Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 10/06
POSTANOWIENIE
Dnia 16 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa Fundacji "H."
przeciwko Skarbowi Państwa - reprezentowanemu przez Wojewodę […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym
w dniu 16 marca 2006 r.,
zażalenia strony powodowej na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 listopada 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 30 listopada 2005 r. Sąd Apelacyjny
odrzucił skargę kasacyjną powodowej Fundacji „H.” od wyroku tego Sądu z dnia 2
czerwca 2005 r. oddalającego apelację powoda w sprawie przeciwko Skarbowi
Państwa-Wojewodzie o zapłatę.
Przyczyną odrzucenia skargi kasacyjnej było nie uiszczenie przez stronę
powodową wpisu sądowego w kwocie 35 163,70 zł. Sąd Apelacyjny wskazał, że
postanowieniem z dnia 25 października 2005 r. oddalił jej wniosek o zwolnienie od
wpisu od skargi kasacyjnej, bowiem nie wykazała ona, że nie ma dostatecznych
środków na te koszty (art. 113 § 2 k.p.c.). Stwierdziła jedynie, że sytuacja Fundacji
jest zła i nie ma możliwości poniesienia przez nią wpisu od skargi kasacyjnej.
Powołała się na wszczęcie wobec Fundacji egzekucji i złożenie wniosku
o ogłoszenie upadłości a jako dowody załączyła trzy zawiadomienia o wszczęciu
egzekucji komorniczej oraz dwie kopie wyciągów z kont bankowych dotyczących
tego samego dnia - 30 września 2005 r., z których wynika, że Fundacja dokonała
wpłaty własnej w kwocie 7 000 zł. Sąd Apelacyjny uznał, że dowody te nie są
wystarczające a strona powodowa, reprezentowana przez fachowego
pełnomocnika, ubiegając się o zwolnienie od kosztów sądowych, powinna
w sposób pełny i wyczerpujący przedstawić swoją sytuację materialną i finansową.
Stwierdził, że z przedstawionych wyciągów z kont bankowych wynika, iż strona
powodowa posiada inne rachunki bankowe lub prowadzi rozliczenia pozabankowe,
skoro dokonała na rachunek wpłaty własnej w kwocie 7 000 zł. Wskazał też, że
samo złożenie wniosku o upadłość a nawet ogłoszenie upadłości nie stanowi
podstawy do zwolnienia od kosztów sądowych. W konsekwencji uznał, że strona
powodowa nie wykazała, że nie ma dostatecznych środków na pokrycie wpisu od
skargi kasacyjnej i wobec nie uiszczenia tego wpisu odrzucił skargę na podstawie
art. 16 ust.3 ustawy z dnia 13 czerwca 1967r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (j.t: Dz. U. z 2002 r., Nr 9, poz. 88 ze zm.).
W zażaleniu na powyższe postanowienie, kwestionującym zasadność
odmowy zwolnienia powódki od wpisu od skargi kasacyjnej, zarzucono naruszenie
3
art. 16 ust. 3 u.k.s.c, art. 113 § 2 k.p.c., art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 6 ust.
1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności uchwalonej
w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284 ze zm.).
Strona powodowa wnosiła o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz zmianę
postanowienia o odmowie zwolnienia od wpisu od skargi kasacyjnej i zwolnienie jej
od tego wpisu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem judykatury (porównaj między innymi
orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 1999 r. I CKN 367/99, OSNC
2000/3/48 i uchwałę tego Sądu z dnia 31 maja 2000 r. III CZP 1/00, OSNC
2001/1/1), w postępowaniu zażaleniowym przed Sądem Najwyższym ma
odpowiednie zastosowanie art. 380 k.p.c., wobec czego Sąd Najwyższy
rozpoznając zażalenie na postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej bada
także, na wniosek skarżącego, te postanowienia Sądu drugiej instancji, które nie
podlegały zaskarżeniu a miały wpływ na wydanie zaskarżonego postanowienia.
W rozpoznawanej sprawie odnosi się to do niezaskarżalnego postanowienia Sądu
Apelacyjnego z dnia 25 października 2005 r. oddalającego wniosek strony
powodowej o zwolnienie od wpisu od skargi kasacyjnej.
Postanowienie to zapadło z naruszeniem art. 113 § 2 k.p.c. a jego
konsekwencją było niedopuszczalne, faktyczne zamknięcie stronie powodowej
drogi do rozpoznania jej sprawy przez Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym.
