższego z dnia
7 marca 1997 r., II CKN 18/97 – OSNC 1997, nr 8, poz. 112).
Według niekwestionowanych ustaleń Sądu Apelacyjnego pozwana L.S. nie zapłaciła
za nabyty towar w lutym 1998 r. z określonym terminem płatności w marcu 1999 r.
19
Sąd Apelacyjny przywołał przepis art. 554 k.c., który jest przepisem szczególnym w
rozumieniu art. 118 in principio k.c. i obejmuje roszczenie nie tylko o zapłatę ceny,
lecz także o odsetki ustawowe.
Zobowiązanie z weksla in blanco powstaje z chwilą umownego wręczenia tego
dokumentu. Uzupełnienie go przez remitenta lub jego prawnego następcę ma skutek
prawny ex tunc, powoduje więc taki stan prawny, jakby weksel już w chwili
podpisania był wypełniony. W myśl powołanego art. 554 k.c. roszczenia z tytułu
sprzedaży w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy przedawniają się
z upływem lat dwóch. Początek biegu tego dwuletniego terminu przedawnienia
reguluje art. 120 § 1 k.c., łącząc go z wymagalnością roszczenia. Nie znajduje
zatem uzasadnienia pogląd kasacji jakoby udzielenie poręczenia wekslowego
gwarantowało zapłatę roszczenia, które miało ewentualnie powstać w okresie nie
dłuższym niż 3 lata od daty wystawienia weksla. Chybione są także twierdzenia
skarżącego jakoby porozumienie wekslowe przy wekslu niezupełnym było konieczne
aby można było w ogóle mówić o powstaniu weksla. W literaturze przedmiotu
podnosi się, iż formalny charakter zobowiązania wekslowego, sprawia że nie wola
stron decyduje o jego treści, ale sam tekst dokumentu. Treść zobowiązania
wekslowego ustala się na podstawie tekstu weksla, a brak deklaracji wekslowej,
czy niezgodne z nią uzupełnienie weksla nie ma zasadniczo wpływu na istnienie
odpowiedzialności wekslowej. W każdym razie odrzucić należy twierdzenia
skarżącego jakoby jego stanowisko - powyżej w skrócie przytoczone - wspierało
powołane orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1998 r., III CKN 531/97
(OSNC 1999 nr 1, poz. 13).
Prawo wekslowe nie definiuje pojęcia dobrej i złej wiary. Są to pojęcia prawa
cywilnego, na gruncie którego przyjmuje się zawsze domniemanie dobrej wiary.
Domniemanie przewidziane w art. 7 k.c. jest wiążące dla sądu orzekającego (art. 234
k.p.c.), aż do czasu, gdy strona związana ciężarem dowodu (art. 6 k.c.) udowodni złą
wiarę. Skarżący powyższego nie wykazał. Przytacza on - nie tylko w tej kwestii -
własne twierdzenia przypisując im charakter i walor rozstrzygający. Nie wykazał
także skarżący, iż zachodzą szczególne okoliczności, które świadczyłyby
o naruszeniu zasad współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Zakres stosowania tego
przepisu powinien być ograniczony w sprawach o roszczenia wynikające
z prowadzenia działalności gospodarczej. Żaden z pozwanych, w tym także
20
skarżący, nie może skutecznie w ustalonych okolicznościach tej sprawy, powoływać
się na art. 5 k.c. Podkreślana już surowość zobowiązań wekslowych, zarówno
formalna jak i materialna, i liczne unormowania, zawarte w przepisach prawa
wekslowego służą bezpieczeństwu i łatwości obrotu wekslowego, które nie mogą być
ograniczane w stopniu nie znajdującym uzasadnienia w ustawie. Bezzasadność
zarzutów zgłoszonych w ramach podstawy z art. 3931
pkt k.p.c. wskazuje,
że kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw i dlatego podlega oddaleniu
(art. 39312
k.p.c.) z zasądzeniem żądanych kosztów procesu za instancję kasacyjną
(art. 39319
, 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1, 98 § 1 i 3 oraz 99 k.p.c.).