Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 12/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 kwietnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa A. G.
przeciwko Zakładowi "R."
Spółce z o.o. w M.
o uchylenie i stwierdzenie nieważności uchwał,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 kwietnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 16 czerwca 2005 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem oddalił apelację powoda A. G. i
przytoczył ustalenia z których wynika, że w dniu 3 grudnia 1991 r. zawarto umowę
spółki Zakłady […], zmienioną na Nadzwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników w
dniu 25 września 2000 r.
W dotychczasowym brzmieniu § 15 wymienionej umowy w zastrzeżonych
sprawach (dotyczących m.in. rozpatrzenia i zatwierdzenia sprawozdania
finansowego, udzielenia absolutorium zarządowi z wykonania obowiązków,
powołania i odwołania członków zarządu, zmiany umowy Spółki lub jej rozwiązania,
przyjęcia regulaminu działania zarządu i rady nadzorczej) przyznano każdemu
wspólnikowi jeden głos bez względu na ilość udziałów z tym że powodowi
przysługiwały trzy głosy oraz uprawnienie do wyznaczania prezesa rady
nadzorczej, z zastrzeżeniem wynikającym w § 11. W dniu 20 grudnia 2002 r.
Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników przy udziale całego kapitału dokonało
zmiany umowy spółki w § 1, 5, 9, 11, 18 i 21 przy czym § 15 umowy Spółki
zmieniono przyjmując jeden głos przypadający na jeden udział z zachowaniem dla
powoda przysługującemu mu uprawnienia do wyznaczania prezesa rady
nadzorczej.
Powód głosował przeciwko uchwałom, jednakże po przyjęciu każdej z nich
nie żądał zaprotokołowania sprzeciwu.
Na kolejnym Nadzwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników w dniu 27 stycznia
2003 r., na którym reprezentowany był cały kapitał podjęto sześć uchwał, z czego
uchwały 1, 2 3 i 4 dotyczyły spraw porządkowych, przedmiotem uchwały nr 5 było
ustalenie wynagrodzenia członków zarządu i uchwały nr 6 wynagrodzenie członków
rady nadzorczej.
Powód A. G. głosował za podjęciem uchwał nr 1 i 3, wstrzymał się od głosu
podczas głosowania nad uchwałami nr 2 i 4 oraz głosował przeciw uchwałom nr 5 i
6 i po ich podjęciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu.
3
Na Nadzwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników przy udziale 100% kapitału
w dniu 11 lutego 2003 r. podjęto 5 uchwal, z czego uchwałę nr 1 i 3 jednomyślnie,
co do pozostałych uchwał nr 2, 4 i 6 powód głosował przeciw i po ich podjęciu
zażądał zaprotokołowania sprzeciwu.
Według oceny Sądów obu instancji powód nie posiadał legitymacji czynnej
do zaskarżenia uchwał podjętych na Nadzwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników
w dniu 20 grudnia 2002 r., bowiem z protokołu sporządzonego w formie
notarialnej i z nagrania zarejestrowanego na kasecie wynika, że powód wprawdzie
zgłaszał sprzeciw co do każdej z uchwał, ale czynił to przed głosowaniem,
a następnie głosował przeciw uchwałom, co narusza art. 250 pkt 2 k.s.h, zgodnie
z którym prawo do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały wspólników
przysługuje wspólnikowi, który zgłaszał przeciwko uchwale, a po jej powzięciu
zażądał zaprotokołowania sprzeciwu.
Uchwały nr 1, 2, 3 i 4 z dnia 27 stycznia 2003 r. zostały ważnie podjęte skoro
powód nie głosował przeciwko uchwałom, ani nie zgłaszał sprzeciwu po ich
podjęciu, wobec tego również co do wymienionych uchwał powód nie posiada
legitymacji do ich zaskarżenia. Uchwały nr 5 i 6 wprawdzie zaskarżone zostały
skutecznie, ale nie naruszają ani umowy ani ustawy, zapadły zgodnie z § 20
umowy i według Sądów obu instancji - nie stanowiły zmiany tego paragrafu.
Wbrew twierdzeniom pozwu powód nie wykazał - stosownie do postanowień art. 6
k.c., by uchwały nr 5 i 6 naruszały wymienione przez niego przepisy kodeksu
spółek handlowych. W zgromadzeniu wspólników uczestniczył cały kapitał,
a zgromadzenie zwołał skutecznie zarząd, zaskarżone zaś uchwały nr 5 i 6 nie
dotyczyły spraw wymienionych w § 15 umowy.
