Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 131/06
POSTANOWIENIE
Dnia 30 czerwca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku „B.” S.A.
przy uczestnictwie Gminy K.
o wpis prawa użytkowania wieczystego na rzecz Gminy K.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 30 czerwca 2006 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w O.
z dnia 30 listopada 2005 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
W aktach notarialnych z dnia 30 grudnia 2003 r., z dnia 8 listopada 2004 r.,
i z dnia 14 marca 2005 r. B. S.A. złożyła oświadczenie o zrzeczeniu się na rzecz
Gminy K., na podstawie art. 179 k.c., prawa użytkowania wieczystego gruntu i
własności budynków odnośnie do określonych działek stanowiących własność
Skarbu Państwa objętych księgą wieczystą nr [...] prowadzoną przez Sąd Rejonowy
w K. W każdym z aktów notarialnych wnioskodawczyni zamieściła wniosek
o odłączenie do nowej księgi wieczystej działek, których dotyczyło zrzeczenie
i wpisanie prawa użytkowania wieczystego oraz prawa własności na rzecz Gminy
K.
Postanowieniem z dnia 20 września 2005 r. Sąd Rejonowy w K. oddalił
powyższy wniosek. Uznał, że pod rządami art. 179 k.c., znowelizowanego w 2003
roku, nie jest możliwe zrzeczenie się prawa użytkowania wieczystego oraz że
byłoby to dopuszczalne jedynie na podstawie art. 16 ust. 1 ustawy o gospodarce
nieruchomościami, ale wnioskodawca nie odpowiada wymogom tego ostatniego
przepisu. Ponadto stwierdził, że zrzeczenie nie skutkuje nabyciem praw przez
gminę oraz wyraził pogląd, że w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 15 marca 2005 r. K 9/04 (OTK – A 2005 nr 3, poz. 24) o niezgodności art. 179
k.c. z Konstytucją i uchyleniu mocy obowiązującej tego przepisu z dniem 15 lipca
2006 r. sąd wieczystoksięgowy nie mógł go stosować. Zaskarżonym
postanowieniem Sąd Okręgowy w O. oddalił apelację wnioskodawczyni. Podzielił
stanowisko Sądu pierwszej instancji, że art. 179 k.c. nie znajduje w rozpoznawanej
sprawie zastosowania, jako niezgodny z Konstytucją. Wyraził przy tym stanowisko,
że odroczenie przez Trybunał Konstytucyjny do dnia 15 lipca 2006 r. utraty mocy
obowiązującej wymienionego przepisu nie wpływa na niemożność jego stosowania
także przed tą datą.
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni zarzuciła powyższemu orzeczeniu
naruszenie prawa materialnego – art. 179 k.c. oraz art. 178 ust. 1 w zw. a art. 190
ust. 1 i 3 art. 188 pkt 1 w zw. z art. 190 ust. 3 i art. 193 Konstytucji, a także
uchybienie przepisom postępowania – art. 6268
§ 2 k.p.c. Wnosiła o uchylenie
3
i zmianę zaskarżonego postanowienia oraz poprzedzającego go orzeczenia Sądu
Rejonowego przez uwzględnienie wniosku o wpisanie w nowej księdze wieczystej
prawa użytkowania wieczystego i prawa własności na rzecz Gminy K. odnośnie do
działek objętych zrzeczeniem, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i orzeczenia Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w K.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie był zasadny zarzut naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c. Z przepisu tego wynika
m.in. obowiązek sądu badania treści dołączonych do wniosku o wpis dokumentów.
Wbrew stanowisku skarżącej, z wymienionego przepisu w rozpoznawanej sprawie
nie tylko nie wynikał zakaz badania przez sąd wieczystoksięgowy materialno-
prawnej skuteczności zrzeczenia się prawa użytkowania wieczystego i prawa
własności, lecz przeciwnie – wynikał obowiązek badania treści aktów notarialnych,
mających uzasadniać wniosek o wpis, pod kątem ważności podjętej przez
wnioskodawczynię czynności prawnej i rodzaju jej skutków prawnych. W tej kwestii,
ugruntowane na tle art. 46 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece (Dz.U. nr 19, poz. 147 ze zm.) orzecznictwo Sądu Najwyższego
zachowuje w pełni aktualność (por. uchwałę SN z dnia 12 kwietnia 1990 r. III CZP
14/90 – „Rejent” 1991, nr 1, str. 129, uchwałę SN z dnia 20 lipca 1995 r. III CZP
88/95 – OSNC 1995, nr 11, poz. 163).