Przepisy art. 113 k.p.c., dotyczącego zwolnienia od kosztów sądowych (obecnie już
nie obowiązującego), powinny być wykładane przy uwzględnieniu między innymi
także stanowiska Komitetu Ministrów Rady Europy zawartego w punkcie 12
zalecenia z dnia 14 maja 1981 r. nr R (81)7 oraz ustalonej linii orzecznictwa
Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (na przykład sprawa Airey przeciwko
Irlandii z dnia 9 października 1979 r.), zgodnie z którymi konieczność uiszczenia
zbyt wysokich kosztów postępowania sądowego, przekraczających możliwości
strony, może prowadzić do faktycznego pozbawienie jej prawa do sądu, wobec
czego państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązane są do podejmowania
środków eliminujących tego rodzaju sytuacje. Do chwili wejścia w życie nowej
4
ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U
Nr 167, poz. 1398), dostosowującej polskie prawo do powyższych wymogów,
konieczne było wykładanie i stosowanie art. 113 k.p.c. w sposób eliminujący
sytuacje, gdy z powodów fiskalnych strona pozbawiona byłaby możliwości
dochodzenia swoich roszczeń na drodze sądowej lub możliwości poddania jej
sprawy pod osąd wyższej instancji, w tym także rozpoznania przysługującego
w sprawie nadzwyczajnego środka odwoławczego. Sąd Apelacyjny wydając
postanowienie o odmowie zwolnienia strony powodowej od wpisu od skargi
kasacyjnej nie uwzględnił powyższych zasad wykładni art. 113 k.p.c. Przede
wszystkim zgodzić się trzeba ze skarżącą, że ubiegając się o zwolnienie od wpisu
przedstawiła ona, zgodnie z wymogami art. 113 § 2 k.p.c., swoją sytuację
finansową oraz złożyła obrazujące ją dowody w postaci nie tylko, jak stwierdził Sąd
Apelacyjny, wyciągów z dwóch kont bankowych i trzech zawiadomień o wszczęciu
egzekucji komorniczych, lecz także dwóch wezwań do zapłaty należności
sądowych, które pozostały poza oceną Sądu Apelacyjnego, podobnie jak
zawiadomienia o wszczęciu egzekucji. Jeżeli Sąd Apelacyjny uznał złożone
oświadczenie i dowody za niewystarczające dla zobrazowania sytuacji majątkowej
strony powodowej, powinien wezwać ją do złożenia stosownych dokumentów.
Strona bowiem, składając dowody w jej ocenie wystarczające dla wykazania, że nie
ma dostatecznych środków na pokrycie kosztów sądowych, nie jest w stanie
ocenić, czy Sąd uzna dowody te za wystarczające. Nie może być zatem
pozbawiona możliwości uzupełnienia dowodów, na wezwanie Sądu, jeżeli uznał on,
że nie w pełni obrazują stan majątkowy strony.
Obowiązkiem Sądu rozstrzygającego wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych jest także dokonanie wszechstronnej i wnikliwej oceny zarówno złożonych
przez stronę dowodów, jak i jej sytuacji majątkowej. Ocena powierzchowna, nie
obejmująca wszystkich dowodów, jak również wszelkie uogólnienia, nie znajdujące
odzwierciedlenia w materiale sprawy, naruszają zasady art. 113 k.p.c. i mogą
prowadzić do pozbawienia strony prawa do sądu. Sąd Apelacyjny oceniając złożone
dowody i oświadczenie strony powodowej dotyczące jej sytuacji majątkowej nie
ocenił w ogóle dokumentów takich jak zawiadomienia o wszczęciu egzekucji
komorniczej oraz wezwania do zapłaty i nie rozważył, jakie wnioski z nich wynikają
5
dla oceny sytuacji majątkowej strony powodowej. Natomiast ze złożonych wyciągów
bankowych wyprowadził jedynie dowolny wniosek o posiadaniu przez powódkę
innych kont bankowych, nie wzywając jej do oświadczenia się w tym przedmiocie.
Podobnie pozbawiona znaczenia dla rozstrzygnięcia wniosku strony powodowej
o zwolnienie od wpisu od skargi kasacyjnej jest uogólniona konstatacja Sądu
Apelacyjnego, co do wpływu ogłoszenia upadłości na rozstrzygnięcie wniosku
o zwolnienie od kosztów sądowych.
Przechodząc do oceny sytuacji majątkowej strony powodowej należy
stwierdzić, że ze złożonych przez nią dowodów wynika, iż w chwili rozstrzygania
wniosku przez Sąd Apelacyjny, posiadała ona na rachunkach bankowych kwotę
277, 63 zł., prowadzona była wobec niej egzekucja komornicza należności w kwocie
ponad 155 000 zł a jej wierzytelności nie objęte jeszcze egzekucją wynosiły ponad
38 000 zł. Wszczęte wobec niej postępowanie upadłościowe doprowadziło
ostatecznie do ogłoszenia upadłości w dniu 16 grudnia 2005 r. Wszystkie te
okoliczności dają podstawę do oceny, że strona powodowa rzeczywiście nie
posiadała środków na pokrycie wpisu od skargi kasacyjnej w wysokości 35 163,70
zł., co pośrednio stwierdził także Sąd Apelacyjny uwzględniając w dniu 17 stycznia
2006 r. wniosek tej strony o zwolnienie od wpisu od zażalenia w znacznie niższej
kwocie 7 033 zł.
Wbrew odmiennemu stanowisku Sądu Apelacyjnego, strona powodowa
wykazała zatem, że nie ma dostatecznych środków na pokrycie wpisu od skargi
kasacyjnej, co zgodnie z art. 113 § 2 k.p.c., uzasadniało zwolnienie jej od tych
kosztów.
Wadliwość postanowienia o odmowie zwolnienia od wpisu od skargi
kasacyjnej doprowadziła do wydania zaskarżonego postanowienia o odrzuceniu
skargi. Stwierdzając tę wadliwość Sąd Najwyższy nie wydaje odrębnego
postanowienia o uchyleniu, czy zmianie postanowienia oddalającego wniosek
o zwolnienie od wpisu od skargi kasacyjnej, a jedynie uchyla zaskarżone
postanowienie o odrzuceniu skargi, jako wydane w wyniku wadliwego,
niezaskarżalnego postanowienia o odmowie zwolnienia od wpisu (art. 398(16)
w zw. z art. 394(1) § 3 oraz art. 398(21) w zw. z art. 380 k.p.c.).
6
Biorąc wszystko to pod uwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w postanowieniu.