Z tych też względów powództwo o uchylenie lub stwierdzenie nieważności
uchwał podjętych na Nadzwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników w dniu
27 stycznia 2003 r. uznały Sądy obu instancji za bezzasadne. Zasadne okazało się
również – zdaniem Sądu Apelacyjnego – oddalenie powództwa o uchylenie lub
stwierdzenie nieważności uchwał nr 1, 2, 3, 4 i 5 podjętych na Nadzwyczajnym
Zgromadzeniu Wspólników w dniu 11 lutego 2003 r. Uchwały nr 1 i 3 podjęto
jednomyślnie, zatem powód A. G. nie posiadał legitymacji czynnej do ich
4
zaskarżenia. Pozostałe uchwały nie były objęte § 15 umowy, a zatem przy ich
podjęciu obowiązywały zasady wynikające z art. 242 k.s.h, powód zaś nie wykazał
skutecznie przesłanek do ich uchylenia i stwierdzenia nieważności.
Uchwała zaś nr 6 z dnia 11 lutego 2003 r. wprawdzie objęta jest zakresem
§ 15 umowy spółki, ale biorąc pod uwagę skutecznie dokonaną zmianę tego
postanowienia wobec utraty przez powoda legitymacji czynnej do zaskarżenia
uchwały nr 5/XII/2002 z 20 grudnia 2002 r., Sądy obu instancji przyjęły, że została
podjęta w trybie prawidłowym. Jednocześnie nie uwzględniły zarzutów powoda co
do sposobu zwołania zgromadzenia wspólników, bowiem w zgromadzeniach tych
uczestniczył każdorazowo cały kapitał, co powoduje że bez znaczenia jest
prawidłowość ich zwołania.
Skargę kasacyjną wniósł powód A. G.
Skarżący zarzucił naruszenie
- art. 250 pkt 2 k.s.h przez przyjęcie, iż powodowi nie przysługuje legitymacja
czynna do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwał wspólników względnie
stwierdzenie nieważności uchwał, bowiem co prawda powód protestował przeciwko
uchwałom przed ich podjęciem, nie żądał jednak zaprotokołowania sprzeciwu po
podjęciu uchwał, co zdaniem zarówno Sądu I jak i II Instancji skutkowało tym,
iż powód utracił prawo do zaskarżenia uchwał mimo, iż nie budził wątpliwości fakt,
że powód był przeciwny ich powzięciu. Przepis 250 kodeksu spółek handlowych
reguluje m.in. w pkt 2 iż legitymacja czynna do wytoczenia powództwa o uchylenie
względnie stwierdzenie nieważności przysługuje wspólnikowi, który głosował
przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu.
Skarżący odwołał się do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 8.09.1936 r., sygn.
akt C II 836/36 OSN 1938 poz. 5 oraz orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia
14.08.1951 r., sygn. akt IC 122/51 w myśl którego do spełnienia warunku
zgłoszenia sprzeciwu „wystarczy stanowcze zażądanie zaprotokołowania, nawet
gdyby w protokole je pominięto, wspólnikowi służy prawo wytoczenia powództwa".
Zdaniem skarżącego z dowodów zebranych w sprawie w szczególności nagrania
na taśmie magnetofonowej przebiegu Zgromadzenia Wspólników z dnia
20.12.2002 r. i protokołu przesłuchania kasety wynika, że powód skutecznie zgłosił
5
sprzeciw, głosując przeciwko każdej uchwale i żądając jednocześnie
zaprotokołowania swojego sprzeciwu i w tym rozumieniu powód skutecznie zgłosił
sprzeciw.
Skarżący zarzucił błędne przyjęcie przez Sąd II Instancji iż art. 60 i 65 k.c.
nie mają zastosowania w niniejszej sprawie. Jego zdaniem w przepisie tym
ustawodawca wyraźnie wskazał, iż wola osoby dokonującej czynności prawnej
może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby w tym przypadku
powoda, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny a ponadto, iż oświadczenie
woli należy tłumaczyć w taki sposób jak tego wymagają ze względu na okoliczności
w których zostało złożone zasady współżycia oraz ustalone zwyczaje.