Odnośnie do zagadnienia stosowania art. 179 k.c. oraz powołanych
w skardze przepisów Konstytucji, generalnie należy skarżącej przyznać rację.
Dyskutowana szeroko wśród przedstawicieli doktryny, a także postrzegana
niejednolicie w orzecznictwie sądów, problematyka obowiązywania w czasie
orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzających niezgodność określonych
aktów normatywnych z Konstytucją, w rozpoznawanej sprawie nie powinna budzić
wątpliwości. Jeżeli Trybunał Konstytucyjny, korzystając z uprawnienia
przewidzianego w art. 190 ust. 3 Konstytucji, odroczył do dnia 15 lipca 2006 r.
termin utraty mocy obowiązującej artykułu 179 k.c., to w okresie odroczenia
uregulowanie zawarte w art. 179 k.c. obowiązuje. Przesłanka niezgodności w/w
przepisu z Konstytucję sama w sobie nie skutkuje wyeliminowaniem tego przepisu
4
z systemu panującego prawa; następuje to dopiero po utracie jego mocy
obowiązującej. Wobec tego, że termin 15 lipca 2006 r. jeszcze nie nadszedł, to
zarówno Sąd wieczystoksięgowy pierwszej instancji, jak i Sąd Okręgowy, powinny
były stosować art. 179 k.c. O konieczności jego stosowania przesądzało
obowiązywanie w/w przepisu, o obowiązywaniu zaś zaświadczały już tylko wyniki
wykładni językowej; utracić moc obowiązującą może tylko akt prawny, który
wcześniej obowiązywał. Argumenty na rzecz stanowiska, że przepis niezgodny
z Konstytucją nie może być podstawą oceny skutków prawnych zdarzeń
powstałych w okresie, do którego odnosi się deklaratywne orzeczenie
o niezgodności, można by rozważać, gdyby Sąd Okręgowy orzekał w okresie po
utracie mocy obowiązującej artykułu 179 k.c., co jednak nie miało miejsca. Również
nie wydaje się, aby przeciwko stosowaniu przez Sąd Okręgowy w zaskarżonym
orzeczeniu art. 179 k.c. mógł przemawiać zarzut o praktycznej bezcelowości tego
w sytuacji, gdy art. 4011
k.p.c. przewiduje możność wznowienia postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem opartym na akcie normatywnym, który
następnie – z uwagi na niezgodność z Konstytucją – utracił moc obowiązującą.
Pomijając już, że art. 6263
k.p.c. wyłącza wznowienie postępowania w sprawach
wieczystoksięgowych należy zauważyć, że wzruszalność prawomocnych orzeczeń
sądu wydanych na podstawie przepisów, w odniesieniu do których następnie
orzeczono o ich niezgodności z Konstytucją, nie została przewidziana ex lege,
a termin wniesienia skargi o wznowienie postępowania jest stosunkowo krótki
(art. 407 § 2 k.p.c.). Dowodzi to – podobnie jak unormowanie w art. 190 ust. 3
Konstytucji – świadomego dopuszczenia przez ustawodawcę stanu, w którym,
pomimo niezgodności z Konstytucją, określone przepisy, a także orzeczenia
wydane na ich podstawie, są obowiązujące względnie niepodważalne.
Z przedstawionych względów trzeba zgodzić się ze skarżącą, że wyrażony
w zaskarżonym postanowieniu pogląd o niemożności stosowania art. 179 k.c. nie
usprawiedliwiał oddalenia apelacji i – w konsekwencji – odmowy dokonania
wnioskowanego przez skarżącą wpisu.
Jednakże pomimo błędnego uzasadnienia zaskarżone postanowienie
odpowiada prawu.
5
W dniu 23 września 2001 r. weszła w życie ustawa z dnia 11 maja 2001
r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
oraz ustawy – Prawo o notariacie – Dz. U. Nr 63, poz. 635 (art. 8 w/w ustawy).