Powód głosował przeciwko uchwałom co potwierdził zarówno Sąd I jak i II Instancji
i żądał jednocześnie zaprotokołowania sprzeciwu a więc ujawnił swą wolę
w sposób dostateczny co znalazło potwierdzenie w przedłożonych przez powoda
nagraniach na taśmach magnetofonowych.
Jednak zarówno Sąd I jak i II Instancji błędnie – zdaniem powoda przyjął, iż
skoro powód nie żądał zaprotokołowania swojego sprzeciwu po podjęciu uchwał to
nie spełnił on przesłanki z art. 250 pkt 2 k.s.h. Takie stanowisko Sądów nie jest –
w ocenie skarżącego - trafne i nie mieści się w przytoczonej wyżej wykładni
przepisu 250 pkt 2 k.s.h dokonanej przez Sąd Najwyższy z której wynika, iż do
spełnienia przesłanki z art. 250 pkt 2 k.s.h wystarczy stanowcze zażądanie
zaprotokołowania, nawet gdyby pominięto je w protokole, a takie wyraźne żądanie
zaprotokołowania powód zgłaszał przy każdej uchwale podjętej na Nadzwyczajnym
Zgromadzeniu Wspólników w dniu 20.12.2002 r. jednocześnie głosując przeciwko
jej podjęciu.
Zarzucając naruszenie
- art. 249 k.s.h przez błędną wykładnię skarżący wskazał, że Sąd Apelacyjny
błędnie przyjął, iż powód nie wykazał przesłanek niezbędnych do stosowania
niniejszego przepisu a w szczególności, iż podjęte uchwały zmierzały do
pokrzywdzenia wspólnika - powoda, a także były sprzeczne z umową oraz godziły
w interesy spółki. Zaskarżone przez powoda uchwały z dnia 20.12.2002 r.,
27.01.2003 r. i 11.02.2003 r. z pewnością – zdaniem skarżącego – zmierzały do
6
pogorszenia sytuacji powoda jako wspólnika w spółce przy odebraniu mu
uprzywilejowanej pozycji tj. uchwała nr 5 z dnia 20.12.2002 r. oraz uchwały nr 1, 2,
3, 4, 6 i 7 z dnia 20.12.2002 r. które dotyczyły również zmiany umowy spółki i które
zostały podjęte w sposób sprzeczny z umową i miały na celu pokrzywdzenie
powoda jako wspólnika. Również uchwały nr 5 i 6 podjęte na Nadzwyczajnym
Zgromadzeniu w dniu 27.01.2003 r. sprzeczne są z umową spółki i jednocześnie
godzą w jej interesy, albowiem zmierzały one do nieuzasadnionego podwyższenia
wynagrodzenia członkom Zarządy i Rady Nadzorczej na co spółkę nie było stać
w owym czasie. Także – w ocenie skarżącego – uchwały podjęte na
Nadzwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników w dniu 11.02.2003 r. zostały podjęte
w sposób sprzeczny z umową spółki a zwłaszcza § 15 regulującym tryb
głosowania od którego mimo sprzeciwu powoda pozostali wspólnicy odstąpili
przyjmując jednocześnie za wiążący tryb głosowania wynikający z art. 242 k.s.h.
Jak wynika z powyższego uchwały te również zmierzały do pokrzywdzenia
wspólnika któremu odebrano pozycję uprzywilejowaną na Zgromadzeniu
Wspólników.
Nadto skarżący zarzucił naruszenie przepisów postępowania mający istotny
wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) a w szczególności:
- art. 378 § 1 k.p.c. i art. 387 k.p.c. przez niezastosowanie. Sąd II Instancji
jak wynika ze wskazanych przepisów winien rozpoznawać sprawę w granicach
apelacji; w granicach zaskarżenia poza uchybieniami, które bierze pod uwagę
z urzędu. Według twierdzeń powoda w pisemnej apelacji podnosił on szereg
zarzutów w tym m.in. naruszenie przez Sąd I Instancji art. 252 k.s.h w zw. z art.
235, 239, 242, 246 i 613 k.s.h domagając się alternatywnie zmiany wyroku poprzez
uwzględnienie powództwa o uchylenie względnie stwierdzenie nieważności uchwał.
Jak wynika z pisemnych motywów rozstrzygnięcia Sąd II instancji nie odniósł się -
zdaniem skarżącego - do tego zarzutu czym naruszył art. 387 § 1 k.p.c. oraz art.
378 § 1 k.p.c.
Wskazując na powyższe powód A. G. wnosił o:
7
1) zmianę zaskarżonego wyroku w całości i uwzględnienie powództwa
w całości oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu
w tym kosztów zastępstwa adwokackiego wg norm przepisanych,
względnie
2) uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od pozwanego na
rzecz powoda kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa adwokackiego wg norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W myśl powołanego w skardze kasacyjnej art. 250 pkt 2 k.s.h. prawo do
wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały wspólników przysługuje wspólnikowi,
który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania
sprzeciwu. Z powyższego wynika, że jedną z podstawowych przesłanek do
zaskarżenia uchwały jest wykazanie, że skarżący nie wyraził zgody na treść
uchwały już w chwili jej podejmowania. Ustawa zatem nie dopuszcza do takiego
postępowania uprawnionego wspólnika, z którego wynika, że godzi się on na treść
uchwały, a potem ją skarży. W ten sposób pozostali wspólnicy mogą mieć
pewność, że uchwała nie oprotestowana nie zostanie wzruszona i mogą oni
podejmować działania, nawet długofalowe, na jej podstawie. Sytuacji takiej nie
stwarza głosowanie wspólnika przeciwko uchwale ze zgłoszonym we właściwym
czasie żądaniem zaprotokołowania sprzeciwu, co może prowadzić od zaskarżenia
uchwały i jej uchylenia z mocą wsteczną. Uchylenie przez sąd uchwały stwarza
sytuację, jakby uchwała w ogóle nie zapadła.
W ustalonym i niepodważalnym stanie faktycznym wspólnik skarżący
uchwałę musi wykazać, że głosował przeciwko uchwale oraz że zgłosił sprzeciw po
jej podjęciu. Są to dwa warunki, które muszą być spełnione łącznie. Żądanie
zaprotokołowania następuje – jak to wynika z przytoczonego art. 250 pkt 2 k.s.h. –
po powzięciu uchwały, czyli po ogłoszeniu, że uchwała zapadła. Nie zastępuje tego,
jednoznacznie sformułowanego przez ustawę wymagania, zachowanie się
wspólnika przed powzięciem uchwały mające cechy sprzeciwu nawet jeżeli
wiadomo jaka będzie jej treść. Żądanie zapisania sprzeciwu powinno być zgłoszone
8
w sposób jednoznaczny i stanowczy po powzięciu uchwały. Do wytoczenia
powództwa wystarczy tylko zgłoszenie żądania zaprotokołowania sprzeciwu.
Okoliczność tę musi wykazać wspólnik zaskarżający uchwałę. Nie ma natomiast
znaczenia, czy sprzeciw został faktycznie zaprotokołowany. Według ustaleń Sądów
obu instancji Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników dokonało dnia 20 grudnia
2002 r. zmiany umowy spółki. Powód stosował przeciwko podjętym uchwałom –
dotyczącym także § 15 umowy Spółki – jednakże po przyjęciu każdej z nich nie
żądał zaprotokołowania sprzeciwu. Odnosząc się do powoływanego w skardze
kasacyjnej zarzutu dotyczącego błędnego – zdaniem skarżącego – stanowiska
Sądu Apelacyjnego odnośnie art. 60 i 65 k.c. należy stwierdzić,
że w piśmiennictwie i judykaturze milczenia nie traktuje się jako uzewnętrznienia
woli. Przepis art. 60 k.c. odnosi się jedynie do formy (sposobu) wyrażenia
oświadczenia woli, lecz pod warunkiem, że treść woli jest niewątpliwa. Zarówno
ten przepis, jak i art. 65 k.c. nie mogą stanowić podstawy przypisania zachowaniu
się powoda skutków i treści jakie z ustalonego zachowania się nie wynikają. Powód
– jak trafnie ustaliły Sądy niższych instancji – nie dopełnił wymagania
przewidzianego w powołanym art. 250 pkt 2 k.s.h. samodzielnie i w sposób
wyczerpujący regulującego omawianą kwestię skutecznego zgłoszenia sprzeciwu.
Dalsze wywody i zarzuty skargi kasacyjnej mające wypełnić podstawę z art.