Mocą tej ustawy (art. 2 pkt 6) do działu III tytułu II księgi drugiej Kodeksu
postępowania cywilnego dodano rozdział 6, obejmujący art. 6261
- 62613
o postępowaniu wieczystoksięgowym, po uprzednim skreśleniu art. 37-57
ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Zgodnie z art. 6262
§ 5 k.p.c.
zdanie pierwsze, wniosek o dokonanie wpisu może złożyć właściciel
nieruchomości, użytkownik wieczysty, osoba, na rzecz której wpis ma nastąpić,
albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być wpisane
w księdze wieczystej. Powyższy przepis określa w sposób wyczerpujący,
a także szczególny w stosunku do art. 510 k.p.c., krąg osób, którym
przysługuje uprawnienie do złożenia wniosku o wpis. W obecnym stanie
prawnym inna osoba nie ma legitymacji czynnej w sprawie o dokonanie wpisu,
wobec czego wniosek złożony przez taką osobę podlega oddaleniu.
Wnioskowany wpis miałby nastąpić nie na rzecz B. S.A., lecz na rzecz
Gminy K. Gmina stosownego wniosku nie złożyła. Jednocześnie
wnioskodawczyni – co należy zaakcentować – nie domagała się wykreślenia
zapisów o przysługujących jej prawach użytkowania wieczystego i własności
budynków (wówczas należałoby uznać, że wpis byłby dokonany „na jej rzecz”),
lecz wpisania praw, które, według jej oceny, nabyła Gmina. Również nie
pozostawała B. S.A. użytkownikiem wieczystym działek, których dotyczył
wniosek zawarty w aktach notarialnych. Przyjmując na zasadzie analogii do
prawa własności (art. 140 k.c. i art. 233 k.c.), że użytkownik wieczysty, nie
będący państwową lub samorządową osobą prawną (art. 16 ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami – jedn. tekst Dz. U. z
2000 r. Nr 46, poz. 43 ze zm.) może się zrzec swoich praw na podstawie art.
179 k.c., należy równocześnie przyjąć, że skutek zrzeczenia, w postaci
wygaśnięcia praw do gruntu i budynków, powstaje w wyniku jednostronnej
czynności prawnej podmiotu zrzekającego się. Nie wymaga konstytutywnego
wpisu (wykreślenia) w księdze wieczystej, ponieważ nie przewiduje tego żaden
6
przepis prawa. W szczególności, do zrzeczenia się użytkowania wieczystego nie
ma zastosowania art. 246 § 2 k.c. dotyczący ograniczonych praw rzeczowych.
Nie będąc użytkownikiem wieczystym ani osobą, na rzecz której miałby
nastąpić wnioskowany wpis, B. S.A. nie była uprawniona w świetle art. 6262
§ 5
k.p.c. do złożenia przedmiotowego wniosku o wpis.
Uszło to uwagi obydwu orzekających dotychczas Sądów. Nie wpływa to
jednak na ocenę, że zaskarżone orzeczenie odpowiada prawu. W związku z tym
skarga kasacyjna podlegała oddaleniu (art. 39814
k.p.c.).
Odrębną kwestią jest, czy wyniku zrzeczenia się przez wnioskodawczynię
użytkowania wieczystego gruntu i własności budynków prawa te nabyła Gmina K.
Nie podejmując szczegółowych rozważań w tej kwestii, w związku z przyjętą, dalej
idącą, przyczyną nieuwzględnienia skargi kasacyjnej, należy jednak wskazać, że
Sąd Najwyższy, w uchwale z dnia 19 maja 2006 r. III CZP 26/06 (dotychczas
nieopublikowanej w urzędowym zbiorze) wyraził pogląd, iż zrzeczenie się przez
osobę fizyczną prawa użytkowania wieczystego powoduje wygaśnięcie tego prawa.
Sąd Najwyższy podjął tę uchwałę po rozstrzygnięciu przedstawionego mu
zagadnienia prawnego: „Czy w następstwie zrzeczenia się przez osobę fizyczną
prawa wieczystego użytkowania gruntu będącego własnością Skarbu Państwa
prawo wieczystego użytkowania wygasa, czy też właściwa gmina na podstawie art.
179 § 2 k.c. w zw. z art. 237 k.c., staje się wieczystym użytkownikiem tej
nieruchomości ?”.