3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. wymagają wskazania, jeśli nie wręcz przypomnienia,
że podstawa ta obejmuje dwie postaci naruszeń prawa materialnego: błędne
rozumienie treści lub znaczenia normy prawnej (błędna wykładnia) oraz błędne
subsumowanie faktów ustalonych w procesie pod stan faktyczny abstrakcyjny
określony w przepisie (niewłaściwe zastosowanie). Każdy z tych rodzajów naruszeń
rządzi się własnymi regułami, a wzajemna między nimi relacja w aspekcie wpływu
na wynik sprawy najczęściej wyraża się stosunkiem zależności pomiędzy wadliwą
interpretacją normy prawnej jako przyczyną, a błędnym zastosowaniem normy
prawnej jako skutkiem.
Obszerne zarzuty skargi kasacyjnej nawiązujące do podstawy faktycznej
zaskarżonego wyroku uzasadniają wskazanie, że negowanie wadliwości
dokonanych ustaleń faktycznych nie może być potraktowane jako uzasadnienie
podstawy kasacyjnej przewidzianej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. i wskazanych tamże
9
postaci naruszenia prawa materialnego. Dla oceny przez Sąd Najwyższy rozpoznający
skargę kasacyjną miarodajny jest stan faktyczny sprawy będący podstawą wydania
zaskarżonego wyroku (por. m. in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1997 r., II CKN
18/97, nr 8, poz. 112). W myśl art. 3983
§ 3 k.p.c. wyłączona została możliwość oparcia
skargi kasacyjnej na zarzutach dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów, co – jak
podnosi się w orzecznictwie – spowodowało osiągnięcie harmonii podstaw skargi
kasacyjnej z charakterem postępowania kasacyjnego i zakresu rozpoznania skargi,
oznaczonym w art. 39813
§ 2 k.p.c.; a także do jednoznacznego określenia funkcji Sądu
Najwyższego jako sądu prawa, sprawującego nadzór nad działalnością sądów
powszechnych (art. 183 ust. 1 Konstytucji). Dlatego usuwają się spod kontroli kasacyjnej
wysuwane własne twierdzenia strony powodowej, odwoływanie się do fragmentarycznych
danych bądź pomijanie ustaleń dokonanych na podstawie materiału dowodowego, a także
faktów bezspornych. Nadto skarga kasacyjna pomija skutecznie dokonano zmianę § 15
umowy Spółki w dniu 20 grudnia 2002 r. i konsekwencji stąd wynikających.
Podstawa skargi kasacyjnej przewidziana w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. wyróżnia się cechą jej
właściwą a mianowicie poza wskazaniem naruszonych przepisów postępowania ustawa
wymaga wykazania, że wytknięta wadliwość mogła mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Oznacza to, że uwzględnienie skargi kasacyjnej opartej na tej podstawie wymaga ustalenia,
iż w następstwie tego uchybienia wadliwie merytorycznie została ukształtowana treść
kwestionowanego przez skarżącego orzeczenia. Powód A. G. zarzucił, że Sąd Apelacyjny –
w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia – nie odniósł się do szeregu zarzutów
skarżącego przez co – jego zdaniem naruszył – art. 387 § 1 oraz 378 § 1 k.p.c. Pierwszy z
powołanych przepisów nakłada na sąd drugiej instancji obowiązek sporządzenia
uzasadnienia z urzędu wyroków oraz postanowień kończących postępowanie w sprawie
z wyłączeniem orzeczeń oddalających apelację, uzasadnianych na żądanie strony.
Natomiast obligatoryjną treść uzasadnienia i poszczególne jego elementy wskazuje art. 328
§ 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., którego naruszenia skarżący nie zarzuca.
Obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.) oznacza nie
tylko zakaz wykraczania przez sąd drugiej instancji poza te granice, ale także nakaz
rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów. Myli się jednakże skarżący,
że powołane w skardze kasacyjnej (a uprzednio w apelacji) przepisy art. 235, 239, 242,
246 i 613 k.s.h. nie zostały rozważone przez Sąd Apelacyjny, który oddalając apelację
10
w całości aprobował dokonane ustalenia i ich podstawę prawną, a Sąd Okręgowy
wskazał, iż powód A. G. nie wykazał naruszenia tych przepisów (art. 6 k.c.). Z
powyższego wynika, że skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw i dlatego
podlega oddaleniu (art. 39814
k.p.c.).